DFC, Lista zagadnień do egzaminu z etyki ogólnej w roku akad. 2013/2014

1. Pojęcie, przedmiot, działy etyki jako dyscypliny opisowej i normatywnej (etymologia słowa „etyka”, pojmowanie etyki i moralności, relacje miedzy moralnością a etyką, działy etyki w szerokim ujęciu – etyka opisowa, etyka normatywna, metaetyka).

2. Moralność jako zjawisko społeczne (Elementy moralności – normy, oceny, wzory osobowe, sankcje i ich charakterystyka).

3. Spór o genezę moralności;

- biologiczne (socjobiologiczne) ujęcie genezy moralności (Darwin, Hamilton, Trivers, Wilson)

- ujęcie socjologiczne (Durkheim),

- filozoficzne interpretacje (sofiści, Hobbes, Rousseau, Shaftesbury, Hume, Moore, Scheler).

1. Moralność a inne sfery świadomości społecznej:

- prawo (kryteria oceny prawa w filozofii, zasady jurysprudencji, norma prawna a norma moralna – różnice, relacje prawa i moralności ze względu na treść nakazów/zakazów),

- obyczaj (pojmowanie obyczaju/zwyczaju, funkcje norm obyczajowych, różnice między normą moralną a obyczajową, czy obyczaj podlega ocenie moralnej?),

- religia (pojmowanie religii, spór o niezależność moralności od religii, możliwe zależności moralności od religii w znaczeniu genetycznym, logicznym, psychologicznym, wpływ treści religijnych na obraz świata i człowieka, wpływ religijności na poziom moralny człowieka)

1. Podstawowe kategorie etyczne:

- dobro i zło (pojmowanie w filozofii starożytnej i nowożytnej, istnienie zła w ujęciu manicheizmu i św. Augustyna,

-wartości i ich klasyfikacje (pojęcie wartości, przykład teorii wartości, np. ujęcie Schelera)

- kryteria oceny czynu jako dobrego moralnie: intencje i motywy, cnoty wartości realizowane przez czyn, zgodność z zasadami postępowania i zobowiązaniami, zgodność z sumieniem, skutki; cztery rodzaje sądów etycznych – propozycja W. Tatarkiewicza; czy można podać jedną charakterystykę czynu moralnego?,

- szczęście (4 pojęcia szczęścia, definicja szczęścia, zależność między szczęściem i moralnością)

1. Klasyfikacja orientacji moralnych i teorii etycznych ze względu na dobro najwyższe i zakres powinności:

- nurt mądrości życiowej, eudajmonizm (założenia, koncepcja Epikura jako przykład eudajmonizmu)

- perfekcjonizm (założenia, przykłady koncepcji perfekcjonistycznych – stoicy, etyka opiekuna spolegliwego T. Kotarbińskiego)

etyka społeczna (założenia, pojmowanie sprawiedliwości – Nozick, Hayek, Rawls, zasada życzliwości powszechnej)

- etyka ekologiczna (założenia antropocentryzmu, patocentryzmu, biocentryzmu, holizmu, przedstawiciele i najważniejsze tezy na przykładzie poglądów J. Passmore’a, R. Rydera, P. Singera, P. Taylora, A. Leopolda i B. Callicotta),

1. Relatywizm etyczny i absolutyzm - spór o charakter wartości i norm moralnych (pojęcie relatywizmu i absolutyzmu, odmiany relatywizmu i absolutyzmu: relatywizm aksjologiczny – absolutyzm; relatywizm metodologiczny – naturalizm; relatywizm sytuacyjny – pryncypializm; relatywizm kulturowy opisowy- uniwersalizm, relatywizm kulturowy aksjologiczny – uniwersalizm postulowany).

2. Która teoria etyczna zasługuje na uznanie współczesnych ludzi? (obszary moralności, praktyczna przydatność 6 teorii określona na podstawie analizy ich założeń – formalizm, utylitaryzm, etyka cnoty, etyka miłości bliźniego, etyka umowy społecznej, teoria uprawnień – oraz postawa roztropności, perswazyjna moc etyki).

Literatura podstawowa

(w nawiasie [x] podano numer zagadnienia, którego dotyczy wskazana pozycja bibliograficzna)

1. Etyka, red. H. Jankowski, Warszawa 1973, cz. I, r. I., par.1, [2] r.II par. 1,2 [4]

2. S. Dziamski, Wykłady z nauki o moralności, Poznań 2000. [1-7]

3. P.Vardy,P.Grosch, Etyka, Poglądy i problemy. Poznań 1995, cz.II 16.17 [6 etyka ekologiczna, sprawiedliwość, historia etyki]

4. Etyka w teorii i praktyce. Antologia tekstów, opr. Z. Kalita, Wrocław 2001, Cz. I. Wprowadzenie oraz Część II. Pkt. 1-6 [1] [2], Cz. III pkt.1, 2, 4, 5, 7 [4-7]

5. M. Weiss, Etyka a ewolucja, Poznań 2010, rozdzial I. [3]

6. I.Lazari-Pawłowska, Etyka. Pisma wybrane, wyd. Ossolineum 1992, artykuły Relatywizm etyczny oraz Problemy etyki sytuacyjnej, [7]

7. J. Hołówka, Etyka w działaniu, Warszawa 2001 (Wprowadzenie, s. 11- 30, [8]

8. J. Woleński, J. Hartman, Wiedza o etyce, wyd. Szkolne PWN, Warszawa-Bielsko-Biała 2008, część I Podstawy etyki ogólnej i metaetyki.[podręcznik dotyczy większości wskazanych zagadnień, czyni to jednak w sposób bardziej ogólny]

9. W. Tatarkiewicz, O szczęściu, Warszawa 1990,

10. . W Tatarkiewicz, o czterech rodzajach sądów etycznych, w: Metaetyka pod red I. Lazari-Pawłowska, Warszawa 1975.

