Upośledzenie umysłowe - krótkie wprowadzenie

Upośledzeni umysłowo mogą być charakteryzowani ze względu na:

• poziom rozwoju intelektualnego (osiągają oni wyniki w testach inteligencji znacznie niższe od normy),

• poziom przystosowania społecznego (nie adoptują się właściwie do wymagań życia społecznego).

Obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego oraz przystosowania społecznego mają miejsce już we wczesnym wieku (American Psychiatric Association, 1980; Grossman, 1983). Osoby upośledzone umysłowo stanowią od 1 do 3 procent ogólnej populacji (Tarr, 1985).
W literaturze powszechnie stosuje się termin "uposledzenie umyslowe" (mental retardation). Obecnie zaleca się posługiwanie okresleniem "niepełnosprawnosć intelektualna" (intellectual disability). Nie zaleca się wg Swiatowych Gremiów Ekspertów (np. AAID - American Association of Intellectual Disability) używania terminów "oligofrenia", "niedorozwój", "uposledzenie" gdyż są zbyt medyczne. Niestety są do dzis stosowane, np. jako człon nazwy subdyscypliny pedagogiki specjalnej: "oligofrenopedagogika". Prezentowane materiały pochodzą z końca lat 80. W związku z tym uwzględniają stosowaną wtedy terminologię.Upośledzenie umysłowe można podzielić na cztery kategorie: lekkie, umiarkowane, znaczne i głębokie. Tabela 1 określa przedziały wartości I.I. oraz częstość występowania poszczególnych stopni w populacji osób upośledzonych.

Tabela 1. Rozpowszechnienie upośledzenia umysłowego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,APA 1980

Stopień upośledzenia	Wartości ilorazu inteligencji	Występowanie w populacji upośledzonych umysłowo
Lekki (ang.mild)	50 - 70	80 %
Umiarkowany (ang.moderate)	35 - 49	12 %
Znaczny (ang. severe)	20 - 34	7 %
Głęboki (ang. profound)	Poniżej 20	Mniej niż 1%

Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (UUWSL)

Większość osób upośledzonych umysłowo to osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim. Rozwój tych osób we wczesnych latach życia przypomina rozwój dzieci w normie intelektualnej. Uczą się one komunikowania z otoczeniem oraz dbania o siebie. Objawy upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim zwykle stają się widoczne w starszym wieku. Dzieci te w zakresie przyswajania treści dydaktycznych osiągają poziom szóstej klasy (szkoły amerykańskiej). Nie ma pojedyńczego zestawu zaburzeń intelektualnych. Ludzie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim podobnie jak osoby normalne różnią się znacznie między sobą. W przypadku UUWSL powszechne są następujące zaburzenia: koncentracji uwagi (Zeaman,1973); krótko- i długo - trwałej pamięci (Jensen, 1970; Spitz, 1973); myślenia abstrakcyjnego (Feuerstein 1981); celowego działania - wymagającego czasu na zrozumienie celowości wykonywanych czynności (Feuerstein & Jensen, 1980) oraz wykorzystania intuicji w procesie kojarzenia jednego aspektu z drugim (Campione,1982).
Podobnie jak to ma miejsce w przypadku dorosłych w normie intelektualnej, także dorośli upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim są w stanie żyć i pracować w społeczeństwie (Evans,1983). Ci, którzy są dobrze przystosowani integrują się ze społecznością ludzi normalnych. Ta zdolność do przystosowania się manifestuje się wytrwałością, zadowoleniem z życia, wiarą w siebie, szacunkiem dla przełożonych (np. w pracy), właściwym zachowaniem w pracy (Robinson & Robinson, 1981; Scarr, 1981b). W dorosłym życiu UUWSL wymagają w dalszym ciągu pomocy, szczególnie w sytuacjach stresowych.

