ANATOMIA

WYKŁAD 08.10.2013

dr Joanna Cieślińska - Świder

[e-mail]

Podręczniki:

• „Anatomia układu ruchu” Zofia Ignasiak

• „ Anatomia w tańcu” Jacqui Greene Haas

Lekcja organizacyjna:

• dopuszczalne 15-minutowe spóźnienie na zajęcia

• dopuszczalne 2 nieusprawiedliwione nieobecności, w razie większej liczby trzeba będzie opracować wybrany temat w formie referatu

• I semestr – noga, ręka; II semestr – kręgosłup, czaszka

• w I semestrze 2 kolokwia (ręka, noga); w II semestrze 1 kolokwium; niezapowiedziane wejściówki

WYKŁAD 22.10.2013

1. Anatomia – (gr. anatemnein – rozcinać, rozczłonkowywać) dział biologii, nauka zajmująca się badaniem budowy organizmów. Przedmiotem zainteresowania anatomii jest badanie położenia, kształtu, składu, ewolucji narządów, tkanek i komórek; nauka o makroskopowej budowie ciała.

Anatomia:

Roślin: FITOTOMIA

Zwierząt: ZOOTOMIA

Człowieka: ANTROPOTOMIA

Ontogeneza (on, ontos – byt, genesis – pochodzenie) – rozwój organizmu:

1. Embriologia (embrylon – zarodek) – rozwój w okresie zarodkowym i płodnym)

2. Postembriologia – rozwój po urodzeniu

ONTOGENEZA + ANATOMIA = MORFOLOGIA

MORFOLOGIA + FIZJOLOGIA) = BIOLOGIA

Morfologia(morphe – kształt; logos - nauka) – nauka o kształtach oraz budowie organizmów

Fizjologia (physis – natura, przyroda) – nauka o prawidłowych czynnościach żywego organizmu

Biologia (bios – życie)

1. HISTOLOGIA (histos – tkanka) – nauka o budowie, rozwoju, funkcji tkanek; badanie mikroskopowej budowy ciała.

Tkanka – zespół komórek jednakowego pochodzenia, jednakowej budowy, pełniących tę samą czynność.

Tkanki:

• Nabłonkowa

• Łączna i podporowa

• Mięśniowa

• Nerwowa

1. TKANKA NABŁONKOWA – (t. epithelialis) ściśle przylegające do siebie komórki, mało istoty między komórkowej. Okrywa ciało, wyściela jamy ciała (błony surowicze), naczynia, przewody. Tworzy barierę między środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym oraz między narządami. Niektóre jej rodzaje mają zdolności wydzielnicze i właściwości odbierania bodźców (nabłonek węchowy).

Ze względu na kształt: Ze względu na czynność:

1. Płaskie 1. Okrywający

2. Sześcienne 2. Gruczołowy wydzielnicze

3. Walcowate 3. Zmysłowe (receptorowe)

Ze względu na liczbę warstw:

1. Jednowarstwowe

2. wielowarstwowe

ŚRÓDBŁONEK – nabłonek wyścielający naczynia krwionośne i chłonne

NABŁONEK ORZĘSIONY – nabłonek z rzęskami (oskrzela, jajowody)

Tkanka nabłonkowa:

A – nabłonek jednowarstwowy walcowaty

B – nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony

C – nabłonek wielowarstwowy płaski

D – nabłonek jednowarstwowy płaski

E – nabłonek przejściowy

F – nabłonek wielorzędowy

G – nabłonek sześcienny

H – nabłonek gąbek

I – nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony

1. TKANKA ŁĄCZNA – (t. connectivus) składa się z istoty między komórkowej, w której rozmieszczone są włókna: kolagenowe, sprężyste, siateczkowate.

Włókna kolagenowe (klejodajne) – zbudowane z kolagenu typu I, bardzo wytrzymałe i nierozciągliwe. Budują: więzadła, ścięgna, mięśnie, torebki stawowe, powiezie, błony śluzowe, skóra

Włókna siateczkowe (kratkowe) – zbudowane z kolagenu typu II. Budują: powierzchnie naczyń krwionośnych, nerwów, mięśni, naczynia limfatyczne, skóra, ściana jelit

Włókna sprężyste (elastyczne) zbudowane z elastyny i mikrofibryny, mają zdolność do rozciągania, odporne na zrywanie. Występują: duże naczynia krwionośne (aorta), chrząstka sprężysta, więzadło żółte, skóra.