AD1.

Etyka jest normatywną, filozoficzną refleksją, traktuje się ją jako dyscyplinę filozoficzną (w tym obok estetyki nauk filozofii praktycznej).

Ethos – gr. Sposób zachowania

Etikos – gr. Miejsce zamieszkania

Jeżeli chodzi o relacje między moralnością, a etyką to moralność jest zjawiskiem, natomiast etyka jest dyscypliną badającą moralność.

Działy etyki:

• metaetyka zawiera się tutaj logika, metodologia, epistemologia, zajmuje się znaczeniem pojęć ich uzasadnieniem, a także rozważaniami nad samym pojęciem prawdy.

• etyka opisowa (to nauka o moralności) bada społeczną moralność (dlaczego zachowujemy się tak a nie inaczej) odnosi się do historii, psychologii i socjologii moralności. Podejmowane jest tu również zagadnienie trzech poziomów rozwoju człowieka:

I prekonwencjonalny (3-13)

II konwencjonalny (13-16)

III po konwencjonalny (16-do końca życia)

Formułuje tezy, że aby być człowiekiem moralnym należy:

- wyzbyć się egocentryzmu

- formułować racjonalne twierdzenia

- wyzbyć się różnicy pomiędzy poglądami a czynami

-podejmować decyzje zgodnie z ich autonomicznością

• etyka normatywna dzieli się na ogólną i szczegółową, a tą z kolei można podzielić na indywidualną i społeczną. Rozważa następujące zagadnienia: jak być powinno, cel życia, kim jest człowiek, jak postępować, oraz bada wartości moralne i teorię powinności.

AD2

Elementy moralności:

1. Normy – to zakazy bądź nakazy dotyczące postępowania.

Wyróżniamy:

Normy kategoryczne – nakazy, zakazy

Normy hipotetyczne – brzmią jak dobra rada

Jeżeli chodzi o zakres obowiązywania wyróżniamy względny (dopuszcza pewne wyjątki) i bezwzględny (nie dopuszcza żadnych wyjątków)

Prócz tego występują także reguły które warunkują zasady a te z kolei normy

Reguły Zasady Normy

Zasada to przyjęta w dawnym systemie etycznym najogólniejsza norma, określająca wartość etyczną.

Złota zasada – najbardziej ogólna zasada postępowania. Może być negatywna lub pozytywna.

1. Oceny – to pewne zdania, aprobaty, nagany na różne tematy. Dotyczą człowieka jako całości, odnoszą się do czynności, motywów, intencji i skutków działania.

2. Sankcje – to sposób reagowania grupy na przestrzeganie, bądź łamanie jakiś ważnych reguł.

3. Wzory postępowania/osobowe – to ukonkretnienie pewnych wzorów moralnych, cech osobowości, które są pożądane.

AD3

Spór o genezę moralności według każdego z tych wariatów u góry :

UJĘCIE BIOLOGICZNE – jest to wyjaśnienie zachowań społecznych wszystkich gatunków, rozpatrywane w kontekście doboru naturalnego.

1. Karol Darwin – za podstawę ewolucji uznawał dobór naturalny. W jego ujęciu moralność jest zbiorem zasad postępowania dzięki ewolucji.

2. Edward Willson – uważał, że człowiek jest traktowany jako jeden z gatunków, który różni się od innych zbieraniem, utrwalaniem i przekazywaniem informacji

3. William Hamilton – teoria doboru krewniaczego

Jest to szczególne zachowanie wobec swoich krewnych:

• Wzajemna pomoc

• Poświecenie życia

• Wychowanie potomstwa

• Ostrzeganie przed niebezpieczeństwem

• Dzielenie się pokarmem

Działa na korzyść w tej teorii:

• Człowiek doprowadza do emocji współodczuwania

• Dobro genotypu (działa na Recz dobra genów nie osobników, stoi za tym „samolubny gen” oraz zakamuflowany egoizm, wtedy geny mają większą szansę przetrwać.

1. Richard Thrivers – teoria altruizmu odwzajemnionego

Występują tutaj następujące postulaty:

• Oczekiwanie odwzajemnienia

• Istotą zasady wzajemności jest aprobata i wzajemne przysługi

• Występuje również ukryty egoizm, ale tutaj również inne osobniki uzyskują korzyści

• Występuje zasada wzajemności (utrwalona genetycznie, ponieważ zwiększa prawdopodobieństwo przetrwania)

• Ważne tutaj jest podłoże biologiczne + utrwalenie tego co konkretne

• Wymusza uczciwość w małych grupach, powtarzalność, ścisły kontakt, identyfikowanie członków, zapamiętywanie, ukształtowanie mózgu i układu nerwowego.

UJĘCIE SOCJOLOGICZNE – moralność wiąże się z zachowaniami społecznymi. Została ukształtowana przez ewolucje społeczną.