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym (UUWSU)

Upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym zatrzymują się na poziomie rozwojowym dzieci w młodszym wieku. Rzadko opanowują oni materiał dydaktyczny prekraczający treści programowe drugiej klasy szkoły podstawowej dla dzieci normalnych (szkoły amerykańskiej). Wydają się oni być nieświadomymi społecznych możliwości oraz mają trudności w zaspokajaniu swoich potrzeb. UUWSU wymagają stałej obecności innych osób na przestrzeni swojego życia. Tym niemniej mając stworzone odpowiednie warunki bytowe (zakład pracy chronionej) mogą oni żyć i pracować w społeczeństwie tak jak ludzie dorośli.

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym i głębokim (UUWSG)

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym i głębokim jest zwykle rozpoznawalne w chwili urodzenia. W związku z zaburzeniami umysłowymi ludzie ci często charakteryzują się także poważnymi zaburzeniami w stanie zdrowia. Z uwagi na to należy im zapewnić ciągłą opiekę ze strony innych osób. U upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym nie rozwija się wcale lub rozwija się w bardzo małym stopniu mowa jako narzędzie komunikacji, a sprawność motoryczna osiąga niski poziom. Za pomocą odpowiedniego treningu mogą nauczyć się samoobsługi. Mogą oni nauczyć się ubierać i rozbierać, samodzielnie jeść, myć ręce i twarze, korzystać z toalety. Jako dorośli UUWSZ mogą wykonywać proste zadania , ale pod kontrolą innych osób (Whitman, 1983).
Głęboko upośledzeni umysłowo są osobami o najcięższym stopniu upośledzenia. Są defektywni prawie we wszystkich sferach rozwoju. Mają poważne zaburzenia w stanie zdrowia oraz przejawiają wady analizatorów. Brakuje im mobilności. Zdolność do komunikacji jest minimalna. W najlepszym wypadku ich osiągnięcia są niskie. Ograniczają się zwykle do podstawowych czynności samoobsługowych.
UWAGA:Powyższe opisy mogą sugerować, że upośledzeni umysłowo posiadają sztywne ograniczenia rozwojowe. Jednak tak jak ludzie w normie intelektualnej upośledzeni umysłowo są zdolni do funkcjonowania w pewnym zakresie. Pozostawieni sami sobie w ośrodkach z niewystarczającą liczbą personelu, wciąż istniejących, ich rozwój przebiega w sposób niezadowalający (Cunningham, 1985; Schumer, 1983). Dzięki właściwej stymulacji mającej miejsce w rodzinach akceptujących i kochających takie osoby, mogą oni zrealizować większą część swojego potencjału. Wyniki badań dotyczące efektywności programów rewalidacyjnych realizowanych we wczesnym dzieciństwie są zadziwiająco pomyślne. W niektórych przypadkach nawet dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym mogą nauczyć się czytać osiągając prawie poziom szkoły podstawowej a także realizować materiał dydaktyczny szkoły powszechnej (Pines, 1982).

Przyczyny upośledzenia umysłowego

Co powoduje upośledzenie umysłowe? Istnieje ogromna różnorodność biologicznych oraz społeczno-psychologicznych czynników, które pojedyńczo lub grupowo wywołują upośledzenie umysłowe.

