Choroba jako przykład: dewiacji społecznej, wtórnej (etykiety), stygmatu. Dewiacja społeczna- zachowanie nie zgodne z obowiązującymi normami społecznymi. Normą jest zachowanielub działanie przyjęte w grupie społecznej. Dewiacja pierwotna- jednostka złamała normę,a le nie otrzymała od otoczenia etykiety dewiant. Dewiacja wtórna- jednostka złamała normę i otrzymała etykietę dewianta. Stygmat społeczny- tożsamość oczekiwana i tożsamość rzeczywista. Stygmat- cecha, właściwość jednostki dyskredytująca ją w oczach innych. Rodzaje stygmatów wg. Goffmana: stygmat fizyczny( wady ruchowe, wady ciała, twarzy), stygmat charakteru (cechy, wady charakteru negatywnie odbierane, po bliższym poznaniu), stygmat plemnienny ( przedst. Mniejszości religijnej, etnicznej). Szczególny rodzaj stygmatu- stygmat przeniesiony- dotyczy najbliższego otoczenia osoby stygmatyzowanej. Konsekwencje stymatyzacji: dyskryminacja, marginalizacja, wykluczenie, izolacja, uwiezienie. Stygmat jest niezwykle dotkliwą etykietą społeczną, która radykalnie zmienia sposób, w jaki postrzegają siebie osoby stygmatyzowane. Choroba jako dewiacja społeczna- koncepcja Parsonsa. Wg Parsonsa zdrowie to możliwość wypełniania przez jednostkę ról i związanych z nimi zadań. Choroba uniemiżliwia wywiązywanie się z ról społecznych. Choroba jednostki jest więc dewiacją. Cechy choroby jako dewiacyjnej roli społecznej: chory nie jest osobiście odpowiedzialny za swoją chorobę, osoba chora ma obowiązek powrotu do zdrowia, skontaktować się z lekarzem i zostać jego pacjentem, choroba daje pewne prawa i przywileje, w tym prawo do zwolnienia z codziennych obowiązków. Choroba jako dewiacja wtórna- etykieta: dewiacja pierwotna ( choroby o charakterze ostrym, stan krótki, choroba powoduje modyfikacje sposoby odgrywania ról społecznych, brak etykietowania), dewiacja wtórna( charakter przewlekły, na stałe wpisuje się w życie jednostki, choroba zmusza jednostkę do przyjęcia nowej roli społecznej, występuje proces etykietowania). Choroba jako stygmat: AIDS, uzależnienia, choroby weneryczne, niektóre nowotwory, zaburzenia psychiczne, niepełnosprawność intelektuana i fizyczna. Czynniki wpływające na stopień stygamtyzacji w przypadku choroby: zakres domniemanej winy chorego za swój stan, widoczność choroby, nieodwracalność choroby, nieprzewidywalność zachowań społecznych chorego, uwarunkowania społeczno- kulturowe. Relacje pacjent- lekarz. Modele relacji pacjent- lekarz w socjologii: model zgodności Parsonsa, model niezgodności Freidsona, model Szasza i Hollendra. Model zgodności Parsonsa: relacja pacjent- lekarz ma chrakter asymetryczny, relacja profesjonalista-laik, pacjent i lekarz odgrywają role społeczne, role te wzajemnie się uzupełniają, związane są z pewnymi oczekiwaniami społecznymi, zawierającymi obowiązki i przywyleje. Obowiązki i przywileje pacjenta: pragnienie powrotu do zdrowia, pełna wspólpraca z lekarzem, zawieszenie normalnych obowiązków, przywilej opieki. Obowiązki i przywileje lekarza: zapewnienie fachowej i kompetentnej pomocy pacjentowi, obiektywizm i brak zaangażowania emocjonalnego w sprawy pacjenta, prawo fizykalnego badania pacjenta, pozycja autorytarna w stosunku do pacjenta. Model niezgodności Freidsona: pomiędzy lekarzem i pacjentem nieuchronnir musi dojść do konfliktu- zderzenie perspektyw laika i prfesjonalisty. Zródłem napięć jest nieównomierny rozdział wartościowych dóbr- władza, wiedza. Model Szasza i Hollendra: 3 typy relacji lekarz-pacjent: aktywność-pasywność, kierowanie-współpraca, obustronna współpraca. Uwarunkowania społeczne relacji lekarz-pacjent: klasa społeczna- różnicuje relacje między pacjentem i lekarzem w zakresie udzielania i uzyskiwania informacji. Pacjenci z wyższych klas społecznych sa z reguły traktowani w sposób jednostkowy, są