Barok- (z por. barocco – "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque – "bogactwo ozdób") –główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do XVIII wieku[1]. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój. Dlugo nazwa tego stylu nie była neutralna, w słowie barocco zawierała się pejoratywna, czyli majaca negatywny odcień, ocena.
Barok jest stylem, który powstał po soborze Trydenckim, gdy w kościele katolickim pojawiła się potrzeba dostosowania sztuki do rozbudowanej liturgii, by mocno i skutecznie oddziaływać nie tylko na rozum, ale i na uczucia i zmysły wiernych. Wówczas Jezuici wypracowali założenia nowego stylu. Ich sukcesem było to, że swoją estetykę doskonale zgrali z potrzebami epoki. W rezultacie „styl jezuicki” przekroczył granice Kościoła. Znalazł odbicie w sztuce świeckiej, a nawet oddziaływał na twórczość w krajach prawosławnych i protestanckich. Więcej, jako pierwszy nowożytny styl europejski przekroczył granice kontynentu i został przeszczepiony do Ameryki.
W epoce zwanej barokiem wykształciły się dwa zasadnicze nurty myślowe: racjonalizm, który zakładał, że mądrość uzyskać można jedynie dzięki potędze umysłu oraz empiryzm, którego z kolei założeniem było poznawanie świata dzięki zmysłom, doświadczeniu, umysł odgrywał tutaj mniejsze znaczenie.
Nauka
Metoda naukowo-eksperymentalna (obserwacja- sformułowanie hipotezy naukowej- przeprowadzenie eksperymentu- potwierdzenie/ zaprzeczenie hipotezie)- Galileusz;
Badania nad relacjami sił działających w przyrodzie doprowadziły do odkrycia ciśnienia atmosferycznego oraz istnienia próżni;
1.Galileusz- skonstruował teleskop, potwierdził heliocentryczną wizję wszechświata (1632 r.); Jesienią 1610 r. odkrył fazy Wenus. Stwierdził, że w największym odchyleniu kątowym Wenus jest w "kwadrze", a potem zbliżając się do Słońca dochodzi do "pełni", aby następnie poprzez drugą "kwadrę" dojść do "nowiu". Zjawiska te są niezbitym dowodem na to, że Wenus okrąża Słońce, co samo przez się stanowiło silny argument za słusznością teorii Kopernika. Gdyby bowiem Wenus nie obiegała Słońca, ale jak chciał tego Ptolemeusz, krążyła po epicyklu między Słońcem a Ziemią, to mogłaby być widoczna na niebie co najwyżej jako sierp, nie mogąc nigdy osiągnąć nawet fazy "kwadry"
Galileusz pierwszy systematycznie stosował metodę doświadczalną w badaniu zjawisk przyrody. Od jego czasów wnioskowanie indukcyjne z doświadczeń - które nie jest niezawodne, lecz uprawdopodobniające - zastąpiło teleologię scholastyków jako przewodnią zasadę nauk przyrodniczych.
2.Johannes Kepler- odkrył, że planety maja kształt eliptyczny, przygotował podstawy przyszłych odkryć w dziedzinie sił działających w kosmosie i na Ziemi; odkrywca m.in. trzech reguł (prawa Keplera), jakimi rządzą się ruchy planet Układu Słonecznego. Wynalazł lunetę keplerowską. Wprowadził przecinek do ułamków dziesiętnych. Zajmował się także obliczaniem objętości różnych brył geometrycznych. W 1609 r. opisał podstawowy wielościan gwiaździsty, który nazwał stella octangula.
3. Gabriel Daniel Fahrenheit- skonstruował termometr; Zarobkowo zajmował się wyrabianiem termometrów, barometrów oraz wysokościomierzy. Jako pierwszy zastosował w termometrach rtęć. W 1725 opracował termometryczną skalę Fahrenheita. W 1721 opisał zjawisko przechłodzenia wody. Stwierdził także zależność temperatury wrzenia wody od ciśnienia
Robert Hook- odkrył istnienie komórek (roślinnych). Przed 1665 rokiem, posługując się ulepszonym przez siebie mikroskopem, oglądał przekroje korka z dębu korkowego (podłużny i poprzeczny), ujrzał wtedy siatkowate struktury; to co widział nie było samymi komórkami, lecz ścianami komórkowymi martwych komórek (celuloza wysycona suberyną). Obraz przypominał mu przylegające do siebie klasztorne cele, w których mieszkają mnisi, stąd wzięła się nazwa komórki (ang. cells).
