du ATM o część bezprzewodową (1999 r.) - ukierunkowaną na łącza end to end oraz przewiduje użytkowanie 4 pasm ra­diowych w następujących zakresach częstotliwości: 2,39-2,40 GHz (przepływność 6-8 Mb/s), 5,15-5,35 GHz (25-50 Mb/s), 17,1-17,3 GHz (155 Mb/s) oraz 60-65 GHz (622 Mb/s). Standard W-ATM dotąd (2001 r.) nie uzyskał akceptacji na forum międzynarodowym.

W3C (World Wide Web Consortium) - międzynaro­dowa organizacja założona (1994 r.) w celu utworzenia spe­cyfikacji i unormowania różnorodności protokołów współ­pracujących z ogólnoświatową siecią WWW. Konsorcjum współpracuje z producentami sprzętu i oprogramowania sieci Internet oraz organizacjami normalizującymi poszcze­gólne elementy sieci IP w zakresie bezpieczeństwa i ochro­ny danych, handlu elektronicznego i architektury sieci glo­balnej.

WAE (Wireless Application Environment) - środo­wisko aplikacji internetowych dla protokołu WAP, umożli­wiające komunikację między stronami WWW a terminalami ruchomymi. Obejmuje mikroprzeglądarki języka WML dla terminali przenośnych, skrypty języka WML i same aplikacje bezprzewodowe WTA.

W-ATM (Wireless ATM) - bezprzewodowa technologia transmisji stosująca protokół ATM i łącząca urządzenia ru­chome z siecią stacjonarną. Stanowi rozszerzenie standar-­

WAIS (Wide Area Information Serrice) - jedna z pierwszych, nadal popularna usługa internetowa polega­jąca na wyszukiwaniu i udostępnianiu informacji zgroma­dzonych w sieci Internet, ze sprzężeniem zwrotnym, co umożliwia optymalizację kolejnych poszukiwań. W sieci In­ternet znajdują się dedykowane serwery usługowe WAIS za­wierające skorowidze tych dokumentów.

WAN (Wide Area Network) - rozległy system komu­nikacyjny, łączący odległe miejskie sieci komputerowe MAN. Łączność między tymi ośrodkami jest realizowana za

pomocą publicznej sieci telekomunikacyjnej PSTN, pu­blicznej sieci pakietowej PSDN lub wydzielonych sieci pa­kietowych. W połączeniach rozległych stosowane są łącza kablowe, światłowodowe, mikrofalowe i satelitarne. W za­leżności od obszaru, jaki obejmuje sieć, będą to sieci: lokalne, terytorialne (campus network), MAN oraz WAN. Połączenia w sieciach rozległych są realizowane jako: dwupunktowe komutowane, dedykowane oraz przełącza­ne (cyfrowe). Rozszerzanie się znaczenia sieci rozległych WAN wiąże się z uzyskiwaniem w ostatnich latach olbrzy­mich przepływności w połączeniach transkontynentalnych, których przepływność liczy się już w setkach Tb/s, a nawet wyższych (pojedyncze Pb/s).

WAP (Wireless Application Protocol) - uniwersalny standard dla aplikacji i protokołów wykorzystywanych w sieciach bezprzewodowych umożliwiający (od 1998 r.) abonentom sieci komórkowych GSM i sieci przywoław­czych komunikację z platformami i serwerami obsługują­cymi ściśle określony format plików. Strony internetowe WWW dla terminali ruchomych są napisane w języku WML, który jest uproszczoną formą języka HTML - przeznaczone­go do generowania zwykłych stron webowych Internetu. Dzięki temu abonenci sieci (komórkowych, przywoław­czych czy dyspozytorskich), korzystając z różnych termina­li kieszonkowych i przenośnych o znacznie ograniczonej prezentacji obrazu, mają dostęp do zbliżonych aplikacji i usług jak w tradycyjnym Internecie. Przekazy internetowe dla telefonów WAP zawierają głównie dane tekstowe (ser­wisy informacyjne, pogodowe, giełdowe, kursy walut) oraz bardzo uproszczoną grafikę dostosowaną do możliwości wyświetlaczy komórkowych. Standard protokołu WAP (wy­cofana wersja WAP 1.0, bieżąca WAP 1.1 i najnowsza WAP 1.2) promowany przez WAP Forum obejmuje opis protoko­łów od 4 warstwy wzwyż i dlatego może być stosowany w różnorodnych systemach łączności bezprzewodowej, ta­kich jak: CDMA, GSM, TDMA, CDPD, IS-95, a także w sy­stemach 3G (UMTS/IMT-2000).

WAP Forum - stowarzyszenie branżowe założone przez największych producentów aparatów telefonii komórkowej (Ericsson, Nokia, Motorola, Phone.com), a także obejmują­ce operatorów i dostawców infrastruktury i oprogramowa­nia (ponad 200 członków). Podstawowym celem organiza­cji jest ciągłe udoskonalanie protokołu WAP - jako świato­wego standardu udostępniania Internetu przez sieci komór­kowe. Stowarzyszenie zajmuje się również koordynacją działań firm ze wszystkich segmentów branży telekomunika­cji bezprzewodowej, w celu zapewnienia wzajemnej zgodno­ści produktów tego rynku.