Przyczyny biologiczne

Nie ulega wątpliwości, że czynniki biologiczne powodują U.U. Znanych jest ponad 330 różnorodnych nieprawidłowości - mutacji genów recesywnych, które prowadzą do głębokich zaburzeń intelektualnych (Cavalli - Sforza & Bodmer, 1971). Uszkodzenia chromosomów w każdym okresie rozwoju- a w szczególności w okresie gdy kształtuje się mózg - mogą powodować U.U. Infekcje,zatrucia,niedobory tlenu,uszkodzenia (urazy) mające miejsce przed porodem, podczas porodu i w okresie poporodowym mogą wywołać U.U. Uraz głowy jest szczególnie niebezpieczny kiedy mózg płodu szybko się rozwija, w okresie po zapłodnieniu oraz podczas pierwszych lat życia dziecka. Jeśli matka zachoruje na różyczkę (jedna spośród chorób wirusowych) podczas pierwszych trzech miesięcy ciąży, to choroba ta spowoduje uszkodzenie układu nerwowego płodu a w konsekwencji upośledzenie umysłowe. Matki jeszcze nie narodzonych dzieci spożywające nawet umiarkowane ilości alkoholu muszą liczyć się z większym prawdopodobieństwem, że urodzone przez nie dzieci będą U.U. U.U. może być także wywołane niedoborem tlenu oraz urazami głowy podczas trudnego porodu. Czynniki negatywne występujące w okresie prenatalnym (przedporodowym) częściej powodują upośledzenie umysłowe głębszego stopnia, a czynniki negatywne występujące w okresie postnatalnym (poporodowym) częściej wywołują U.U. w stopniu lekkim (Moser, 1985). Zaburzenia metaboliczne oraz niedożywienie płodu mogą również przyczynić się do U.U. Złe żywienie płodu znajduje się także w tej kategorii. Do przyczyn U.U. należą także: nadużywanie leków przez ciężarną matkę, co prowadzi do zmniejszenia ilości hormonu tarczycy we krwi, promieniowanie jonizujące, niedobór jodu lub dziedziczenie (Ingalls, 1978).

Przyczyny rodzinno - środowiskowe

Około 80 procent osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim pochodzi ze środowisk o niskim statusie socjo - ekonomicznym, a ich upośledzenie nie jest wywołane czynnikami biologicznymi. Z racji tego, że środowisko społeczne uważa się za bardzo istotny czynnik mający wpływ na opóźnienie rozwojowe dziecka, to ten rodzaj upośledzenia umysłowego nazywa się "rodzinno - srodowiskowym" lub "kulturowo - rodzinnym".
Termin ten przypomina o zróżnicowanych warunkach, które idą w parze z biedą, co powoduje obniżenie poziomu intelektualnego dziecka, które jest w nich wychowywane. Zatrucia, złe żywienie, niewłaściwa dbałość o zdrowie np. zaniedbanie problemu tarczycy lub zaburzeń słuchu, znacznie niższy od optymalnego poziom stymulacji rozwojowej, chaos w procesie wychowania oraz zubożone otoczenie językowe stanowią czynniki, które można brać pod uwagę. W połączeniu z zaburzeniami organicznymi czynniki powyżej wymienione mogą wywołać U.U.
Podejście kulturowo - środowiskowe do zagadnienia etiologii U.U. posiada silne wsparcie. Jeśli dzieci z wysokiego ryzyka pojawienia się u nich upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim umieszczone zostaną w środowiskach rodzinnych o optymalnych warunkach wychowawczych, to nie funkcjonują one już jak dzieci U.U. (Garber, 1986, w prasie). Dzieci pochodzące ze zubożałych środowisk, które zostały zaadoptowane przez rodziców charakteryzujących się wysokim statusem socjo - ekonomicznym funkcjonują na znacznie wyższym poziomie intelektualnym w porównaniu do ich naturalnego rodzeństwa, które pozostało w macierzystym domu (Schiff et al., 1982).
Nawet w starszym wieku upośledzenie umysłowe o charakterze rodzinno - środowiskowym wydaję się być możliwe do skorygowania.
Pracując w Izraelu Reuven, Feuerstein oraz jego współpracownicy (1980, 1981) skoncentrowali się na osobach upośledzonych umysłowo w wieku od 10 do 18 lat (z I.I. wynoszącym powyżej 40), których deficyty wypływały ze złych warunków socjalno - bytowych i ograniczały możliwości uczenia się. Program Feuersteina ma na celu nauczenie dzieci w jaki sposób korzystać z umysłu według zasad logiki.
Zadania na rycinie 1, na przykład, uczą dziecko poszukiwania relacji, kontekstów oraz połączeń. Metody i teorie Feuersteina są aktualnie badane na terenie USA. Nie znane są ostateczne wyniki tych badań, ale aktualnie uzyskane są zachęcające.

