PSYCHOLOGIA MIĘDZYKULTUROWA cz.I
KULTURA
• kolektywne zaprogramowanie umysłu, które odróżnia członków jednej grupy lub kategorii ludzi od drugiej (Hofstede,2000).
• zespół (często niewyartykułowanych) założeń, sposobów działania, których się nie kwestionuje i które przekazywane są z pokolenia na pokolenie (wyssane z mlekiem matki).
JAK FUNKCJONUJEMY?
Środowisko – gdzie i jak żyjemy?
Zdolności – co umiemy?
Wiara – w co wierzymy?
Wartości – jakie wartości są dla
Nas najważniejsze?
Tożsamość – kim jesteśmy?
KLUCZE PSYCHOLOGII MIĘDZYKULTUROWEJ
Klucze międzykulturowe służące poznaniu kultury = wartości Shaloma Schwartza + wymiary kulturowe Gerrta Hofstedea + koncepcja wzorców zachowań – projekt GLOBE
GEERT HOFSTEDE – WYMIARY KULTURY
" kultura częściej stanowi źródło konfliktu niż synergii. Różnice kulturowe są w najlepszym razie niedogodnością, a często katastrofą”.
BADANIA HOFSTEDE
• dotyczyły wartości w kontekście organizacji pracy
• wykonane w latach 1968-1972 w oddziałach IBM
• 53 kraje, 116 000 pracowników różnego szczebla zarządzania
• „Culture’s Consequences” (1980)
• wznowienie 2001 poszerzone o 16 krajów, gł. Postkomunistycznych
• „kultury i organizacje” 2000, wzn. 2007
WYMIARY KULTUR WG HOFSTEDE
• IDV indywidualizm -kolektywizm
• PD dystans władzy wysoki-niski
• MAS męskość –kobiecość kulturowa
• UAI unikanie niepewności wysokie-niskie
• LTO orientacja czasowa długoterminowa –krótkoterminowa
INDYWIDUALIZM-KOLEKTYWIZM
- stopień, w jakim społeczeństwo wzmacnia indywidualne i kolektywne osiągnięcia oraz związki międzyludzkie.
•wysoki indywidualizm – więzi między jednostkami są luźne; od każdego oczekuje się, że sam będzie dbać o
Siebie i swą najbliższą rodzinę. Indywidualne prawa są wysoko cenione; rozdział życia publicznego i prywatnego, bogactwo kraju + demokracja polityczna
Rodzina: podstawowa komórka społeczna
Rodzina nuklearna (kraje indywidualistyczne – dwa pokolenia) vs rodzina wielopokoleniowa
(kolektywistyczne – powyżej dwóch)
INDYWIDUALIZM (wzorzec: kultury anglosaskie)
• rozdzielne zamieszkiwanie rodziców i dzieci po szkole średniej
• niezależność bytowa i finansowa starzejących się rodziców i ich dzieci
• wysoki odsetek rozwodów
• niski przyrost naturalny
• wysoki udział związków pozamałżeńskich i homoseksualnych
• rozdział życia zawodowego i osobistego
KOLEKTYWIZM
• aranżowane małżeństwa
• zatrudnianie znajomych
• powiązania osobiste a nie zadaniowe tworzą hierarchie i systemy lojalności
• zawsze zapraszamy grupę a nie pojedyncze jednostki
• lojalność w stosunku do pracodawcy, dyspozycyjność poza czasem pracy
IDV predyktory
• PKB – pewien próg rozwoju ekonomicznego konieczny, by kultura się indywidualizowała, ale… gdzie są obecnie
największe centra wzrostu gospodarczego?
• Demokracja polityczna – wolność i równość wobec prawa
• Przestrzeganie praw człowieka r=0,61***
• Klimat (odległość od równika, im dalej, tym IDV ↑)
• Klimat i zamożność społeczna wyjaśniają razem 78% wariancji zmiennej
DYSTANS WŁADZY
- Stopień, w jakim mniej wpływowi członkowie organizacji oraz instytucji (np. rodzina) akceptują oraz oczekują, że władza jest rozdzielana nierówno.