WARC (World Administrative Radio Conference) - światowa administracyjna konferencja radiokomunikacyj­na stanowiąca najwyższą formę działania ITU, zajmująca się uzgadnianiem i przydzielaniem częstotliwości radiowych dla poszczególnych usług radiokomunikacyjnych oraz usta­laniem warunków pracy. Od 1992 r. przekształciła się wWRC.

warstwa aplikacji (application layer) - siódmy (najwyższy) poziom modelu warstwowego OSI związany z wykonywaniem programów użytkowych (aplikacji bazoda- nowych, poczty elektronicznej, oprogramowania serwera plików) i ich współdziałania z sieciowym systemem opera­cyjnym. Do usług poziomu aplikacji należy także tworzenie i zamykanie połączeń między użytkownikami oraz monitoro­wanie i zarządzanie używanymi przez nich zasobami.

warstwa fizyczna (physical layer) - najniższa (pierwsza) warstwa modelu odniesienia OSI ustalająca po­ziomy napięć, przebiegi czasowe transmisji danych, wymia­nę sygnałów (elektrycznych, bezprzewodowych, optycz­nych), ustalanie interfejsów sprzętowych w okablowaniu sieciowym oraz zasady potwierdzania odbioru danych transmitowanych przez medium fizyczne sieci. W szybkich protokołach transmisji wyróżnia się dodatkowo następują­ce podwarstwy: MDI (Media Independent Interface), PCS (Physical Coding Sublayer), PMA (Physical Medium Attachement) oraz PDM (Physical Medium Dependent). Fizycz­ne medium sieci opisują popularne standardy interfejsów: szeregowe RS 232 i RS 449, Ethernet i wiele in.

warstwa łącza danych (data link layer) - dru­ga warstwa modelu OSI, w której następuje składanie, roz­dzielanie i transmisja pakietów danych, łącznie z korekcją błędów. Protokoły tej warstwy obsługują przepływ informa­cji przez węzły sieci, współpracując ze stacją odbiorczą - w celu zapewnienia bezbłędnej transmisji ramek danych.

Warstwa łącza dzieli się na dwie podwarstwy: podwarstwę MAC - kontrolującą dostęp do nośnika i LLC - sterującą łą­czem logicznym.

warstwa prezentacji (presentation layer) - szósta warstwa modelu OSI formatująca dane w celu ich prezentacji na ekranie w naturalnie zrozumiały sposób. Za­wiera protokoły konwersji niespójnych plików różnego for­matu, translację kodów znaków, konwersję, kompresję i de­kompresję danych, a także protokoły zabezpieczenia sieci.

warstwa sesji (session layer) - piąta warstwa mode­lu OSI zawierająca funkcje zarządzania siecią łącznie z weryfikacją haseł, monitorowaniem pracy sieci wraz z two­rzeniem raportów. Odpowiada za organizowanie dialogu między aplikacjami użytkownika (simpleks, semidupleks, dupleks).

warstwa sieciowa (network lay­er) - trzecia warstwa modelu OSI, która ustala protokoły przesyłania pakietów, priorytety komunikatów i prowadzi kontrolę ruchu w sieci. Dostarcza środków do na­wiązania, utrzymania i rozłączania połą­czeń sieciowych między systemami otwar­tymi łącznie z funkcją wyboru kanału dla przepływu danych. Warstwa sieciowa jest odpowiedzialna za funkcje przełączania i rutowania kanałów komunikacyjnych przez sieć (X.25, FR, IP, IPX, in.).

warstwa transportowa (transport layer) - czwarta warstwa modelu OSI odpowiedzialna za integral­ność transmisji i formaty danych warstw niższych:

• przenoszonych przez warstwę fizyczną,

• zarządzanych przez warstwę łącza danych oraz

• trasowanych w warstwie sieciowej.

Może zawierać dodatkowe protokoły detekcji i korekcji błędów o podwyższonym poziomie kontroli oraz regulować przepływ informacji między dwoma użytkownikami na wy­maganym poziomie jakości. Po ustaleniu połączenia war­stwa dobiera właściwą klasę usług, nadzoruje poziom jako­ści usługi i informuje użytkowników o spadku poniżej dopu­szczalnej granicy.

wątek - współbieżnie i samodzielnie realizowany proces (obliczeń numerycznych, przetwarzania danych, in.) - sta­nowiący część komputerowego programu aplikacyjnego lub większego procesu. Wątki mogą być realizowane jednocze­śnie w wielozadaniowych systemach operacyjnych w których aplikacja o wielu wątkach korzysta z różnych zasobów systemu komputerowego (jedna część programu wykonuje obliczenia, druga drukuje wyniki, trzecia prezentuje grafikę na ekranie monitora).

WCDMA (Wideband Code Division Multi Access) - szerokopasmowa technologia transmisji radiowej z rozpraszaniem widma i zwielokrotnieniem kodowym oznaczana również jako WB-CDMA. Standard WCDMA jest głównie przeznaczony dla systemów radiokomunikacji ruchowej trzeciej generacji IMT-2000 (UMTS w Europie od 2001 r.) w trybie dupleksowym typu FDD (odrębne pasma częstotliwości dla stacji bazowych i telefonów ruchomych). Charakteryzuje się korzystnym bilansem energetycznym i

lepszym wykorzystaniem i dostępnego pasma częstotliwości.