Rycina 1

Materiały wykorzystywane w instrumentalnym programie wzbogacania rozwoju poznawczego upośledzonej młodzieży opracowanego przez Feuersteina. Wychowawca, nauczyciel, terapeuta tworzy modele podstawowych umiejętności myślenia oraz krytykuje, zachęca, pochwala, nakłania do ćwiczenia efektywniejszego myślenia. Celem ćwiczenia po lewej stronie jest uczenie kontroli impulsywności (myślenia przed podjęciem działania). Ćwiczenie po prawej stronie pomaga w przezwyciężeniu tendencji do widzenia przedmiotów i zdarzeń w izolacji (za: Feuerstein, 1979).

OPIS ĆWICZEŃ
Zaciemnij linie tak, aby najmniejszy kwadrat znajdował się poniżej a największy kwadrat najwyżej.
Wódź ołówkiem po takich liniach, aby największy kwadrat wydawał się być na dole, a najmniejszy na górze.
Zaciemnij linie tak aby środkowy kwadrat wydawał się być na górze pozostałych dwóch kwadratów.
Spójrz na rysunki
1.Garnek jest pełen wody.
2.Co się stało?
3.Garnek jest pusty.
Dwie możliwości:
2A Woda została wylana.
2B Woda wyparowała.
Czy istnieje jeszcze jakaś możliwość?..........................

Źródło: Davidoff L.L., Introduction to Psychology, McGraw-Hill Book Company, New York 1987, 3rd ed.(s. 273-275)

Charakterystyka upośledzonych umysłowo wg poziomu zachowania przystosowawczego

Orientacyjny poziom zachowania przystosowawczego osób niepełnosprawnych intelektualnie

