Główne formy kształcenia zawodowego to :

• 3 –letnie zasadnicze szkoły zawodowe ,będące niepełnymi szkołami średnimi i kształcące kwalifikowanych robotników oraz pracowników równorzędnych;

• 4 i 5 letnie licea zawodowe ,ogólno zawodowe i specjalistyczne ,prowadzące do wykształcenia średniego ,najczęściej maturalnego;

• 5 letnie technika zawodowe dla absolwentów 8 letnich szkół podstawowych, prowadzące do tytułu technika oraz do matury;

• 2 letnie studia policealne dla absolwentów 4 letnich liceów ogólnokształcących .

W dzisiejszych czasach możemy obserwować dość szybki postęp wiedzy i technologii. To co z tym się wiąże, to zanik zawodów, niegdyś popularnych. Rodzi to następujące problemy. Nie da się nauczyć w szkole wiedzy i umiejętności, które wystarczą na całe życie zawodowe. Wiadomo już na pewno, że nie można skonstruować takiego systemu szkolnego, który by był w stanie dostosować liczbę absolwentów i rodzaj zawodów do potrzeb rynku. Wyniesiona ze szkoły wiedza bardzo szybko się dezaktualizuje, ponadto jakość przygotowania kadry pracowniczej polskich przedsiębiorstw jest nader często niska. Przy tym błyskawiczny rozwój wielu branż i pojawiające się nowe dziedziny działalności biznesowej wymagają kadry nie tylko dobrze, ale przede wszystkim nowocześnie wyedukowanej.

W szkołach zawodowych realizowane są : zadania, cele, treści i programy kształcenia zawodowego.

A) Podstawowe zadania kształcenia

• kształtowanie cech kierunkowych osobowości człowieka, w tym podsta i przekonań, ,uznawanych wartości oraz ideałów ,odpowiadających społeczeństwu demokratycznemu;

• przygotowanie jednostki do życia społecznego , w tym do bezpośredniego udziału w rozwoju gospodarczym ,społecznym kulturalnym kraju i narodu .

B) Cele kształcenia zawodowego dzielimy na dwie grupy celów :

Cele ogólne (kierunkowe ),zakładające kształtowanie wszechstronnie rozwiniętej osobowości człowieka oraz uwzględniające kształtowanie prawidłowego stosunku do świata wartości, społeczeństwa, drugiego człowieka ,samego siebie ,świata kultury i do przyrody.

Cele szczegółowe (instrumentalne),w tym :

• opanowanie wiedzy ,umiejętności i nawyków zawodowych ,warunkujących należyte przygotowanie do zawodu ;

• opanowanie typowych metod środków i form działalności zawodowej ;

• rozwinięcie specjalnych uzdolnień ,motywacji ,zainteresowań i sprawności niezbędnych do wykonywania zawodu;

• rozwijanie umiejętności i przyzwyczajeń do ciągłego podnoszenia własnych kwalifikacji w drodze doskonalenia zawodowego

• wykształcenie gotowości dążenia do mistrzostwa w zawodzie.

W każdym z w/w zakresów celów można formułować cele bardziej szczegółowe (operacyjne) .

C) Treści kształcenia zawodowego

Ogólnie przedmiotem treści kształcenia zawodowego są:

• Zbiór pojęć , twierdzeń i teorii dotyczących rzeczywistości przyrodniczej , społecznej , kulturalnej i technicznej , będącej przedmiotem poznania ;

• Zbiór przedmiotów , narzędzi i urządzeń warunkujących proces pracy ;

• Układ czynności umożliwiających dochodzenie do umiejętności i nawyków zawodowych;

• Układ czynności warunkujących uczestnictwo w procesie pracy , a szczególnie w procesie wytwarzania.

Szczegółowe treści kształcenia zawodowego realizowane w szkole zawodowej to :

• treści zawarte w przedmiotach ogólnokształcących i prowadzące do realizacji celów kierunkowych ;

• treści zawarte w przedmiotach ogólno zawodowych ,gwarantujące przygotowanie szerokoprofilowe;

• treści zawarte w przedmiotach specjalistycznych ,prowadzące do specjalizacji zawodowej ;

• treści związane z zajęciami praktycznymi .realizowanymi w warsztacie szkolnym lub w zakładzie pracy;

• treści ogólno wychowawcze.

W procesie kształcenia dąży się aby w/w treści :

• stanowiły układy strukturalne i zintegrowane ;

• gwarantowały maksymalne wiązanie treści i praktyki ;

• odpowiadały obecnemu etapowi postępu naukowo –techniczno – informatycznego ;

• realizowały funkcje poznawcze ,kształcące i wychowawcze celów kształcenia zawodowego ;

• odpowiadały standardom europejskim.

