Rynek – to ogół stosounków wymienianych towarów pieniężnych zachodzących między podmiotami reprezentującymi popyt a podmiotami reprezentującymi podaż. 3 elementy rynku:

• popyt

• podaż

• cenia

Popyt – jest to cheć nabycia dobra lub usługi poparty decyzją wydatkowania części swojej siły nabywczej równającej się cenie dobra.

Prawo popytu – jeśli cena maleje to popyt rośnie, a jeśli cena wzrasta popyt maleje.

CETERIS PARIBUS.

Determinanty poza cenowe popytu wpływają na wzrost popytu:

1. dla konsumenta:

- dochody konsumenta, przy ich wzroście następuje wzrost popytu

- moda i gusta nabywców, tradycja

- liczba i struktura ludności (płeć, wiek, zawód)

- miejsce zamieszkania

b) ze strony producenta:

- działania marketingowe (reklama, promocja)

- zwiększanie jakości danego dobra

- dostępność danego dobra

P

D

Zmiany pozacenowe powodują przesunięcie się krzywej popytu w górę ( wzrost popytu) bądź w dół (spadek)

Podaż - to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie.

Prawo podaży- jesli cena wzrasta to podaż również rośnie, jeśli cena spada podaż równieź spada.

CETERIS PARIBUS.

Determinanty poza cenowe podaży:
- koszty wytwarzania

- postęp techniczny

- przewidywane zmiany cen

- liczba przedsiębiorstw w branży (im więcej przedsiębiorstw tym podaż rynkowa jest mniejsza)

- wzrost popytu

- interwencja państwa

- warunki klimatyczne

- łagodna polityka podatkowa

P

Zmiany pozacenowe powodują przesunięcie się krzywej podaży w górę (spadek podaży) lub w dół (wzrost)

Spadek podaży:

-ceny surowców wzrosną

-spadek popytu

-mniejsza populacja

-niekorzystna polityka kadrowa i podatkowa

-przewidywania cen w przyszłości

-czas reakcji producenta na sygnały z rynku

Zasada komplementarności – zjawisko polegajace na wzjamenym uzupełnianiu się dóbr materialych i usług w procesie konsumpcji lub produkcji. Użycie jednego dobra powoduje użycie równocześnie drugiego, np. pasta do zebów i szczoteczka.

Efekt substytucyjny – jeżeli cena danego wyrobu wzrasta, to kupujemy go mniej i staramy się znaleźć innych produktów, które mogą zastąpić dane dobro.

Efekt dochodowy – jeżeli spada cena kupujemy – kupujemy więcej, więc teoretycznie jestesmy bogatsi.

Niedobór rynkowy – wielkość popytu na dany czynnik przewyzsza wielkość podaży przy danej cenie.

Nadwyżka rynkowa - wielkość podaży przewyzsza wielkość popytu przy danej cenie.

Równowaga rynkowa- POPYT =PODAŻ

Paradoksy w ekonomii:

Paradoks spekulacyjny - jeśli panuje przekonanie, że cena danego dobra w przyszłości będzie nadal rosła, to popyt ulega zwiększeniu, co wywołuje dalszy wzrost ceny. W przypadku spadku cen nabywcy ograniczają zakupy, gdyż przewidują spadek cen w przyszłości. Paradoks spekulacyjny można zaobserwować na giełdach towarowych i kapitałowych.

Paradoks Giffena - wzrost cen jakiegoś dobra niższego rzędu, którego udział w ogólnych wydatkach ubogich grup konsumentów jest wysoki, obniża ich dochody realne; powoduje to wzrost popytu na to dobro, gdyż mimo wzrostu ceny jest ono nadal relatywnie tanie w porównaniu z innymi artykułami żywnościowymi.

Wzrost cen chleba zwiększa popyt na chleb, zgłaszany przez konsumentów ubogich. Spadek dochodów realnych, wywołany wzrostem cen chleba, zmusił uboga ludność do zmiany struktury konsumpcji: ograniczenie spożycia droższych rodzajów żywności na rzecz artykułów tańszych, czyli chleba.