1. Durkheim uważał, że moralność jest uzależniona od warunków w jakich egzystuje człowiek. Oto jego postulaty:

• Moralność jest efektem ewolucji

• Zależy od warunków

• Nie wszędzie może się pojawić kosmopolityzm

• Zmiana warunków zmiana moralości

• Podstawa solidarności międzyludzkiej wytwarza pewną moralność.

UJĘCIE FILOZOFICZNE – koncepcja moralność według sofistów zależy od państwa, które ma te normy ustalać.

1. Thomas Hobbes – uważał, że natura ludzka jest egoistyczna, więc dobre jest to co dla nas jest ważne, ale dobro moralne to troska o drugiego człowieka. Hobbes porównywał państwo do wszechotaczającecgo potwora biblijnego Lewiatana.

2. Jean Jakub Rousseau – uważał, że całe zło to postęp a najlepszym rozwiązaniem dla człowieka jest powrót do korzeni.

3. Anthony Shaftesbury – szerzył teorię zmysłu moralnego, który jest naturalną reakcją na dobro i zło, a ludzie mogą je tylko poznawać.

4. Scheler, Moore – uważali, że poznanie wartości można uzyskać przez doświadczenie poznania intuicyjnego. Krytykowali naturalistów.

5. David Hume – według niego reguły moralności nie są ustanowione przez nasz rozum, lecz wyznaczane są przez odpowiednie uczucia. Pojmuje on odczuwanie specyficznej przykrości i przyjemności, a naturę ludzką rozpatruje jako egoistyczną, bądź altruistyczną.

AD4

1. Prawo – ogół norm regulujących stosunki międzyludzkie, których naruszenie jest karane.

W filozofii problem oceny prawa jako słusznego/niesłusznego:

1. Sofiści – prawo to twór konwencjonalny który powstaje w państwie

2. Sokrates – odróżniał ocenę słuszności prawa od kwestii posłuszeństwa wobec prawa. NIEZGADZASZ SIĘ Z PRAEM OPUŚĆ PAŃSTWO

3. Utopiści – oceniali prawo stanowione ze względu na przyjęty ideał społeczeństwa

i wzorzec złożoności samego prawa. IM MNIEJ PRZEPISÓW TYM LEPIEJ

1. Utylitaryści Etyczni – prawo stanowione ma pomnażać jak największą ilość szczęścia.

Zasady jurysprudencji:

• Ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu

• Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

• W procesie sądowym musi istnieć rozdzielenie funkcji (kontradyktoryjność)

• Należy domniemywać niewinności oskarżonego

Różnice między normami prawnymi (NP) a moralnymi (NM) :

• Sformułowanie

• Geneza

• Sankcje

• Warunki obowiązujące

• Sposób poinformowania o ich istnieniu

• Treść L. Petrażycki (wg niego NM mają charakter imperatywny, a NP imperatywno-atrybutywny. )

Łamanie nakazów/zakazów – relacje między NM a NP:

1. Przekroczenie NM, ale działanie zgodnie z NP

2. NP niejednokrotnie są zgodne z NM (niektóre czyny)

3. Przekroczenie NP, ale działanie zgodnie z NM

Obyczaje – powszechnie przyjęta w danym środowisku norma zachowania się.

Zwyczaj – powszechnie przyjęta w danym środowisku norma zachowania się, ale nie zawiera elementu zobowiązania.

Przykład obyczaju – nabożeństwo niedzielne

Przykład zwyczaju – rozmowa po nabożeństwie niedzielnym

Funkcje norm obyczajowych:

• Poczucie wspólnoty

• Regulacja zachowania jednostki wobec grupy

• Podtrzymywanie pewnych ważnych wydarzeń

• Ułatwia życie (kultura zachowania)

• Zaświadcza o szacunku wobec innych ludzi

Różnice między normami obyczajowymi, a moralnymi:

1. NO apeluje do wnętrza, natomiast obyczaj jest bardziej formalistyczny

2. NM nakazuje nam akceptować treść natomiast NO nakazuje byśmy udawali „jak bardzo mi przykro”

Czy obyczaj podlega ocenie moralnej?

Tego nie wiem jak ktoś wie pisać na FB !!!!!!!!!!!!!

Religia – pewien system wierzeń pomiędzy sacrum a określonym społeczeństwem, grupą, jednostką. Według Ossowskiej moralność zależy od religii. Niektórzy uważają, że religia nie jest źródłem moralności.

Zależności :

Genetyczna – Bóg jest kodyfikatorem, dawcą norm i na tej podstawie będzie sądził ludzi. Dobro moralne istniało przed objawieniem przez Boga tych prawd. Nawet ten genetyczny pogląd zakłada, że dobro istniało jeszcze przed Bogami.

Logiczna – w pewnych dogmatach wiary ukryte są pewne reguły moralne. Są zasady moralne które mają ponadkulturową wartość np. szanowanie życia ludzkiego.

Psychologiczna – na mocy przyzwyczajenia, nawyku ludzie łączą dyrektywy moralne z pewnymi prawami wiary.

Wpływ treści religijnych na obraz człowieka i świata – chrześcijaństwo wpływ na antropomorficzny obraz świata (specyficzny stosunek ludzi do zwierząt). Sposób traktowania erotycznej sfery życia (grzech). Wrogi stosunek do homoseksualizmu.