*podwładni obawiają się wyrażania opinii odmiennych od szefa
*podwładni uważają, że przełożeni podejmują decyzje autokratyczne
*podwładni aprobują ten stan rzeczy (gerontokracja, szacunek należny osobom
starszym, kod językowy tytułomania)
NISKI KONTEKST
Mówienie wprost, z akcentowaniem własnego ja
Wyrazistość przekazu w niewielkim stopniu respektująca sytuacyjne uwarunkowania
Relacja interpersonalna jest uproszczona i w niewielkim stopniu wpływa na komunikację.
Mowa prosta, zmierzająca najkrótszą drogą do pragmatycznego celu, jakim jest załatwienie sprawy
Asertywność
WYSOKI KONTEKST
Unikanie mówienia wprost oraz akcentowania własnego ja (skromność)
Uwzględnianie wyznaczników sytuacyjnych oraz co i do kogo się mówi
Relacja interpersonalna jest ważnym elementem komunikowania się
Używanie zwrotów aluzyjnych, między wierszami, sformułowań wykraczających poza meritum sprawy,
ozdobników, itp.
Ochrona twarzy partnera
DYSTANS WŁADZY PREDYKTORY
• Klimat – im bliżej równika, tym ↑
• Wielkość populacji kraju – im więcej ludzi mieszka, tym ↑
• PKB brutto – im uboższy kraj, tym ↑
Łącznie wyjaśniają 56% wariancji
• obszary Europy Północnej najmniej hierarchiczne na świecie
WYSOKI DYSTANS WŁADZY
Konsekwencje:
• mniej stabilne demokracje
• niższy poziom zadowolenia obywateli z życia
• większa aprobata rewolucyjnych zmian (dodatnia korelacja z przemocą polityczną)
• tolerancja dla wykroczeń, łapówek, wyłudzeń, jazdy na gapę, ściągania, zakupu kradzionych towarów itp..
MĘSKOŚĆ-KOBIECOŚĆ
stopień, w jakim społeczeństwo wzmacnia tradycyjny, męski model osiągnięć, kontroli oraz władzy
(uspołecznienie/kobiecość vs ego/męskość).
•Wysoka męskość wskazuje na kraje podkreślające różnice płciowe i wzmacniające je; represyjność seksualna
•Wysoka kobiecość wskazuje na kraje promujące egalitaryzm (brak różnic między płciami; równy rozkład zadań i ról społecznych między M i K); swobody seksualne, tolerancja + ostrożność; pomocność
MĘSKOŚĆ KULTUROWA
• Kraje o niskim poziomie męskości kulturowej mają niskie budżety wojskowe a łożą większe środki na
pomoc społeczną dla trzeciego świata
• w krajach 15-UE procent poparcia dla rozszerzenia Unii o 10 nowych państw kandydujących był istotnie negatywnie skorelowany z męskością kulturową.
• Męskość kulturowa jest predykatorem prześladowań politycznych i wojen domowych;
UNIKANIE NIEPEWNOŚCI
stopień tolerancji niepewności i wieloznaczności w społeczeństwie, np. stopień ustrukturyzowania sytuacji.
(technologia, prawo, ideologia/religia)
•wysokie unikanie niepewności – społeczeństwo ma niską tolerancję na niepewność i wieloznaczność.
Społeczeństwo oparte na regułach: prawa, regulacjach i silnej kontroli, by zredukować ilość niepewności; czystość i higieniczność;
Stopień zagrożenia, jaki członkowie danej kultury odczuwają w związku z niepewnymi lub nieznanymi im sytuacjami bezpieczeństwo dają: technologia, prawo, ideologia/religia wyższe, im silniejsza niepodważalność reguł
firmy, większe pragnienie stałości zatrudnienia i wyższy stres w pracy
W krajach o wysokim UAI stosunek do obowiązujących praw jest zdecydowanie niechętny – tak jak w Polsce
• Dystans i zewnętrzność władzy powodują, że regulacje są obce i traktowane jako utrudnienia a nie mechanizmy ułatwiające życie społeczne.