Antonie van Leeuwenhoek- Pierwszy mikroskop został wykonany przez niego około roku 1677. Obserwował pod mikroskopem (powiększającym maksymalnie 270x) naczynia włosowate, krwinki czerwone, bakterie, plankton stawowy i jako pierwszy człowiek zobaczył ludzki plemnik. Opisał różne rodzaje bakterii i pierwotniaków oraz określił ich wielkośćPrzypisuje się mu opisanie wielu struktur anatomicznych i organizmów, a także odkrycie bakterii i obalenie teorii samorództwa (przez znalezienie jaj much w mięsie wołowym). Został uznanym członkiem The Royal Society.
Racjonalizm
Racjonalizm- filozofia przyznająca rozumowi decydującą rolę w procesie poznawania i odmawiający tej roli doświadczeniu
Oddzielenie teologii, opartej na autorytecie Objawienia, od filozofii- posługującej się dowodzeniem rozumowym;
Światopogląd mechaniczny- przekonanie, że wszechświat funkcjonuje w sposób uporządkowany, zgodnie ze stałymi prawami. Człowiek potrafi je zbadać i zapisać w języku matematyki;
Nie zaprzecza istnieniu Boga, jako stwórcy świata, ale twierdzi, że nie ingeruje On w funkcjonowanie machiny wszechświata;
Rene Descartes- Kartezjusz- jedynie matematykę uznaje za naukę, matematyzuje naturę i uznaje jedynie rozumowe myślenie za źródło poznania. Na tym też polega jednostronność jego rozumowania, z którym łączy się jeszcze typowa wówczas pogarda dla historii, tym samym dla ustalonych przez nią także w dziedzinie filozofii pojęć.
Empiryzm
Empiryzm- filozofia, wywodząca poznanie ludzkie z doświadczenia zmysłowego. Postawa zakładająca, że wszelkie poznanie musi być oparte na doświadczeniu;
Metoda empiryczna- tryb rozumowania w badaniach, polegający na gromadzeniu spostrzeżeń, na podstawie których- na drodze indukcji- formułuje się uogólnienia (prawa);
Izaak Newton- przedstawił prawo powszechnego ciążenia, a także prawa ruchu leżące u podstaw mechaniki klasycznej. Przyczynił się do rozwoju rachunku różniczkowego i całkowego.Jako pierwszy wykazał, że te same prawa rządzą ruchem ciał na Ziemi jak i ruchem ciał niebieskich.ako pierwJego dociekania doprowadziły do rewolucji naukowej i przyjęcia teorii heliocentryzmu.
Tomasz Hobbes- wychodzi z filozofii przyrody. Jest ona dla niego nauką o ciałach i ruchu. Wszechświat, państwo i człowieka należy uważać za bardzo złożoną maszynęInstynkt samozachowawczy prowadzi do powstania państwa drogą wzajemnej dobrowolnej umowy.
John Locke- zajmował się głównie teorią poznania. W jej ramach stworzył aparat pojęciowy, będący później podstawą wielu systemów filozoficznych od empiryzmu po fenomenologię.Celem Locka stało się stworzenie systemu pojęć, których klarowność dorównywałaby systemowi Kartezjusza, ale bardziej zgodnego ze zdroworozsądkowym podejściem do rzeczywistości.
Architektura
w 1574r powstała świątynia Il Gesu która w najogólniejszych założeniach nawiązywała do estetyki rezonansowej, jednak jezuici przetworzyli ją w ten sposób, że to, co w niej najistotniejsze, zostało zmienione. Miejsce harmonii i proporcji zajęły żywość form i asymetria, miejsce umiaru i surowości-bogactwo zdobień, miejsce statyki-dynamika.
W miarę upływu lat barok przynosił coraz to bardziej odkrywcze rozwiązania. Dekoracja wypełniała już niemal całą przestrzeń budowli. Mnogość rzeźb, malarstwo iluzjonistyczne, przewaga linii falujących, dynamizm przedstawień figuralnych, aranżacja wnętrza, w której ogromną rolę gra światło.
W architekturze, wykorzystując cechy charakterystyczne klasycyzmu, jak kolumny, trójkątne frontony oraz łuki, okres ten charakteryzował się doskonałym poczuciem dramatyzmu i ruchu, których wrażenie tworzyły łagodne skrzywienia i dynamiczne współgranie masy i przestrzeni. We wszystkich swoich przejawach barok zachowywał przepych, przytłaczającą dekoracyjność, pragnąc służyć pokrzepieniu duszy.
Malarstwo
Dążyło do oddania niepokoju i dynamiki przedstawianych scen, stąd wyraźna asymetria w kompozycji obrazu, podział płaszczyzny wzdłuż przekątnej, gra kontrastów w rysunku postaci i przedmiotów, zdarzające się deformacje, bogata, nasycona ciepłymi barwami kolorystyka. Największym osiągnięciem malarzy baroku było dostrzeżenie roli światłocienia. Odkryli że przenikanie się światła i cienia zmienia nasze widzenie ludzi i przedmiotów. Dzięki tej innowacji mogli osiągnąć jeszcze mocniejsze efekty w wyrażaniu emocji, tajemnicy, tego , co jest niemożliwe do prostego zrozumienia, do pokazania wprost.
