Uraz- działanie czynnika zewnętrznego, wywołującego zmiany anatomiczne i czynnościowe.
Rodzaje czynników wywołującego uraz:
Fizyczne- mechaniczne, energia, promieniowanie termiczne
Chemiczne- kwasy zasady, mieszane
Uraz bezpośredni wtedy jego siła przenoszona jest przez kości, stway, więzadła, uszkodzenie spowodowane jest sumowaniem się mikrourazów.
Urazy wysokoenergetyczne- wysoka energia kinetyczna urazu (komunikacyjne lub upadek z wysokości)
Urazy niskoenergetyczne (osoby starsze)
POURAZOWE USZKODZENIE NARZĄDU RUCHU:
1.ZAMKIĘTE uszkodzenie tkanek miękkich:
*stłuczenia *uszkodzenia jednostki mięśniowo-ścięgnistej
2.Rany
3.skręcenia
4.zwichnięcia
5złamania
Stluczenie: na skutek urazu zadanego tępym narzędziem lub upadek na twarde podłoże (skóry, tkanki podskórnej, mięśni, kości, stwaów, chrząstki, naczyń nerwów)
Objawy:
Miejscowa bolesność
Wzmorzone ocieplenie skóry
Obrzęk
Zaczerwniwnienie
Uszkodzenie naczyń i wylew
RTG bez zmian należy wykonać USG
LECZENIE:
ZIMNE OKŁADY
LEKI PRZECIWBÓLOWE I PRZECIWOBRZĘKOWE
METODA PRICE
Metoda Prices- lokalne chłodzenie, redukcja bólu, obrzęku, szybsze gojenie po urazach. Odpoczynek, ból, ucisk wsparcie, wsparcie i stabilność.
Uszkodzenie jednostki mięśniowo-ścięgnistej:
*naciągniecie *naderwanie*przerwanie -> podział
OBJAWY:
*silny ból w Momocie ucisku *obrzęk *deficyty ruchowe
LECZENIE:
-unieruchomienie (1-2 tyg) chłodzenie, leki przeciwbólowe, operacyjne szycie uszkodzonej struktury.
-częściowe lub całkowite mechaniczne uszkodzenia mięsnia jego powięzi ściegna.
SKRĘCENIE- uszkodzenie struktur stawu w wyniku przekroczenia fizjologicznego zakresu ruchu, uszkodzeniu ulega torebka stawowa, więzadło, chrząstka stawowa, a wewnątrz stawu tworzy się krwiak.
PODZIAŁ SKRĘCEŃ:
I naciagniecie wiezadeł
II rozerwanie torebki stawowej
III rozerwanie torebki stawowej i więzadeł
IV oderwanie wiezadła a fragmentem kostnym
OBJAWY:
*ból
*obrzęk
*krążek śródstawowy i okołostawowy
*zniekształcony obwód stawu
*napięcie i ograniczenie ruchów
*patologiczne zniesienie zakresu ruchu w stawie obserwowane po zniekształceniu
LECZENIE:
Unieruchomienie (2-6 tyg) bardzo ważne jest zwłaszcza przy pierwszym urazie bocznego stawu (Bad. Kliniczne RTG, USG)
Faza ostra- metoda PRICE. OPRÓŻNIENIE STAWU Z KRWIAKA ZAŁOZENIE OPATRUNKU GIPSOWEGO NA (234 i 4-6 tygodni w zależności od stopnia skręcenia ) w IV leczenie operacyjne –fiksacja oderwanego fragmentu
Powikłanie- skręcenia nawracające (w stopie na skutek niewydolności więzadeł)
ZWICHNIĘCIE: uszkodzenie stawu z całkowitą oraz trwałą lub chwilową utratą kontaktu przez jego powierzchnie
ZWICHNIECIU TOWARZYSZĄ:
Uszkodzenie torebki stawowej, wiezadeł, chrząstki stawowej, wylew krwi do jamy stawowej i tkanek
OBJAWY:
Ból, obrzęk, wzmożone ucieplenie skóry
Krwiak w stawie
Zniesienie ruchów czynnych i biernych
Przymusowe ustawienie kończyny
LECZENIE :NASTAWIENIE W ZNIECZULENIU ogólnym, unieruchomienie do czasu wygojenia tkanek
ZŁAMANIE- przerwanie ciągłości tkanki kostnej obejmujące cały jej przekrój. Wymaga natychmiastowego postępowania leczniczego.