Wpływ religijności na moralny poziom moralny człowieka – moralność upada wraz z religią. W oświeceniu kwestionowano ten pogląd: Molarność nie ma wpływu na religijność człowieka (są ludzie różnych wyznań prezentujący wysoką postawę moralną)

AD5

Pojęcie dobra i zła

Dobro w ujęciu starożytnym

Homer słowa i cześć

Sokrates wiedza

Platon: idee

Epikur : przyjemność

Stoicy: cnota (niezależność, wolność, spokój wewnętrzny )

Dobro w ujęciu nowożytnym

Chrześcijanie : Bóg

Kant: to co jest działaniem zgodnym z obowiązkiem

Zło w ujęciu starożytnym (manichejczyków):

Zło istnieje jako byt, dobro również, istnieją dwa królestwa światła i cieni, w których odnośnie światła panuje dobro a władcą jest Bóg i ciemność czyli zło na d którą włada szatan.

Zło w ujęciu nowożytnym (św. Augustyn):

Twierdził on, że wszystko co pochodzi od Boga jest dobre, natomiast zło to brak dobra, nie zostało ono stworzone przez Boga, bo zaprzeczało by to jego dobroci, istnieje dlatego, że my sami (ludzie) wprowadzamy zło przez swoje czyny.

Wartość – podstawowa kategoria aksjologii, określa wszystko co cenne, zajmuje centralne miejsce w postępowaniu ludzi, określa idealne wzorce doskonałości, można ją podzielić na dodatnią i ujemną. Wartości, które można wyróżnić to: autorytarne, instrumentalne, hedonistyczne i utylitarne.

Scheler wyróżnił 5 wartości:

1. Religijne

2. Duchowe

3. Witalne

4. Hedonistyczne

5. Utylitarne

Kryterium oceny czynu jako dobra moralnego:

1. Intencje i motywy działającego

Np. życzliwość, szacunek, poczucie sprawiedliwości

1. Zalety cnoty działającego

Czyn moralnie dobry jest wynikiem cnót/wartości/cech osoby lub wad.

1. Realizacja wartości przez dany czyn

Czyn realizuje wartości dobre lub złe

Np. szacunek, równość sprawiedliwość, nieuczciwość, egoizm, okrucieństwo

1. Zgodność czynu z obowiązującymi zasadami postępowania oraz pojętymi zobowiązaniami

Np. obowiązkowość, posłuszeństwo, spełnianie zobowiązań, obietnic

1. Skutek

Krzywda, cierpienie, straty moralne czyn zły (negatywna wartość moralna)

1. Zgodność z sumieniem

Jeżeli człowiek posiada sumienie to ma świadomość moralną tego co dobre i złe, a to z kolei wystarczy aby człowiek unikał tego co złe i czynił to co dobre.

Cztery rodzaje sądów etycznych:

1. Sąd o wartości czynu

Uzależniony od przyjętej teorii wartości

Przyjmuje wartość dodatnią i ujemną

1. Sądy o słuszności czynu

Analizujemy jakie konsekwencje i dla ilu ludzi jaki czyn powoduje

Występuje w zależności o oszacowania słuszny/niesłuszny

Mamy tutaj do czynienia z podejściem utylitarystycznym

1. Sąd o moralności

Chodzi o intencje

Intencje dobreczyn dobry

Etyka starożytna (stoicy) i Kant

1. Sąd o zasłudze

Czy dany czyn wymagał ofiar bądź wysiłku.

Wysiłek (duży)czyn dobry U KANTA

4 pojęcia szczęścia:

1. Pomyślność/ powodzenie – człowiek na to nie ma wpływu

2. Stan intensywnej radości upojenia – chodzi o pewne przeżycia, warunki które to spowodowały nie są ważne

3. Posiadanie najwyższych dóbr – pojmowanie filozoficzne

• Eudajmonia

• Nawet gdyby torturowano mędrca będzie on szczęśliwy

• Brak zgodności co do tego jakie to są „najwyższe dobra”

1. Zadowolenie z całości życia

• Odnosi się do nie posiadania jakiś dóbr

• Nie dobra ale uczucia są ważniejsze

• Ważne jest to jak reagujemy na to co jest nam dane

• Trudno jest być szczęśliwym nie posiadając niczego, ale posiadanie samo w sobie nie jest szczęściem.

Zależności między szczęściem a moralnością wg Tatarkiewicza:

1. W starożytności było to jedno i to samo (stoicy)

2. Moralność i szczęście nie są tym samym ale mają coś wspólnego

3. Szczęście to nagroda za moralność

4. Molarność i szczęście nie są ze sobą związane. Można osiągnąć tylko jedno z dwóch (pogląd negatywny)

5. Moralność jest jednym z czynników szczęścia

6. Moralność i szczęście to dobra wynikowe

7. Szczęście prowadzi do moralności

6. T: Problem klasyfikacji orientacji moralnych i teorii etycznych.

SPOSOBY UPRAWIANIA ETYKI:

1. Eudajmonizm (Platon, Arystoteles, stoicy – łączą szczęście osobiste z dążeniem do doskonałości)

2. Perfekcjonizm (samorozwój, kształtowanie tego, co mamy najlepsze)

3. Nurt społeczny ( etyka społeczna)

4. Etyka ekologiczna

Ad. I EUDAJMONIZM

Nurt mądrości życiowej. Unikanie cierpienia, troska o własnego siebie.