• Kultury wysokiego UAI charakteryzują się niską przewidywalnością działań jednostkowych i zbiorowych, które
podlegają improwizowanym zmianom, zwrotom, reformom, zapętleniom w stosunku do „nieżyciowych przepisów”
ORIENTACJA CZASOWA
stopień, w jakim społeczeństwo kultywuje długofalowe poświęcenie dla tradycyjnych, przyszłościowo
zorientowanych wartości.
• orientacja długoterminowa – społeczeństwo ceni wartość długoterminowych zobowiązań i szacunku dla tradycji; wspieranie silnego etosu pracy, gdzie spodziewane są długoterminowe nagrody jako rezultat za dzisiejszą ciężką pracę; predykator rozwoju ekonomicznego – zaangażowanie w pracy, wytrwałość, oszczędność,
hierarchiczność, ochrona twarzy;
•orientacja krótkoterminowa – społeczeństwo nie ceni mocno orientacji na tradycję i długofalowych efektów; zmiany mogą zachodzić szybciej, a poświęcenia nie stanowią przeszkody dla zmian.
LTO
• predyktor rozwoju ekonomicznego
• Długoterminowa orientacja to wytrwałość (pracowitość), w przeciwieństwie do czasu wolnego,
który jest wartością w indywidualizmie; oszczędność, a nie zachodni konsumeryzm, hierarchiczność a nie
równość i wolność jednostek; małżeństwo jako pragmatyczny związek wewnątrz szerszej rodziny a nie wolny
związek dwojga osób.
Etos LTO przypomina w znacznej mierze etykę protestancką
• wyniki na skalach indywidualizmu (IDV) i LTO przekładają się na zaangażowanie w pracy. W zachodniej Europie, np. we Francji, tydzień pracy wynosi 35 godzin (5 * 7) a urlop 5 tygodni w roku. W Chinach urlopu właściwie nie ma.
HOFSTEDE – POLSKA
• Stosunkowo wysoki dystans władzy
• Kultura raczej indywidualistyczna
• Kultura raczej męska
• Bardzo wysokie unikanie niepewności
• Orientacja krótkoterminowa
PROJEKT GLOBE –Global Leadership and Organizational Behavior Effectiveness Research Program
Robert House i zespół 160 badaczy
• Początek 1991
• 2004: „Culture, leadership and organizations”
• zrealizowany w 62 krajach
• Uczestnicy: 17 000 menedżerów średniego szczebla w trzech typach organizacji:
– finanse
– przemysł spożywczy
– telekomunikacja
Cel: zrozumienie związku między kulturą a przywództwem, jego efektywnością organizacyjną i społeczną
• mierzy dwa poziomy zjawisk społeczno-kulturowych:
– Praktyki (jak jest realnie)
– Wartości kulturowe (jak powinno być, stan idealny)
62 kraje - 10 regionów geokulturowych:
• Europa Wschodnia (Albania, Gruzja, Grecja, Węgry, Kazachstan, Polska, Rosja i Słowenia);
• Europa Nordycka (Dania, Finlandia i Szwecja);
• Europa Germańska (Austria, Niemcy, Holandia oraz niemieckojęzyczna część Szwajcarii);
• Europa Łacińska (Francja, Izrael, Włochy, Portugalia, Hiszpania oraz francuskojęzyczna część Szwajcarii);
• kraje Anglosaskie (Australia, Kanada –anglojęzyczna część, Anglia, Irlandia, Nowa Zelandia, Południowa Afryka – białoskórzy obywatele, Stany Zjednoczone Ameryki);
Afryka Subsaharyjska (Namibia, Nigeria, Południowa Afryka – czarnoskórzy obywatele, Zambia, Zimbabwe);
• Azja Konfucjańska (Chiny, Hong Kong, Japonia, Singapur, Południowa Korea, Tajwan);
• Azja Południowa (Indie, Indonezja, Malezja, Filipiny, Tajlandia);
• Środkowy Wschód (Egipt, Iran, Kuwejt, Maroko, Katar, Turcja); oraz
• Ameryka Łacińska (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Kolumbia, Kostaryka, Ekwador, El Salvador, Gwatemala, Meksyk i Wenezuela).