*PĘKNIECIE-nie obejmuje całego przekroju tkanki kostnej
*Złamanie podokostnowe (zielonej gałązki) : u dzieci –przemieszczenie tkanki kostnej –zachowanie ciągłości okostnej
MECHANIZM ZŁAMANA:
Bezpośredni: siła urazu działa bezpośrednio na kość Najczęsciej złamania poprzeczne, skośne lub wieoodłamowe (kość zmiażdżona lub rozwałkowania)
Pośredni : -siła urazu działa w odległym miejscu od miejsca złamania Skutek pociągania (złamania awulsyjne wygięcia z odłamem pośrednim) ze skręcenia (zł. Spiralne) zgniecienia.
PODZIAŁ ZŁAMAŃ:
*Przebieg szczeliny (podłużne, poprzeczne, skośne, spiralne, wieloodłamowe)
*przemieszczenie odłamó kostnych (bocznie,na długość, kątowo, rotacyjnie)
*Umiejscowenie (trzon.przynasada, nasada, występy kostne, powierzchnie stawowoe)
*kontakt z otoczeniem (otwarte zamkniete)
OBJAWY ZŁAMANIA:
*ZNIEKSZTAŁCENIE OSI KOŃCZYNY
*TARCIE ODŁAMÓW (W ZŁAMANIACH Z PRZEMIESZCZENIEM)
*PATOLOGICZNA RUCHOMOŚĆ- NALEŻY WYKONAĆ RTG
*ból samoistny, uciskowy i przy ruchach
*obrzęk, krwiak
*ubytek funkcji, patologiczne ułożenie
DIAGNOSTYKA
*Zdjecie RTG projekcie AP i bok, osiowe czynnościowe, porównawcze *usg *CT
*NMR *Artroskopia
LECZENIE ZŁAMAŃ
*właściwa, wczesna diagnostyka
*postępowanie ostateczne: zachowawcze, operacyjne, czynnościowe (śródstawowe)
*leczenie usprawniające
LECZENIE ZACHOWAWCZE:
*opatrunek unieruchamiający
*repozycja ręczna
*wyciag posredni
LECZENIE NIEOPERACYJNE:
*Nastawienie odłamó kostnych
*unieruchomienie do uzyskania trwałego zrostu (opatrunek gipsowy): elewacja kończyny oraz intensywne ćwiczenia izometryczne w opatrunku gipsowym. Kontrola ukrwienia części obwodowej
*usprawnianie
LECZENIE OPERACYJNE:
*operacyjne nastawienie odłamów.
*operacyjna stabilizacja śródszpikowa
*stabilizacja wewnętrzna i zewnętrzna (śruby pyłki metaowe)
WSKAZANIA DO LECZENIA OPERACYJNEGO ZŁAMAŃ
Złamania otwarte
Złamania powikłane
Złamania z interpozycją tkanek miękkich
Złamania pozastawowe
Złamania wieloodłamowe
Złamania niestabilne
Brak efektu leczenia zachowawczego
Złamania wielomiejscowe urazy wielonarządowe
Metody leczenia operacyjnego:
*Osteosynteza stabilna wewnętrzna-płytki, wkręty, gwoździe śródszpikowe
*Osteosynteza zewnętrzna-aparat uruchamiający miejsce złamania zakłada się ponad skórę.
Leczenie czynnościowe złamań:
*leczenie czynnościowe polega na:-
- założeniu wyciągu szkieletowego,który odciązachrząstkę stawową i ustawia osiowo odłamy kostne.
-rozpoczęciu wczesnych ruchów biernych w uszkodzonym stawie oraz ćwiczeń izometrycznych okolicznych mięśni
-rozpoczęcie ruchów czynnościowych w stawie po wzmocnieniu mieśni
*leczenie czynnościowe:
-szybko dochodzi do powstania zrostu w miejscu złamania (bardzo dobre unaczynieniem istoty gąbczastej w obrębie nasad kostnych)
-stosuje się w złamaniach przez i śródstawowych oraz wielołamowych złamaniach kości długich.