WDM (Warelength Dirision Multiplexing) - sposób falowego zwielo- krotnienia przepływności światłowodu przez równoległą, równoczesną i niezależną transmisję wielu kanałów optycznych czyli laserowych promieni świetlnych o różnych długościach fali (transmisja kolorowa), prowadzonych w jednym włóknie światłowodowym. Zwyczajowo przyjmuje się, że zwielokrotnienia do kilku fal w jednym oknie włókna światłowodowe
oznacza się jako WDM, natomiast zwielo­krotnienia o większej gęstości (odstęp międzyfalowy 0,8 nm) określa się przez DWDM (Dense WDM), a także jako UWDM (Ultra WDM) przy odstępach 0,4 nm lub mniejszych. Uzyskiwana w ten sposób łączna i jednokierunkowa przepływność - dla setek zainstalowanych kanałów optycznych w pojedynczym włóknie świa­tłowodowym - może znacznie przekraczać kilkaset Gb/s (obecnie osiąga się prze­pływności ponad 5 Tb/s w technologii UWDM).

WDP (Wireless Datagram Protocol) - protokół bezprzewodowy przesyłek data- gramowych stosowany na poziomie war­stwy transportowej w aplikacjach WAP. Protokół współdzia­ła z różnymi typami sieci (GSM, IS-136, CDMA, PHS, FLEX, in.), z możliwością włączania lub wyłączania procedur bez­pieczeństwa przekazów.

Web -> WWW

węzeł sieci - urządzenie komunikacyjne o charakterze cyfrowym, uczestniczące w przekazie pakietowym, którym może być host, stacja robocza, komputer lub serwer siecio­wy wraz z dołączonymi kanałami komunikacji. W schema­tach adresowania typu IP funkcję węzłów sprawują hosty,

natomiast rutery i przełączniki są traktowane raczej jako bramy (gateway) sieciowe.

Whois - internetowa baza danych prowadzona przez NIC {Network Information Center), zawierająca szczegółowe da­ne o sieciach, hostach, domenach, a nawet poszczegól­nych adresach internetowych (użytkownikach) stosowa­nych w sieci IP.

wideokonferencja - usługa multi­medialna realizowana za pomocą ulepszo­nych komputerów klasy PC, zapewniająca organizowanie spotkań lub konferencji użytkownikom znajdującym się w odległych od siebie miejscach. Stanowisko uczestni­ka wideokonferencji musi być wyposażone w: komputer z łączem telekomunikacyjnym o przepływności min. 64 kb/s (typowo 384 kb/s), kamerę wideo z kodekiem dokonują­cym kompresji i dekompresji sygnałów wi­zyjnych (np. H.261 w ISDN) oraz głośno mówiący telefon. Typowy, wielostanowisko­wy zestaw wideokonferencyjny umożliwia dwustronny przekaz wideo z pełnym ruchem obrazu na ekranach monitorów. W oszczęd­nych przekazach wideokonferencyjnych stosuje się szereg ograniczeń, zawężają­cych wymagania na szerokość pasma transmisji do prze­kazów w czasie rzeczywistym przez:

• usuwanie ramek - 10 ramek/s (seria nieruchomych obrazów), 15 ramek/s (popularna obecnie forma wideo­konferencji), powyżej 20 ramek/s (pełny ruch obrazu);

• mały format obrazu CIF zawierający 288x352 punk­ty, związany ze standardem kompresji obrazu H.261;

• zmniejszony format QCIF (Quarter CIF) zawierający 144x176 punktów;

• kompresję głosu i dźwięku o wysokiej jakości, z prze­pływnością kanałową 16 kb/s. Wielostanowiskowe, profe-

sjonalne wideokonferencje z pełnym ruchem obrazu o wy­sokiej jakości wymagają specjalistycznych zestawów kom­puterowych, mostów wideokonferencyjnych MCU i kanałów komunikacyjnych o większych szybkościach przesyłania (nawet do 2 Mb/s).

wideo na żądanie -> VOD

wideoteks - usługa umożliwiająca dostęp do odległych baz danych za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnej. In­formacje są wybierane interaktywnie za pomocą klawiatury, a wyniki prezentowane na ekranie monitora w trybie teksto­wym, semigraficznym (piktogramy) lub graficznym. Dostę­pem do usługi steruje bezpośrednio użytkownik, przy czym możliwe jest również modyfikowanie informacji zawartych w bazie danych. Usługa ta akceptuje przesyłanie obrazów w postaci skomprymowanej zgodnie z zaleceniami standar­du kompresji H.261.

wideotelefonia - dwustronny przekaz obrazu i gło­su, lecz bez pełnej szybkości ruchu obiektów na ekranie (obraz poklatkowy), zwykle z ekspozycją 10 obrazów/s. Obecnie możliwa jest kompresja sygnału wizyjnego w for­macie CIF (288x352 punkty) przy częstotliwości powta­rzania 20 ramek/s lub QCIF (144x176) z powtarzaniem do 30 ramek/s i przesyłanie zakodowanego sygnału przez kanał komunikacyjny o przepływności zmieniającej się w zakresie od 32 kb/s do 2 Mb/s. Układy stosujące kom­presję wg algorytmu MPEG-2 otwierają drogę do wideofo- nii wysokiej jakości, wymagającej przepływności 384 kb/s w kanale komunikacyjnym, angażującej do transmi­sji 6 kanałów typu B (ISDN), czyli kanał HO oferowany w sieci ISDN.

widmo głosowe - widmo sygnału mowy obejmujące częstotliwości od 100 Hz do ponad 8 kHz, w którym znajduje się prawie cała energia gło­su, przy czym największa gęstość widmowa (ener­gia) przypada w okolicy 500 Hz i sukcesywnie maleje ze wzrostem częstotliwości. Dynamika dźwięków artykułowanych przez człowieka zmienia się w olbrzymim zakresie 0,1-5000 µW, co odpo­wiada ok. 57 dB. Ucho ludzkie odbiera sygnały w znacznie szerszym zakresie częstotliwości, lecz graniczne wyróżnianie sygnałów zależy od cech osobniczych człowieka. Typowy zakres sygnałów rejestrowanych przez ucho ludzkie obejmuje czę­stotliwości od 20 Hz do 16 kHz (niekiedy 20 kHz), a największa czułość mieści się od 1 kHz do 3 kHz.