Wiek 3 lata i powyżej: głęboki	Zaradność życiowa pije z filiżanki z pomocą, „współpracuje” z opiekunem, otwierając usta podczas jedzenia Rozwój fizyczny siedzi bez podpierania lub podciąga się do pozycji pionowej; wyciąga rękę po przedmioty ; dobrze chwyta wykorzystując kciuk ; manipuluje przedmiotami (bawi się butami albo stopami) Komunikacja naśladuje dźwięki , śmieje się lub odpowiada uśmiechem (mówi " Da - da " , " bu- bu ", w sposób czuły) ; brak efektywnej mowy ; może komunikować się za pomocą dźwięków, gestów lub znaków umownych Funkcjonowanie społeczne rozpoznaje znajome osoby i nawiązuje z nimi kontakty o charakterze niewerbalnym
Wiek 3 lata: znaczny Wiek 6 lat i więcej: głęboki	Zaradność życiowa: próbuje jeść palcami; " współpracuje" podczas ubierania się , kąpieli , i treningu toaletowego, może zdejmować ubranie (skarpetki), ale nie jest to pełna czynność rozbierania się do kąpieli albo do spania. Rozwój fizyczny: stoi samodzielnie albo chodzi niezgrabnie (niestabilnie) bądź z pomocą. Komunikacja: jedno albo dwa słowa (Mama) , ale przeważnie zatrzymuje się na wokalizacji Funkcjonowanie społeczne: może reagować na bodźce innych wg. przewidywalnych wzorów; sygnalizuje potrzeby przez gesty i hałasy albo wskazywanie na coś; bawi się w łatwe gry; zabawy naśladowcze o ograniczonej liczbie interakcji ; potrafi bawić się samo zabawkami przez kilka minut
Wiek 3 lata: umiarkowany Wiek 6 lat: znaczny Wiek 9 lat i więcej: głęboki	Zaradność życiowa: próbuje samodzielnie jeść za pomocą łyżki, jednak rozlewając płyn koło siebie, zdejmuje skarpetki, spodnie, współpracuje z opiekunem przy kompaniu się, może wskazywać na to, że spodnie są mokre, nawiązuje współpracę przy toalecie. Rozwój fizyczny: chodzi samodzielnie utrzymując równowagę, może podawać piłkę lub inne przedmioty rzucając je innym, może biegać i wspinać się na stopnie schodów z pomocą Komunikacja: może stosować 4 lub 6 słów, może komunikować wiele potrzeb za pomocą gestów (wskazując na coś) Funkcjonowanie społeczne: bawi się z innymi przez krótki okres czasu, często w postaci tzw. zabawy równoległej lub pod nadzorem, rozpoznaje innych , jest w stanie ujawnić preferencje swoje dla niektórych osób w porównaniu z innymi
Wiek 3 lata: lekki Wiek 6 lat: umiarkowany Wiek 9 lat: znaczny Wiek 12 lat i więcej: głęboki	Zaradność życiowa: je za pomocą łyżki (kaszę, ryż itp) jednak towarzyszy temu duży nieład, pije bez pomocy, może zdejmować i zakładać niektóre części ubrania (skarpetki, pończochy, bieliznę, sukienkę, spodenki bokserskie). Próbuje kąpać się lub myć ręce, ale wciąż wymaga znaczącej pomocy ze strony innych. Wskazuje (sygnalizuje) potrzebę pójścia do toalety. Rozwój fizyczny: może wchodzić i schodzić ze schodów nie zmieniając stóp (nie naprzemiennie, dostawiając stopy), może biegać lub skakać, może balansować na jednej nodze, może podawać piłkę innym, przenosić przedmioty, wykonywać proste łamigłówki, zagadki, puzzle planszowe bez pomocy (proste układanki) Komunikacja: mówi za pomocą 2 - 3 wyrazowych zdań. Nazywa proste powszechnie spotykane przedmioty, tj. chłopiec, samochód, lody, kapelusz. Rozumie pojedyncze wskazówki: „załóż buty na nogi”, „siądź tam”, „załóż płaszcz”. Zna ludzi po imieniu, jeśli w sposób niewerbalny, to może zastosować wiele gestów aby zaspokajać potrzeby, lub interpretować informacje dochodzące od innych osób Funkcjonowanie społeczne: może brać udział w prostych zabawach, zwykle bawiąc się tylko z jedną lub co najwyżej dwiema osobami. Z więcej niż dwiema osobami zabawa musi być kierowana przez osobę dorosłą. Wykazuje preferencje niektórych osób spośród innych.