Powikłania po złamaniach:
Wczesne- wynik błędów podczas udzielania pierwszej pomocy:
-zakażenia rany –uszkodzenie naczyń, nerwów obwodowych –uszkodzenie rdzenia kręgowego, mózgu narządów klatki piersiowej, jamy brzusznej
2. Późne:
-zrost w wadliwym ustawieniu odłamów
-opóźnienie zrostu -> staw rzekomy
-zapalenie kosci
-przykurcz Volkmana
-zespół Sudecka
OPÓŹNIENIE ZROSTU:
ZNACZENIE PRZEKROCZENIE PRZECIETnego czasu zrostu dla danej kości
LECZENIE OPÓŹNIONEGO ZROSTU-WYKLUCZENIE PRZYCZYNY (RODZAJ, CZAS UNIERUCHOMIENIA) –pobudzenie osteogenezy i (przyczep kości gąbczastej)- wytworzenie złamania metodami chirurgicznymi. Czasami zrost opóźniony przechodzi w brak zrostu między odłamami kostnymi- postępowanie operacyjne.
Przyczyny
- nieprawidłowe nastawienie, krótki czas unieruchomienia
-zaburzenia krążenia w miejscu złamania
-niewłaściwe unieruchomienie i wczesne uruchomienie kończyny
-zakażenia
-inne przyczyny (wiek, dieta, choroby)
Przykurcz Stawowy:
-ograniczenie ruchu w stawie poprzez patologiczne zmiany w tkankach miękkich
-przykurcz- ograniczenie ruchu w stawie w określonej płaszczyźnie
-przymusowe ustawienie stawu z ograniczoną lub zniesioną ruchomością. Na skutek nieprawidłowego ułożenia i długotrwałego unieruchomienia
-zesztywnienie stawu- całkowite zniesienie ruchu na skutek trwałego połączenia powierzchni stawowych zrostami łącznotkankowymi, chrzęstnymi kostnymi.
PRZYCZYNY:
-urazy (uszkodzenia mięśni, stawów, unieruchomienie)
-oparzenia, przewlekły proces zapalny
-Porażenia spastyczne, wiotkie uszkodzenia rdzenia kręgowego
LECZENIE:
-usuniecie przyczyny (redresje, zabieg operacyjny)
-wczesna rehabilitacja
PRZYKURCZ NIEDOKRWIENNY VOLKMANNA:
Spowodowany postępującym zwyrodnieniem mięśni i nerwów na skutek niedokrwienny kończyny
Najczęściej 4-8 r ż
Powikłanie po złamanich niedokrwiennych kości ramiennej, złamaniach przedramienia oraz zwichnięciach stawu łokciowego (na skutek tętnicy łokciowej, opatrunku gipsowego, wieloodłamowego nastawienie złamań)
PRZYKURCZ VOLKMANA:
W kończynie- zaburzenie krążenia (skurcz lub przerwania tętnicy, braku wystarczającego krążenia obocznego)
Zmiany niedokrwienne w przedziale zginaczy przedramienia
Nieodwracalne zmiany w mięśniach po 4-12 h
W nerwach pośrodkowym i łokciowym po 2-6h.
Zmiany w przedziale powieziowym zginaczy przedramienia (zginacz głęboki palców, zginacz długi kciuka)
Okres wczesny-niedokrwienie
-brak tętna na str. Promieniowej
-zaburzenia czucia, ruchu palców
-obrzęk zniesienie palców
-wzrost w stawach śródręczno-paliczkowych
-zgięcie w stawach międzypaliczkowych
Okres późny-
-zmiany troficzne dłoni
-przykurcze – ręka szpotawa
LECZENIE:
-profilaktyka (prawidłowe, wczesne leczenie urazów)
-obarczenie tętnicy (rekonstrukcja naczynia)
PRZYKURCZ VOLKMANA-LECZENIE
-Leczenie: wczesne nastawienie złamania lub zwichniecia, prawidłowe unieruchomienie
-gdy niedokrwienie- usunąć przeszkody w krążeniu krwi, obdarzenie tętnicy, rekonstrukcja naczyń
-Okres późny- aparaty korekcyjne, łuski, operacje rekonstrukcje, poprawa funkcji ręki .