Dźwięk Hi-Fi wymaga pełnego pasma częstotliwości naturalnych do 16 kHz.

widmo sygnału danych - amplitudowa i fazowa charakterystyka częstotliwościowa sygnału danych. Zakres i rozkład widma częstotliwości zależy od kształtu rozpatrywanego sygnału i rozciąga się w szerokich granicach; od jednej częstotliwości (prążka) dla ciągłej fali monochroma -tycznej (światło laserowe w światłowodach), przez wąskie widma częstotliwościowe dla sygnałów wolnozmiennych (mała częstotliwość), aż do szerokiego widma dla szybko- zmiennych sygnałów. Im większa szybkość transmisji, tym krótsze impulsy w czasie i większa szerokość zajmowanego przez nie widma częstotliwościowego.

wielodrogowość sygnału - wysoce niepożądana cecha charakterystyczna dla systemów bezprzewodowych, ujawniająca się zanikiem sygnału w zasięgu teoretycznie dobrego odbioru, na skutek destruktywnej interferencji fali bezpośredniej i odbitych fal terenowych. Powstaje w wyniku odbierania sygnałów odbitych od przeszkód i przebywających niejednakową drogę od źródła do odbiornika.
Występujące w takiej sytuacji zjawisko interferencji (nakładanie się fal) objawia się wzmacnianiem sygnału (jeśli zachodzi zgodność fazy sygnału bezpośredniego z odbitym) lub zani­kaniem natężenia pola (fazy przeciwne) w zasięgu oddziały­wania fal.

wieloprocesorowość przetwarzania - jed­noczesne wykonywanie przez komputer i serwer, wyposażo­ny w co najmniej dwa procesory przetwarzania, każdej poje­dynczej aplikacji.

wielozadaniowość - sposób przetwarzania polega­jący na jednoczesnej realizacji wielu aplikacji (multiła- sking), za pomocą jednego procesora centralnego o dużej mocy. Pomimo że komputer z pojedynczym procesorem może wykonywać w danym momencie wyłącznie jeden kod rozkazowy aplikacji, wielozadaniowy system operacyjny (in­aczej system wieloprogramowy) może zarządzać realizacją wielu aplikacji równocześnie.

WIM (Wireless Identity Module) - zaproponowane przez WAP Forum inteligentne karty identyfikacyjne do rea­lizacji usług przez sieci bezprzewodowe, zastępujące do­tychczasowe prostsze karty SIM. Specyfikacja karty WIM (według ISO 7816) definiuje dodatkowo lokalizacje, gdzie są zarejestrowane pary prywatnych kluczy szyfrujących i uwierzytelnienia, a także zapewnia ładowanie funkcji on-li- ne do karty WIM oraz przechowywanie w niej i uruchamianie w terminalu dodatkowych aplikacji (sygnowanie dokumen­tów podpisem cyfrowym, autoryzowanie transakcji kodem PIN, poufne prowadzenie zleceń, in.). Wysoki poziom zabez­pieczenia powoduje, że karta taka może stać się bezpiecz­ną portmonetką elektroniczną (e-purse), używaną do zdal­nego i bezprzewodowego regulowania płatności.

Windows - nazwa rodziny systemów operacyjnych (Mi­crosoft) charakteryzujących się graficznym (okienkowym) interfejsem do współpracy z użytkownikiem komputera. Ro­dzina ta obejmuje szereg rozwiązań systemów operacyj­nych przeznaczonych dla komputerów osobistych (Win­dows 3.x, Windows 9.x, Windows ME) oraz sieciowe syste­my operacyjne klasy Windows NT i Windows 2000 - prze­znaczone dla stacji roboczych. Dla urządzeń specjalistycz­nych (komputery naręczne, urządzenia elektroniki użytko­wej) są dostępne skrócone wersje systemu znane jako Win­dows CE.

winmodem - popularne określenie najtańszego mode­mu w formie karty PCI o uproszczonej konstrukcji, montowa­nego bezpośrednio na wewnętrznym złączu interfejsowym komputera klasy PC. Większość funkcji winmodemu jest re­alizowana programowo (kompresja, detekcja, korekcja błę­dów), angażując do tych zadań procesor główny terminalu w systemie Windows (API Windows). Karta interfejsowa winmodemu zawiera jedynie układy zapewniające fizyczną konwersję (modulację i demodulację) sygnałów analogo­wych linii telefonicznej, a całą funkcję transmisji przez linię przejmuje oprogramowanie szybkiego komputera - działa­jącego w trybie pracy HSP.