6 lat: lekki 9 lat: umiarkowany 12 lat i więcej: znaczny 15 lat i powyżej: głęboki	Zaradność życiowa: je łyżką lub widelcem, przy tej czynności może rozlać lub rozrzucić jedzenie; ubiera się, ale potrzebuje pomocy przy zapinaniu małych guzików bądź zapinaniu kurtki na zamek; próbuje sam/a się kąpać, ale potrzebuje przy tym pomocy, może myć i wycierać ręce, ale jest to mało efektywne; częściowo korzysta z toalety, czasami robi to nieudolnie. Rozwój fizyczny: może skakać (na jednej nodze) i podskakiwać, wchodzić po schodach stawiając stopy naprzemiennie; jeździ na rowerku trójkołowym lub rowerze gdy ma ponad 8 lat; może wchodzić na drzewa lub chodzić po linie; bierze udział w zabawach tanecznych, może rzucać piłką i trafiać do celu. Komunikacja: ma słownictwo o liczbie ponad 300 słów i używa gramatycznie poprawnych zdań. W zakresie komunikacji niewerbalnej może korzystać z wielu gestów, żeby komunikować swoje potrzeby. Rozumie proste werbalne przekazy słowne, wskazówki i pytania (połóż to na półce, gdzie mieszkasz); mowa może być czasami niewyraźna. Może odbierać słowa i znaki mające charakter komunikatów publicznych: lody, stop, wyjście, toaleta dla pań/panów. Mówi o swoich doświadczeniach używając prostego języka. Funkcjonowanie społeczne: uczestniczy w zajęciach grupowych i prostych grach zespołowych; współpracuje z innymi w prostych zabawach (dom, sklep) oraz bierze udział w zajęciach o charakterze różnych form sztuki (teatr, taniec, zajęcia plastyczne).
9 lat: lekki 12 lat: umiarkowany 15 lat i więcej: znaczny	Zaradność życiowa: Właściwie je posługując się łyżką i widelcem, potrafi smarować chleb masłem; wymaga pomocy przy krojeniu mięsa, potrafi nakładać ubranie, zapinać je na guziki, bądź na zamek błyskawiczny. Może wiązać sznurowadła u butów. Kąpie się, ale pod nadzorem. Jest przygotowane do korzystania z toalety. Myje ręce i twarz bez pomocy. Rozwój fizyczny: może biegać, skakać, podskakiwać, tańczyć, jeździć na łyżwach, lub sankach i skakać na skakance. Może wchodzić i schodzić po schodach na przemian stawiając stopy. Potrafi rzucać piłką do celu.  Komunikacja: może posługiwać się złożonymi zdaniami, mowa jest na ogół wyraźna i zrozumiała, rozumie złożoną komunikację słowną zawierającą słowa takie jak : „ponieważ”, „jednak”, „ale”. Rozpoznaje znaki i słowa, ale nie czyta tekstu pisanego ze zrozumieniem.   Funkcjonowanie społeczne: może uczestniczyć w zajęciach grupowych spontanicznie, może brać udział w prostych grach zespołowych o charakterze współzawodnictwa (zawodów): przeciąganie liny, ściganie się. Są zdolni do zawierania przyjaźni i utrzymywania jej przez tygodnie lub miesiące. Aktywność ekonomiczna: Jest zdolne do robienia prostych zakupów posługując się kartką, zdaje sobie sprawę z tego, że pieniądze mają wartość, ale nie wie jak z nich korzystać, z wyjątkiem automatów na monety. Codzienne obowiązki: może przygotowywać proste posiłki (kanapki), może pomagać przy wykonywaniu prostych zadań codziennych (ścielenie łóżka, zamiatanie, odkurzanie). Może nakrywać i sprzątać ze stołu. Zdolność do kierowania sobą: może pytać się, czy jest dla niego do wykonania jakaś praca, może koncentrować uwagę na zadaniu przez 10 minut lub dłużej, stara się być posłusznym i wykonywać powierzane obowiązki.
12 lat: lekki 15 lat i więcej: umiarkowany	Zaradność życiowa: umie sam/a się żywić, kąpać, ubierać, może wybierać sobie codziennie ubrania, może przygotowywać łatwe posiłki (np. kanapki) dla siebie lub innych osób, czesać i szczotkować włosy, myć szamponem i robić loki, prać, prasować i przechowywać własne ubrania.  Rozwój fizyczny: dobra kontrola ciała, dobra zarówno mała, jak i duża motoryka. Komunikacja: może prowadzić prostą rozmowę, używa złożonych zdań, rozpoznaje słowa, może odczytywać zdania, ogłoszenia, oznaczenia i prosty materiał z pewnym (niecałkowitym) zrozumieniem. Funkcjonowanie społeczne: może współpracować lub współzawodniczyć z innymi Aktywność ekonomiczna: można go wysłać na zakupy kilku rzeczy, bez pomocy kartki, dokonuje mniejszych zakupów z dokładnością, jest w stanie zliczyć drobne pieniądze (z dokładnością do dolara). Codzienne zajęcia: może wykonywać proste codzienne domowe obowiązki: ścieranie kurzu, wyrzucanie śmieci, mycie naczyń. Potrafi przygotowywać proste posiłki wymagające mieszania składników.  Zdolność do kierowanie sobą: Może inicjować większość własnych czynności. Koncentruje uwagę na zadaniach przez 15 do 20 min. i dłużej. Może sumiennie wykonywać większość przyjmowanych na siebie obowiązków.
