----KONKURENCJA--------------

*osobniki korzystają z tego samego, ograniczonego zasobu środowiska, np. światła, pokarmu, miejsc do gniazdowania, partnerów do rozrodu (w przypadku konkurencji wewnątrzgatunkowej). *konkurencja osłabia dostosowanie (zdolność do przeżycia i/lub wydania potomstwa) obu konkurujących osobników. *konkurencja jest tym intensywniejsza im bardziej pokrywają się nisze ekologiczne organizmów.

Konkurencja może być o charakterze: * eksploatacji – rywalizacja o zasoby,*interferencji – wywoływanie działań prowadzących do osłabienia bądź zniszczenia konkurentów np.zjawisko allelopatii.

Konkurencja wewnątrzgatunkowa:

*zwiększa się wraz ze wzrostem zagęszczenia populacji

*w odpowiedzi na wzrost zageszczenia gatunki:

- migrują w celu znalezienia terenów do zasiedlenia(np.skrzydełka nasion klonu ułatwiają rozsiewanie przez wiatr, smaczne owoce ułatwiają rozsiewanie nasion przez zwierzęta które je jedzą).

- występuje zjawisko samo przerzedzenia się - zabijania innych osobników tego gatunku(np. pałka szerokolistna wydzielająca szkodliwe subst. Chem.)

- występuje terytorializm – cecha zachowawcza majaca na celu utrzymanie i obronę własnego terytorium przed osobnikami tego samego gatunku

Konkurencja miedzygatunkowa:

* konkurencje najłatwiej zaobserwować w sytuacjach drastycznych zmian środowiska np. gwałtowne zubożenie zasobów lub zmiana środowiska zdecydowanie sprzyjająca jednemu z gatunków

*konkurencja występuje często po przeniesieniu jakiegos gatunku na inny obszar. Może być to przeniesienie:

-naturalne(np. przejście ssaków drapieżnych kotowatych i psowatych z Ameryki Pł. do Pd.)

-spowodowane celowym bądź przypadkowym działaniem człowieka(np. króliki w Australii wypierające torbacze).

---DRAPIEŻNICTWO-----------------

*istota tej interakcji jest zabijanie ofiary przez drapieżnika nie zawsze w sposób krwawy

*Drapieżniki:

-specjaliści – odżywiają się jednym lub kilkoma blisko spokrewnionymi gatunkami (np. mrówkojad żywiący się termitami)

-generaliści – różnorodne ofiary (np. lis polujący na zające, kury czy żaby)

*Drapieżniki mające wybór między różnymi gatunkami potencjalnych ofiar, wybierają takie, których eksploatacja jest dla nich najkorzystniejsza. Zazwyczaj eksploatowane są nie największe ofiary, lecz takie, których zdobycie daje największy zysk energetyczny w jednostce czasu. Na ostateczny wynik polowania składa się: energ. zawarta w ciele ofiary, czas wyszukania i czas pozyskiwania.

*populacje biorące udział w drapieżnictwie mają na siebie duży wpływ.Polega on np. na ograniczaniu liczebności populacji ofiary przez drapieżnika(np. sprowadzenie nadrzewnych węży bojg (Boiga irregularis) na wyspę Guam na Pacyfiku spowodowało zanik lub znaczne zmniejszenie liczebności 10 rodzimych gatunków ptaków).

*W przyrodzie układ drapieżnik – ofiara jest układem podlegającym najczęściej wahaniom (oscylacjom).Np. liczebności populacji rysi i zajęcy amerykańskich. Populacja drapieżnika o dużej liczebności wywiera silną presję na populację zajęcy - redukuje liczebność populacji. To z kolei powoduje, że rysiom zaczyna brakować pokarmu i liczebność ich populacji maleje. Wtedy presja drapieżnika spada, wzrasta liczba zajęcy i cykl powtarza się ( w rytmie 10-cio letnim).

* Drapieżnictwo ma duże znaczenie w powstawaniu i utrzymywaniu różnorodności gatunkowej biosfery. Drapieżca atakuje najczęściej występujące fenotypy, zwiększa się więc zróżnicowanie w populacji ofiar. Poza tym dobór naturalny preferuje nowe sposoby obrony przed drapieżcą, a także nowe specjalizacje w zwalczaniu działań obronnych w populacjach drapieżników (używa się tu terminu "wyścig zbrojeń").