9 wymiarów kulturowych
• opartych na koncepcji Hofstede, ale poszerzonych i zmienionych
Triada zadaniowa
• Orientacja na wykonanie (jakość wykonania)
• Orientacja przyszłościowa
• Unikanie niepewności
Orientacja na wykonanie: stopień, w jakim członkowie grupy są nagradzani za doskonalenie wyników swojej pracy oraz dążenie do doskonałości (mistrzostwo)
• Studenci/uczniowie są/powinni być zachęcani do ciągłego doskonalenia uzyskanych wyników
Wysoka orientacja na wykonanie: siła oddziaływania na inne osoby w organizacji zależy od zdolności i wkładu wniesionego do organizacji,
• wynagrodzenie jest adekwatne do wyników pracy.
• cenią innowacyjność, zachęcają do rozwoju i doskonalenia swoich umiejętności oraz stawiania sobie ambitnych celów.
• Należą do nich kraje Europy Germańskiej, oraz Południowej i Konfucjańskiej Azji (House i in., 2004).
• Polscy menedżerowie scharakteryzowali kulturę swego kraju oraz kulturę organizacji jako stosunkowo mało zorientowaną na osiągnięcia (Mączyński i in., 1998 i 2009)
Lub krótkofalowa perspektywa dotyczącą określania celów oraz preferencja co do sposobu ich realizacji.
W wymiarze tym mieści się również sposób traktowania czasu
• Więcej ludzi żyje/powinno żyć dla dnia dzisiejszego niż dla przyszłości
KULTURY MONOCHRONICZNE VS POLICHRONICZNE
Wysoka orientacja przyszłościowa:
• dyscyplina, zdolność odraczania gratyfikacji i kontrola emocjonalna, planują długofalowo i cenią terminowe wykonanie, punktualność niezwykle pożądana i objaw szacunku do partnera.
• planowe wykonywanie zadań = spokojna realizacja projektów i ustalanie priorytetów według ważności, a nie głównie pilności.
• Do krajów o najwyższej orientacji przyszłościowej należą te z Europy Germańskiej i Nordyckiej.
Polska zajmuje 60 miejsce z 62 krajów, które wzięły udział w projekcie, co oznacza niskie nastawienie na przyszłość (Mączyński i in., 1998).
• trudność z długofalowym planowaniem, elastyczność w dostosowywaniu się do zmiennych okoliczności, nastawienie na wykonywanie bieżących zadań, tendencja do jednoczesnego wykonywania kilku zadań naraz, „gaszenia pożarów”, określanie priorytetów bardziej na podstawie pilności a nie ważności, tolerancja w realizacji zadań niezgodnych z harmonogramem oraz częsta zmiana planów.
UNIKANIE NIEPEWNOŚCI
Dotyczy stopnia, w jaki kultury społeczne czy organizacyjne przywiązują wagę do porządku i ładu osiąganego przez
klarowne, bardzo szczegółowo opisane procedury postępowania ściśle dostosowane do sytuacji, jasne i
jednoznaczne rozwiązania legislacyjne, a także do przestrzegania tych ustalonych reguł.
• Większość ludzi wiedzie/powinno wieść wysoce ustrukturyzowane życie z niewielką liczbą wydarzeń nieprzewidywalnych
Najwyżej w zakresie unikania niepewności usytuowane są kraje Europy Nordyckiej i Germańskiej oraz Azji Konfucjańskiej, za nimi kraje Anglosaskie (House i in., 2004).