♣ nie lekaj się bogów

♣ nie lekaj się śmierci

♣ przyjemność jest prosta do zdobycia

♣ ból jest łatwy do zniesienia

Ad.II PERFEKCJONIZM

Dążenie do doskonałości. Doskonałość jest najwyższym celem. Najwyższe cierpienie jest nieuniknione. Człowiek może w sposób rozumny wpływać na los. Postawa rezygnacji, obojętności (Apatia).

Chrześcijaństwo czerpało z filozofii starożytnej – troska o duchową czystość, stąd klasztory, zakony, uwalnianie się od zaspokajania potrzeb cielesnych, skupianie się na duchowych

Opiekun spolegliwy wg Kotarbińskiego - Opiekun spolegliwy to człowiek dobry, o czułym sercu, wrażliwy na cudze potrzeby i skłonny do pomocy. Zdyscyplinowany wewnętrznie, a co ważniejsze emanujący chęcią działania. To każdy, kto chroniąc swych podopiecznych jest gotowy przyjąć na swe barki ciężar odpowiedzialności, a także ten, kto, pomimo niechęci i presji ze strony środowiska lub wielu wpływowych ludzi, zachowuje hart ducha dając świadectwo prawdzie oraz reprezentując postulaty sprawiedliwości. W swoim życiu kieruje się miłością do bliźnich, która sprawia, iż podejmuje ogrom wyrzeczeń, by z niesłabnącym zapałem stawać w ich obronie, pomagać im wydobyć się z opresji. Strzeże ich przed największym złem, jakie może spotkać istotę ludzką, przed jej upadkiem moralnym

Ad. III ETYKA SPOŁECZNA
dobro ma charakter moralny, nakazuje dbać o dobro innych, mamy identyfikować się z innymi, wczuwać się w ich sytuację, mamy regulować, harmonizować życie w społeczeństwie, mamy Myślec o relacjach, ich jakości, motywacjami, np. racjonalny egoizm – mamy się troszczyć, bo będziemy mieć z tego korzyści dla siebie lub altruizm -  zachowanie polegające na działaniu na korzyść innych, polega ono na dobrowolnym ponoszeniu pewnych kosztów przez jednostkę na rzecz innej jednostki lub grupy, przeciwstawne zachowaniu egoistycznemu.

ZASADY WIODĄCE W ETYCE SPOŁECZNEJ:

• Sprawiedliwość – w starożytności człowiek cnotliwy odda każdemu co mu się należy wg prawa (suum cuique) jest związana z równością i wzajemnością, mamy traktować innych jak oni nas, odpłacamy dobrem za dobro i złem za zło. Sprawiedliwość to podstawa moralna.

• Życzliwość społeczna – już u Arystotelesa, mówił, że życzliwość jest podobna do przyjaźni, jednak życzliwym można być dla nieznajomych i bez ich zgody, mamy pragnąć troszczyć się o innych, zasada obliguje do zainteresowania losem drugiego, niwelowania zła, empatia jako wrodzona umiejętność człowieka, reaktywna
  sympatia – stan aktywny, świadome współodczuwanie z im mymi
  życzliwość – sympatia dla ogółu, nie tylko dla najbliższych

Ad. IV ETYKA EKOLOGICZNA
w naszym interesie leży dbanie o istoty żywe, całą biosferę, jesteśmy odpowiedzialni za inne żywe istoty, odwołuje się do interesu całego gatunku ludzkiego (nie dbając o przyrodę szkodzimy sobie)

Którym istota należy się moralny status? Jakie wartości są etyczne?

• Etyka HOLISTYCZNA
  Integralny i stabilny musi być cały biologiczny system, wartością najwyższą jest wspólnota istot żywych, nakazuje chronić całe ekosystemy i biosferę, jednostki są mniej ważne, można poświęcić jakiś gatunek jeśli zagraża całości
  przedstawicielami: Aldo Leopold, Henryk Skolimowski, Arni Naess, George Sessions

• Etyka BIOCENTRYCZNA
  uznaje najwyższą wartość każdej żywej istoty, każda ma wartość wewnętrzną, autonomiczną; nie ma argumentów za poświęceniem jednostki dla ogółu, szacunek dla wszystkich istot żywych, człowieka stawiany na równi z innymi organizmami (czasami pojawia się hierarchizacja)
  Albert Schweitzer – etyka czci dla życia, zabijanie jest złe, ale niestety konieczne, dlatego każdy akt przemocy wobec zwierząt musi być uzasadniony
  Paul Taylor – człowiek ma powinności wobec przyrody dzikiej, powinna ona rozwijać się bez naszej ingerencji, ma być pozostawiona sama sobie, jednak to co włączone w antroposferę traktujemy inaczej, np. hodowla zwierząt i uprawa roślin (nie mamy się znęcać!)