też bardziej aktywni w rozmowie z lekarzem. Pacjenci z niższych klas społecznych najczęśćiej są traktowani w sposób bezosobowy, a ich pytania przeważnie zbywane. Płeć: płeć lekarza wpływa na sposób jego postępowania z pacjentami, są to subtelne różnice, które odróżniają kobiety-lekarzy od męźczyzn-lekarzy. Co 2-3 pacjent ma preferencje co do płci lekarza, zależy to od problemu zdrowotnego oraz stereotypowych przekonań nt umiejętności kobiet i męźczyzn. Płeć pacjenta wpływa na sposób interpretacji symptomów choroby przez lekarza. Instytucja społeczna- trwała, dobrze sprecyzowany i bezosobowy repertuar działań mający na celu zaspokojenie jakiś ważnych potrzeb danej zbiorowości. F-cje instytucji społecznych: zdobywanie, wykonywanie, i utrzymanie władzy; przestrzeganie ładu i porządku prawnego, regulowanie procesów wytwarzania oraz wymiany dóbr i usług, tworzenie i rozwijanie kultury, socjalizacja i edukacja kolejnych pokoleń, ochrona słabych, chorych i niezaradnych, obrona interesów grupowych, regulowanie zachowań religijnych. F-cje współ. Szpitali: diagnozowanie, leczenie, pielęgnacja, rehabilitacja, edukacja studentów i personelu, badania naukowe. Cechy szpitala jako instytucji społecznej: zhierarchizowana struktura w wyraźnie wyodrębnionymi ośrodkami władzy, ścisły podział obowiązków i zdań, wymiana personelu, duży sysytem regulacji prawnych, formalna komunikacja. Cechy biurokracji idealnej wg Webera: legalizm, bezosobowość, oddzielenie sprawowanej funkcji od prawa własności, dokumentowanie wszelkich podejmowanych działań, kontrola hierarchiczna, obsadzanie stanowisk na zasadzie kompetencji, stałe wynagrodzenie za regularnie wykonywaną pracę. Dysfunkcja instytucji społecznych: zjawisko przeniesienia środków- nadmierny formalizm i konformizm, przedmiotowe traktowanie klientów, zaabsorbowanie instytucji swoim własnym funkcjonowaniem; trudności z wprowadzniem innowacji, podwójne nieformalne życie instytucji. Dysfunkcje instytucji medycznych: nastawienie na zysk, fragmentaryczna odpowiedzialność lekarza za pacjenta jako skutek powstania wielu wąskich specjalizacji, depersonalizacja pacjentów w szpitalu. Przejawy depersonalizacji pacjentów w szpitalu: obnażanie pacjentów , kontrola zasobów przez personel, ograniczenie mobilności pacjentów. Instytucja totalna( Goffman)- miejsce, gdzie duż aliczebnie grupa ludzi odciętych na długi czas od szerszego społeczeństwa wspólnie wiedzie zamknięte, formalnie kierowane życie. Szpital: izolacja od śr. Zewnetrznego, podział na nadzorców i podwładnych (duży sytans połeczny pomiędzy tymi dwiema grupami, paternalistyczny stosunek nadzorców do podwładnych), ubezwłasnowolnienie( ogranicznie możliwości dokonywania wyborów i podejmowania samodzielnych decyzji, przejęcie kontroli nad czasem i przestrzenią), brak kontroli działania instytucji przez laików. Patolgia społeczna- zachowanie dewizcyjne, które spełnia 3 podst. Kryteria: masowości, szkodliwości, potępienia (wg. Jasińskiego). Do obszarów patologii społ. zaliczamy: uzależnienie od substancji toksycznej, naruszanie zakazów. Teorie zachowań dewiacyjnych: o chrakt. Biologicznym- teoria Cesare Lombroso, teoria medyczna, o chrakt. Socjologicznym- teorie etiologiczne( funkcjonalna i kontroli społecznej), teorie reakcji społecznej. Teoria Lombroso- przestępczość jest dzidziczona urodzonego przestępce można poznać po defektach fizycznych. Została odrzucona. Teorie o charkt. Medycznym- teoria endokrynologiczna ( zaburzenia w parcy gruczołów dokrewnych zwiazane z zachowaniami antyspołecznymi), teoria genetyczna( łaczące zachowania dewiacyjne ze specyficznym układem chromosomów). Teoria funkcjonalna: człowiek z natury jest konformistyczny- skłonny do przestrzegania norm społczenych, przyczyn dewiacji nalezy szukac w społeczeństwie. Teoria anomii Mertona- dewiacja przejawia się kiedy w społeczeństwie następuje roźdzwięk między wartościami a normami, czyli w stanie anomii. Teorie kontroli społecznej: człowiek jest z natury nonkonformistą, kontrola społeczna zmusza ludzi do przestrzegania norm społecznych, niedostatki kontroli społecznej powodują obeność zachowań dewiacyjnych. Koncepcja Travisa Hirshiego: im luźniejsze relacje między jednostką a społeczeństwem, tym większe prawdopodobieństwo zachowań dewizcyjnych. 