• Najniżej zaś kraje Europy Wschodniej oraz Ameryki Łacińskiej.
• Negatywnie skorelowany z tym samym wymiarem Hofstede!! Tam Polska ma bardzo wysoki wynik na wymiarze unikania niepewności. W GLOBE chodzi o cenienie przez społeczeństwo ustalonych ściśle praw i procedur; u Hofstede chodzi o stopień narzucenia przez państwo procedur, niekoniecznie akceptowany przez obywateli.
Projekt GLOBE
Druga triada
• Dystans władzy
• Kolektywizm rodzinny
• Kolektywizm instytucjonalny
Dystans władzy odzwierciedla stopień hierarchii występujący w kulturach społecznych i w organizacjach oraz stopień akceptacji tego stanu rzeczy.
• Powinno się słuchać przywódców bez pytania
Wyniki na tym wymiarze związane z sytuacją gospodarczą kraju i dobrobytem społecznym.
• Kraje z wysokim dystansem władzy:
– niższe wskaźniki dobrobytu gospodarczego i ekonomicznego
– oraz jakości życia i satysfakcji z niego.
– częściej dochodzi do interwencji rządowych w gospodarkę,
– mniej ceniona jest konkurencja w gospodarce i samodzielność gospodarcza.
Najwyżej kraje Południowej Azji, Ameryki Łacińskiej oraz Afryki Subsaharyjskiej
• (a zaraz za nimi kraje Europy Wschodniej razem z Polską),
• najniżej – kraje Europy Nordyckiej.
Kolektywizm instytucjonalny odnosi się do lojalności wobec grupy oraz stawiania interesu społecznego nad interes
własny oraz własnej grupy odniesienia (np. rodziny).
• Uważam że kierownicy powinni podkreślać znaczenie lojalności grupowej, nawet jeśli cele jednostkowe na tym
cierpią
WYSOKI KOLEKTYWIZM INSTYTUCJONALNY:
• lojalność grupowa ceniona wyżej niż cele jednostek;
• organizacja (podobnie jak system ekonomiczny państw) nastawiona na maksymalizację interesów zbiorowych, a nie jednostkowych.
• Ceniona jest wspólnotowość i współpraca.
• najwyższy poziom kolektywizmu instytucjonalnego: kraje Europy Nordyckiej oraz Konfucjańskiej Azji.
NISKI KOLEKTYWIZM INSTYTUCJONALNY:
• cenią swobodę decydowania o sposobie realizacji zadań,
• czasie ich realizacji
• reagują oporem w sytuacjach ograniczania tej swobody i wolności (na przykład przez nadmierną kontrolę).
• najniższy: Kraje Europy Wschodniej, Germańskiej oraz Europy i Ameryki Łacińskiej;
Kolektywizm rodzinny wiąże się z integralnością rodzinną – wielkością rodzin, które ze sobą mieszkają lub
się wspierają oraz zaangażowaniem w osiągnięcia kolejnych pokoleń (duma rodziców z osiągnięć dzieci oraz duma dzieci z osiągnięć rodziców).
• Uważam że dzieci powinny mieszkać/mieszkają z rodzicami do czasu zamążpójścia.
WYSOKI POZIOM:
• cenią wielopokoleniowość i wzajemne wspieranie się pokoleń (tj. dziadkowie opiekują się wnukami, a dzieci opiekują się starzejącymi się rodzicami, dzieci mieszkają z rodzicami lub są przez nich finansowo wspierane do czasu założenia własnej rodziny).
• najwyższy poziom: kraje Południowej Azji, Środkowego Wschodu i Afryki Subsaharyjskiej, a zaraz za nimi kraje
Europy Wschodniej (w tym Polski).
NISKI POZIOM:
• mniejsze skupienie na integralności rodzinnej.