Rodzaje tkanki łącznej:

1. Tkanka łączna włóknista luźna

2. Tkanka łączna włóknista zwarta

3. Tkanka siateczkowata

4. Tkanka tłuszczowa (żółta i brunatna)

5. Tkanka galaretowata

6. Tkanka

7. Chrzęstna

8. Tkanka kostna

1. Tkanka łączna włóknista luźna – zawiera niewiele włókien kolagenowych i sprężystych, ale dużo: fibroblasty, fibrocyty, komórki tuczne, plazmatyczne komórki barwnikowe i inne. Występuję we wszystkich narządach, styka się z komórkami innych tkanek, wypełnia przestrzenie międzykomórkowe. Jest najczęściej występującą tkanką ustroju. Pośredniczy między naczyniami a komórkami w transporcie składników odżywczych i produktów przemiany materii. Tworzy większość błon śluzowych, torebki i przegrody narządów. Jest miejscem powstawania stanów zapalnych i odczynów alergicznych. Za jej pośrednictwem dostają się do narządów naczynia i nerwy.

2. Tkanka łączna włóknista zwarta – podobna do tkanki łącznej włóknistej luźnej, ale ma więcej włókien grupujących się w pęczki (głównie włókna kolagenowe). Buduję: więzadła, powiezie, ścięgna, powłoka wspólna.

Jeśli przeważają włókna sprężyste – więzadło żółte (ligamenta flava)

1. Tkanka łączna siateczkowa – komórki tkanki łącznej łączą się wypustkami - siateczkę, w jej oczkach włókna siateczkowe i limfocyty. Występuję w: grudkach chłonnych, węzłach chłonnych, śledzionie, szpiku kostnym, wątrobie. Tu powstają niektóre elementy morfotyczne krwi.

2. Tkanka tłuszczowa - (t.adiposus). Duża liczba komórek tłuszczowych lipocytów. Występują: pod skórą i w niektórych miejscach: policzki, skronie. Rola: osłaniająca, izolująca, zapasowa (materiał energetyczny) Duże komórki zawierają materiał zapasowy (sole i estry kwasów tłuszczowych)

Tkanka tłuszczowa żółta

Tkanka tłuszczowa brunatna – oprócz tłuszczu zawiera glikogen, cholesterol, barwnik. Występuję: przytarczyce, nadnercza, nerki. Energia szybciej wytwarzana, miejscowe wytwarzanie ciepła

1. Tkanka galaretowata – występuję w pępowinie i w miazdze młodych zębów, występujących pod skórą. Zawiera dużo kwasu hialuronowego. Charakteryzuje sią małą ilością komórek, natomiast zwiera liczne włókna kolagenowe i sprężyste oraz substancje podstawową o charakterze galaretowatym.

A – komórka

B – istota międzykomórkowa

1. Tkanka chrzęstna – (t.cartilagineus) Składa się z: komórek, włókien, substancji podstawowej chondromukoid. Występuję: kościec, narządy układu oddechowego, narząd przedsionkowo-ślimakowy.

Podział:

1. Tkanka chrzęstna szklista – przewaga włókien kolagenowych i substancji podstawowej; ściana tchawicy, oskrzeli, powierzchnia stawów, kości długich

2. Tkanka chrzęstna włóknista – przewaga włókien kolagenowych; krążki miedzykręgowe, spojenie lonowe

3. Tkanka chrzęstna sprężysta – przewaga włókien sprężystych; małżowina uszna, ściana trąbki słuchowej, niektóre chrząstki krtani

Chrząstka nie jest unaczyniona, ma słabą zdolność di regeneracji. Jest odporna na zginanie, wrażliwa na siły rozrywające.

Tkanka chrzestna otoczona ochrzęstną:

• Od zewnątrz tkanki łącznej włóknistej zbitej. Tu naczynia krwionośne i chłonne (odżywiają chrząstkę)

• Ochrzęstna ma zdolność tworzenia chrząstki (przekształca fibroblasty w chondroblasty – komórki chrząstkotwórcze)

1. Tkanka kostna – (t.ossesus) Składa się z substancji podstawowej (włókna kolagenowe i inne białka) oraz z komórek – osteocytów, osteoblastów, osteoklastów. W substancji podstawowej odkładają się sole wapnia (związki wapnia, magnezu, fosforu – gównie hydroksyapatyt). Twardość i wytrzymałość na ściskanie.