• Etyka ANTROPOCENTRYCZNA
  ochrona przyrody wywodzi się z obowiązku dbania o interes, dobro człowieka, bo niszcząc przyrodę przyczyniamy się do gorszych warunków życia potomnych, tez będą oni potrzebować wody, czystego powietrza, surowców itd.
  przedstawicielami: Luc Ferry, John Passmore

• Etyka WYZWOLENIA ZWIERZĄT (zwana często ruchem wyzwolenia zwierząt)
  tyka patocentryczna gr. páthos 'cierpienie' , odnosi się tylko do zwierząt, postuluje objęcie ochroną istoty żywe, które odczuwają ból, ochrona polegałaby na nie zabijaniu, eksperymentowaniu na zwierzętach, człowieka ma stwarzać godne warunki życia w hodowlach, nasz stosunek do zwierząt świadczy o nas; przedstawicielami: Tom Regan, Peter Singer „Wyzwolenie zwierząt”
  [holiści mówią, że to bzdura, bo gdybyśmy nie zabijali świadomie zwierząt doszło by do globalnej tragedii – brak równowagi w przyrodzie, jeśli my nie będziemy nad tym panować, gatunki umierałyby lub rozmnażały się za szybko, tak samo rośliny]

7. T: Relatywizm etyczny, spór o charakter wartości i norm moralnych.

[sądy etyczne, oceny wartościujące, normy moralne oraz przedmiot tych ocen i norm, czyli dobro, wartości i powinności moralne mają charakter względny, uzależniony bądź od podmiotów wypowiadających te sądy, bądź od obyczajów, kultury czy zachowań społecznych w danym okresie historycznym]

Relatywizmem etycznym nazywamy szereg stanowisk wobec danych realiów, na podstawie których formułujemy nasze sądy, oceny itd.

Rodzaje relatywizmu:

1. relatywizm AKSJOLOGICZNY – dwie niezgodne ze sobą opinie moralne są tylko względnie słuszne, co prowadzi do zrównania ich wartości; relatywizm ten występuje w wersji

• umiarkowanej – tylko niektóre opinie są w równej mierze słuszne, dotyczą spraw mało ważnych (np. seks, dieta) lub umownych (ruch lewo-, prawo-stronny) oraz w sytuacjach dotyczących skrajnych decyzji moralnych np. dwoje ludzi znajduje się w niebezpieczeństwie, a tylko jednej osobie możemy pomóc

• lub skrajnej – twierdzi, że wszelkie systemy moralne są jednakowo słuszne, co jest nie do przyjęcia przez etyka-moralistę, bo znosi on podział na dobro i zło, jest niezgodny z poczuciami moralnymi, rzadko występuje w filozofii (czasami u Heraklita i Protagorasa), może być powodowany przekonaniem o bezsensowności świata

przeciwieństwem: ABSOLUTYZM – głosi, że z dwóch opinii tylko jedna może być słuszna

1. relatywizm METODOLOGICZNY – wybór pomiędzy różnymi systemami ma charakter poza naukowy, naczelne zasady są nieredukowalne

przeciwieństwem: NATURALIZM – w sposób naukowy możemy dowieść słuszności założeń

1. relatywizm SYTUACYJNY –dotyczy względnego obowiązywania norm moralnych, które obowiązują w zależności od sytuacji, wywodzi się z uświadomienia sobie, że pewne systemy, którymi się kierujemy są różne od siebie, przeciwstawia się rygorom w etyce, zaznacza autonomiczność jednostki

• umiarkowany – są normy względne i współistnieją one wraz z normami bezwarunkowymi, najbardziej rygorystyczna etyka musi uznać taką sytuację, bo normy mają charakter konfliktowy!

• skrajny – wszystkie normy moralne powinniśmy traktować zależnie od sytuacji, od nas, naszego widzimisię, bo wszystkie one są względne

przeciwieństwem: PRYNCYPIALIZM – normy moralne obowiązują bezwarunkowo, niezależnie od sytuacji; jeśli wprowadzimy wyjątki wobec norm mor. ludzie zaczną tego nadużywać; normy są nakazami niedopuszczającymi wyjątków

1. relatywizm KULTUROWY – dzielimy na:

• relatywizm OPISOWY– ludzie różnych grup i środowisk uważają za obowiązujący zespół różnych norm moralnych (sofiści, sceptycy), teza ta jest empiryczna (łatwo dowieść o różnicach)

przeciwieństwem: UNIWERSALIZM – udałoby się odnaleźć podobne, a nawet takie same normy moralne dotyczące całej ludzkości

• relatywizm WARTOŚCIUJĄCY – wszystkie kultury pod względem moralnym są równe i słuszne,

przeciwieństwem: ABSOLUTYZM - istnieje kultura lepsza od innych

Są pewne granice w tolerowaniu poczynań pewnych kultur dlatego wykształca się nowe stanowisko:
UNIWERSALIZM POSTULOWANY – ludzie różnych kultur mogą mieć wspólne minimum w zakresie moralności, ludzkość jako moralna wspólnota przy odrębnych kulturach (np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka)

L. Kołakowski: relatywizm jest niebezpieczny, może stać się droga do nihilizmu, bezpieczniej jest mówić konkretnie „kłamstwo jest złe, a prawda jest dobra” – pryncypialnie, absolutystycznie, abyśmy nie zatracili obrazu pewnych wartości, ostatecznie trudno ocenić jednoznacznie co jest dobre a co złe ale mimo to powinniśmy wyznaczać wartości.

J. Hołówka: dostrzegał 3 typy postaw:
@ immoralizm – zaprzeczenie sfery moralnej, kierujemy się instynktem, natura, zachciankami
@ absolutyzm – istnieje jeden system moralny, należy go odkryć i rygorystycznie stosować (postawa taka zrodziła się z lęku przed chaosem moralnym, absolutyści są z natury fanatykami)
@ relatywizm – więcej niż jeden wiarygodny system moralny, nie ma kryteriów, by stwierdzić, które normy są lepsze, a które gorsze.