ZWSPÓŁ SUDECKA (ostry zapalny zanik kości)
-Etiologia- nieznana- naczynioruchowe, mechaniczne inne: *niewłaściwie założony opatrunek gipsowy po przewlekłych zapaleniach kosci urazach nerwów
-okresy:
*ostry (od kilku tygodni do kilku 3 m-cy)
*dyfuzji (6 tyg. -4m-cy)
*okres zaniku (6-12 m-cy)
ZESPÓŁ SUDECKA-OKRES OSTRY
OKRES OSTRY (od kilku tygodni do kilku 3 m-cy)
-piękący ból, obrzęk wzmożone ucieplenie (ręka lub stopa) przekrwienie
-skóra napięta ciemnoczerwona lub fioletoa, błyszcząca
-stopniowy zanik mięśni, zbliznowacenie ich ograniczenie, ruchomości stawów po 3-8 tyg. Plamiste odwapnienia w okolicy przysad kostnych i zanik struktury beleczkowej
Okres dystrofii (6 tyg.-4m-cy)
-przewlekły skurcz naczyń krwionośnych skóra cienka, chłodna, wilgotna, zmiany troficzne, paznokcie nie rosną, są łamliwe, kruche, porost włosów ulega zahamowaniu
-zaniki mięśniowe, ograniczenie ruchów czynnych i biernych
-przykurcze i zesztywnienie stawów
-odwapnienie i zatarcie struktury kości w RTG.
Okres Zaniku (6-12 m-cy)
-bóle kończyny przy ruchach i obciążeniu
-skóra cienka, chłodna, błyszcząca
-zesztywnienie stawów, zanik mięśni, utrwalone przykurcze
-zanik tkanki kostnej w RTG
LECZENIE:
*profilaktyka- podawnie preparatów poprawiających ukrwienie i uwapnienie (kalcytonina)
*Rehabilitacja-wczesne- ćwiczenia czynne w odciążeniu i czynne wolne w okresie ostrym nie wykonujemy ćwiczeń biernych
*Fizykoterapia- ultradźwięki, jonoforeza wapniowa, magnetoterapia, TENS, umiarkowane schłodzenie kończyny, kąpiele naprzemienne, masaż wodny owzrastajacej intensywności strumienia, masaż miękki szczotką.
*Faza dystrofii –ćwiczenia czynne z oporem
*Ważna motywacja pacjenta- czynności dnia codziennego, aktywność sportowa (wykorzystanie konczyny-lęki wiotke zaburzenia ruchowe związane z bólem)
*kres zaniku- redresje (delikatne) ćwiczenia funkcjonalne. Operacje korekcyjne zniekształceń, przykurczów.
Złamania patologiczne:
*mechanizm urazu blahy
*złamania te powstają, gdy dochodzi doprze rwania ciągłości tkanki kostnej na podłożu toczącego się procesu chorobowego w słabo unaczynionej odwapnionej, osteoprotycznej kośvi
*złamania patologiczne- przerzuty nowotworowe
Przyczyny złamań patologicznych:
*choroby nowotworowe, zwłaszcza przerzuty nowotworowe do kości (raka sutka, płuc, gruczołu krokowego, nerek, tarczycy) oraz pierwotne guzy kości i przerzuty do kości
*zapalenie tkanki kostnej
*inne (zaburzenia hormonalne, awitaminozy, długotrwałe unieruchomienie, osteoporoza, toksyczne uszkodzenie tkanek-alkoholizm, cukrzyca)
OBJAWY KLINICNE:
*OGÓLNE PRZYŚPIESZENIE TĘTNA, ODDECHU, spadek ciśnienia, utrata świadomości, zator, niedowłady, wtrząs urazowy
*odcinkowe: zbledniecie lub zaczerwienienie skóry
*miejscowe bezpośrednie: zniekształcenie, tarcie odłamów, ruchomość patologiczna (nie należy jej wykonywać)
*miejscowe pośrednie: ból uciskowy i przy ruchach, ubytek funkcji, patologiczne ułożenie obrzęk, krwiak.