Osteoblasty – wytwarzają istotę międzykomórkową, biorą udział w mineralizacji

Osteocyty – utrzymanie i regeneracja części organicznej kości

Osteoklasty – resorpcja kości, udział w przebudowę tkanki kostnej

Tkanka kostna:

• Tkanka kostna zbita

• Tkanka kostna gąbczasta

A – kanały Haversa Chemia:

B – osteocyty 30-50% związki organiczne ossemukoid

30-35% związki nieorganiczne sole wapnia

15-40% woda

Osteon, system Haversa – podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna tkanki kostnej zbitej, zbudowana z koncentrycznie ułożonych kół wokół kanału Haversa blaszek kostnych z komórkami kostnymi.

1. TKNKA MIĘŚNIOWA – (t. muscularis) REAGUJĘ SKURCZEM NA BODŹCE.

Podstawową jednostką funkcjonalną tkanki mięśniowej jest włókno mięśniowe, w którego cytoplazmie występują kurczliwe białka – filamenty: cienkie aktynowe oraz grube miozynowe. Filamenty łączą się w włókienka kurczliwe – miofibrylle. Błona komórkowa nosi nazwę sarkolemmy.

Rodzaje tkanki mięśniowej:

1. Tkanka mięśniowa gładka

2. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

3. Tkanka mięśniowa serca

1. Tkanka mięśniowa gładka

Zbudowana z wrzecionowatych komórek ułożonych w pęczki o długości 20-60 Mm. Unerwienie automatyczne. Skurcze są powolne, długotrwałe, zmęczenie, następuje powoli

1. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

Zbudowane są z niej m. in. wszystkie mięśnie szkieletowe. Pracują one zależnie od naszej woli, szybko ulegają zmęczeniu, ich skurcze są krótkotrwałe, ale silne. Mięśnie szkieletowe zbudowane są z ułożonych w pęczki włókien mięśniowych. Włókna te mają wrzecionowaty kształt i zawierają dużą ilość jąder komórkowych. Mają długość 5-kilkunast cm i średnice 10-100 mm. Włókna białe (ubogie w sarkoplazmę) Włókna czerwone (bogate w sarkoplazme, wolniejszy skurcz, odporne na zmęczenie)

1. Tkanka mięśniowa serca

Zbudowana z kardiocytów, kurczliwych komórek mających liczne rozgałęzienie – tworzą przestrzenną sieć. Mają więcej sarkoplazmy niż mm. Poprzecznie prążkowane. Mniej włókien kurczliwych. WSTAWKI – poprzeczne błony pomiędzy komórkami.

Komórki specjalne: komórki układu przewodzącego serca. Dużo glikogenu, dużo sarkoplazmy.

1. KREW – (sangius)Tkanka płynna, wypełnia naczynia krqionośne.

Elementy komórkowe (morfotyczne) + osocze = krew

Erytrocyty

Limfocyty

Trombocyty

Za pośrednictwem układu krążenia pełni funkcję transportową oraz zapewnia komunikacje pomiędzy poszczególnymi układami organizmu.

1. TKANKA NERWOWA – (t.nervosus) Utworzona przez neurony (komórki nerwowe) i komórki glejowe, tworzy układ nerwowy. Odbiera, przekazuję i reaguję na bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego, jak na przykład dotyk, temperatura czy światło. Do neuronów należy również koordynacja aktywności intelektualnej, świadomości, podświadomości, aktywności ruchowej czy też czynności gruczołów dokrewnych

Tkanka nerwowa ma bardzo słabe możliwości regeneracyjne, jest też szczególnie wrażliwa na brak tlenu

W zależności ile wypustek:

1. Jednobiegunowe (jednowypustkowe) 1. Komórki węchowe w nosie

2. Dwubiegunowe (dwuwypustkowe) 2. Kom. zwoju spiralnego ślimaka

3. Wielobiegunowe (wielowypustkowe) 3. Kom. Ośrodka układu

nerwowego

Nerwy – wiązki neurytów lub dendrytów lub wiązki mieszane, przebiegające poza ośrodkiem układu nerwowego.

Ośrodki włókien nerwowych:

1. Włókna nerwowe nagie np. nerwy węchowe

2. Włókna nerwowe rdzenne /Mielinowe/ np. włókna ośrodka układu nerwowego, nerw wzrokowy

3. Włókna nerwowe rdzenne /Mielinowe/ osłonka mielinowa i neurolema – większość nerwów obwodowych

4. Włókna nerwowe bezrdzenne/bez mielinowe/ okryte tylko neurolemą – układ autonomiczny

1. NARZĄD – (organum) zbiór tkanek ułożonych według pewnego planu, przystosowany do określonej czynności. Narządy grupują się w układy (systema), które tworzą cały organizm, zapewniając mu wykonywanie złożonych funkcji fizjologicznych.