*KANIBALIZM – specyficzna forma drapieżnictwa. Polega on na zjadaniu osobników tego samego gatunku. Zjawisko to występuje wśród stawonogów, ryb, płazów, gadów, a niekiedy również ptaków i ssaków. Najczęściej związane jest z przegęszczeniem populacji lub brakiem pokarmu. Zazwyczaj starsze osobniki zjadają młode. Niekiedy kanibalizm jest efektem ubocznym konkurencji. Np. lwy gdy przybywają do nowego stada lwic - zabijają wszystkie młode (czasem mogą je zjadać).

---FORMY OBRONY PRZED DRAPIEŻNIKAMI:----------------

- Aktywna ucieczka. Konieczny jest tu rozwój zmysłów, dzięki którym można wykryć drapieżcę oraz zdolność do szybkiego poruszania się.

- Ukrycie się: drapieżcy można uniknąć chowając się, dlatego u wielu gatunków wyewoluowały sposoby zachowań i odpowiednie cechy wyglądu pomocne temu celowi. Niektóre gatunki (np. bezkręgowce, płazy beznogie, drobne ssaki) prowadzą podziemny tryb życia.

-Ubarwienie ochronne (kryptyczne). Przykładem mogą być samice wielu ptaków (np. kuropatwy), ale także barwna z pozoru żyrafa Często w ukryciu się pomaga budowa ciała. Np. patyczaki przypominają gałązki zarówno swoim kształtem, jak i kolorem lub płaski kształt płastugi czyni ją mniej widoczną na dnie morza. W ukryciu się pomagać może możliwość przystosowania barwy ciała do otoczenia. Zdolność tą posiada wiele ryb, płazów i niektóre gady, jak np. kameleon.

- Użycie kamuflażu w postaci przyczepionych na ciele ziaren piasku, kawałków roślinności lub żyjących na ciele organizmów, jak np. pąkle.

- Niejadalność: mogą być wytwarzane różne struktury uniemożliwiające zjedzenie ofiary (chitynowe wyrostki u planktonowych bezkręgowców, kolce jeża, skorupa żółwia). Niektóre organizmy (np. owady, mięczaki, ryby, płazy) bronią się wytwarzając trucizny i w ten sposób stają się niejadalne. Zjawisko mimikry - organizmy niejadowite upodobniają się do jadowitych jest to mimikra Batesa, natomiast wzajemne upodabnianie się gatunków jadowitych nazywa się mimikrą Müllera.

- Rozmaite zachowania socjalne - np. ostrzeganie się wzajemne o zbliżającym się niebezpieczeństwie (króliki tupią tylnymi nogami, bobry biją ogonami o wodę, ptaki wydają ostrzegawcze dźwięki)

---ROŚLINOŻERNOŚĆ--------------

*to najczęściej spotykana forma oddziaływań międzygatunkowych. Polega na zjadaniu (zgryzaniu) roślin lub ich części przez zwierzęta. Jest jednym z przykładów eksploatacji jednych gatunków przez drugie.

* roślinożerność jest korzystna dla zwierzęcia i niekorzystna dla rośliny, dlatego można ją uważać za specjalny rodzaj drapieżnictwa lub pasożytnictwa. W przypadku gdy korzyści odnosi również roślina (np. przy rozsiewaniu nasion, zapylaniu itp.) mówimy o mutualizmie lub symbiozie.

* Rośliny w celu obrony przed zwierzętami wykształcają rozmaite mechanizmy obronne :

- wytwarzają celulozę, ligniny, suberyny, krzemionka, które są niestrawne dla zwierząt.

- wytwarzając kolce (np. ostrokrzew), ciernie (u gatunków z rodzaju Accacia) czy kłujące włoski (np. u pokrzywy)

- produkują rozmaite toksyny

Niektóre związki zawarte w liściach i korze wielu drzew wiążą się z białkami i utrudniają trawienie.np.: garbniki, glikozydy cyjanorodne, alkaloidy, terpenoidy, trucizny grzybów.

*Rośliny mogą przyjmować dwie strategie:

• jak najskuteczniejsza obrona (ciągła produkcja specyficznych związków) kosztem powolniejszego wzrostu (produkcji biomasy);

• rezygnacja z obrony, ale za to większe tempo produkcji biomasy.

Przyjęta strategia zależy od warunków środowiska. W środowisku uboższym przeważa strategia pierwsza (np. większość roślin pustynnych pokryta jest kolcami), w środowiskach bogatych - strategia druga.

*Strategie obronne roślin i przystosowania zwierząt to przykłady koewolucji organizmów. -Roślinożercy mogą dostosowywać swój cykl rozwojowy i okresy żerowania do cyklu produkcji związków szkodliwych przez rośliny, np. larwy piędzika przedzimka żerują na liściach dębów w maju, kiedy liście są jeszcze miękkie i zawierają niewielkie ilości tanin, potem schodzą pod ziemię i przepoczwarczają się.