4 elementy związane ze społeczeństwem: przywiązanie, zaangażowanie, zaabsorbowanie, przekonanie. Teoria etiologiczna- zadaje pytanie: dlaczego jednostka narusza normy? Dwiantem jest ten kto narusza normy społeczne, normy społeczne sa absolutne, zastane, kontrola społeczne to czynnik powstrzymujący od zachowań dewiacyjnych. Teoria reakcji społecznych: podst pyt- dlaczego jednostka zostaje uznana za naruszająca normy ? dewiantem jest ten kto zostanie nazwany dewiantem, normy społeczne są relatywne, uzależnione od kontekstu i mocno umowne, kontrola społeczna to czynnik powodujący zachowania dewiacyjne. Koncepcja Howarda Beckera: dewiacje, patologię tworzą grupy społeczne poprzez ustanowienie reguł, których naruszanie stanowi przejaw dewiacji, patologii; stosowanie tych reguł wobec poszczególnych jednostek. Czynniki kształtujące zdrowie populacji: czynniki genetyczne, środowisko społeczne, medydycna naprawcza, styl życia. Styl życia- cały zespół zachowań realizowanych we wszytkich aspektach życia codziennego: zachowania zdrowotne( wywołują określone skutki zdrowotne u osób, które je realizują), zachowania medyczne( realizowane są w obrębie medycyny). Zachowania prozdrowotne-świadome działania jednostki podjęte w celu zachowania zdrowia bez względu na ich rezultat. 3 grupy takich zachowań: nakierowane na zdrowie fizyczne, psychospołeczne, zachowania prewencyjne. 7-8 h snu, codzienne śniadanie, brak podjadania między posiłkami, utrzymanie wł. Wagi ciała, codzienne ćwiczenia, umiarkowane spożycie alkoholu, niepalenie papierosów. Zachowania antyzdrowotne- zachowania ryzykowne, przeciwne do prozdrowotnych: palenie papierosów, niewłaściwa dieta, niska aktywność fizyczna, spożywanie alkoholu. Kulturowe uwarunkowania zachowań w zdrowiu- badania Parsonsa: zachowania w sferze zdrowia zależą od systemu wartości dominującego w danym społeczeństwie- wniosek po analizie społecz. Amerykańskiego i komunistycznego. Kulturowe uwarunkowania zachowań w chorobie- badania Zoli: percepcja symptomów chorobowych, sposób ich przedst. Zależą od przynależności do gr kulturowej. Badania Marka Zborowskiego- różnice w reakcjach pacjentów na ból zależą od ich przynależności kulturowej. Wyjaśnienie: w różnych kulturach wyst. Odmienne procesy socjalizacji, które wpływają na sposób radzenia sobie w sytuacji choroby. Czynniki strukturalne- związane z pozycją zajmowaną przez jednostkę w strukturze społecznej. Są wykształcenie, dochód, płeć, wiek, miejsce zamieszkania. Teoria dysonansu poznawczego: ludzie do pewnego stopnia potrzebują ryzykownych zachowań, do obrony zachowań antyzdrowotnych ludzie stosują szereg mechanizmów- procesów poznawczych. Model przekonań zdrowotnych: opisuje przyczyny podjecia zachowania prewencyjnego. Czynniki związane z zachowaniem prewencyjnym: percepcja choroby, kalkulacje zysków i strat, dodatkowe czynniki modyfikujące ( postrzegane leczenie choroby, zmienne socjodemograficzne, zachęty ze strony innych). Model kulturowego opóźnienia: róznice w zachowaniach w sferze zdrowia wynikają z odmiennego przebiegu procesu socjalizacji pierwotnej w różnych klasach społecznych. Wśród członków klas wyższych i średnich- wzory zachowań zdrowotnych są kształtowane w sposób długofalowy i nastawione na osiągnięcie pozytywnych efektów w dalszej pespektywie czasowej. Wśród przedstawicieli niższych klas społecznych- brak elementów zachowań prewencyjnych.