WINS (Windows Internet Natning Ser vice) - pro­tokół opracowany przez Microsoft do nadawania nazw inter­netowych w systemie Windows. Korzysta z bazy danych nazw klientów i kojarzy te nazwy z adresami IP. Protokół WINS może współpracować z oprogramowaniem sprzęto­wym NetBIOS (TCP/IP) oraz sieciowym systemem operacyj­nym NT - dostarczając w ten sposób powiązań protokołu TCP/IP z nazewnictwem akceptowanym przez NetBIOS.

wirtualizacja połączeń - sposób konfigurowania połączeń w topologii fizycznej sieci telekomunikacyjnej, po­legający na tworzeniu wirtualnej struktury sieci pakietowych (ATM, FR) przez organizowanie połączeń logicznych, charak­terystycznych dla tej techniki transmisji. Połączenia wirtual­ne nie mają ściśle wyznaczonej trasy, a fizyczny przebieg ich połączeń może ulegać zmianie nawet w trakcie pracy urzą­dzeń. Trasy komunikacyjne przekazów pakietowych mogą być tworzone chwilowo, na czas trwania połączenia, bądź definiowane w sposób trwały na wymagany okres.

wirtualna maszyna - sposób zasądzania progra­mami przez system operacyjny, który sprawia wrażenie, że wykonywane aplikacje (użytkownicy komputera) uzyskują kontrolę nad niezależnym komputerem oraz odnoszą wraże-

nie dostępu do wszystkich potrzebnych im zasobów systemowych.

wirtualna maszyna Javy -> JVM

wirtualna pamięć - technika zarządzania pamięcią wewnętrzną systemu komputerowego, która segmentuje na strony część obszaru pamięci dyskowej i traktuje je jako rozszerzenie własnej pa­mięci operacyjnej. System operacyjny decyduje, ja­kie wirtualne strony pamięci winny znajdować się aktualnie w fizycznej pamięci komputera, a które z nich jako niepotrzebne (lub rzadko używane) można ode­słać do pamięci dyskowej. Dzięki takiej operacji - pomimo iż fizyczna pamięć operacyjna ma ograniczoną pojemność - często używane strony zawsze znajdują się w szybkiej pa­mięci wewnętrznej komputera, a ze zwolnionego obszaru pamięci mogą korzystać inne aplikacje systemu.

wirus komputerowy - niepożądany program kom­puterowy, którego destrukcyjne działanie polega na zmianie fragmentu kodu w programie (aplikacyjnym lub systemo­wym) przez wstawienie własnych kopii do tych programów. Wynik oddziaływania wirusa na poprawną pracę programu użytkownika zależy od inwencji i inteligencji autora: od nie­szkodliwych prezentacji i melodyjek zazwyczaj nie powodu­jących uszkodzeń w bieżących aplikacjach, do zniszczenia programów użytkowych i systemowych - z usunięciem baz danych na dysku twardym włącznie. Największe zagrożenie stanowią wirusy boot-sector dysku twardego - uniemożli­wiające użytkowanie pamięci dyskowej PC, natomiast naj­częściej spotykane są wirusy makr - których infekcje sieją większe spustoszenia, niż tradycyjne wirusy plikowe. Wirusy komputerowe rozprzestrzeniają się przez pliki instalowane na dyskietkach oraz także przez sieć LAN, ale przede wszy­stkim za pośrednictwem poczty elektronicznej (worm, koń trojański).

WLAN (Wireless LAN) - bezprzewodowe sieci LAN, w których stosuje się łącza radiowe lub podczerwieni. Użyt­kownicy systemów WLAN mogą pracować wewnątrz obsza­ru objętego zasięgiem urządzeń nadawczo-odbiorczych, co eliminuje konieczność instalacji kabli, zwłaszcza w przypad­ku tymczasowej instalacji sieci: obsługa widowisk, wystaw, reorganizacja przedsiębiorstwa. Bezprzewodowe sieci WLAN tworzy się przy zastosowaniu jednej z kilku metod transmisji:

• radiowej udostępniającej szerokie pasmo transmi­syjne, w której typowa szybkość wynosi 10-20 Mb/s (stan­dard HIPERLAN, HIPERLAN2, IEEE 802.11), a zasięg działania sieci ogranicza się tylko do pomieszczeń zamkniętych (biuro, hala fabryczna, widownia);

• wąskopasmowej - opartej na falach radiowych zakresie 19 GHz, przy szybkości transmisji 4,8 kb/s. Jest ona stosowana na terenie amerykańskim (atestacja FCC) i wymaga odizolowania obszarowego od innych sieci, działających w tym samym paśmie częstotliwości, a także zezwolenia na jej stosowanie;

• szerokopasmowej - o przepływności nie mniejszej niż 1 Mb/s (do 3 Mb/s), działającej w nie licencjonowanym paśmie radiowym 2,4 GHz (np. Bluetooth) i wykorzystującej technologię CDMA - lecz bez potrzeby uzyskiwania licencji.

WLL (Wireless Local Loop) - system radiowego dostępu abonenckiego (SRDA) zapewniający bezprzewodowy dostęp ze stacjonarnych lub ruchomych terminali końcowych do miejscowego systemu komunikacyjnego za pomocą fal radiowych, oznaczany również jako RLL. Ze względu n sady działania systemów radiowych, stosowanie odmiennych technologii, a także osiągane zasięgi komunikacji wyróżnią się pewne klasy systemów radiowych:

• krótkiego zasięgu do 5 km (CT2, CT3, DECT) - dla obszarów o dużej gęstości abonentów;

• szerokopasmowe klasy PMP - działające w zasięgu od kilku do 15 km, lub

• systemy dystrybucyjne klasy LMDS- o zasięgu do kilku km. Wiele istniejących ograniczeń technicznych w sieciach bezprzewodowych zawsze prowadzi do dylematu związanego z fizyką sieci radiowych: albo połączenia dalekosiężne, albo szerokopasmowe, albo tanie - ale nigdy wszystko naraz.