- zwierzęta roślinożerne uodparniają się na działanie pewnych substancji toksycznych na drodze detoksykacji metabolicznej poprzez wyspecjalizowane enzymy. Np. myszy domowe lub myszy leśne.

---PASOŻYTNICTWO---------------

* Pasożytnictwo to jeden z rodzajów eksploatacji jednego gatunku przez drugi.

*zachodzi zjawisko ko ewolucji – pasożyt i żywiciel wykształcają cechy, które umożliwiają ten związek.

* Pasożyt to organizm, który żyje wewnątrz lub na powierzchni ciała żywiciela, uzyskuje od niego całość lub większość swojego pożywienia, wyrządzając mu mniejszą lub większą szkodę.

* Większość pasożytów produkuje wielką liczbę zarodników lub jaj, aby umożliwić im dotarcie do rozproszonych żywicieli; znaczną część populacji stanowią samice, czestym zjawiskiem wśród pasożytów jest także obojnactwo.

*Podział pasożytów: mikropasożyty, które namnażają się wewnątrz lub na powierzchni ciała żywiciela (wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki, ale też mszyce, które mnożą się na opanowanych przez siebie roślinach) i makropasożyty, które wzrastają, ale nie namnażają się w lub na ciele swojego żywiciela (płazińce, obleńce i owady).

* parazytoidy – szczególna grupa pasożytów, zabijaja zywiciela ale nie od razu tylko najpierw zyja w ciele zywiciela,zjadaja ja od srodka i ostatecznie ja zabijaja),np błonkowki

*Pasożyty mogą rozprzestrzeniać się w populacji żywiciela przenosząc się z osobnika na osobnika (zjawisko transmisji poziomej, inaczej horyzontalnej) lub przenosząc się z matki na jej potomstwo (transmisja pionowa, inaczej wertykalna).

* pasożytnictwo socjalne, gdzie pasożyty czerpią korzyści nie odżywiając się tkanką żywiciela, ale zmuszając go np. do dostarczania pokarmu lub innego działania na korzyść żywiciela. Przykładem może być pasożytnictwo lęgowe; fregata czy wydrzyk. Odbierają one innym ptakom upolowane przez nie ryby-kleptopasożytnictwo. 
osy i mrówki Niektóre gatunki mrówek, mimo że posiadają kastę swoich robotnic mogą zmuszać robotnice innych gatunków do niewolniczej pracy na ich rzecz. 

*rozszerzony fenotyp. Pojęcie to opisuje taki wpływ pasożyta na wygląd lub zachowanie się gospodarza, że ten działa w sposób korzystny dla pasożyta, np. zaatakowany przez przywry ślimak bursztynka ma zgrubiałe czułki (przez kolonie przywr), a ponadto wykazuje skłonność do wychodzenia na szczyty łodyg roślin, tak że jest bardzo dobrze widoczny. Takie zachowanie się jest niekorzystne dla żywiciela, może on bowiem zostać łatwo zauważony i zjedzony przez ptaka. Korzystne jest natomiast dla przywry, która aby kontynuować cykl rozrodczy musi zostać -połknięta przez ptaka.

------FORMY OBRONY PRZED PASOŻYTAMI:------

*Rośliny:wydzielanie substancji toksycznych,nerkozy(obumiernie komorek),wczesniejsze zrzucanie lisci
*zwierzeta:koewolucja,pojawianie sie komorek zdolnych do fagocytozy-obrona nieswoista
*człowiek:skora wydzieliny,wydaliny,enzymy w przewodzie pokarmowym,rzeski w oskrzelach,sluz-nieswoistapo zaatakowaniu zaczynaja byc prodykowane limfocyty T-zdolnosc do niszczenia oraz limfocyty B-zdolnosc wytwarzania przeciwcial-swoista, metoda behawioralna,migracja ----PORÓWNANIE PASOŻYTNICTWA I DRAPIEŻNICTWA----

*ROZNICE:
-pasozyt utrzymuje przy zyciu zywiciela, nie zabija go/drapieznik zabija ofiare
-drapieznik i ofiara maja zblizony cykl rozwojowy i zyja podobna ilosc lat/pasozyt zyje znacznie krocej niz zywiciel (krotszy cykl rozwojowy)
-drapieznik i ofiara rozmnazaja sie w podobnym tempie/pasozyt szybciej sie rozmnaza niz zywiciel
-drapieznik i ofiara ewoluuja w podobnym tempie/pasozyt szybciej ewoluuje niz zywiciel
*PODOBIEŃTWA:
-w obu przypadkach jeden zyskuje, drugi traci