Choroba jako przykład: dewiacji społecznej, wtórnej (etykiety), stygmatu. Dewiacja społeczna- zachowanie nie zgodne z obowiązującymi normami społecznymi. Normą jest zachowanielub działanie przyjęte w grupie społecznej. Dewiacja pierwotna- jednostka złamała normę,a le nie otrzymała od otoczenia etykiety dewiant. Dewiacja wtórna- jednostka złamała normę i otrzymała etykietę dewianta. Stygmat społeczny- tożsamość oczekiwana i tożsamość rzeczywista. Stygmat- cecha, właściwość jednostki dyskredytująca ją w oczach innych. Rodzaje stygmatów wg. Goffmana: stygmat fizyczny( wady ruchowe, wady ciała, twarzy), stygmat charakteru (cechy, wady charakteru negatywnie odbierane, po bliższym poznaniu), stygmat plemnienny ( przedst. Mniejszości religijnej, etnicznej). Szczególny rodzaj stygmatu- stygmat przeniesiony- dotyczy najbliższego otoczenia osoby stygmatyzowanej. Konsekwencje stymatyzacji: dyskryminacja, marginalizacja, wykluczenie, izolacja, uwiezienie. Stygmat jest niezwykle dotkliwą etykietą społeczną, która radykalnie zmienia sposób, w jaki postrzegają siebie osoby stygmatyzowane. Choroba jako dewiacja społeczna- koncepcja Parsonsa. Wg Parsonsa zdrowie to możliwość wypełniania przez jednostkę ról i związanych z nimi zadań. Choroba uniemiżliwia wywiązywanie się z ról społecznych. Choroba jednostki jest więc dewiacją. Cechy choroby jako dewiacyjnej roli społecznej: chory nie jest osobiście odpowiedzialny za swoją chorobę, osoba chora ma obowiązek powrotu do zdrowia, skontaktować się z lekarzem i zostać jego pacjentem, choroba daje pewne prawa i przywileje, w tym prawo do zwolnienia z codziennych obowiązków. Choroba jako dewiacja wtórna- etykieta: dewiacja pierwotna ( choroby o charakterze ostrym, stan krótki, choroba powoduje modyfikacje sposoby odgrywania ról społecznych, brak etykietowania), dewiacja wtórna( charakter przewlekły, na stałe wpisuje się w życie jednostki, choroba zmusza jednostkę do przyjęcia nowej roli społecznej, występuje proces etykietowania). Choroba jako stygmat: AIDS, uzależnienia, choroby weneryczne, niektóre nowotwory, zaburzenia psychiczne, niepełnosprawność intelektuana i fizyczna. Czynniki wpływające na stopień stygamtyzacji w przypadku choroby: zakres domniemanej winy chorego za swój stan, widoczność choroby, nieodwracalność choroby, nieprzewidywalność zachowań społecznych chorego, uwarunkowania społeczno- kulturowe. Relacje pacjent- lekarz. Modele relacji pacjent- lekarz w socjologii: model zgodności Parsonsa, model niezgodności Freidsona, model Szasza i Hollendra. Model zgodności Parsonsa: relacja pacjent- lekarz ma chrakter asymetryczny, relacja profesjonalista-laik, pacjent i lekarz odgrywają role społeczne, role te wzajemnie się uzupełniają, związane są z pewnymi oczekiwaniami społecznymi, zawierającymi obowiązki i przywyleje. Obowiązki i przywileje pacjenta: pragnienie powrotu do zdrowia, pełna wspólpraca z lekarzem, zawieszenie normalnych obowiązków, przywilej opieki. Obowiązki i przywileje lekarza: zapewnienie fachowej i kompetentnej pomocy pacjentowi, obiektywizm i brak zaangażowania emocjonalnego w sprawy pacjenta, prawo fizykalnego badania pacjenta, pozycja autorytarna w stosunku do pacjenta. Model niezgodności Freidsona: pomiędzy lekarzem i pacjentem nieuchronnir musi dojść do konfliktu- zderzenie perspektyw laika i prfesjonalisty. Zródłem napięć jest nieównomierny rozdział wartościowych dóbr- władza, wiedza. Model Szasza i Hollendra: 3 typy relacji lekarz-pacjent: aktywność-pasywność, kierowanie-współpraca, obustronna współpraca. Uwarunkowania społeczne relacji lekarz-pacjent: klasa społeczna- różnicuje relacje między pacjentem i lekarzem w zakresie