WML (Wireless Markup Language) - uproszczona wersja języka hipertekstowego HTML, opracowana na potrzeby protokołu WAP, obsługująca bezprzewodowe terminale przenośne o niewielkich rozmiarach ekranu użytkownika.

wokoder - techniczno-programowe urządzenie do prze­kształcania analogowych sygnałów głosowych do postaci dyskretnej, z zastosowaniem analizy mowy. Działanie woko- dera polega na złożonej analizie głosu na wejściu układu, transmisji do odbiornika jedynie wyników tej analizy (a nie kwantyzowanych próbek głosu), a następnie odtworzeniu na ich podstawie sygnałów pierwotnych, czyli wykonanie operacji odwrotnej przez syntezator mowy.

wolumen - fizyczna jednostka pamięci (dyskietka, dysk twardy, kaseta taśmowa, płyta CD) systemu komputerowe­go, przechowująca określoną liczbę fragmentów lub kom­pletnych plików danych, także programów. W sieci telein­formatycznej stanowi najwyższy poziom katalogu serwera plików i struktury plików. Podczas pierwszej instalacji sie­ciowego systemu operacyjnego (NOS) zawartość dużych pamięci dyskowych jest zwykle dzielona na kilka mniejszych wolumenów, co ułatwia późniejsze działanie systemu na za­sobach pamięciowych.

workflow - przepływ zadań, czyli metoda określania procedur obiegu i przetwarzania dokumentów elektronicz­nych. Oprogramowanie workflow usprawnia pracę grup ro­boczych (workgroups), automatyzując procedury opraco­wywania i obiegu dokumentów.

workgroups - zespoły użytkowników dołączonych do wspólnej sieci komputerowej, współużytkujące w z góry określony sposób różne zasoby systemu: dokumenty, po­cztę elektroniczną i aplikacje. Grupa robocza może mieć pewne szczególne uprawnienia, w zależności od kategorii zadań, jakie wykonuje.

WORM (Write Once, Read Many) - technologia jed­nokrotnego zapisu informacji w archiwizującym urządzeniu optycznym (jeden zapis - wiele odczytów), które mogą być później jedynie wielokrotnie odtwarzane - bez możliwości powtórnego zapisu. Technologia jednorazowego zapisu WORM z odczytem wielokrotnym była początkowo stosowa­na do wytwarzania niewielkiej liczby kopii dysków CD, gdzie zastosowanie typowego procesu produkcyjnego za pomocą matryc byłoby kosztowne, a czas realizacji niepotrzebnie długi. Zamiast mikroskopijnych wgłębień, jakie są tworzone matrycą na płytach CD-ROM, płyta zapisywalna jest pokry­ta specjalną warstwą czułego na temperaturę barwnika zmieniającego kolor na skutek lokalnego podgrzewania promieniem laserowym w procesie zapisu. Zmianę barwy elementów płyty odczytuje się promieniem lasera w odtwa­rzaczu optycznym.

worm (robak) - niezwykle szkodliwa forma wirusa kom­puterowego, będąca samopowielającym się programem komputerowym i wysyłającym zainfekowane kopie za po­średnictwem sieci. Została zdefiniowana po raz pierwszy (1982 r.) przez Shoch & HuppzfirmyXeroxw ACM Commu- nication. W odróżnieniu od klasycznego wirusa - atakujące­go „jedynie" pliki i programy konkretnego PC - pro­gram worm do rozmnażania potrzebuje środowiska sieciowego, zwykle za pośrednictwem poczty elek­tronicznej. Po osiągnięciu kolejnego węzła kompu­terowego w sieci program worm może się uaktywnić natychmiast bądź z chwilą powstania odpowie­dnich okoliczności (także warunków czasowych) i powielić się oraz zainicjować niepożądaną akcję w konkretnym systemie. Spektakularny robak inter­netowy (z listopada 1988 r.) zainfekował ponad 6000 systemów komputerowych jednocześnie.

WPABX (Wireless PABX) - tradycyjne zakła­dowe centralki abonenckie do komutowania połą­czeń głosowych na ograniczonym obszarze (zakład, przedsiębiorstwo), uzupełnione o lokalny radiowy dostęp abonencki RDA (inaczej WLL). W skład sy­stemu wchodzą centralki abonenckie PABX, co naj­mniej jedna radiowa stacja bazowa zintegrowana z centralą oraz terminale bezprzewodowe (telefony bezsznurowe). Do komunikacji z terminalami prze-

nośnymi systemy radiowe WPABX wykorzystu­ją wiele standardów telefonii bezprzewodowej: CT1, CT2 i CT3, oraz najbardziej popularny w Europie system łączności typu DECT.

WSP (Wireless Service Provider) - do­stawca usług bezprzewodowych, oferujący je odpłatnie - niezależnie od typu stosowanej technologii przekazu (obecnie LMDS i MMDS). Podstawowym zadaniem dostawcy (WSP) jest gromadzenie multimedialnych danych, prze­kazywanych następnie do poszczególnych abonentów sieci radiowej i pobieranie za tę usługę odpowiednich opłat. Oferta obejmuje wielokanałową dystrybucję filmów oraz prze­kazów wideo lub danych za pomocą anten kie­runkowych. Szerokopasmowa usługa operatorów WSP jest dostępna głównie w aglomeracjach miejskich w zasięgu najwyżej kilku km od bazowej stacji nadawczej.