Caravaggio oddaje aurę religijności poreformacyjnej. Pełnej pytań, niepewności, ale równocześnie żarliwej i przepełnionej emocjami. Mniej ufającej widzialnemu światu który wcale nie jawi się tu jako prosty i rozpoznawalny. Pokazuje przeżycia religijne jako bolesny dramat człowieka konkretnego, cielesnego, który usiłuje przekroczyć granice swojej fizyczności, ale w tym , co widzialne , pozostaje więźniem materii.
Annibal Carracci stworzył freski, zdobiące sklepienie galerii w Farnase w Rzymie, które zawdzięczają co prawda wiele inspiracji malowidłem Michała Anioła w kaplicy sykstyńskiej, lecz ich nastrój jest znacznie mniej mroczny.
Caravaggio porzucił dominującą dotąd w malarstwie religijnym symbolikę, umieszczając niezwykłe, przedstawiane przez siebie wydarzenia, w codziennej realistycznej scenerii. W jego twórczości nie pojawiają się również wyidealizowane, udoskonalone postacie. Najbardziej imponującą Spośród jego technik było zastosowanie światłocienia. Wydobywając malowane przez siebie sylwetki za pomocą ostrych strumieni i intensywnego światła, tak by pozostawały one w wyraźnym kontraście do ciemnego tła.
Guercino i Pietro da Cortona doprowadzili do doskonałości technikę iluzjonizmu, dzięki któremu odbiorca miał odnieść wrażenie że obserwuje autentyczne wydarzenie. Nie chodziło jedynie o to by w ramach obrazu zawrzeć dopracowaną w szczegółach fotografie, ale żeby sprawić by ramy obrazu po prostu zniknęły. Najprostsze z iluzjonistycznych prac dają wrażenie, że stoimy przed drzwiami lub oknem z rozległym widokiem, w rzeczywistości będącymi ściennymi malowidłami.
Annibale Carracci-
Caravaggio-
Peter Paul Rubens-
Guercino-
Pietro da Cortona-
Diego Velazquez-
Rembrandt van Rijn-
Johannes Vermeer van Delf-
Rzeźba
W rzeźbie wielką rolę zaczęły odgrywać dynamizm, ruch, niepokój, wyrażanie myśli często gwałtownych- uczuć postaci, brak symetrii.
Bernini tworzył postacie o fakturze skóry i okrywających je draperii niosących wrażenie autentycznego życia, zwłaszcza iż materia w rzeźbach zwykle powiewa na wietrze. Rzeźby komponowane były tak, by można je było oglądać jedynie z jednego punktu widzenia, umieszczano je wobec tego w architektonicznym otoczeniu, z którego wynurzały się w stronę widza.
Baccio Bandinelli- włoski rzeźbiarz i rysownik manieryzmu. Tworzył we Florencji dla Medyceuszy i w Rzymie dla papieży Leona X i Klemensa VII.W latach 1527-1534 wyrzeźbił grupę Herkulesa i Kakkusa, ustawioną na Piazza della Signoria we Florencji.
Giovanni Lorenzo Bernini- Działał głównie w Rzymie, gdzie tworzył rzeźby o tematyce mitologicznej (Apollo i Dafne) i religijnej (Ekstaza św. Teresy, Dawid), popiersia portretowe (kardynała Scipione Borghese, Constanzy Bonarelli, króla Ludwika XIV), fontanny (Fontanna Czterech Rzek, Fontanna Trytona) i nagrobki (Urbana VIII i Aleksandra VII).Jako architekt kierował budową Bazyliki św. Piotra, dla której wykonał baldachim nad grobem św. Piotra (wsparty na 4 spiralnych kolumnach).
MUZYKA
Barok protestancki znacznie przewyższał barok katolicki w jednej dziedzinie- w muzyce, którą uznał za najbardziej odpowiadający czystemu przeżyciu religijnego. Zarówno w tradycji luterańskiej, jak kalwińskiej śpiew odgrywał bardzo ważną rolę.
Jan Sebastian Bach czerpał z doświadczeń chorału protestanckiego, ale nie obce mu były osiągnięcia muzyki włoskiej. W jego twórczości szczyt osiąga polifonia, wyżej niż bach nikt nie sięgnął. Jego kompozycje pełne są dysonansów( współbrzmień co najmniej 2 dźwięków, które dają wrażenie niezgodności), kontrapunktów ( równoczesnego wprowadzania samodzielnych linii melodycznych w utworach wielogłosowych)i niezliczonych kombinacji harmonicznych ( łączenia współbrzmień dźwięków). W tym są doskonale barokowe bo wyrażają cały niepokój epoki i jej fascynacje niejednoznacznością świata.