udzielania i uzyskiwania informacji. Pacjenci z wyższych klas społecznych sa z reguły traktowani w sposób jednostkowy, są też bardziej aktywni w rozmowie z lekarzem. Pacjenci z niższych klas społecznych najczęśćiej są traktowani w sposób bezosobowy, a ich pytania przeważnie zbywane. Płeć: płeć lekarza wpływa na sposób jego postępowania z pacjentami, są to subtelne różnice, które odróżniają kobiety-lekarzy od męźczyzn-lekarzy. Co 2-3 pacjent ma preferencje co do płci lekarza, zależy to od problemu zdrowotnego oraz stereotypowych przekonań nt umiejętności kobiet i męźczyzn. Płeć pacjenta wpływa na sposób interpretacji symptomów choroby przez lekarza. Instytucja społeczna- trwała, dobrze sprecyzowany i bezosobowy repertuar działań mający na celu zaspokojenie jakiś ważnych potrzeb danej zbiorowości. F-cje instytucji społecznych: zdobywanie, wykonywanie, i utrzymanie władzy; przestrzeganie ładu i porządku prawnego, regulowanie procesów wytwarzania oraz wymiany dóbr i usług, tworzenie i rozwijanie kultury, socjalizacja i edukacja kolejnych pokoleń, ochrona słabych, chorych i niezaradnych, obrona interesów grupowych, regulowanie zachowań religijnych. F-cje współ. Szpitali: diagnozowanie, leczenie, pielęgnacja, rehabilitacja, edukacja studentów i personelu, badania naukowe. Cechy szpitala jako instytucji społecznej: zhierarchizowana struktura w wyraźnie wyodrębnionymi ośrodkami władzy, ścisły podział obowiązków i zdań, wymiana personelu, duży sysytem regulacji prawnych, formalna komunikacja. Cechy biurokracji idealnej wg Webera: legalizm, bezosobowość, oddzielenie sprawowanej funkcji od prawa własności, dokumentowanie wszelkich podejmowanych działań, kontrola hierarchiczna, obsadzanie stanowisk na zasadzie kompetencji, stałe wynagrodzenie za regularnie wykonywaną pracę. Dysfunkcja instytucji społecznych: zjawisko przeniesienia środków- nadmierny formalizm i konformizm, przedmiotowe traktowanie klientów, zaabsorbowanie instytucji swoim własnym funkcjonowaniem; trudności z wprowadzniem innowacji, podwójne nieformalne życie instytucji. Dysfunkcje instytucji medycznych: nastawienie na zysk, fragmentaryczna odpowiedzialność lekarza za pacjenta jako skutek powstania wielu wąskich specjalizacji, depersonalizacja pacjentów w szpitalu. Przejawy depersonalizacji pacjentów w szpitalu: obnażanie pacjentów , kontrola zasobów przez personel, ograniczenie mobilności pacjentów. Instytucja totalna( Goffman)- miejsce, gdzie duż aliczebnie grupa ludzi odciętych na długi czas od szerszego społeczeństwa wspólnie wiedzie zamknięte, formalnie kierowane życie. Szpital: izolacja od śr. Zewnetrznego, podział na nadzorców i podwładnych (duży sytans połeczny pomiędzy tymi dwiema grupami, paternalistyczny stosunek nadzorców do podwładnych), ubezwłasnowolnienie( ogranicznie możliwości dokonywania wyborów i podejmowania samodzielnych decyzji, przejęcie kontroli nad czasem i przestrzenią), brak kontroli działania instytucji przez laików. Patolgia społeczna- zachowanie dewizcyjne, które spełnia 3 podst. Kryteria: masowości, szkodliwości, potępienia (wg. Jasińskiego). Do obszarów patologii społ. zaliczamy: uzależnienie od substancji toksycznej, naruszanie zakazów. Teorie zachowań dewiacyjnych: o chrakt. Biologicznym- teoria Cesare Lombroso, teoria medyczna, o chrakt. Socjologicznym- teorie etiologiczne( funkcjonalna i kontroli społecznej), teorie reakcji społecznej. Teoria Lombroso- przestępczość jest dzidziczona urodzonego przestępce można poznać po defektach fizycznych. Została odrzucona. Teorie o charkt. Medycznym- teoria endokrynologiczna ( zaburzenia w parcy gruczołów dokrewnych zwiazane z zachowaniami antyspołecznymi), teoria genetyczna( łaczące zachowania dewiacyjne ze specyficznym układem chromosomów). Teoria funkcjonalna: człowiek z