WSP (Wireless Session Protocol) - protokół warstwy sesji stosowany w aplikacjach bezprzewodowych standar­du WAP. Przeznaczony dla usług zorientowanych połącze­niowo, współdziała z protokołem WTP, natomiast dla usług bezpołączeniowych za pośrednictwem protokołu datagra- mowego WDP.

współczynnik kompresji - procentowy udział za­oszczędzonego miejsca po spakowaniu pliku (zysk miejsca) w rozmiarze tego samego pliku przed jego kompresją. Współczynnik ten jest liczony zarówno dla poszczególnych plików, jak też dla całego archiwum danych. Jeśli plik przed kompresją miał rozmiar 5 MB, a po spakowaniu tylko 1,25 MB (jedna dyskietka 1,44 MB), to współczynnik kompresji wynosi 75%. Niestety część programów komprymujących używa dokładnie odwrotnej definicji współczynnika kom­presji, określając go jako stosunek objętości pliku spako­wanego do niespakowanego. Wg tej definicji w podanym przykładzie współczynnik kompresji wynosi 25%.

WTA (Wireless Telephony Application) - aplikacje umieszczone na serwerze o tej samej nazwie i odpowiada­jące bezpośrednio na zapytania z przeglądarki WAP klienta, wyposażonego w telefon komórkowy.

WTLS (Wireless Transport Layer Security) - proto­kół zabezpieczenia warstwy transportowej protokołu WAP, stanowiący o bezpieczeństwie transmitowanych danych. Protokół szyfrowania wywodzący się z TLS/SSL zapewnia in­tegralność danych przesyłanych za pomocą aplikacji WAP, także ich poufność i uwierzytelnianie oraz możliwość odmowy dostępu dla komunikatów zweryfikowanych negatywnie WTLS szyfruje (i deszyfruje) informację na trasie między urządzeniem a bramą internetową (gateway), natomiast protokoły bezpieczeństwa TLS/SSL czynią to samo, lecz między przeglądarką a serwerem webowym.

WTP (Wireless Transaction Protocol) - transakcje zorientowany protokół komunikacji bezprzewodowej platformy WAP, lokowany w warstwie aplikacyjnej modelu ISO/OSI przeznaczony do obsługi komunikatów datagra- mowych.

WWW (World Wide Web) - podstawowa usługa hipertekstowa typu klient/serwer działająca przez sieć Internet i udostępniająca dynamicznie informacje tekstowe, graficzne, dźwięk i animację. Multimedialne dokumenty WWW w postaci plików (strony, witryny WWW) mają strukturę hipertekstową, tzn. zawierają nie tylko same informacje, ale także odsyłacze (links) do innych dokumentów bądź in. usług oferowanych przez: FTP, Gopher, Telnet czy Mail. Odnośnik może prowadzić do innego serwera w sieci Internet, co usprawiedliwia określenie sieci WWW jako wirtualnej pajęczyny o zasięgu światowym. Hipertekstową obsługa stron WWW umożliwia przechowywanie i dostęp prawie nieograniczonych zasobów informacji, pokazując jednak użytkownikowi tylko te dane, które go interesują dając jednocześnie narzędzia do sprawnego wyszukiwania brakujących fragmentów informacji. Do wyszukiwania dokumentów i stron WWW służą interaktywne przeglądarki których pierwowzorem była przeglądarka internetowa o nazwie Mosaic.

wyłącznik nadmiarowy - rodzaj samoczynnego wyłącznika prądu elektrycznego, wyzwalanego w wyniku działania dowolnego detektora reagującego na zmianę wielkości fizycznych, takich jak: prąd, napięcie, temperatu­ra, ciśnienie. Mechanizm zamka sprawia, że wyłącznik nadmiarowy pozostaje w stanie załączonym bez udziału sił zewnętrznych, a zwolnienie mechanizmu i rozwarcie obwo­dów wyłącznika w wyniku zaistniałej przyczyny jest trwałe. Nadmiarowe wyłączniki czasowo-prądowe różnią się cha­rakterystyką działania wyzwalaczy (zwłoczne, natychmia­stowe, termobimetalowe, zwarciowe, elektromagnetycz­ne), szerokim zakresem prądów i napięć znamionowych, zwarciowych zdolności łączeniowych, trwałością wyrażaną minimalną liczbą przełączeń, liczbą biegunów, możliwością montażu styków pomocniczych oraz posiadaniem (lub nie) optycznego wskaźnika stanu ustawienia kontaktów.

wyłącznik różnicowoprądowy - podstawowy element bezpiecznego użytkowania urządzeń teleinforma­tycznych zasilanych prądem elektrycznym. Automatyczne zadziałanie wyłącznika różnicowoprądowego ogranicza lub nie dopuszcza do porażenia człowieka prądem elektrycz­nym przepływającym przez jego ciało - w przypadku poja­wienia się niebezpiecznego napięcia dotykowego (prąd o wartości 20-30 mA) na dostępnych elementach przewo­dzących urządzenia teleinformatycznego. Wyróżnia się 2 ro­dzaje wyłączników przeciwporażeniowych tego typu: o dzia-­

łaniu bezpośrednim (materiały magnetyczne) i pośrednim - w których zastosowano wzmacniacze elektroniczne.

