Doktryny pedagogiczne- wykłady
Podstawowe kategorie pojęciowe:
W znaczeniu tradycyjnym- sztuka skutecznego wywierania wpływu na dzieci i młodzież dla zrealizowania określonych celów edukacyjnych, metaforycznie rzecz ujmując „uprawa ludzkiego ducha”.
We współczesnych zasobach leksykalnych nauk pedagogicznych, definiowana jest jako paradygmat edukacyjny, który może występować w postaci: a) doktryny pedagogicznej, b) ideologii edukacyjnej, c) ukrytego programy wychowania
W obszarze anglojęzycznym pojęciem tym określa się względnie spójny i trwały zbiór praktyk edukacyjnych, poprzez które jednostka przyswaja sobie nowe lub rozwija dotychczas istniejące formy postępowania, wiedzy, umiejętności i kryteria oceny, przyjmując je od kogoś, kogo uznaje za stosownego ich dostarczyciela( przekaziciela) i ewaluatora.
Pedagogia może być twórczym działaniem na rzecz dzieci i młodych, płynących z talentu wychowawcy albo rzemieślniczym naśladowaniem wzorów postępowania, zależnym od nabytej wprawy i rutyny. W pierwszym przypadku praktycznie wychowanie graniczy ze sztuką, w drugim jest techniką (metodyką) postępowania z dziećmi i młodzieżą, którą można przekazać i nabyć w kształceniu kandydatów na wychowawców.
Jako równoznacznik praktyki edukacyjnej (ars educandi)
Jako synonim normatywnej refleksji pedagogicznej ( dyskurs ideologiczny i jego produkty)
Jako jedność działania i myślenia edukacyjnego, jedność agosu (praktyki edukacyjnej) i logosu (poznania i wiedzy dotyczącej tej praktyki) edukacji.
Paradygmat edukacyjny
Doktryna pedagogiczna Ideologia edukacyjna Ukryty program wychowania
Paradygmat- zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnieniu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony, jako wzór myślenia użytkowników nauki.
Dostarczenie modelowych rozwiązań uprawiającym daną dyscyplinę naukową lub typ nauki ( model nauki i naukowości) i obejmuje:
Zbiór przyjętych założeń
Zbiór podstawowych teorii i twierdzeń opisujących i wyjaśniających rzeczywistość lub jej fragment
Instrumentarium badawcze
Zastosowanie osiągniętych wyników badań.
Współczesna pedagogika dopuszcza się współistnienia wieku paradygmatów naukowych.
Doktryna pedagogiczna-ma dwa znaczenia:
W starożytności pojęcie doktryny było synonimem określającym treść nauczania w określonej szkole filozoficznej np. jońskiej, pitagorejskiej, platońskiej
Potocznie pojęciem tym oznacza się zespół poglądów oderwanych od życia( doświadczenia i rzeczywistości) narzucanych z intencją indoktrynowania( narzucania komuś własnych opinii, przekonani i poglądów)
Współcześnie doktryną nazywa się autorską koncepcję celowościowego procesu edukacyjnego( wychowania, kształcenia, nauczania i uczenia się) , zawierającą:
Opis i uzasadnienie celów
Opis sytsemu oddziaływań mających uzasadnienie w teoriach naukowych
Dyrektywy praktycznego działania
Pedagogia, której cele koncentrują się na zmianie struktur poznawczych uczniów poprzez nauczanie i uczenie się (dostarczanie nowych danych, informacji i wiedzy oraz dokonywanie operacji na nich i przez to dokonywanie zmian w strukturze poznawczej uczniów)
Pedagogia, której cele zredukowane są do procesu wychowania w wąskim znaczeniu (odnosi się do sfery emocjonalno-motywacyjnej i zachowań) lub zakładana jest wyższość wychowania nad kształceniem i wtedy cele formuowane są w kategoriach wartościujących o charakterze etycznym (wyprowadzone zostają z etyki)
Wychowanie- to świadome i celowe oddziaływanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków( zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka.
Kształcenie- to system działań zmierzających do tego aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowania własnej osobowości
Ideologia- pojęcie jest wieloznaczne i nieostre. Można ogólnie określić ideologię jako zbiór idei i poglądów o świecie wyznawanych przez grupy ludzi. Członkowie tych grup uważają na ogół, że wyznawane systemy przekonań wyjaśniają jak jest naprawdę i poglądy te stają się rzeczywistym sposobem rozumienia świata.