15 lat i dorośli: lekki UWAGA: jednostki, które w sposób rutynowy wykonują czynności na wyższych poziomach kompetencji w zakresie zachowania przystosowawczego niż zilustrowano na tym modelu, nie powinny być uznawane za defektywne w zakresie zachowania przystosowawczego, ponieważ z założenia jednostka nie jest upośledzona, o ile nie wykazuje znaczącego deficytu w zakresie mierzonej inteligencji i zachowania przystosowawczego, te jednostki, które funkcjonują na wyższych poziomach niż zilustrowano tutaj, nie mogą być uznawane za upośledzone)	Zaradność życiowa: Ćwiczy (rozwija) własną dbałość o sprzątanie wokół siebie, własne żywienie, kąpanie się, korzystanie z toalety. Może potrzebować jednak wskazówek (opieki) w odniesieniu do dbałości o swoje zdrowie i swoją osobistą higienę, może potrzebować pomocy w wyborze i zakupie ubrań. Rozwój fizyczny: jest w stanie z łatwością chodzić po swoim rodzinnym mieście (lub najbliższym sąsiedztwie w dużym mieście), po terenie szkoły lub jakiejś instytucji, nie może wyjeżdżać do innych miast sam bez pomocy. Może korzystać z roweru, nart, łyżew, trampoliny lub z innego sprzętu, który wymaga dobrej koordynacji. Komunikacja: komunikuje się z wykorzystaniem złożonych pojęć werbalnych i rozumie ich znaczenie. Prowadzi codzienną rozmowę, ale nie może dyskutować o pojęciach abstrakcyjnych lub filozoficznych. Posługuje się telefonem i komunikuje za pomocą pisma swoje emocje w postaci prostego listu oraz prostych nakazów (zobowiązań), ale nie jest w stanie pisać na temat pojęć abstrakcyjnych lub opisywać ważnych, obecnych wydarzeń Funkcjonowanie społeczne: wchodzi w interakcje o charakterze współpracy i współzawodnictwa z innymi, inicjuje niektóre grupowe zajęcia, początkowo dla celów społecznych lub emocjonalnych. Może przynależeć do lokalnej grupy rekreacyjnej lub wyznaniowej, ale nie do organizacji o charakterze obywatelskim lub grup osób szczególnie wykształconych (np. klub fotograficzny, klub dobrej książki). Jest w stanie czerpać radość z rekreacji w postaci gry w kręgle, potańcówek, oglądania telewizji, gry w warcaby, ale nie jest kompetentny w takich czynnościach jak tenis, żeglarstwo, gra w brydża, gra na pianinie, ani innych zajęciach o charakterze hobby, które wymagają szybkiego, zaangażowanego lub kompleksowego planowania, pociągającego za sobą wiele różnorodnych aspektów Aktywność ekonomiczna: może pójść do kilku sklepów, aby zakupić kilka artykułów, bez kartki. Jest w stanie właściwie rozmienić pieniądze, ale nie jest w stanie korzystać z innych usług bankowych. Może zarabiać na życie, ale ma problem z gospodarowaniem pieniędzmi bez nadzoru. Zaradność: może gotować proste rzeczy, przygotowywać proste posiłki i wykonywać proste codzienne czynności, zadania tj. czyszczenie, odkurzanie, przygotowywanie potraw, pranie. Jako dorosły może być zatrudniony w pracach wymagających wykonywania prostych czynności (wymagających częściowych kwalifikacji) Zdolność do kierowania sobą: zapoczątkowuje większość własnych czynności. Jest w stanie zwracać uwagę na zadanie przez 15 do 20 min., dokładny skrupulatny w pracy. Przyjmuje dużą odpowiedzialność, ale wymaga porady i kontroli w odniesieniu do zadań, które dotyczą dbałości o zdrowie, dbałości o innych, czy też złożonych czynności zawodowych.

LITERATURA:

Davidoff L.L.: Introduction to Psychology. McGraw - Hill Book Company. New York...Toronto 1987.
Drew C. J., Logan D.R., Hardman M.L.: Mental Retardation, Merrill Publishing Company, ed. IV, Columbus, Ohio 1988.

Powrót

Eliza i Piotr Gindrich. Ostatnia aktualizacja w 2008 roku