D) Programy kształcenia zawodowego

Programy kształcenia to programy nauczania ,które mogą być odnoszone do poszczególnych przedmiotów nauczania czy też do kompleksu przedmiotów występujących i realizowanych w danym typie szkoły zawodowej . Program nauczania traktowany jest jako podstawowy dokument określający cele i treści kształcenia oraz sposoby dochodzenia do pożądanych wyników działalności szkoły. Program nauczania stanowi podstawę realizacji zadań dydaktyczno -wychowawczych ,charakterystycznych dla danego przedmiotu lub przedmiotów oraz służy planowaniu kierowaniu i kontroli procesu dydaktyczno – wychowawczego. Program nauczania stanowi też podstawę doboru treści podręczników oraz opracowania zestawów środków dydaktycznych i metod nauczania .

Szczegółowe programy nauczania wynikają z dokumentów i programów ogólnych. Ostatnim obowiązującym jest program „Dobra i nowoczesna szkoła „ opracowany przez MEN w 1993 r.

Ustawa o systemie oświaty z 07.09.1991 r . , w której postuluje się m.in. odnośnie kształcenia zawodowego :

• 2 letnie zasadnicze szkoły zawodowe dla absolwentów 8 letnich szkół podstawowych;

• 4- 5 letnie licea i technika zawodowe prowadzące do matury;

• 1-2 letnie policealne studia zawodowe dla absolwentów 4-letnich liceów ogólnokształcących;

• inne formy pośrednie i kursowe o c charakterze kwalifikacyjnym .

W odniesieniu do szkolnictwa zawodowego postuluje się w reformie :

• Sprawdzian preorientujący w 16–tym roku życia po 3–letnim gimnazjum (przedłużenie wspólnej edukacji do lat 16;

• Licea o profilu zawodowym (licea profilowane);

• 2 –letnie szkoły zawodowe ;

• 2 letnie licea uzupełniające ;

• państwową maturę ;

• kształcenie zawodowe po maturze -edukacja ustawiczna dorosłych .

Kształcenie zawodowe można rozpatrywać w dwóch znaczeniach:
• jako określony stan wiedzy,
• jako proces.
W znaczeniu pierwszym to układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesów i wyników kształcenia zawodowego realizowanego w różnych warunkach społeczno-historycznych i w różnych rozwiązaniach organizacyjno-programowych.
W drugim znaczeniu ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do zawodu, a zwłaszcza do pracy zawodowej jako gałęzi gospodarki narodowej i na określonym stanowisku pracy.

Do podstawowych czynności zalicza się:
- czynność nauczania dominującą rolę pełni nauczyciel,
- czynność uczenia się - wykonywana przez uczniów w procesie kształcenia zawodowego, realizowana jest teoria i praktyka.

Kształcenie prowadzone jest w różnych formach organizacyjno-programowych i na różnych poziomach. Najczęściej wyróżnia się 3 poziomy kształcenia zawodowego:
- poziom zasadniczy - odpowiadający zasadniczej szkole zawodowej (tytuł robotnika wykwalifikowanego),
- poziom średni - realizowany w technikach i liceach zawodowych (tytuł technika)
- poziom wyższy - realizowany w szkołach wyższych (tytuł inżyniera, licencjata).

Kształcenie zawodowe w istocie obejmuje kształcenie ogólne i zawodowe.

Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, którego znaczącymi składnikami są: wiedza ogólna i zawodowa, umiejętności zawodowe, nawyki, sprawności zawodowe, postawa zawodowa, wreszcie osobowość zawodowa.

Polski system kształcenia zawodowego rozwijał i doskonalił się przez wieki. Charakteryzuje go:
- wszechstronność - jest to kształcenie i wychowanie intelektualne, politechniczne, moralne, estetyczne i fizyczne,
- powszechność - dostępność do szkoły dla wszystkich pragnących uczyć się zawodu,
- drożność - gwarantująca przechodzenie od niższego do wyższego stopnia kształcenia,
- względna zgodność z zapotrzebowaniem gospodarki narodowej i kultury.
-
Do lat 90-tych ten system kształcenia stanowił istotny i znaczący człon systemu oświaty i wychowania. Przemiany ustrojowe spowodowały szereg odczuwalnych trudności w systemie szkolnictwa zawodowego.
1. Struktury organizacyjne i programowe polskiego szkolnictwa zawodowego nie zostały jeszcze dostosowane do nowej rzeczywistości.
2. 50% absolwentów szkół zawodowych nie znajduje pracy. Jest to problem dla każdej szkoły zawodowej, bowiem ucząca się młodzież nie mając szans na uzyskanie pracy traci chęć do nauki.
3. Kształcona w szkołach młodzież traci na przygotowaniu praktycznym negatywnie wpływa to na stan kwalifikacji i kompetencje młodych pracowników. Do lat 90-tych istniała możliwość odbycia praktyk w zakładach pracy, lecz dzisiaj szkoły zawodowe straciły oparcie w przedsiębiorstwach państwowych, nas nie uzyskały go jeszcze w firmach prywatnych i spółkach. W związku z tym istnieje poważne zagrożenie dla przyszłej samodzielności i kompetencyjności pracowników.
4. Wyraźnie niezadowalająca sytuacja finansowa szkolnictwa.