Ideologia( kategoria opisowa)- zbiór lub system idei, które dostarczają uzasadnienia, legitymizacji i wsparcia pewnym interesom grupowym i/lub utweirdzają tożsamość określonej grupy społecznej. Jej elementami strukturalnymi są:
Interpretacja przeszłości, która nadaje grupie określoną perspektywę czasową i przestrzenną, wyrażoną w formie zdań orzekających (mogą one być wytworzone przez badania empiryczne)- daje poczucie zakorzenienia i pewnej wspólnoty
Opis i ocena obecnej sytuacji w obszarze, którego ta ideologia dotyczy (polityki, struktury i funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i oświaty) wyrażająca opis z wartościowaniem (zdania wartościujące mogą mieć charakter fikcyjno-światopoglądowy lub odwoływać się do racji pragmatycznych)
Koncepcje zmiany, w tym również strategie, działania najbardziej porządane i skuteczne wobec planowanej zmiany, wyrażone w postaci dyrektyw działania, czyli czynności, które należy podjąć i zrealizować
Poglądy grup społecznych na temat edukacji, wyrażające ich interesy i dążenia edukacyjne. Wyodrębnione one mogą być według różnych kryteriów:
Kryterium klasowego (arystokratyczna- burżuazyjna- proletariacka)
Stosunku do zmiany społecznej ( konserwatywna- progresywna)
Orientacji teoretycznej (psychologiczne- socjologiczne- kulturowe)
Roli jednostki i grupy społecznej ( indywidualistyczne- kolektywistyczne)
Podmiotu( pajdocentryczne- autorytarne)
Stosunku do tzw. „szkoły tradycyjnej” ( konserwatywne- liberalne)
Stosunku do idei równości
Ma charakter polityczny. Jest to system poglądów wymediowanym przez przedmioty edukacji (w ładzie policentrycznym) lub narzuconym przez sprawujących władzę ( w ładzie monocentrycznym) i znajdują się:
Przekonania dotyczące przeszłości oświatowej
Diagnoza i ocena stanu aktualnego
Program zmian postulowanych do zrealizowania w przyszłości
Współczesne ideologie oświatowe są mniej lub bardziej upolitycznione i mają ścisły związek z raportami oświatowymi.
Stanowi go to wszystko, czego ludzie uczą się w szkole poza oficjalnie dostępnym i znanym programem nauczania, czyli to wszystko, czego uczy sam fakt przebywania w szkole jako istytucji
Wychowanie, jako zadanie-, gdy mówimy o wychowaniu jako zadaniu, nie interesują nas faktycznie stosowane działania wychowawcze. Naszym celem jest projekt działań wychowawczych, które przy złożonym poziomie kosztów i z ustalonym prawdopodobieństwem spełniałoby określone nadzieje żywione bądź przez grupę społeczną, dla której pracuje
Wychowanie, jako fakt-, gdy obejmujemy spojrzeniem różne epoki dziejowe i różne społeczności otrzymamy przestrzennie zróżnicowany i historycznie zmienny zbiór faktycznie stosowanych praktyk wychowawczych. Te praktyki właśnie, jako zaistniałe fakty są podmiotem badań różnych dyscyplin naukowych.
Przykładowo bada je historia starając się uchwycić ich przemiany w czasie, bada socjologia ukazując ich związek ze strukturami społecznymi, psychologia zaś wyjaśnia przebieg i rezultaty tych praktyk przez odwołanie się do konstrukcji psychicznej osób biorących w niej udział.
Trzy główne epoki ewolucji społecznej wiedzy o wychowaniu ( J. Materne):
- prehistoryczna przeszłość gatunku ludzkiego, już na poziomie formuowania się pierwszych kultur
-starożytna, antyczna Grecja
-czasy nowożytne
Rodzicielska wiedza o chowie potomstwa- wiedza o opiece nad dzieckiem wraz ze znajomością skutecznego przysposobienia potomstwa do samodzielnego życia. Rodzicielska wiedza była bezpośrednio sprężona z biologicznymi instynktami wyrażającymi troskę o bezpieczeństwo i byt potomstwa. Jest to wiedza o tej formie wychowania, którą dziś nazywa się wychowaniem naturalnym.