natury jest konformistyczny- skłonny do przestrzegania norm społczenych, przyczyn dewiacji nalezy szukac w społeczeństwie. Teoria anomii Mertona- dewiacja przejawia się kiedy w społeczeństwie następuje roźdzwięk między wartościami a normami, czyli w stanie anomii. Teorie kontroli społecznej: człowiek jest z natury nonkonformistą, kontrola społeczna zmusza ludzi do przestrzegania norm społecznych, niedostatki kontroli społecznej powodują obeność zachowań dewiacyjnych. Koncepcja Travisa Hirshiego: im luźniejsze relacje między jednostką a społeczeństwem, tym większe prawdopodobieństwo zachowań dewizcyjnych. 4 elementy związane ze społeczeństwem: przywiązanie, zaangażowanie, zaabsorbowanie, przekonanie. Teoria etiologiczna- zadaje pytanie: dlaczego jednostka narusza normy? Dwiantem jest ten kto narusza normy społeczne, normy społeczne sa absolutne, zastane, kontrola społeczne to czynnik powstrzymujący od zachowań dewiacyjnych. Teoria reakcji społecznych: podst pyt- dlaczego jednostka zostaje uznana za naruszająca normy ? dewiantem jest ten kto zostanie nazwany dewiantem, normy społeczne są relatywne, uzależnione od kontekstu i mocno umowne, kontrola społeczna to czynnik powodujący zachowania dewiacyjne. Koncepcja Howarda Beckera: dewiacje, patologię tworzą grupy społeczne poprzez ustanowienie reguł, których naruszanie stanowi przejaw dewiacji, patologii; stosowanie tych reguł wobec poszczególnych jednostek. Czynniki kształtujące zdrowie populacji: czynniki genetyczne, środowisko społeczne, medydycna naprawcza, styl życia. Styl życia- cały zespół zachowań realizowanych we wszytkich aspektach życia codziennego: zachowania zdrowotne( wywołują określone skutki zdrowotne u osób, które je realizują), zachowania medyczne( realizowane są w obrębie medycyny). Zachowania prozdrowotne-świadome działania jednostki podjęte w celu zachowania zdrowia bez względu na ich rezultat. 3 grupy takich zachowań: nakierowane na zdrowie fizyczne, psychospołeczne, zachowania prewencyjne. 7-8 h snu, codzienne śniadanie, brak podjadania między posiłkami, utrzymanie wł. Wagi ciała, codzienne ćwiczenia, umiarkowane spożycie alkoholu, niepalenie papierosów. Zachowania antyzdrowotne- zachowania ryzykowne, przeciwne do prozdrowotnych: palenie papierosów, niewłaściwa dieta, niska aktywność fizyczna, spożywanie alkoholu. Kulturowe uwarunkowania zachowań w zdrowiu- badania Parsonsa: zachowania w sferze zdrowia zależą od systemu wartości dominującego w danym społeczeństwie- wniosek po analizie społecz. Amerykańskiego i komunistycznego. Kulturowe uwarunkowania zachowań w chorobie- badania Zoli: percepcja symptomów chorobowych, sposób ich przedst. Zależą od przynależności do gr kulturowej. Badania Marka Zborowskiego- różnice w reakcjach pacjentów na ból zależą od ich przynależności kulturowej. Wyjaśnienie: w różnych kulturach wyst. Odmienne procesy socjalizacji, które wpływają na sposób radzenia sobie w sytuacji choroby. Czynniki strukturalne- związane z pozycją zajmowaną przez jednostkę w strukturze społecznej. Są wykształcenie, dochód, płeć, wiek, miejsce zamieszkania. Teoria dysonansu poznawczego: ludzie do pewnego stopnia potrzebują ryzykownych zachowań, do obrony zachowań antyzdrowotnych ludzie stosują szereg mechanizmów- procesów poznawczych. Model przekonań zdrowotnych: opisuje przyczyny podjecia zachowania prewencyjnego. Czynniki związane z zachowaniem prewencyjnym: percepcja choroby, kalkulacje zysków i strat, dodatkowe czynniki modyfikujące ( postrzegane leczenie choroby, zmienne socjodemograficzne, zachęty ze strony innych). Model kulturowego opóźnienia: róznice w zachowaniach w sferze zdrowia wynikają z odmiennego przebiegu procesu socjalizacji pierwotnej w różnych klasach społecznych. Wśród członków klas wyższych i średnich- wzory zachowań zdrowotnych są kształtowane w sposób długofalowy i nastawione na osiągnięcie pozytywnych efektów w dalszej pespektywie czasowej. Wśród przedstawicieli niższych klas społecznych- brak elementów zachowań prewencyjnych.