Paradoks Veblena (efekt prestiżowy)- najbogatsi konsumenci nabywają dobra luksusowe (biżuterię, futra, drogie auta) nie tyle ze względu na ich wysokie walory użytkowe, ile z powodu ich wysokiej ceny. Ponieważ dobra te stanowią przedmiot konsumpcji ostentacyjnej i mają wysoką rangę ze względu na ich wysoką cenę, więc obniżenie ceny tych dóbr powoduje spadek popytu. Po prostu dobra te stają się dostępne dla większego kręgu odbiorców i tym samym tracą charakter dóbr prestiżowych.

Prawo Engla - wraz ze wzrostem dochodów maleje udział wydatku na żywność, zwalnia się pewna część zasobów, które można przeznaczyć na dobra wyższego rzędu.

Dobro zwykłe to takie, na które popyt rośnie wraz ze wzrostem dochodu i spada wraz ze spadkiem dochodu.

Luksusowe dobro- to takie dobro, na które popyt rośnie szybciej niż dochód.

Cena – jest to wartość towaru wyrażona w pieniądzu. wg.Kamerschena ceną nazywamy cokolwiek

z czego dany podmiot musi zrezygnować w zamian za jednostkę zakupionego, otrzymanego,

spożytego dobra lub usługi.

Funkcja ceny:

a) informacyjna:

-dla konsumenta -umożliwiają dokonywanie wyboru zakupu, kształtują realne dochody, zmieniają dochody, kształtują strukture konsumpcji.

-dla producenta – pozwala podjąć decyzję o produkcji i strukturze, umożliwia prowadzenie rachunku ekonomicznego, pozwala wybrac optymalna metodę gospodarowania.

b) stymulująca – funkcja bodźcowa, wyższa cena jest bodźcem

c) redystrybucyjna- podział dochodow za pomocą ceny, np. Kupujemy jabłka – "dzielimi się kasą i nimi"

Zależności między elementami rynku nazywamy mechanizmem rynkowym, powstają one miedzy podmiotami za pośrednictwem cen.

Funkcje mechanizmu rynkowego:

-weryfikacja podaży przez rozmiary i struktury popytu

-wykrywanie luk rynkowych

-zmusza do efektywnego działania

Wymienione fukcje prowadzą do najważniejszej funkcji – DO RÓWNOWAŻENIA RYNKU.

pop=pod – równowaga rynkowa

pop>pod – wzrost cen spowoduje:

a) obniżenie siły nabywczej pieniądza i spadek popytu

b)wzrost rentowności produkcji i wzrost podaży

pop<pod – spadek cen spowoduje:

a) zwiększenie siły nabywczej pieniądza i wzrost popytu

b)spadek rentowności produkcji i spadek podaży

Cena rynkowa-oscyluje wokól wartości towaru

Cena równowagi rynkowej – ustala rynek, wystepują ceny administrowane.

Ceny urzędowe np. Energii elektrycznej

Ceny kartelowe – ustalone przez jednego lub kilku

Ceny maksymalne – sprzedawca nie może jej przekroczyć

Cena minimalna – nie może jej obnniżyć

MIARY MAKROSKALI

Dwa systemy rachunków narodowych:

-MPS – system produkcji materialnej, w tym systemie zakładano, że nową wartość tworzy tylko praca produkcyjna, tworzone były dobra, a w rozliczeniach pomijano usługi, bo dawały efekty niewidzialne

-SNA – system rachunków narodowych, obowiązuje w gospodarce rynkowej, uważa się, że nową wartość tworzy każda praca, także w usługach

Dobra finalne – to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownia.Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (np. maszyny nabywane przez przedsiębiorstwa)

Dobra pośrednie- to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych

przedsiębiorstwach gdzie są używane.

Wartość dodana- wielkość dodatkowej wartości rynkowej lub dochodu tworzona na każdym etapie przetwórstwa.Np. pszenica 100 , w mące 100, w chlebie 100 = 300 trzykrotne liczenie wartości pszenicy

Wartość rynkowa produktu finalnego chleba równa jest całkowitej wartości dodanej na wszystkich szczeblach produkcji.