Magiczne tajniki wychowania- rejestr uogólnionych prawd o wychowaniu wynikających ze zbiorowego doświadczenia społeczności. Tajniki wychowania dotyczy wprowadzenia młodego pokolenia w normy, obyczaje, sposoby zachowywania się i funkcjonowania w różnych okolicznościach, a więc np. dotyczyć mogły życia seksualnego, rodzenia dzieci, pokolenia. Formuowały to, co dziś określa się mianem światopoglądu. Rozwój tej postaci wiedzy doprowadził do zinstytucjonalizowania jej przekazem, a to dało początek wyodrębnieniu się inicjacji. Inicjacja jest najstarszą formą wychowania nazywanego wychowaniem celowym.
Filozofia wychowania
Wiedza obejmująca zakresem rozważania filozofów starożytnych na temat bytu i jego istoty, świata i jego poznania, człowieka, wartości i polityki. Filozofowie starożytni ukazywali różne aspekty wychowania, jego kontekst etyczny, polityczny, epistemologiczny i psychologiczny. Wartość tej formy wiedzy wyraża się w całościowym, makroskopowym wyjaśnieniem zjawisk wychowawczych.
Paideia
Znaczy w dziejach kultury greckiej rozwój duchowego życia narodu ściśle związany z typem cywilizacji, tradycji, literatury i wychowania, jako wszechstronny i harmonijny rozwój jednostki. Paideia znaczy dziś m. In. Całość wykształcenia przyporządkowanego wprowadzeniu wychowanka w określoną kulturę i cywilizację w szerokim tego słowa znaczeniu.
Przykład: wychowanie ateńskie
Nacisk na harmonijny rozwój indywidualności, talentów i aspiracji jednostki
Wychowanie intelektualne, moralne, estetyczne i fizyczne
Ideał wychowawczy- Grecka paideia ( wszelka działalność i mądrość jest wyuczana, podobnie sprawności i umiejętności techniczne każdy powinien zadbać o nieżyte wychowanie, które zapewnia harmonię i umiar, należy wystrzegać się wszelkiej przesady
Chrześcijański etos pedagogiczny
Kształtował się w pierwszych wspólnotach chrześcijan, a osnowę wychowania stanowiło Pismo Święte. Wiedza o wychowaniu wyrażała się mądrość pedagogiczną całej wspólnoty chrześcijańskiej i zarazem zespolona była w całość z konkretnymi czynami jej członków( nierozerwalność związku między sferami odnoszącymi się do wiedzy i działania refleksji i praktyk)
Sztuka pedagogiczna- to wiedza o wychowaniu, która stanowi zwarte i zarazem nowatorskie, oryginalne dzieło utalentowanych, wybitnych osób, niekoniecznie posiadających pedagogiczne wykształcenie np. koncepcję wychowania J. Korczaka, M. Montessori. Sztuka pedagogiczna wyrasta ze świadomego, długotrwałego poszukiwania optymalnych środków realizacji przyjętych ideałów i celi wychowania. Jest to wiedza zdobywana i doskonalona w osobistym doświadczeniu ich twórców.
Subiektywna refleksja pedagogiczna- to najbardziej rozpowszechniona forma wiedzy o wychowaniu. Stanowi efekt racjonalnych dociekań na temat tego, czym powinno się charakteryzować należyte wychowanie dzieci i młodzieży. Szczególnie intensywny rozwój zaznaczył się w Europie w okresie renesansu.
Wiedza naukowa- faktyczne wyodrębnienie się pedagogiki, jako nauki systematycznie badającej rzeczywistość edukacyjną, nastąpiło na początku XIX wieku. Uznaje się, że opublikowane w 1806roku rozprawa J. F. Herbarta „ Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania”, przedstawia wyniki badania spełniającego podstawowe kryteria naukowości
Johan Friedrich Herbart (1776-1841) zinstytucjonalizował wytworzenie wiedzy pedagogicznej i jej przekazywania na poziomie akademickim, stworzył doktrynę pedagogiczną nauczania wychowującego.
