Agnieszka Śmiechowska
Socjologia kultury III rok
Przedmiot: Teorie kultury (różnica programowa)
„Mity współczesnego świata – wyjaśnianie rzeczywistości mieszkańców globalnej wioski”
Leszek Kołakowski we wstępie do „Traktatu o historii religii” Mircea Eliade zauważa, że: „ niezależnie od jaskrawych odmienności, jakie ujawniają, zestawione razem, doktryny Durheima, Malinowskiego, Taylora, Frazera, Levi – Staussa, wszystkie one podobne są pod tym względem, iż wyjaśniają mity (…) jako funkcjonalne, odniesione do rozmaitych wartości, które, abstrakcyjnie potraktowane, tj. rozważane „same w sobie”, nie objawiają żadnej swoiście religijnej przymieszki. Można sądzić, że mit jest interpretacją świata i daje satysfakcję poznawczą niedojrzałym umysłom; można przypuszczać, że przechowuje on raczej obligacje obyczajowe i tworzy wzory naśladownictwa, albo, że jest zbiorową kodyfikacja jakichkolwiek sytuacji zbiorowości uczestniczącej w micie.” (Eliade M. „traktat o historii religii” wyd. OPUS 1993 r., ze wstępu Leszka Kołakowskiego, s. II). Reasumując zatem, zadaniem mitów jest opisywanie rzeczywistości – tłumaczenie często niezrozumiałych zasad rządzących otaczającym nas światem. Mity tworzą również bazę archetypów odzwierciedlających najbardziej pierwotne wzory charakteru tłumaczące mentalność i schematy zachowań. Tak z pewnością było do momentu, w którym przyszło nam się zetknąć z rzeczywistością postindustrialnego świata. W nowej rzeczywistości potrzebujemy nowych mitów – w dobie Internetu, szybkiej informacji żyjemy w świecie, który praktycznie nie ma granic. Rzeczywistość kreowana przez media staje się prawdą obiektywną i mało kto zadaje sobie trud weryfikowania informacji. Żyjemy w nowym wspaniałym świecie gdzie liczy się młodość, zdrowie i siła a nawet starania naszych „dzikusów” tworzących kontrkulturę po chwili stapiają się w jedno w pluralistycznym świecie kultury masowej – tego nawet Huxley nie mógł przewidzieć. Rzeczywistość społeczna nie jest już prosta, wielość opcji wyboru powoduje, że jedynym ograniczeniem są granice naszej wyobraźni.
Nowy świat potrzebuje nowych mitów. Nowych bajek na dobranoc, które pokażą nam nowych bohaterów i nowe potwory. I tak się właśnie dzieje. Nowe bajki bazujące na starych archetypach tworzą nowe wzory. Świat przestał być czarno-biały – mieni się odcieniami szarości czasem przechodząc też w negatyw. Nowe mity są wszechobecne, serwowane w formie seriali w prime time’ie najbardziej popularnych stacji telewizyjnych a ich bohaterowie, jak zwykły śmiertelnik, są wielowymiarowi i niejednoznaczni. Dzisiejszy Herkules nie jest już wcieleniem dobra to Dexter Morgan – seryjny zabójca zabijający ludzkie potwory. Współczesny argonauta Jazon to Hank Moody. Poszukując swojego złotego runa żegluje przez bezkres interakcji społecznych wpadając w co raz to bardziej zawikłane sieci zależności międzyludzkich – a jego przygody śledzą z zapartym tchem, w kolejnych odcinkach serialu „Californication”, miliony widzów na całym świecie. Istnieje też wizja Olimpu naszych czasów i bogów tam zamieszkujących - to przedmieścia wymyślonego miasta Fair view (swoją drogą w samej nazwie kryje się ironia – fair – szczery, prawdziwy; view – widok, pogląd), które odzwierciedlają wszelkie tęsknoty człowieka ery masowej konsumpcji. Wisteria Lane to miejsce magiczne – wspaniałe posesje otoczone ogrodami, na pierwszy rzut oka sielskie miejsce będące spełnieniem marzeń. Tu właśnie rezydują nowi archetypiczni bohaterowie popijając mochito lub wino - współczesną ambrozję, oddając się przyjemnościom pokera lub organizując przyjęcia i proszone kolacje. Podobnie jak greccy bogowie nie są oni pozbawieni wad – mają swoje pragnienia i snują intrygi, które wpływają na losy niewinnych śmiertelników, którzy mają pecha stanąć im na drodze.