Jest to przyrost wartości dóbr w trakcie/w wyniku procesu produkcji.

Wartość globalna – suma wartości wszytskich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku.

Wg – Zp = Wd

Zp – zużycie pośrednie

Wd – wartość dodana, to dodatkowa wartość powstająca na każdym etapie produkcji

Wg – wartość globalna

PKB -to część wartości globalnej, wytworzona przez czynniki wytwórcze zlokalizowane w okroślonym kraju, bez względu na to czyją sa własnościa.

Wg-Zp=Wd + Pd – D= PKB

Zp- zużycie pośrednie

D- dotacje

Pd

PNB- obejmuje wartość dóbr i usług jakie zostały wytworzone przez czynniki wytwórcze będące własnością obywateli danego państwa, niezależnie od tego gdzie te czynniki produkowały.

PNB= K+J+G+En+Dn

K-konsumpcja

J-inwestycje

G-wydatki rządowe

En-eksport netto

Dn- dochód netto obywateli za granicą

Trzy sposoby obliczania PNB

-podejście wydatkowe (przedsiębiorstwa, państwo i gospodarstwa domowe ile wydają. Najwięcej gos. domowe 70%. Im wiecej wydaja na usługi tym kraj jest bardziej rozwinięty. W podejsciu wydatkowym wazną rolę pełni eksport.

-podejscie dochodowo zasobowe- sumujemy dochody, wynagrodzenia pracowników, dochody z rent i emerytur, zyski przedsiebiorst, zyski z oprocentowania kapitału, amortyzacji(odpisy na zużycie kapitału), pośrednie podatki przedsiebiorców.

-sumowanie dóbr i usług finalnych

PNB

a) wady

• nie ujemuje szarej strefy

• nie ujmuje produkcji nie przeznaczonej na rynek

• obejmuje produkcję tzw. antydóbr: zanieczyszczeń środowiska, broni, tytoniu itp

• nie ujmuje czasu wolnego jako dobra;

• nie obejmuje renty konsumenta z posiadanych dóbr trwałych;

• nie obejmuje usług świadczonych sobie wzajemnie

b)zalety:

-możemy porównywać wartość pieniędzy i odczytać tendencję rozwojową

-łatwa w obliczaniu

PNB Nominalny – oznacza, że liczony jest w cenach bieżących, może być zniekształcony przez inflację

przychód = ilość x cena p= q x p.

PNB realny – oznacza, że liczony jest w cenach stałych, uwzględnia zjawisko inflacji, dzięki zastosowaniu wskaźnika czyli deflator cen.

Deflator cen wyraża koszt nabycia dóbr i usług finalnych w jakimś roku w stosunku nabycia tych samych pozycji o roku bazowym.

PNN- produkt narodowy netto. PNB pomniejszony w wartość amortyzacji.

Założenia metodyczne PKB/PNB:

-nie liczenie dóbr pośrednich

-pominięcie ze względów praktycznych pwenych dóbr finalnych(prace domowe)

-wyłącznie sprzedaży dóbr używanych

- w przypadku dóbr i usług nie rynkowych wartość ich liczona jest wg. kosztów produkcji

-wyłaczenie z PKB tranzakcji czysto finansowych, np. rzadowych transportów płatniczych, kupno/sprzedaż papierów wartościowych.

DEN – dobrobyt ekonomiczny netto – oznacza miarę calkowitego efektu społecznego obejmującego jedynie te dobra konsumpcyjne i inwestycyjne, ktore przyczyniają się bezpośrednio do poprawy dobrobytu ekonomicznego. Ta miara makroskali nie fukcjonuje.

Dochód narodowy – jest to suma dochodów wszystkich obywateli oraz osób prawnych z siedzibą w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług, pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia czynników produkcyjnych).