Działy pedagogiki:
Pedagogika ogólna- wytwarzać miała ogólną teorię nauczania wychowującego o charakterze uniwersalnym. Wiedza ta miała realizować podstawowe funkcje nauki tj. opis i wyjaśnienie, oraz wykorzystywać dorobek innych dyscyplin naukowych
Dydaktyka- wytwarzać miała wiedzę o charakterze normatywnym, jej zadaniem było wyprowadzenie z układu ideowego i teoretycznego dyrektyw dotyczących praktycznej działalności dydaktycznej np. odnoszących się do doboru treści programowych.
Historia wychowania- wytwarzać miała wiedzę o charakterze historiograficznym( głównie w zakresie rekonstrukcji i interpretacji poglądów myślicieli oraz w zakresie opisywania zmienności i różnorodności praktyk edukacyjnych
Układ teoretyczny był oparty na ówczesnej psychologii
Układ praktyczny- w systemie Herbarta obejmował dane dotyczące treści i organizacji kształcenia humanistycznego. W pracach uczniów Herbarta pole problemowe zawężone zostało do technologii szkolnego nauczania i uczenia się, skoncentrowane na konkretnych praktycznych rozwiązaniach dydaktycznych, takich jak: program nauczania, metody, środki realizacji, cele i struktura lekcji.
Koncepcja która miała oprócz wiedzy bydować charakter jednostki
Nauczanie było uważane za jedyny środek trwałego wzmacniania charakteru jednostki
Odpowiednio prowadzone nauczanie stanowiło podstawę skutecznego wychowania ( „chcesz wychowywać-nauczaj!”)
Cel wychowania
Najwyższym celem było kształcenie u jednostek silnych moralnie charakterów. Jednostki o takich charakterach kierowały się w swoim postępowaniu ideami moralnymi, które określały ideał osobowości i cel życia jednostki.
Idee moralne wg. Herbarta:
Idea wewnętrznej wolności- zgodność naszej woli z naszymi przekonaniami ( mówię, myślę i robię to samo, bez względu czy coś stracę) i pozytywne przeżywanie tej zgodności
Idea doskonałości- wierność, silna wola w odróżnieniu od słabej i chwiejnej
Idea życzliwości- zgodność woli własnej z wolą innych
Idea prawa – wyraża się w przekonaniu, że niezgodność woli, która rodzi spory, walkę może być usunięta na zasadzie uznawania prawa
Idea słuszności- koresponduje wprost z ideą prawa. Stawia wymóg respektowania prawa. Pozwala oczekiwać, że człowiek zostanie sprawiedliwie ukarany/nagrodzony
Rządzenie( kierowanie dziećmi, stałe organizowanie dla dzieci zajęć i pielęgnowanie ich charakteru)
Karność/ dyscyplina ( stosowanie rygorystycznych zakazów, poleceń.
Nauczanie wychowujące( wola i charakter muszą rozwijać się równocześnie z rozumem)
Niektóre elementy układu teoretycznego doktryny Herbarta
Twierdzenie o kształtowalności człowieka, podstawę tego procesu jest ćwiczenie umysłu
Treści kształcenia obejmują dwa zakresy: tresli literacko-estetyczne i treści matematyczno-przyrodnicze
Treści kształcenia służą przyrostowi obecnych w świadomości ucznia wyobrażeń (mas apercepcyjnych)
Opanowanie treści jest najskuteczniejsze, gdy uczniowie przechodzą kolejno od etapu zgłębiania do ogarniania. W każdym z tych etapów H. wyróżnił dwa stadia: spoczynku i ruchu.
Tok nauczania wyznaczony został etapami:
-jasność (powolne podążanie naprzód, rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części, zatrzymywanie się przy każdej z nich tak długo, aby uczeń mógł zrozumieć każdy szczegół)
- kojarzenie( wiązanie nowego materiału z wiadomościami przyswojonymi wcześniej)
-system( uwydatnienie głównych myśli, uporządkowanie przyswojonych wiadomości)
-metoda (zastosowanie wiadomości w nowych zadaniach)
Opozycja wobec herbartyzmu
Europa- Nowe Wychowanie
Stany Zjednoczone- doktryna uczenia się przez działanie J. Deweya
Źródłem przesłanek uzasadniających i Nowe Wychowanie i progresywizm był pragmatyzm jako nurt filozoficznego myślenia oraz idee pajdocentryzmu.
Jako kierunek filozoficzny ukształtował się w Stanach zjednoczonych pod koniec XIX wieku- tworzył Charles Peirce, wzbogacił o elementy psychologiczne i upowszechnił William James.