ZMIAŻDŻENIA:
PRZEZ PEWNIEN CZAS ZGNIECENIE TKANEK MIĘKKICH (U LUDZI PRZYGNIECONYCH gruzami domów, fragmentami ciężkiego sprzętu
Zespół zmiażdżenia- spowodowany postępującym zatruciem ustroju produktami rozpadu- głównie rozpad tkanki mięśniowej (kwas moczowy, fosforowy, jony potasu)
Po przywróceniu krążenia krwi produkty te przenikają do krwioobiegu w kończynie (uszkadzają nerki)
ZMIAŻDŻENIA OBJAWY:
*wstrząs urazowy
*obrzęk uwolnieni owy konczyn (bóle, zasinione, chłodne)
*obecność pęcherzy (w miejscu ucisku)
*Ograniczenie lub zniesienie ruchów kończyn (obrzek, niedowład, bolesność)
*zaburzenia czucia, niepokój, lęk, stany lękowe
*objawy niewydolności nerek (2-3 dni)
*wzrost poziomu mocznika (kwasica metaboliczna)
*bóle w oc. L
*porażenna niedrożność jelit
*upośledzenie czynności wątroby
*zgon (mocznica)
Osteoporoza: to choroba układowa szkieletu, charakteryzujaca się zmniejszoną masą kostną, upośledzoną mikroarchitektórą tkanki kostnej i zwiększonej jej łamliwością (według WHO)
OSTEOPOROZA- TO uogólniona choroba ukł. Kostnego, charakteryzującą się obniżeniem wytrzymałości kości, co prowadzi do zwiększonego ryzyka oraz występowania złamań
*wytrzymałość kości- pochodna gęstości i jakości tk. Kostnej.
SZCZYTOWA MASA KOSTNA
*w okresie wzrastania przeważają procesy kości otworzenia- do osiągnięcia szczytowej masy kostnej
*po osiągnięciu szczytowej masy kostnej ustala się stan równowagi miedzy tymi procesami
*później dominują procesy resorpcji kości- utrata masy kostnej.
OSTEOPOROZA- WIEK PODESZŁY
*choroba cywilizacyjna- dotyczy 10% populacji
*życiowe ryzyko złamania osteoporotycznego dla kobiet wynosi 46,4%
* 1 na 3 kobiety po menopauzie choruje na osteoporozie
*życiowe ryzyko złamania osteoportycznego dla mężczyzn wynosi 22,4%
*U chorych na osteoporozę so złamania dochodzi w wieku niewielkiego urazu niskoenergetycznego
* Spowodowanie jest to: kruchością i łamliwością kości
Czynniki ryzyka złamania osteoporotycznego
Przebyte złamania kostne
Złamania kostne u krewnych I stopnia
Palenie tytoniu
Niska masa ciała
Płeć żeńska
Niedobór estrogenów (menopauza przed 45r.ż.)