Najbardziej wiarygodny jest jednak relatywizm (pluralizm), bo wiele koncepcji etycznych może być korzystnymi dla dobra ludzi.

8.T: Która teoria etyczna zasługuje na uznanie współczesnych ludzi?

J. Hołówka: to jaki człowiek jest i jaka jest jego postawa moralna zależy od pięciu obszarów moralności:

1. charakter moralny człowieka

2. sfera seksualna

3. dobrowolne zobowiązania

4. moralność społeczna

5. etyka polityczna

ad. 1.
ludzie i ich postawy są bardzo skrajne, bo jedni kategorycznie i bezkrytycznie trzymają się zasad, a inni wykazują nieporządek w swoich zasadach moralnych i zachowaniu

ad.2.
a jednej strony mamy unikać rozwiązłości i pruderii z drugiej strony – każdy człowiek ma potrzeby seksualne, ale powinien umieć nad nimi zapanować, a nie krzywdzić drugiego

ad.3.
ludzie boja się odpowiedzialności za siebie i innych, boją się pracować, zobowiązań, małżeństwa lub są tacy, którzy zobowiązują się do wszystkiego, składają obietnice, który w ogóle nie dotrzymują

ad.4.
mamy dokonać selekcji obyczajów i zwyczajów, musimy umieć oprzeć się temu co przestarzałe, anachroniczne

ad.5.
polityka może być traktowana jako „brud moralny”, polegający na sile, twardych rządach za wszelką cenę, z drugiej strony porządek moralny, sprawiedliwość, tolerancja, prawa

John Rawls: proponuje on poszukania równowagi między teoriami etycznymi a moralnymi sferami człowieka, liczy się refleksyjna równowaga między ogólnymi założeniami a naszymi przekonaniami.
Nie musimy żadnej teorii traktować w całości.
W efekcie na nasze zaufanie i wierność zasługuje kilka teorii na raz (EKLEKTYZM ETYCZNY jest dobry, ale tylko ten świadomy i przemyślany).

Wg Hołówki aż 6 teorii etycznych zasługuje na naszą uwagę, a są to:
formalizm, utylitaryzm, etyka cnoty, etyka miłości bliźniego, etyka umowy społecznej i etyka uprawnień
+ postawa roztropności.

1. FORMALIZM
   wartości moralne stoją na straży tego co powszechne, typowe; nie liczą się jednostkowe fakty, ale to co powtarzalne, a wszyscy są traktowani jako równi racjonalnie (I. Kant, R. Hare).
   Formalizm zakłada idealny porządek, wygłasza ogólne zasady często bardzo wątpliwe.

Typowe założenia:

• preskryptywizm – nie można sobie czegoś nakazać i tego nakazu nie dotrzymywać, bo przekonania i powinności moralne są nakazami, które same nakładamy na siebie, ma to kształtować naszą wolę np. „będę pomagać biednym” i dopóki ni zabraknie biednych na świecie musze za wszelką cenę udzielać im pomocy

• uniwersalność – obowiązuje we wszystkich sytuacjach, wyklucza wyjątki

• szacunek dla prawa moralnego – ogólnie przyjęte prawo jest słuszne i należy go przestrzegać, trzymamy się prawa a nie emocji

1. UTYLITARYZM
   inaczej zwany konsekwencjonalizmem, w ocenie czynu moralnego liczą się jego skutki, zasada użyteczności; obyczaje, tradycja, niektóre prawa są zawodne, bo na świecie chodzi o to, aby czyny były korzystne i przysparzały szczęścia jak największej liczbie osób ( J. Bentham, J. S. Mill).
   W utylitaryzmie w imię szczęścia ogółu można poświęcić jednostkę lub grupę, a rachunek utylitarystyczny nie jest taki łatwy do przewidzenia.
   Typowe założenia:

• liczą się skutki czynu (cel uświęca środki!)

• maksymalizacja szczęścia

• należy porzucać sprawy beznadziejne (nie ma sensu działanie, które i tak nie przyniesie żadnej korzyści dla nikogo)

1. ETYKA CNOTY
   przyjmuje, że cnota jest wartością samą w sobie, nie można jej sprowadzić do użyteczności, a człowiek cnotliwy budzi podziw wśród innych.
   Jednak współcześnie gubimy się w swojej wolności, zatracamy cnoty i ich wartości.
   Typowe założenia:

• cnota postrzegana jako naturalny wzorzec do naśladowania, pociąga ludzi w sposób naturalny

• cnota jest nagrodą

• wspólnota dba o wszystkich ( wychowanie człowieka cnotliwego może odbyć się tylko w społeczności, w relacji z drugim człowiekiem, bo tylko we wspólnotach kształtował się model cnót

1. ETYKA MIŁOŚCI BLIŹNIEGO
   żąda by każdy był szanowany, wolny, traktowany z szacunkiem, mamy żyć bratersko, kierować się życzliwością , pomocą; cierpienie ma sens , ale celowa przemoc budzi odrazę; jest to etyka dobrowolnego nieprzeciwstawiania się złu siłą, nazywa to zło ale nie walczy z nim twardo.
   Założenia są idealistyczne, a ludzie cierpliwi i cierpiący zawsze przegrają z cynizmem i bezwzględnością, mimo swego ciepła i tolerancji.
   Typowe założenia:

• żaden człowiek nie jest moralnie zły, jest co najwyżej ślepy i niewrażliwy (człowiek jest dobry z natury, źródłem zła jest jego słabość, otoczenie, ambicja)

• cierpliwość i wybaczanie jest lepszą metodą wychowania niż stosowanie siły i przemocy

• nie wolno karać ludzi, wystarczającą sankcją jest rozczarowanie (jak zobaczy, że druga osoba cierpi to zmieni swoje zachowanie)

1. ETYKA UMOWY SPOŁECZNEJ
   Tylko korzystna dla wszystkich umowa może być podstawą dla obowiązków dla każdego, ale może być … za zasłoną niewiedzy – gdyby wszyscy ludzie mówili jednym językiem wypracowaliby nową powszechną umowę.