-----MUTUALIZM-------

*związek pomiędzy osobnikami dwóch (lub więcej) gatunków, przynoszący korzyści obu partnerom. Niektórzy autorzy rozróżniają mutualizm symbiotyczny, zachodzący wtedy, kiedy partnerzy żyją w bliskim związku fizycznym i mutualizm nonsymbiotyczny – kiedy partnerzy mogą żyć oddzielnie

*Rozróżnia się mutualizm obligatoryjny, w którym obydwaj partnerzy, lub jeden z nich nie mogą żyć samodzielnie i muszą być ze sobą w bliskim kontakcie (np. glony i grzyby tworzące porosty), oraz mutualizm fakultatywny – kiedy partnerzy mogą żyć samodzielnie (np. pszczoły zapylające kwiaty).

*porosty – szczególny przykład mutualizmu, Tworzone są one ze współżyjących ze sobą grzybów (najczęściej workowców) i glonów (najczęściej zielenic lub sinic). Zielenice dostarczają grzybowi produktów fotosyntezy (głównie polialkoholi-sorbitol, rybitol, które zwiększają tolerancję porostów na odwodnienie i nagłe zwilżenie, co umożliwia porostom opanowanie nieprzyjaznych środowisk. Sinice dostarczają głównie glukozy, mogą także wiązać azot. Grzyb z kolei ochrania komórki glonów przed nadmiernym wysychaniem i nasłonecznieniem oraz dostarcza wody z solami mineralnymi.

* Wiele gatunków zwierząt roślinożernych żyje w symbiozie z organizmami (bakterie, grzyby, pierwotniaki), które współdziałają przy trawieniu pokarmu zawierającego celulozę. Organizmy te rozkładają celulozę, jako produkt uboczny dostarczają gospodarzowi kwasy tłuszczowe i inne związki łatwo przyswajalne dla gospodarzy. Gospodarz dostarcza bakteriom rozdrobnionego materiału roślinnego, zapewnia warunki beztlenowe i jeśli to zwierzę stałocieplne – zapewnia wysoką temperaturę.

* zjawisko mikoryzy - symbioza systemu korzeniowego z grzybnią. Strzępki grzybni ułatwiają roślinie pobieranie jonów fosforanowych z gleby, a grzybnia korzysta z fotosyntezy rośliny.

* Zoogamia - zapylanieroślin przez zwierzęta przenoszące pyłek, np. owady (entomogamia), ptaki (ornitogamia), ssaki (np. nietoperze - chiropterogamia, różne ssaki owocożerne) lub ślimaki, które zapylają rzęsę wodną.

* Zoochoria - rozsiewanie owoców lub nasion (diaspor) przy udziale zwierząt, np. ptaków (ornitochoria), ssaków (także człowieka - antropochoria).

Przenoszenie diaspor na zewnątrz ciała zwierząt (np. przyczepionych do sierści) nazywa się egzozoochorią (epizoochorią). Gdy owoce są zjadane, a nasiona wydalane, jest to endozoochoria, gdy owoce i nasiona są przenoszone przez zwierzęta robiące zapasy, dochodzi do synzoochorii (dyszoochorii).

* mutualizm obronny, kiedy współżycie z osobnikami innego gatunku może zapewnić ochronę przed drapieżnikami czy konkurentami. Przykładem mogą być niektóre gatunki traw, które żyją w symbiozie z grzybami. Grzyby żyją na ich powierzchni lub wewnątrz tkanek i wytwarzają toksyczne alkaloidy chroniące roślinę przed roślinożercami.

----KOMENSALIZM------

* trudno określić jakie korzyści mogą odnosić partnerzy

* jeden organizm czerpie korzyści z działalności drugiego, w niczym mu jednak nie przeszkadzając

*np. komensalizm ukwiała, który przyczepia się do muszli kraba pustelnika, dzięki czemu może się przemieszczać i mieć łatwiejszy dostęp do pokarmu i nie konkuruje z gospodarzem(Niekiedy jednak ta forma współżycia uważana jest za mutualizm, ponieważ krab korzysta z parzydełek ukwiała, jako formy ochrony przed drapieżnikami) lub wykorzystywanie przez małe ptaki (np. sikorki, muchołówki), które zakładają gniazda w dziuplach wykutych przez dzięcioły