• kultury z najsilniejszym kryzysem tradycyjnej rodziny (stosunkowo niski wskaźnik związków małżeńskich, a duży wolnych związków; wysoki współczynnik rozwodów; akceptacja związków homoseksualnych).
• relacje rodzinne są dość luźne, a w wielu z nich państwo (lub organizacja) przejmuje rolę wspierającego rodzica (wysoka pomoc socjalna).
• najniższy poziom praktyk kolektywizmu wewnątrzgrupowego: kraje Europy Nordyckiej, Germańskiej oraz kraje Anglosaskie, a za nimi kraje Europy Łacińskiej.
PROJEKT GLOBE
Trzecia triada
• Egalitaryzm rodzajowy (równość płci)
• Asertywność
• Orientacja humanistyczna
Egalitaryzm rodzajowy dotyczy udziału kobiet w rynku pracy, równości płci w zakresie edukacji, stopnia
równości wymagań wobec dziewczynek i chłopców czy równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.
Praktyki tego wymiaru nie przekładają się na zjawiska życia społecznego.
• Najwyższy poziom egalitaryzmu (a zatem równości płci) wykazują kraje Europy Nordyckiej oraz Wschodniej (co może dziwić), a najniższy – kraje Środkowego Wschodu.
Asertywność - odzwierciedla przekonanie dotyczące tego, czy ludzie są lub powinni być zachęcani do bycia asertywnymi, agresywnymi i twardymi lub nieasertywnymi, nieagresywnymi i delikatnymi w relacjach społecznych
• w projekcie GLOBE związana raczej z męską cechą agresywności, dominacji i autorytarności (w przeciwieństwie do pokojowego nastawienia, i niedyrektywności preferowanych przez kultury o niskiej asertywności).
• Kultury o najwyższym poziomie asertywności to należące do Europy Germańskiej, a zaraz za nimi do Europy Wschodniej,
• Najniższy poziom asertywności wykazano w krajach Azji Konfucjańskiej i Południowej, a także Europy Nordyckiej (House i in., 2004).
• Kraje Anglosaskie, w tym kultura Stanów Zjednoczonych - niższy poziom asertywności (w mniejszym stopniu zachęcają do agresji i walki w relacjach z innymi).
Orientacja humanistyczna - wymiar łączący się stereotypowo z kobiecością. Odnosi się do poziomu opiekuńczości i
dbałości o innych.
WYSOKI POZIOM:
• akceptują słabości ludzkie oraz cenią i wspierają bezinteresowną pomoc i życzliwe stosunki społeczne.
• cenione wartości współodpowiedzialności za jakość życia obywateli czy pracowników, a nawet mieszkańców całej Ziemi.
• prowadzą i wspierają programy edukacyjne i pomocowe dla uboższych i dyskryminowanych, są zaangażowane w ochronę środowiska.
• Najwyższą orientację humanistyczną prezentują kraje Południowej Azji, Środkowego Wschodu oraz Afryki Subsaharyjskiej.
NISKI POZIOM:
• nie są skupione na trosce o innych, a bardziej wspierają odpowiedzialność za siebie samego.
• niska tolerancja na słabości ludzkie
• wymiar ten pozytywnie łączy się z wymiarem kolektywizmu instytucjonalnego.