WYSIWYG (What You See ls What You Get) - programowo-techniczne narzędzie (procesory tekstowe) wspomagające edycję tekstu i umożliwiające pełne odwzo­rowanie na papierze obrazu prezentowanego na monitorze komputera (co widzisz - to otrzymasz na wydruku). Zaawan­sowane procesory tekstowe prowadzą wielorakie formato­wania tekstu (co nie jest widoczne na ekranie monitora) z uwzględnieniem: marginesów, wyrównywania długości wierszy, ustalaniem odstępów między znakami, zmiany kształtu czcionki, powiększeniem, pogrubieniem, pochyle­niem czy podkreśleniem tekstu drukowanego. Najbardziej zaawansowane edytory są w stanie poradzić sobie z zawiły­mi wzorami matematycznymi - przez stosowanie odpowie­dnich fontów. W podobnym znaczeniu, funkcja WYSIWYG stanowi synonim czynności utrwalającej na bieżąco stan lub obraz wskazanego zjawiska w sieci teleinformatycznej.

wyszukiwarka - program lub zespół programów in­stalowany w serwerach internetowych i umożliwiający od­szukanie informacji w rozległych zasobach sieciowych na konkretnie zadany temat. Zasada działania popularnych wyszukiwarek (AltaVista, Excite, HotBot, InfoSeek, Google, Lycos, NetSprint, Inktomi, in.) polega na ciągłym penetro­waniu programem pełzającym (crawler, spider) zasobów i katalogów Internetu i zbieraniu na bieżąco danych o do­stępnych stronach WWW, opierając się na predefiniowa­nych parametrach podanych przez ich użytkownika. Jako wynik tej działalności powstaje lista stron webowych na określony temat, wraz z tytułami, adresami i niewielkim opisem prezentowanej informacji, które następnie są kata­logowane w serwerowej bazie danych działającej w trybie on-line. Dostęp do poszukiwanej tematycznie informacji uzyskuje się przez podanie terminów, słów kluczowych, te­matów lub związków logicznych występujących między nimi, za pomocą przeglądarki zainstalowanej w komputerze klienta (użytkownika sieci Internet).

wzmacniacz Brillouina -jeden zdwóch lepiej zna­nych wzmacniaczy światłowodowych (drugim jest wzmac­niacz Ramana) ze sprzężeniem zwrotnym, w którym wzmac­nianie sygnału oparte jest na wymuszonym rozpraszaniu Brillouina, a nie na emisji wymuszonej jak we wzmacnia­czach EDFA. Podobnie jak we wzmacniaczach Ramana wy­maga on znacznych mocy pompy laserowej, jednak z powo­du wąskiego pasma przenoszenia (ok. 100 MHz) - nie zna­lazł zastosowania w systemach optycznej transmisji.

wzmacniacz EDFA (Erbium-Doped Fibre Am- plifier) - powszechnie stosowany wzmacniacz optyczny z wymuszoną emisją (bez sprzężenia zwrotnego), oparty na światłowodzie z domieszką erbu i wzmacniający bezpośre­dnio sygnał optyczny (ok. 30 dB) - bez potrzeby jego kon-

wersji na postać elektryczną. Szerokie pasmo przenoszenia wzmacniaczy EDFA (szerokość pasma 30-50 nm) odpowia­da zakresom częstotliwości 4-7 THz. Wzmacniacz EDFA umożliwia równoczesną transmisję na kilkudziesięciu róż­nych długościach fal świetlnych - uwielokrotniając prze­pływność łączy w systemach ze zwielokrotnieniem falowym DWDM. Obecnie za pomocą wzmacniaczy EDFA buduje się łącza długodystansowe o pojemności transmisyjnej BL rów­nej 100 Tb/s*km (10 Gb/s w zasięgu l0tys. km) na jednej długości fali oraz o pojemności do kilku Pb/s*km ze zwielo­krotnieniem DWDM.

wzmacniacz Ramana - wzmacniacz optyczny, którego działanie jest oparte na wymuszonym rozpraszaniu Ramana w pętli światłowodu kwarcowego domieszkowane­go germanem. Niewielkie wzmocnienie (ok. 15 dB), uzyski­wane na bardzo długim odcinku włókna światłowodowego (1 km) za pomocą laserowej pompy optycznej o dużej mo­cy (nie mniej niż 300 mW), zdecydowanie ogranicza jego stosowanie do bardzo nielicznych aplikacji optycznych.

wzmacniacze optyczne - urządzenia do regene­racji i wzmacniania sygnałów optycznych w światłowo­dach. Stosowane w sytuacji, gdy długość łącza przekracza odległość regeneracyjną światłowodu i wymagane jest wzmocnienie G (Ga/n) sygnału, kompensujące wtrąconą tłumienność toru 1/G. Z wielu istniejących składników tłumienności największe straty w budżecie mocy optycznej wnosi absorpcja materiałowa i rozpraszanie Rayleigha Łatwość konfigurowania struktury wzmacniaczy optycznych umożliwia włączanie wzmacniaczy w tor światłowodowy w różnych konfiguracjach spełniających odrębne funkcje jako:

• wzmacniacz mocy optycznej Iasera nadawczego,

• powielarny wzmacniacz liniowy oraz,

• jako przedwzmacniacz w odbiorniku światła.

Pomimo opracowania wielu typów optoelektronicznych (półprzewodnikowych, laserowych) regeneratorów sygnału, w praktyce największe nadzieje są związane ze wzmacniaczem optycznym EDFA, o wymuszonej emisji (czyli bez sprzężenia zwrotnego) oraz niekiedy ze wzmacniaczami laserowymi ze sprzężeniem zwrotnym, reprezentowanymi przez wzmacniacze Ramana i Brillouina.

wzmacnlak - w telekomunikacji urządzenie niezbędne do wzmacniania sygnałów analogowych (niestety łącznie z szumami występującymi w kablu), Obecnie są zastępowane znacznie bardziej odpowiednimi do transmisji regeneratorami (repeaters) dla przekazów cyfrowych, rekompensującymi tłumienie sygnału wzdłuż toru transmisyjnego.