Socjologia-(goodman)- dziedzina nauki badająca zachowania społeczne ludzi, związki między ludźmi i rezultaty działalności społecznej. Geneza socjologii: Rewolucje polityczne z przełomu XVIII i XIXw.- zmiana relacji państwo i społeczeństwo, Rewolucja przemysłowa- narodziny wolnego rynku, proces urbanizacji, socjalizm- pojawienie się kwestii socjalnych, sprzyjający klimat intelektualny- epoka oświcenia- rozwój nauki, zmiana postaw wobec religii, potrzeba bardziej racjonalnego świata. August Comte- autor terminu socjologi, chciał stworzyć naukę o społeczeństwie, która eyjaśniałaby prawa życia społeczneg. Wierzył że można będzie wykorzystać te prawa do polepszenia warunków życia człowieka i stworzenie właściwego ładu społecznego. F-cje współczesnej socjologii: poznawcza, diagnostyczna, socjotechniczna, prognostyczna, demeskatorska. Podstawowe techniki zbierania danych: techniki ankietowe(ankieta, wywiad), obserwacja(uczestnicząca/nieuczestnicząca), analiza źródeł pisanych(dokumenty urzędowe, artykuły prasowe, teksty literackie, dokumenty osobiste), eksperyment(eksperyment wieźnienny prof. Zimbardo). Etapy postępowania badawczego: zdefiniowanie problemu badawczego, przegląd literatury na dany temat, postawienie hipotezy, wybór matody i techniki badawczej, dobór próby badawczej, badania pilotażowe, przeprowadzenie badań właściwych, opracowanie i analiza wyników badań, sformułowanie wniosków, weryfikacja hipotez. Etyka w badaniach społecznych: fundamentalna norma etyczna badań społecznych zabrania krzywdzić osoby badane- udział w badaniach powinien być dobrowolny, należy respektować prawo do prywatności osób badanych, nie wolno wprowadzać badanych w błąd. Najważniejsze nurty teoretyczne w socjologii: teorie: funkcjonalne, konfliktu, interakcji, wymiany społecznej. Teorie funkcjonalne: Spencer, Durkheim, Parsons, Merton. • Społeczeństwo stanowi spójną całość- system złożony ze współdziałających ze sobą elementów, każdy z elementów pałni istotną funkcję na rzecz systemu jako całości, podstawowym i najważniejszym stanem systemu jest ład i porządek, poszczególne podsystemy mają za zadanie ten ład podtrzymywać. Teorie konfliktu: marks, Weber, Dahrendorf. Społeczeństwo składa się z różnych grup, pomiędzy którymi istnieje wiele napięć i konfliktów, siłą napędową napięć jest nierówny rozdział wartościowych dóbr( pieniądze, władza, prestiż, opieka), wszystkie te źródła napięć doprowadzają do wybuchu róźnorodnych konfliktów, konflikt jest podst. Cechą życia społecznego. Teorie interakcji:Mead, Goffman. Społeczeństwo nie jest czymś stałym- tworzone w procesie interakcji zachodzących między ludźmi, interakcje międzyludzkie to proces wzajemnego wysyłanie sygnałów, odczytywania ich i wysyłania następnych, do tych sygnałów symboli zalicza się język, gest, ubiór, mimika, intonacja głosu, relacje między ludźmi to wymiana symboli i znaczen. Teorie wymiany społecznej:Smith, Blau, Coleman. Postawę porządku społecznego stanowu zasada wzajemności, która nakłada na ludzi powinność zrewanżowania si ę za uzusyakane dobro, relacje między ludźmi opierają się na zasadzie wymiany, w związku z tym że człowiek jest istotą racjonalną dokonuje wymiany zgodnie z rachunkiem zysków i strat, kalkulacja ta jest z reguły nieświadomym zabiegiem. Socjologiczne ujęcia problemów zdowia, choroby i medycyny: Funkcjonaliści : f-cje medycyny- ochrona zdrowia, badania naukowe, nowe metody leczenia, kontrola społeczna. 