• Najniższy poziom: kraje Europy Germańskiej i Łacińskiej. Europa Wschodnia wykazuje średni poziom orientacji humanistycznej, podobny do poziomu krajów Ameryki Łacińskiej
POLSKA – ZMIANY KULTUROWE
POLSKA KULTURA – ZMIANY HOFSTEDE
• od kolektywizmu do indywidualizmu
• od wysokiego dystansu władzy do niższego
• od męskości do kobiecości
• od krótkiej do umiarkowanej orientacji czasowej
• od wysokiego do umiarkowanego unikania niepewności
POLSKA KULTURA – ZMIANY GLOBE (1996/7 vs 2008/9)
Polscy kierownicy średniego szczebla:
• Orientacja na wykonanie =
• Orientacja przyszłościowa ↓
• Kolektywizm instytucjonalny↓
• Dystans władzy ↑
• Orientacja humanistyczna ↓
• Unikanie niepewności =
• Egalitaryzm rodzajowy ↓
KONCEPCJA WARTOŚCI KULTUROWYCH SHALOMA SCHWARTZA
WARTOŚCI
Sterują motywacją człowieka ujawniają się w wyborach – do czego dążyć, jak żyć, jak powinien wyglądać świat
Wartości są ze sobą w konfliktach (stąd założenie Schwartza o korelacjach ujemnych między nimi)
CHARAKTERYSTYKA WARTOŚCI
Zwykle nieświadomie wpływają na wszelkie oceny (czy zdarzenie jest dobre czy złe, uzasadnione czy nie itp.).
Ocena dotycząca tego, czy dana osoba lub zdarzenie jest pozytywne lub nie zależy od tego, czy osoba ta
lub zdarzenie nie podkopuje wyznawanych przez nas wartości (świadomie lub nie). Jeżeli zdarzenie lub osoba pozostaje w niezgodzie z wyznawanymi przez nas wartościami, natychmiast pojawia się negatywna ocena i odczucie gniewu.
POWSZECHNOŚĆ I OKREŚLONOŚĆ WARTOŚCI
• Potrzeby biologiczne (np. bezpieczeństwa)
• Konieczność współdziałania społecznego (współdziałanie, zaufanie)
• Przetrwanie i działanie grupy (władza, podporządkowanie)
SVS – SCHWARTZ VALUE SURVEY
• Środowisko niebiznesowe: 200- osobowe próby narodowe wybrane spośród nauczycieli i studentów
• Nauczyciele – przekazują jawne u niejawne wartości
• Studenci – przyszłe pokolenie inteligencji
• Do 2000roku - dane od 75tyś osób z 67 grup narodowych
• Polska badana w 1998roku
PVQ – PROFILE VALUE QUESTIONNAIRE
• Od połowy lat 90-tych
• Zamiast nazw wartości profile wartości podane w trzeciej osobie liczby pojedynczej (ona/on) – łatwiejsze do wypełnienia
• Obydwa kwestionariusze można używać do badania zarówno jednostek jak i grup
• Kwestionariusze Hofstede’a i GLOBE tylko do badania grup kulturowych!
• Wzajemne relacje między wartościami (korelacje) opisane na planie koła:
– bliskość przestrzenna oznacza wysoką korelację pozytywną; dalekość - negatywną
– Im dalej od środka koła, tym w mniejszym stopniu dana wartość stanowi drogowskaz w życiu człowieka; im
bliżej środka – tym wyższy poziom akceptacji wartości
WARTOŚCI
Władza
- Podstawowy cel: osiągnięcie wysokiej pozycji społecznej i prestiżu, kontroli i dominacji nad ludźmi i zasobami różnego typu (pieniądze, wpływ społeczny, podział pożądanych dóbr)
- Wynika z potrzeby dominowania nad innymi
- Najniżej preferowana wartość ze wszystkich
OSIĄGNIĘCIA
- Podstawowy cel: osobisty sukces osiągany poprzez demonstrowanie społecznej i zawodowej kompetencji
- Wynika z potrzeby ambicji, sukcesu i potrzeby bycia osobą wpływową.
- Nie tyle mistrzostwo zadaniowe, ile bycie lepszym w rywalizacji z innymi
HEDONIZM
- Podstawowy cel: przyjemność i zaspokojenie zmysłowe.
- Wynika z potrzeby przyjemności związanej z uczucia zadowolenia związanego z zaspokojeniem potrzeb, kultywowanie przyjemności życia.
STYMULACJA
- Podstawowy cel: poszukiwanie podniet, nowości, wyzwań w życiu.