Podział dochodu narodowego:

-pierwotny – nastepuje w miejscu jego tworzenia między pracowników, a pracodoawców

-wtórny – dokonuje się poprzez budżet państwa

-ostateczny – konsumpcyjny(spożycie bieżące) i akumulacyjny( konsumpcja w przyszłośći)

Dochód osobisty – część dochodu narodowego, która wypłacona jest do rąk poszczególnych jednostek w odróznieniu od sum wypłacancyh przesiębiorstwom.

Dyspozycyjne dochody osobiste – dochody osobiste zmniejszone o kwotę podatków osobistych.

Dochód do podziału ≠ Dochód wytworzony

INFLACJA- trwały wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce. Inflacja oznacza obniżenie siły nabywczej pieniądza, czyli deprecjację. Jest to proces ciągły i ma miejsce tylko w gospodarce opartej o wymianę pieniężną.

Inflacja jest w sumie negatywnym zjawiskiem, jednak jeśli procent inflacji jest niski może być pozytywna.

PRZYCZYNY INFLACJI:

a) ekonomiczne :

- wewnętrzne :

+ wzrost kosztów produkcji ( inflacja pchana przez koszty)

+ chęć zysku

+ gwałtowny wzrost popytu

+ monopolizacja ( brak konkurencji)

+ przejście z gospodarki centralnie sterowanej na gospodarkę rynkową, ogólnie zmiana ustroju gospodarczego

+ dodrukowanie pieniądza

+ niedostosowanie struktury produkcji do struktury popytu

- zewnętrzne :

+ wzrost cen na rynku dóbr i usług, na rynku pracy i rynku kapitałowym

b) poza ekonomiczne

-psychologiczne

-zaniepokojenie społeczeństwa

Spirala inflacyjna ( gdy następuje wzrost kosztów to wzrost cen, pracownicy mają większą płacę, wzrosły koszty produkcji i wzrost cen).

Rodzaje inflacji:

1. Ze względu na przyczynę:

- nabywców, ciągniona przez popyt – popytowa

- pchana przez koszty – podażowa

- strukturalna – struktura produkcji

- korekcyjna – związana ze zmianą ustroju gospodarczego

1. Ze względu na stopę inflacji:

- pełzająca – do 5% w skali roku

- krocząca – do 10% rocznie

- galopująca – do 20% miesięcznie

- hiperinflacja – powyżej 50% miesięcznie

Miary inflacji:

-deflator cen

-indeks cen dóbr produkcyjnych – stosunek cen niedetalicznych w roku badanym do cen niedetalicznych

w roku bazowym. Stosuje się np. w przypadku surowców, towarów przemysłowych.

-indeks cen dóbr konsumpcyjnych – stosunek kosztów dóbr konsumpcyjnych objętych reprezentatywnym koszykiem w każdym roku w porównaniu do roku bazowego. Najczęściej stosowana miara określona wskaźnikiem kosztów. Wskaźnik ten reprezentuje zmiany cen poszczególnych dóbr i usług, które nabywane są w dużych ilościach przez ludzi pracujących i dokonujących zakupów w miastach.

Koszyk rynkowy – lista pozycji towarowych objętych badaniem, obejmuje większość dóbr i usług nabywanych przez konsumentów miejskich.

Skutki inflacji(dwa główne):

- redystrybucja dochodów ( od tracących na rzecz zyskujących)

- niewłaściwa alokacja zasobów(czyli podziałów tych zasobów) która zmniejsza produktywność i wzrost gospodarczy

Koszty inflacji:

-ponoszą posiadacze pieniądza, ponieważ obraca się siła nabywcza pieniądza, zjawisko iluzji pieniężnej

- przedsiębiorstwa, wtedy kiedy koszty produkcji rosną bardziej niż wzrost cen

-podatnicy – jeżeli zwiększą się zarobki, zwiększą się podatki, taksflacja

-pożyczkodawcy

-banki – kiedy inflacja jest nieprzewidywana (koszt zdzieranych zelówek)

-emeryci, renciści – bo mają stałe pensje

Korzyści inflacji:

-państwo (wyższe podatki)

-pożyczkobiorcy

-przedsiębiorstwa – kiedy ceny rosną szybciej niż koszty

-spekulanci – osoby które coś wykupiły, np. bilety na mecz

Teorie inflacji:

-teoria popytowa – wzrost wydatków jest szybszy niż wzrost cen, a wzrostowi popytu towarzyszy pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych. Dalszy wzrost popytu prowadzi do wzrostu cen.