Podstawowe twierdzenia pragmatyzmu
Prawdziwe jest to, co jest użyteczne i skuteczne w działaniu- prawdziwe jest to, co lepiej wiąże się z dotychczasowym doświadczeniem jednostki.
Człowiek jest istotą działającą tzn. poznaje świat przez działanie w nim, a myślenie ma charakter instrumentalny i stanowi dla człowieka tylko pomocnicze narzędzie skutecznego działania.
Podstawowa zasada- jedność myśli i działania, a nawet podporządkowanie myśli sferze działania.
Ukształtowany pod wpływem głoszonego przez zwolenników demokracji hasła poszanowania każdej indywidualności i wyników badań psychologicznych nad dzieckiem
Podstawowe twierdzenia psychologiczne uzasadniające słuszność tej idei:
Każde dziecko jest indywidualnością
Rozwój dziecka ma charakter sekwencyjny
Dziecko na każdym etapie swego rozwoju jest jednostką autonomiczną tzn. posiada swoje potrzeby i swoiste życie, na żadnym etapie nie jest miniaturą człowieka dorosłego
Wychowania nie jest i nie może być przygotowaniem do dorosłego życia, lecz musi respektować naturalne i odpowiadające określonemu etapowi rozwoju swoiste potrzeby i możliwości dziecka.
| Herbartyzm | Nowe Wychowanie |
|---|---|
| KONSERWATYZM | LIBERALIZM |
| INTELEKTUALIZM | AKTYWIZM |
| AUTORYTET | NIEZALEŻNOŚĆ I SAMODZIELNOŚĆ |
| USPOŁECZNIENIE | INDYWIDUALIZM |
| ZACHOWANIE CIĄGLOŚCI | ZMIANA |
| DŁUGA PERSPEKTYWA CZASOWA | KRÓTKA PERSPEKTYWA CZASOWA |
| PORÓWNANIE POSTAWOWYCH CECH PROCESU NAUCZANIA | |
| SZKOŁA TRADYCYJNA | SZKOŁA PROGRETYWISTYCZNA |
| PODZIAŁ TREŚCI NAUCZANIA NA PRZEDMIOTY | PODZIAŁ TREŚCI NAUCZANIA NA INTERDYSCYPLINARNE BLOKI |
| PRZEKAZ WIEDZY PRZEZ NAUCZCIELA | SAMODZIELNE ZDOBYWANIE WIEDZY PRZEZ UCZNIÓW, NAUCZYCIEL PEŁNI ROLĘ OBSERWATORA PRACY DZIECI |
| UCZNIOWIE SĄ NA OGÓŁ PASYWNI | UCZNIOWIE SĄ AKTYWNI |
| UCZNIOWIE NIE DECYDUJĄ O DOBORZE TREŚCI NAUCZANIA | UCZNIOWIE MAJĄ PEWIEN WPŁYM NA DOBÓR TREŚCI NAUCZANIA |
| DOMINUJE UCZENIE SIĘ PAMIĘCIOWE | DOMINUJE UCZENIE SIĘ OPARTE NA ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW |
| UCZNIÓW MAJĄ ZACHĘCAĆ MOTYWY ZEWNĘTRZNE, GŁÓWNIE STOPNIE | UCZNIOWIE MAJĄ POBUDZAĆ NA NAUKI MOTYWY WEWNETRZNE, W TYM POTRZEBY I ZAINTERESOWANIA |
| CZĘSTA KONTROLA WYNIKÓW NAUCZANIA | NIEZBYT CZĘSTA KONTROLA WYNIKÓW NAUCZANIA, NACISK NA SMOKONTOLĘ |
| SZKOŁA JEST JEDYNYM TERENEM UCZENIA SIĘ, TYLKO PRACE DOMOWE WYKONYWANE SĄ POZA NIĄ | SZKOŁA JEST GŁÓWNYM ALE NIE JEDYNYM MIEJSCEM UCZENIA SIĘ |
| SŁABY NACISK NA SAMORZUTNĄ TWÓRCZOŚĆ UCZNIÓW | SILNY NACISK NA SAMORZUTNĄ TWÓRCZOSĆ UCZNIÓW |
| WSPÓŁZAWODNICTWO | WSPÓŁPRACA |