- Wynika z potrzeby różnorodności i pobudzenia, mającej na celu utrzymanie optymalnego, przyjemnego poziomu aktywacji.
- Dodatnio powiązana z ekstrawersją i niskim lękiem i niską reaktywnością
SAMOSTANOWIENIE / PODMIOTOWOŚĆ
- Podstawowy cel – niezależność myśli i wyboru zachowania, kreatywność, wyznaczanie samodzielnych celów i ich
odważne realizowanie
- Wynika z potrzeby kontroli i doskonałości
UNIWERSALIZM
- Podstawowy cel: rozumienie, docenienie, tolerancja i ochrona dobra wszystkich ludzi i natury. Rozwija się w kontakcie z innymi grupami.
- Obejmuje też jedność z naturą, mądrość, refleksyjność, równość i sprawiedliwość społeczną
- Wynika z potrzeby dobrego współżycia z innymi grupami lub ludźmi odmiennymi od własnej
tradycji.
DOBROCZYNNOŚĆ
- Podstawowy cel: pozytywne działania wobec tych grup i osób, wobec których pozostaje się w częstym kontakcie.
- Wynika z potrzeby bycia lubianym i docenianym.
- Węższy niż uniwersalizm – tu troska o znanych nam ludzi a nie cały świat
- Najbardziej akceptowana wartość na całym Świecie
KONFORMIZM
- Podstawowy cel: powstrzymywanie się od działań, które mogą złamać nakazy społeczne i/lub nie są zgodne z oczekiwaniami i dobrem innych (grupy)
- Wynika z potrzeby podporządkowania dobra indywidualnego dobru grupowemu.
TRADYCJA
- Podstawowy cel: respekt, poświęcenie i akceptacja dla kulturowych i religijnych zasad i norm, tradycyjnych skryptów zachowań.
- Wynika z potrzeby solidarności grupowej wynikającej z unikalnej wspólnej historii i doświadczeń, decydujących o
niepowtarzalności społeczeństwa.
BEZPIECZEŃSTWO
- Podstawowy cel: utrzymanie bezpieczeństwa swojego i członków grupy, harmonii i stabilności.
- Wynika z potrzeby unikania lęku i utrzymania przewidywalnych zasad funkcjonowania.
- Nie obejmuje patriotyzmu czy nacjonalizmu
- Koreluje z potrzebą bezpieczeństwa w teorii Maslowa
UNIWERSALIZM TEORII SCHWARTZA?
• Badania 38 krajów potwierdzają strukturę i układ wartości z niewielkimi odchyleniami (Fontaine i wsp., 2008)
• Trafniejsza dwuwymiarowa struktura niż 10-wartościowa – szczególnie trafna w krajach o wyższym wskaźniku rozwoju cywilizacyjnego (bogaty Zachód ) i u studentów
• Brak wymiaru unikania niepewności – ważnego wymiaru ujętego w koncepcjach GLOBE i Hofstede. Wartości (desirable) niekompatybilne z praktykami (desired), a teoria Schwartza nie uwzględnia praktyk
• Praktyki w projekcie GLOBE dużo lepiej przewidują wskaźniki psychospołeczne i ekonomiczne niż wartości!
• czy wartości teorii Schwartza są realnie drogowskazem dla wszystkich (lub chociaż większości) ludzi w tym,
jak żyć?..
TEORIA SCHWARTZA A ŻYCIE
• Dobrze udokumentowane powiązania wartości z religijnością
• Gotowość kontaktów międzykulturowych u grup niechętnych sobie (Żydzi vs Arabowie) – wysoka korelacja z uniwersalizmem i podmiotowością, a najniższa z tradycją
• Skłonność do współpracy – pozytywnie koreluje z dobrocią a nisko z władzą
• Lewicowe poglądy polityczne korelują pozytywnie z uniwersalizmem i dobrocią a ujemnie z tradycją, konformizmem i bezpieczeństwem