I tak poznać możemy Gabrielle – piękną , niewierną Afrodytę, żonę Carlosa będącego uosobieniem Hefajstosa i Aresa jednocześnie – prawdziwego macho, którego kuźnią jest międzynarodowa korporacja a wybuchowy temperament powszechnie znany.
Po sąsiedzku mieszka Bree van de Camp (Hodge), wcielenie idealnej gospodyni i pani domu lecz to tylko pozory. Bree jest perfekcjonistką, to prawdziwa Artemida, bogini łowów zawsze osiągająca swój cel, z zamiłowaniem i zręcznością posługująca się bronią palną. Mimo idealnego obrazu wykreowanego a potrzeby świata zewnętrznego nie jest ona idealną żoną ani matką – jako wcielenie bogini-dziewicy jej mąż w dłuższej perspektywie czasowej nie odgrywa znaczącej roli w naszej opowieści. Choć jak wiadomo dzisiejsza rzeczywistość nie jest wiekiem cnoty więc w pogoni za ideałem rodziny Bree nie stroni od poszukiwania mężczyzn.
Lynette Scavo choć na pierwszy rzut oka zdawać się może wcieleniem Hestii – bogini domowego ogniska to (wychowuje pięcioro dzieci ) to również i ten wniosek jest pobieżny. Lynette to przede wszystkim wcielenie Ateny – bogini mądrości i sztuki, której atrybutem był miecz i sowa. To właśnie ona inteligentna i wojownicza. Jej mąż tutaj dodatkiem, zabawny i nieco nierozgarnięty stanowi uosobienie Hermesa wielbiącego wymianę informacji.
Jest jeszcze Susan Mayer – szalona, wiecznie zakochana, a jednocześnie delikatna. Swoiste połączenie Ate – bogini błędów i pomyłek z jednoosobową personifikacją Muz. Co ciekawe podobnie jak Ate zmuszona jest ona w pewnym momencie opuścić swój „Olimp” i żyć pomiędzy zwykłymi śmiertelnikami z Fair view co stanowi dla niej nie lada wyzwanie.
Hera, bogini małżeństwa, idealna matka, jako uosobiona postać tu nie występuje, każda z naszych bohaterek stara się w jakiś sposób ten ideał osiągnąć jednak podobnie jak w dzisiejszym, zabieganym świecie jest to ideał niedościgniony – bo dzisiejsza kobieta nie może być już tylko ideałem matki i żony. Dzisiejsza kobieta osiąga szczęście realizując własne potrzeby i ambicje i nie wynika to z samolubnej potrzeby to raczej efekt działania społecznego wpływu, któremu jesteśmy poddawani. Jest to coś co staje się składowym elementem naszego habitusu. Stąd już nie ma ucieczki.
XXI wiek to czas kobiet poddawanych presji, zdesperowanych by osiągnąć wszystko. W tej przestrzeni nie ma miejsca na patriarchalne sentymenty. Być może właśnie dlatego postać Zeusa w naszej opowieści nie występuje. Ojciec jest nieobecny zarówno w życiu naszych bohaterek jak i w całej snutej przez scenarzystów historii. Również wszelkie próby przejęcia tej roli przez współczesnych bogów z Wisteria Lane skazane są na niepowodzenie. Dzieje się tak zarówno gdy Tom Scavo stara się przejąć kontrolę nad domowym życiem otwierając pizzerię czy tez podejmując się roli Dyrektora zarządzającego międzynarodowej korporacji co ostatecznie skutkuje rozpadem małżeństwa z Linette. Niepowodzenie pisane jest również zapędom Carlosa, który w ostatecznym rozrachunku również musi ulec wyrokom losu, który doświadcza go cierpieniem utraty matki, ślepotą czy jednocześnie utratą miłości ukochanej Gaby. Tym światem rządzą boginie z Wisteria lane i to do nich należy ostatnie słowo. Oczywiście nic tu nie trwa wiecznie, żadne nieszczęście ale i radość bywa złudna.
Nie można również zapomnieć o Polu Youngu – Hadesie kryjącym się w mroku, naznaczonym złym losem, skazanym na nieszczęście i jego żonie Mary Alice Young będącej uosobieniem tragicznej, uwiezionej w Hadesie Persefony. To ona właśnie snuje opowieść obserwując ze świata zmarłych pogmatwane losy naszych śmiertelnych bogów.
