Eseistyka i publicystyka pedagogiczna jest to rodzaj wiedzy o wychowaniu, którego autorami nie są zazwyczaj pedagodzy, są to na ogół osoby uznawane za autorytety moralne, które w konkretnych sytuacjach o charakterze wychowawczym dzielą się własnymi spostrzeżeniami, poglądami, opiniami pedagogicznymi. Przykładem jest np. Karol Wojtyła
Kolejna gałąź wiedzy o wychowaniu to doktryny pedagogiczne.
Są one zbudowane z wiedzy subiektywnej autora, twórcy danej doktryny.
Dotyczą wychowania jako całości, obejmują zasadnicze kwestie takie jak: ideały, cele i środki do urzeczywistniania tychże celów,
Są one koncepcją opracowaną z myślą i intencją jej praktycznego zastosowania, czyli nie jest to czysta teoria tylko wizja wychowania mająca być realizowana w życiu,
Źródła doktryn- są nimi osobiste doświadczenia jednostki(życiowe i zawodowe), określona filozofia, uznawana przez twórcę danej doktryny i dane naukowe( doktryny mają często naukowe podwaliny i naukowe podstawy),
Twórcy doktryn pedagogicznych są to na ogół osoby bezpośrednio zaangażowane w organizowanie i przebieg rzeczywistości edukacyjnej. Są to także osoby często odnoszące znaczne sukcesy na tym polu.
Kolejna gałąź wiedzy o wychowaniu to pedagogika naukowa. Ma ona swoje źródło w czasach antycznych, Tales z Minetu, który jako pierwszy powiedział, że zasoby ludzkiej wiedzy wymagają pilnego i koniecznego uporządkowania, gdyż można zaprzepaścić ludzki dorobek. Jednak dopiero w 1806 roku J. F. Herbert wydaje dzieło ”Pedagogika ogólna wyprowadzona z celów wychowania”, gdzie daje pełen wykład swojego rozumienia pedagogiki jako wiedzy naukowej. Opiera ją na filozofii (sens i cel ludzkiego życia) i psychologii, która mówi o tym jak owe cele osiągnąć.
Determinanty emancypowania(wyzwalania więzów) się pedagogiki naukowej:
Rewolucja przemysłowa- czasy oświecenia, wynalezienie maszyny parowej i zmiana systemu produkcji( maszyny)
Zachodziły istotne zmiany w ludzkim życiu,
Pojawia się nowa grupa społeczna tzw. klasa robotnicza, czyli biedota wiejska, zubożałe mieszczaństwo, wyzwoleni niewolnicy,
Toczy się walka o hegemonię o władzę, wpływy kulturowe, ekonomiczne i społeczne,
Tworzy się nowy podział pracy i w związku z tym owoców owej pracy czyli środków materialnych,
Rodzi się potrzeba pojawienia się odmiennego człowieka, który będzie przygotowany do owej pracy, będzie specjalistą w swojej dziedzinie, osoby mającej świadomość, że jej praca jest elementem pewnej całości. Stąd nie dziwne stały się umiejętności współpracy, kooperacji,
Miał to być człowiek nastawiony na sukcesy a wtedy filozofia, jaj kierunek zwany iluminizmem- zaproponowała nową wizję człowieka pod nazwą HOMOFABER.
Homofaber- człowiek będący pomysłodawcą i realizatorem swojego dziejowego przeznaczenia. Człowiek dysponujący racjonalnością koncepcyjną i instrumentalną. Człowiek który realizuje swoje marzenia.
Zaczęto wyraźnie odczuwać i sygnalizować potrzebę bardziej niż do tej pory, kompetentnego kształcenia i wychowywania,
Pedagogizacja studiów uniwersyteckich, w ramach wykładu z filozofii, prowadzona także wykłady o wychowaniu, jednym z wykładowców był Emanuel Cant, który był także nauczycielem i wspólnikiem Herberta, wprowadził on już wykłady pedagogiczne niezależne.