UKŁADY (systema)

1. Układ kostny (systema sceleti) nauka o kościach: osteologia (osteon – kość)

2. Połączenia kości (Junctuare ossium) nauka o połączeniach kości – artrologia (artron – staw) nauka o więzadłach: syndesmologia (syndesmos – więzadło)

3. Układ mięśniowy (systema musculorum) n. miologia (mys – mięsień)

Układ kostny + połączenia kości + układ mięśniowy = układ ruchu

1. UKŁAD TRAWIENNY (systema digestorium) – pobieranie ze środowiska zewnętrznego składników odżywczych i energetycznych, ich trawienie, wchłanianie, wydalanie.

Narządy:

• Jama ustna – wstępna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia

• Gardło – bierze udział w połykaniu pokarmów

• Przełyk – transport pokarmu z gardła do żołądka

• Żołądek – tzw. Przejściowy zbiornik pokarmu. Tutaj pokarm przez sok żołądkowy zostaje zamieniony w miazgę pokarmową, która dzięki skurczom żołądka jest przesuwna do dwunastnicy.

• Jelito cienkie – ciągnie się od żołądka do jelita grubego. Dzielimy je na: dwunastnicę (kontynuuje proces trawienia pokarmu), jelito czcze i jelito kręte. Stąd składniki pokarmowe zostają wchłonięte do ogólnego krwiobiegu

• Jelito grube – dzieli się na jelito ślepe, okrężnice i odbytnicę. Tutaj formowany jest kał w skutek wchłaniania wody.

• Odbytnica – magazynuje kał przed jego wydaleniem

• Trzustka – produkuje sok trzustkowy, wydziela enzymy trawienne

• Wątroba – pełni funkcje detoksycyjną (neutralizuje toksyny), metaboliczną, filtracyjną (filtruje krew), magazynująca (magazynuje żelazo i część witamin)

1. UKŁAD ODDECHOWY (systema respiratorium) – wymiana gazowa z otoczeniem. Dostarczanie tlenu (O₂), wydalanie dwutlenku węgla (CO₂)

Narządy:

• Nos zewnętrzny (jama nosowa, zatoki przynosowe) – przez nią przechodzi powietrze, które w jamie nosowej zostaje oczyszczone, ogrzane i nawilgocone

• Gardło – wspólny odcinek układu oddechowego i pokarmowego

• Krtań – zabezpiecza drogi oddechowe przed niepożądanym wetknięciem do nich cząstek pokarmu

• Tchawica – zapewnia dopływ powietrza do płuc

• Oskrzela główne – transport powietrza do płuc, ogrzewanie i nawilżanie powietrza, oczyszczanie powietrza z ciał obcych

• Pęcherzyki powietrza – tutaj zachodzi wymiana gazowa

1. UKLAD MOCZOWO – PŁCIOWY (systema urogenitalne)

Układ moczowy usuwa produkty azotowe powstałe w wyniku przemiany materii.

Narządy:

• Nerki – usuwaniem z moczem szkodliwych produktów przemiany materii

• Miedniczka nerkowa – jest zbiornikiem moczu sączącego się kroplami z przewodów brodawkowych

• Moczowody – przekazywanie moczu produkowanego w nerkach do pęcherza moczowego

• Pęcherz moczowy – gromadzi mocz wydalany przez nerki

• Cewka moczowa – wyprowadza mocz na zewnątrz

Układ płciowy – rozmnażanie.

Narządy żeńskie:

• Jajniki – wytwarzają komórki jajowe oraz żeńskie hormony płciowych m. in. progesteron, estrogen

• Jajowody – uwalniane komórki jajowej z jajnika podczas owulacji, transport komórki jajowej do miejsca spotkania z plemnikami

• Macica – tutaj zachodzi rozwój embrionalny

• Pochwa – miejsce wprowadzenie nasienia oraz drogę którą wydostaje się płód podczas porodu

• Srom – chroni wejście do macicy

• Łechtaczka – odgrywa podstawową role w pobudzeniu seksualnym i orgazmie

Narządy męskie:

• Jądra – produkują plemniki i męskie hormony płciowe m.in. testosteron

• Najądrza – odprowadzają nasienie z jądra i magazynują je

• Nasieniowody - wyprowadzają plemniki z jader do najądrzy

• Pęcherzyki nasienne – wytwarza substancje zawierającą niewielkie ilości fruktozy stanowiącej źródło energii plemników

• Przewód wytryskowy – odcinek transportujący nasienie z nasieniowodu do cewki moczowej

• Gruczoł krokowy (prostata) – produkuję wydzielinę, będącą składnikiem nasienia (spermy)

• Gruczoły opuszkowo-cewkowe – odpowiada za wydzielanie przeźroczystej wydzieliny z cewki moczowe. Wydzielina ta zabezpiecz plemniki przez kwaśnym środowiskiem cewki moczowej i pochwy

• Moszna – utrzymywanie jąder w optymalnej stałej temperaturze

• Prącie – narząd kopulacyjny

1. GRUCZOŁY DOKREWNE (glandulae endocrinae) – wraz z układem nerwowym regulują prace innych układów i innych narządów. Wydzieliny dostają się bezpośrednio do krwi, chłonki, płynu mózgowo-rdzeniowego.

Główne gruczoły:

• Szyszynka – wpływa na ośrodki snu i czuwania, opóźnia dojrzewanie płciowe

• Przysadka mózgowa – niedoczynność przysadki powoduję karłowatość i upośledzenie rozwoju biologicznego, nadczynność objawia się gigantyzmem i przedwczesną dojrzałością płuciową

• Tarczyca – wzmaga podstawową przemianę materii. Zmniejsz poziom cholesterolu we krwi

• Grasica – kontroluję siłę skurczu mięśni

• Nadnercza – hormon wydzielany przez kore nadnerczy utrzymuję równowagę wodno-mineralną organizmu

• Trzustka – podwyższa lub obniża poziom cukru we krwi

• Jajnik – rozwój cech płciowych, reguluję popęd płciowy, reguluję cykl menstruacyjny

• Jądro – wpływa na dojrzewanie plemników, reguluję popęd płciowy

Narządy układu trawiennego, oddechowego i moczowo-płciowego i niektóre gruczoły dokrewne – TRZEWIA (splanchna) nauka splanchnaologia

1. UKŁAD KRĄZENIA (systema circulatorium) – doprowadza tlen i składniki odżywcze do tkanek. Odprowadza dwu=tlenek węgla i produkty przemiany materii. Nauka o naczyniach: angiologia (angeion – naczynie)

Obejmuję:

• Serce – pompa, odbiera krew od żył i tłoczy je do tętnic

• Tętnice – prowadzą krew z serca do narządów ciała

• Naczynia krwionośne/ włosowate/ chłonne – wymiana gazów, składników pokarmowych, zbędnych produktów przemiany materii

• Żyły – prowadzą krew do serca

• Śledzionę – usuwa stare erytrocyty, krwinki białe i trombocyty

1. UKŁAD CHŁONNY/ LIMFATYCZNY (systema lymphaticum) – odprowadza niektóre składniki przemiany materii; funkcja obronna. Nauka limfologia.

Obejmuję:

• Naczynia limfatyczne – chronią przed cofaniem się limfy

• Węzły chłonne – filtracja zawartej w nich limfy oraz udział w wytwarzaniu przeciwciał

• Grasica – kontroluję rozwój obwodowych tkanek limfatycznych w życiu zarodkowym i w okresie dojrzewania

• Śledziona – wytwarza limfocyty i immunoglobinę – ciała odpornościowe

1. UKŁAD NERWOWY (systema nervosum) – wraz z gruczołami dokrewnymi pełni rolę nadrzędną w kierowaniu, sterowaniu innymi układami i narządami. Siedziba czynności intelektualnych. Składa się z ośrodków i dróg nerwowych.

Podział:

1. Czynnościowy:

   1. Układ nerwowy somatyczny

   2. Układ nerwowy autonomiczny

2. Topograficzny:

   1. Układ nerwowy ośrodkowy

   2. Układ nerwowy obwodowy

1. NARZĄDY ZMYSŁÓW (organa sensum)

Narząd wzroku (organa visus)

Narząd powonienia (organa olfactus)

Narząd smaku (organa gustus)

Narząd przedsionkowo-ślimakowy (organa vestibulocochleare)

Estezjologia – nauka o zmysłach, (aisthos – pojęty zmysłami)

1. POWŁOKA WSPÓLNA – SKÓRA

Zadania:

• Biologiczna i mechaniczna ochrona tkanek i narządów ciała

• Odbieranie i przewodzenie bodźców ze środowiska zewnętrznego

• Współdziałanie w gospodarce cieplnej i wodnej ustroju

• Współdziałanie w procesach odpornościowych

Wytwory: włosy, paznokcie, gruczoły

1. OPIS CIAŁA – ANATOMIA TOPOGRAFICZNA

Części ciała (pars corporis) – to pojęcie trójwymiarowe i oznacza wycinek organizmu jako całości.