2 główne elementy: rola chorego i rola lekarza. Teoretycy konfliktu: koncentrują się na kwestii nierówności w systemie opieki zdrowotnej, twierdzą że biedni nie mają równego dostępu do właściwej opieki zdrowotnej. Interakcjoniści: koncentrują się na tym, jak ludzie postrzegają zdrowie i chorobę, na sposób definiowania choroby wpływa także sytuacja społeczna. Podst. Metody i techniki badawcze w socj: metoda ilościowa- za jej pomoc azbieramy dane liczbowe, dane liczbowe pociągają za sobą potencjalną utratę bogactwa znaczeniowego, metoda jakościowa- zbieramy dane nieliczbowe, dane jakościowe mogą być bogatsze znaczeniowo, ale to może pociągać za sobą ryzyko wieloznaczności. Potoczna wiedza społeczna: ogranicza się do jednostkowego punktu widzenia, przedst. Swiat w barwach czarno-białych, rzadko jest neutralna, łatwo dochodzi w niej do formowania pochopnych uogólnień, wiele w niej stereotypów. Wiedza socjologiczna: oderwana od wąskiego punktu widzenia, wyróżnia ją neutralność, powstrzymanie od wartościowania, nie ma w niej miejsce na domysły, stereotypy, liczą się fakty poparte badaniami naukowymi. Wyobraźnia socjologiczna: to umiejętność dostrzegania szerszych sił społecznych wpływającuch na jednostki. Pozwala ludziom w przekroczeniu ograniczonego osobistego doświaczenia. Proces socjologii- 3 koncepcje: abstakcjonistyczna- analiza róźnych form życia społecznego w jakich występuje życie jednostek, naturalistyczna- ujmują jednostkę ludzką jako przedstawiciele gatunku, indywiduum biologicznie ukonstytuowanei rozwijają się jak każdy organizm, który reaguje za bodźce zewnętrzne poprzez odpowiednie zachowania. Realistyczna- wychodzi z założeń, ze jednostka ludzka jest istotą społeczną , ma ona 3 wymiary: jednostka nie może rozwinąć swych cech ludzkich poza środowiskiem społecznym, człowiek nie jest czymś danym gotowym, jest istotą, która staję się i urzeczywystnia w miarę swojego rozwoju, pod wpływem oddziaływania społeczeństwa i kultury, współczesne teorie socjologiczne odkrywają podmiotowość człowieka jako aktora życia społecznego. Grupa społeczna: zbiory ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną oraganizację. 4 elementy: zbiory ludzi, wspólne wartości, więź społeczna, wewn. Oraganizacja. Procesy tworzenia osobowości: w procesie tym występuje problematyka dwojakiego rodzaju: genezy- powstanie i kształtowanie się osobowości, struktury- elementy składowe osobowości. Alfred Ross- osobowość możemy określić jako strukturę czynników biogennych, psychogennych i socjogennych wpływających na zachowanie jednostki. Socjologia posiada 2 fazy- pierwotną i wtórną. Faza pierwotna- obejmuje okres dzieciństwa, dziecko startuje jako oragaznim z wrodzonymi możliwościami rozwoju psychicznego o społecznego, pod wpływem interrakcji ze swoim opiekunem uczy się wzorów zachowań, wartościowania. Faza wtórna- dokonuje się w wieku dorosłym przez samą jednostkęi jej własne akty. *Dzięki procesowi socjalizacji jednostka rozwija swoją jaźń- samoświadomość jednostki. Jednostka może być sama dla siebie obiektem. Mead odróżnił jaźń subiektywną i obiektywną. Jaźń odzwierciedlona- jest obrazem siebie, jakim jednostkasię posługuje, a który uzuskuje w drodze własnej interpretacji percepcji siebie przez innych. Znaczenie: jest ona podstawą wyboru odpowiedniego zachowania jednostki, które zmierza do potwierdzenia swego obrazu u innych lub do jego zmiany. * w wyniku socjalizacji jednostka rozwija swoją tożsamość. Bokszański określa tożsamość jako układ autodefinicji jednostki do aktora społecznego. Tożsamość: osobowa- poczucie ciągłości jaźni, ciągłość własnego istenienia, mimo upływu czasu; społeczna- poczucie zajmowania przez jednostkę określonego miejsca w świecie społecznym, pełnienia określonych ról społecznych. Tożsamość ma charakter interpersonalny, zmienny, negocjowany. Zmiana tożsamości to zmiana sposoby definiowania siebie-E.Hałas.