-teoria kosztowa- wzrost kosztów produkcji pociąga za sobą wzrost cen.

-teoria monetarystyczna – uznawana jest za współczesną wersję teorii ilościowej. Klasyczna teoria ilościowa koncentrowała się na ogólnym poziomie cen, natomiast teoria monetarystyczna zajmuje się popytem na pieniądz.

Fisher na początku XX w. zaprezentował formułę ilościowej teorii pieniądza

M V = P Q

M – ilość pieniądza w obiegu

V – szybkość obiegu

P – poziom cen, inflacja

Q – realna wielkość dochodu narodowego

Monetaryści uważają - Szybkość obiegu jest względnie stała, realna produkcja wskazuje tendencje rosną przez to stopa inflacji się zmniejszy.

Ilość pieniądza w obiegu ma wpływ na inflacje.

Realny popyt na pieniądz jest stabilny bo Q i V są stabilne.

Monetaryści przyjmują, że ilość pieniądza w gospodarce jest wielkością egzogeniczną(gospodarka nie ma na to wpływu)bo bank decyduje o podaży pieniądza.

Jeśli podaż pieniądza będzie rosła szybciej niż produkcja to wystąpi zjawisko inflacji, bo przyczyną inflacji jest błędna polityka banku centralnego czy błędna polityka pieniężna państwa.

Środki antyinflacyjne :

DEFLACJA- zmniejszenie poniżej zapotrzebowania liczby znajdujących się w obiegu środków płatniczych

DEWALUACJA- ustawowe obniżenie wartości pieniądza w stosunku do złota lub innych walut

DENOMINACJA- obniżenie nominału pieniądza i odciągnięcie części pieniędzy z rynku.

Inflacja w Polsce:

-po II wojnie inflacja galopująca, pieniądz pusty. Środkiem antyinflacyjnym była wymiana pieniędzy-ograniczona

-1950r – kolejny zabieg antyinflacyjny, miała miejsce reforma walutowa. Wymieniono wszystkie pieniądze, o 60% zmniejszono oszczędności

-1953r – kolejna reforma cen i płac. Ceny podwyższono bardziej niż płace, luka inflacyjna się zmniejszyła. Potem na długo zamrożono ceny i płace.

-1970r – rząd podjął decyzje o wzroście cen podstawowych produktów. Strajki.

-1971r – przywrócono stare ceny, zamrożono ceny, podniesiono płace

W latach 1950-1971 płace wzrosły 11-krotnie, a ceny tylko o 170%

-1981r – luka inflacyjna wynosiła od 1 do 1,5 miliarda dziennie.

-1989/90 – uwolniono ceny(inflacja około 600%)

Przyczyny bezrobocia (2 główne):

- zmiany struktury gospodarki (np. likwidacja przedsiębiorstw)

- spadek ogólnej aktywności gospodarczej - recesja gospodarcza

w Polsce:

- spadek popytu na polskie produkty spowodował zmniejszenie produkcji

- wysokie świadczenia socjalne spowodowały, że ludzie zarejestrowani chcieli je brać

- zmiana własności majątku, prywatyzacja

Społeczno - ekonomiczne skutki bezrobocia:

a) w skali MAKRO:

- wzrost wydatków z budżetu państwa

- społeczeństwo niechętnie nastawione do bezrobotnych

- spadek PNB lub PKB

- wzrost przestępczości

- wzrost nielegalnych interesów tzw. szarej strefy

- zmniejszenie wpływu z podatków

- zubożenie społeczeństwa

- zmniejszenie popytu konsumpcyjnego

- emigracja, gdy ludzie nie mają pracy

- chęć kształcenia, by nie być bezrobotnym

b) w skali MIKRO :