[Zasłona niewiedzy oznacza sytuację, gdy każda osoba ignoruje to, w jaki sposób różne opcje wyboru mogą wpłynąć na nią samą, nie wie, jaką rolę przyjdzie mu pełnić w społeczeństwie i decyduje tylko na podstawie ogólnej wiedzy.]

Hołówka mówi, że to są założenia fikcyjne, bo nigdy nie będzie tak, że wszyscy ludzie będą mówić jednym językiem, np. rozbitkowie na bezludnej wyspie musza założyć nowe społeczeństwo, pojawia się zasłona niewiedzy, bo ci ludzie nie wiedzą jaką pozycje społeczna zajmą. Jeśli my uwolnimy się od naszych interesów to będziemy mogli tak jak ci rozbitkowie ustalić pewne elementarne zasady.
Zdaniem Rawlsa wolność powinna przysługiwać każdemu w społeczeństwie i powinno ono dawać każdej jednostce możliwość do atrakcyjnej dla niej pozycji.

Typowe założenia:

• Bezstronne oceny moralne możemy formułować po zapomnieniu własnej tożsamości – każdy człowiek jest zdolny do ustalenia obowiązków moralnych, przeszkadza mu w tym pogoń za karierą, za światem i samym sobą.

• Wynik fikcyjnej, ale racjonalnej umowy jest wiążący nawet jeśli nie było negocjacji albo są niewykonalne. Zasady przyjęte w tej zasłonie niewiedzy są wiążące, bo są najlepsze, maksymalizują szczęście jak największej części społeczeństwa.

• Kompetentne, doświadczone jednostki mogą ustalić, co jest dobre a co złe jeśli tylko ich decyzje są swobodne i jednomyślne.

Człowiek musi być inaczej traktowany niż inne istoty, bo jest bardziej wrażliwy. Człowiek cierpi, bo ma np. złożone plany życiowe itp.
Dla człowieka niektóre rzeczy mogą być rzeczami „świętymi”, dlatego na każdego należy patrzeć z innego punktu widzenia, co jest dla niego ważne.
John Locke: każdemu człowiekowi należy przypisać niezbywalne prawa, których nikt mu nie może odebrać.

Roland Dworkin: prawa mogą być różne, ale zawsze wymagają społecznego potwierdzenia, są niezbywalne.

1. ETYKA UPRAWNIEŃ
   Zakłada się, że autonomia jednostki jest najwyższą wartością. Jeśli pozostawimy człowieka sobie samemu on najlepiej określi co jest dla niego dobre a co złe, określi swoją wolność.
   Każdy człowiek ma prawo żyć na własny rachunek i jak mu się podoba a społeczeństwo nie może mu niczego narzucać. Każdy może także sam sobie wyrządzić krzywdę. Pełna autonomia przysługuje człowiekowi dojrzałemu.
   Wartości moralne muszą być egzekwowalne, są chronione jeśli społeczeństwo je przyjmie i egzekwuje.
   uprawnienia ograniczają często roszczenia stron w społeczeństwie, bo każdy będzie mógł się na nie powołać – konflikty. Teoria uprawnień zabrania naruszania ich i zmuszania drugiego do robienia czegoś na siłę.

Typowe założenia:  

• Autonomia jednostki jest najwyższą wartością, chronioną przez jej uprawnienia

• Wartości moralne muszą być egzekwowane

•  Retrospektywne korekty moralne dopuszczalnych działań są moralnie niedopuszczalne

Te teorie etyczne mogą popaść ze sobą w konflikt. Co robić? Powinniśmy stosować w życiu postawę roztropności.

ROZTROPNOŚĆ to postawa, która pozwala rozsądnie wybierać pośród sześciu teorii i je stosować, minimalizuje radykalne żądania teorii etycznych. Założenia:

• nie jesteśmy w stanie ustalić bezwzględnych obowiązków moralnych

• nie mamy wszechwiedzy moralnej

• wartości moralne nie są nadrzędne – ta sfera nie jest najważniejsza w życiu

• doskonałość moralna jest złudnym ideałem – kompromis pomiędzy ideami etyki a ich realizacją

Postawa ostrożności i czujności, ale nie daje przyzwolenia na to, by …………….. . Taka postawa powinna doprowadzić do tego, aby ludzi byli przyzwoici.

Czy słowa mogą zmienić człowieka? Wszyscy filozofowie apelowali, że to wszystko ma sens, czyli można dotrzeć do człowieka przez słowa, bo ludzie ciągle próbują pogodzić sferę racjonalna i emocjonalną.
Przynależność do grup już nakłada na nas obowiązki. A nie przestrzeganie ich to kary i sankcje.