Rasa biała
Zaawansowany wiek
Niskie spozycie wapnia
Alkoholizm
Mała aktywność fizyczna
Powtarzające się upadki
Zły stan zdrowia ogólny
Różnicowanie złamań kostnych:
Osteoporotyczne
Nieosteoporotyczne:
*urazowe
*inne choroby metaboliczne kości: osteomalacja
*procesy nowotworowe: przerzuty
Osteoporoza- objawy kliniczne:
Brak objawów aż do występowania pierwszego złamania (66% złamań trzonów kręgów jest bezobjawowe)
Złamania kostne (kręgosłup, biodro, przedramię, żebra)
Ubytek wzrostu (zmniejszenie się wysokości poszczególnych kręgó, spłaszczenie-kształt klina)
Zwiekszona kifoza piersiowa (tzw. Wdowi garb”)
Bóle i bolesność kosci
Objawy radiologiczne:
Zaciśnięcie beleczek kostnych
Kręgi „rybie”
Złamania klinowe kręgów
Złamania kompensacyjne kręgów
Densytometryczne kryteria diagnostyczne wg WHO
ROZPOZNANIE:
T-score (wskaźnik T)
>-1,0-NORMA (prawidłowa masa kostna)
-1,0 do -2,5 Osteopenia
<-2,5 osteoporoza
<-2,5+złamania-osteoporoza zaawansowana
Rozpoznanie:
DEXA- dwuenergrtyczna an socjometria rentgenowska
BMD gęstość mineralna kosci
SD odchylenie standardowe od szczytowej wartości BMD, określenie jako T_-Score
Badania diagnostyczne-osteoporoza
Poziom wapnia we krwi
Poziom fosforu we krwi
Poziom fosfatazy zasadowej we krwi (białko o aktywności enzymatycznej- bierze udział w przemianie fosforów)
Podział osteoporozy
Osteoporoza pierwotna:
-osteoporoza- idiopatyczna
-osteoporoza inwolucyjna:
*typ pierwszy-osteoporoza pomenopauzalna
*typ II starcza (niedobór wapnia, zmniejszenie Wit.D)- po 70 rż
Osteoporoza wtórna (w wyniku chorób)
Złamania w osteoporozie:
Złamania kręgosłupa
Złamania dalszego końca kosci promieniowej
Złamania bliższego końca kości udowej
Złamania bliższego końca kości ramiennej
Złamania żeber
Podział złamań (w miejscu typowym)
Podział 1
Złamania pozastawowe
Złamania stawowe
Złamania chrząstki stawowej
Podział 2
Złamania wyprostne (Collasa)
Złamania zgięciowe (Smitha)
Złamania wielofragmentowe- z przemieszczeniem grzbietowym i szczeiną przełomu w kształcie litery Y
Złamania w miejscu typowym
Objawy jak przy złamaniu
Przemieszczenia:
*złamania wyprostne- odłam dalszy przemieszcza się w stronę grzbietową, promieniowa lub ulega odwróceniu- kończyna ma kształt bagnetowy
* złamania zgięciowe- odłam dalszy przemieszcza się dłonioweo, łokciowo i ulega nawróceniu, powierzchnia stawowa kosci promieniowej nachylona jest w kierunku dłoniowym.
ALLOPLASTYKA ST. BIODROWEGO
Wyklucza oczekiwanie na zrost kostny
Umożliwia wczesne obciążenie kończyny operowanej
Szybko wdrozona rehabilitacja (małe ryzyko powikłań pooperacyjnych)
Usprawnianie przedoperacyjne:
*ćwiczenia oddechowe 3razy dziennie
*ćwiczenia przeciwzakrzepowe
*ćwiczenia kontraltaralne
*ćwiczenia kkg
Usprawnianie pooperacyjne:
1-2 doba
Pionizacja- siad w łóżku z spuszczonymi nogami (odciążanie chorej konczyny) 3-4 razy dziennie
Stosowanie zimnych okładów-curo-cuff- kilka razy dziennie
Cwiczenia oddechowe
Ćwiczenia zakrzepowo-zatorowe
Ćwiczenia czynne sąsiednich stawów
Ćwiczenia izometryczne mięni czworogłowych, pośladkowych, trójgłowego łydki
Ćwiczenia kokoontrakcji grupy predniej z tylną
Ćwiczenia czynne operowanego stawu (przeciwdziałanie zanikom mięśniowym)
Wzorce PNF
Wykształcenie poczucia samodzielności
-od czynności prostych do złożonych.
3-7 doba
Konczyny operowana częściowo odciążona (do chwili powstania zrostu)
Nauka chodzenia przy pomocy kalkonika i kul(zwracamy uwagę, by wyeleminować rotację zewnętrzną)
Przy wstaniu z łóżka chory wysuwa kończynę dolną do przodu (odciążenie)
Pionizacja 3 razy dziennie
Ćwiczenia w odciążeniu kończyny operowanej
Ćwiczenia priopriocepcji
8-16 doba
Kontynuacja ćwiczeń poprzednich etapów
Chodzenie po schodach
Naucenie zmian pozycji w łóżku (leżenie na boku i brzuchu kończyna odwiedziona i zabezpieczona poduszką)
Po 14 dniach usuniecie szwów i wyjscie do domu