- złe samopoczucie

- zubożenie rodzin, w konsekwencji zmiana modelu konsumpcji, pogorszenie warunków życia, patologie

- upadek przedsiębiorstw

- docenienie rangi pracy ( zmienia się nastawienie do pracy)

- spadek znaczenia wykształcenia przez brak pracy przez jakiś czas

Bezrobotny:

1. Urząd Pracy – bezrobotny to osoba gotowa podjąć pracę, nie ucząca się, nie mająca stałego źródła utrzymania

1. GUS – ma 15lat i więcej w okresie tygodnia objętego badaniem osoba ta nie pracowała zarobkowo ani jednej godziny. To kryterium jest standardem międzynarodowym przyjętym przez międzynarodową organizację pracy, w poprzednich trzech tygodniach szukała pracy, deklaruje chęć pracy w tygodniach następnych

Bezrobocie przymusowe – obejmuje osoby skłonne podjąć pracę przy danej płacy realnej, lecz nie mogące jej znaleźć

Bezrobocie dobrowolne – spadek, wygrana, styl życia

Rodzaje bezrobocia:

bezrobocie naturalne:

- Strukturalne – zmiany w strukturze gospodarki,(bezrobocie naturalne)

- Frykcyjne(przejściowe) – trwa krótko, zmiana miejsca pracy (za mała płaca, kłótnia z szefem),

jest zawsze, można skrócić przez dobrą informację itp.(bezrobocie naturalne)

- Koniunkturalne(cykliczne) – spadek popytu konsumpcyjnego

wg czasu trwania

- sezonowe

-chroniczne

Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia. Obecnie w Polsce 12,3%

Stopa bezrobocia – jest to stosunek liczby osób bezrobotnych do zasobów siły roboczej i to razy 100%

Zasoby siły roboczej = bezrobotni + pracujący

Potencjalny PNB – całkowita wartość produkcji, która mogłaby zostać wytworzona w warunkach pełnego zatrudnienia.

Luka PNB – różnica między potencjalnym PNB a rzeczywistym PNB.

Prawo Okuna – mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB powiększa się o 2,5%

Luka PNB = -3(rzeczywista stopa bezrobocia - naturalna stopa bezrobocia)

Krzywa Philpsa

Philips zajął się zależnością między inflacja a stopą bezrobocia. Im wyższa inflacja tym niższa stopa bezrobocia.

Zależność wykresów – później płace wzrosną i dogonią ceny.

Suma stopy bezrobocia i stopy inflacji nazywa się wskaźnikiem ubustwa lub wskaźnikiem dyskomfortu.

Trzy teorie beazrobocia:

-neoklasyczna – podstawą tezy jest pogląd, że w gospodarce wolnorynkowej wystepuje tendencja do stanu równowagi charakteryzującego się pełnym zatrudnieniem.

Jeśli płace relane rosną, podaż pracy wzrośnie.

wg. neoklasyków jest bezrobocie dobrowolne, żeby je zlikwidować można ograniczyć związki zawodowe, zmniszyć zasiłki dla bezrobotnych.

Z internetu: Szkoła myślenia ekonomicznego, która posługuje się teorią makroekonomiczną, zakładającą, że gospodarka w długim okresie doprowadzi do równowagi i neutralności pieniądza. Ekonomiści klasyczni za winnych bezrobocia i niedostatecznej produkcji uważają związki zawodowe i przepisy ograniczające spadek stawek płac w reakcji na spadek popytu. Ich recepta jest prosta: znieść wszelkie prawa ograniczające elastyczne kształtowanie się cen i płac. Wg ekonomistów klasycznych, spadek tempa wzrostu produktywności może również zostać rozwiązany przez system wolnego rynku.

-keynsowska – zatrudnienie określone jest efektywnym popytem. Wg. Keynsa przyczyną bezrobocia jest niedostateczny popyt. Keyns bierze pod uwagę płace nominalne.