W obrębie naszej opowieści znajdujemy mnogość pomniejszych wątków – swoistych „mitemów”, jak je nazywał Levy-Strauss. Tworzą one misterną sieć wielowymiarowej opowieści, w czasie której naszym bohaterom przychodzi zmierzyć się z błędami przeszłości i trudami dnia codziennego. I tak powieść komplikowana jest za każdym razem gdy w okolicy pojawiają się nowi sąsiedzi, ujawniane są zatajone zbrodnie lub nieślubne dzieci. Są oni poddawani co raz to nowym próbom, stawiają czoła wyzwaniom lub są wystawiani na działanie pokus. Każda z tych prób, której są poddawani pozostawia w nich trwały ślad – zmianę, która wpływa zarówno na nich jak i ich otoczenie. Nie obce są tu interwencje sił wyższych jak np.: tornada i rozbijanie się samolotów, które w całkowicie nieprzewidywalny sposób zmieniają dalsze losy serialowych bohaterów. Są to elementy charakterystyczne, wyróżnione w analizie strukturalnej mitu Levy-Straussa i ten aspekt pozostaje niezmienny ale jednocześnie wraz z rozwojem fabuły przekonujemy się o wielopłaszczyznowej konstrukcji postaci – swoisty wzór człowieka XXI wieku wraz z jego wieloaspektowością, relatywizmem moralnym i indywidualizmem. Patrząc z tej perspektywy nie mamy już do czynienia z klasycznymi archetypami. Samolubna Gabrielle potrafi zdobyć się na empatię i wyrzeczenia (zgoda na odejście biologicznej córki), a praworządna Bree na kłamstwo i zatajenie przestępstwa (ukrywa prawdę o śmierci matki Carlosa, do której przyczynia się jej syn).
Levi-Strauss powiedział: „Nie pretendujemy do pokazania, jak ludzie myślą w mitach, lecz do tego, aby pokazać, jak mity są myślane w ludziach bez ich wiedzy”( Tomasz Namysł red. „Claude Levi – Strauss”, www.wsm.edu.pl/fotos/socjologia/Sylwetki/straus.doc). I tak właśnie dzieje się w tym przypadku. Nasi bohaterowie, choć dokonują wyborów, z którymi nie koniecznie musimy się zgadzać lub utożsamiać, prezentują pewne uniwersum zachowań, które jest właściwe dla wszystkich ludzi z kręgu kultury zachodnio-europejskiej. Ta bajka prowadzi nas przez meandry wieloznacznej rzeczywistości społecznej z jaką przychodzi nam się mierzyć każdego dnia. Funkcjonując w przestrzeni globalnej wioski są dostępne w każdym miejscu na świecie praktycznie, w każdej chwili. Kolejne, premierowe odcinki ściągane są za pomocą Internetu w chwilę po zakończeniu ich emisji w macierzystej stacji telewizyjnej i są obecne praktycznie wszędzie. Niepostrzeżenie oddziałują na nasz sposób interpretowania rzeczywistości tworząc uniwersalny system zachowań kulturowych, budują ich ukrytą, nieuświadomioną przez człowieka strukturę. Czerpią z dotychczasowego dorobku tworząc nową, pożądaną jakość w sposobach interpretacji rzeczywistości czego dowodem może być wielomilionowa oglądalność i nieprzemijająca popularność seriali ale również masowej.
Źródła:
Cotterel Artur „Słownik mitów świata”, wyd. Książnica, Katowice 1996 r.
Eliade Mircea „Traktat o historii religii”, wyd. OPUS, Łódź 1993 r.
Kubiak Zygmunt „Mitologia Greków i Rzymian”, wyd. Larousse, Warszawa 2011 r.
Namysł Tomasz red. „Claude Levi – Strauss”,
www.wsm.edu.pl/fotos/socjologia/Sylwetki/straus.doc
Filmweb.pl - http://www.filmweb.pl/Gotowe.Na.Wszystko
Wikipedia.pl - http://pl.wikipedia.org/wiki/Gotowe_na_wszystko
Wikipedia.pl - http://pl.wikipedia.org/wiki/Wisteria_Lane
„Gotowe na wszystko” (Dsperate Houswives) sezony 1-8 – twórca: Marc Cherry ABC Network Studio 2004 – 2011 r.