Ciało (corpus)

• Głowa (caput)

• Szyja (collum)

• Tułów (truncus)

• Klatka piersiowa (throax)

• Grzbiet (dorsum)

• Brzuch (abdomen)

• Miednica (pelvis)

• Dwie pary kończyn (membra) górne i dolne (superieriores et inferiores)

Okolica ciała (regio corporis) – to pojęcie dwuwymiarowe, oznacza wycinek powierzchni ciała.

Na głowie:

Położone pośrodkowo: położone bocznie:

Okolica czołowa Okolica skroniowa

Okolica ciemieniowa Okolica podskroniowa

Okolica potylicza Okolica uszna

Okolica sutkowa

Na twarzy:

Nieparzyste: Parzyste:

Okolica nosowa Okolica oczodołowa

Okolica ustna Okolica podoczodołowa

Okolica bródkowa Okolica jarzmowa

Okolica policzkowa

Okolica przyuszniczo – żwaczowa

Na szyi:

- okolica przednia (okolica szyjna właściwa), okolica tylna (karkowa)

• Okolicę przednia szyi – nieparzysta (trójkąt przedni)

• Okolicę boczna szyi – parzysta (trójkąt boczny)

Na tułowiu:

• Okolice klatki piersiowej

• Okolica mostka

• Okolica obojczykowa

• Okolica podobojczykowa

• Okolica sutkowa

• Okolica pachowa

• Okolica podsutkowa

• Okolica

• Boczna klatki piersiowej

Okolice brzucha

Nadbrzusze: Okolice grzbietu:

- okolice podżebrowe - okolica kręgowa = okolica krzyżowa

- Okolice nadpępczaa - okolice boczne grzbietu = okolica nadłopatkowa

- śródbrzusze = okolica łopatkowa = okolica podłopatkowa

- okolice boczne brzucha = okolica lędźwiowa

- okolica pępkowa

- podbrzusze

- okolice pachwinowe

- okolica łonowa

Okolica kroczowa – (dno miednicy)

Okolica moczowa – płciowa = okolica sromowa

Okolica odbytowa

Okolice kończyny górnej:

- okolica barkowa

- okolica naramienna

- okolica ramienia: przednia tylna, przyśrodkowa, boczna

- okolice łokciowe: przednią, tylną, przyśrodkową, boczna

- grzbiet ręki

- dłoń

- okolice dłoniowe i grzbietowe palców

Okolice kończyny dolnej:

- okolica miedniczna

- okolica pośladkowa

- okolica podpachwinowa

- okolica krętarzowa

- okolica uda: przednia, tylna, przyśrodkowa boczna

- okolica kolana: przednia, tylna

- okolica rzepkowa

- okolica goleni: przednia, tylna, przyśrodkowa, boczna

- okolica łydkowa

- okolica piętowa

- okolica kostkowa : przyśrodkowa, boczna

- okolica zakostkowa: przyśrodkowa, boczna

- grzbiet stopy

- podeszwa

- okolica palców

Linie ciała:

• Pośrodkowa przednia- od szczytu głowy, przez środek czoła, środek wcięcia szyjnego mostka, do środka brzegu dolnego spojenia łonowego

• Środkowo – obojczykowa – od środka obojczyka pionowo ku dołowi przez brodawkę sutkowa, równolegle do linii pośrodkowej przedniej

• Pachowa – od szczytu dołu pachowego, pionowo w dół, po bocznej ścianie klatki piersiowej

• Łopatkowa – biegnie pionowo przez dolny kąt łopatki, równolegle do linii pachowej

• Pośrodkowa tylna – od szczytu głowy, przez końce wyrostków kolczystych kręgów, grzebień pośrodkowy kości krzyżowej, do wierzchołka kości guzicznej

Płaszczyzny (plana) ciała:

• Strzałkowe (plana sagittalia) – dzielą ciało na część prawą i lewą (antymery), przebiegają między przodem a tyłem.

• Czołowe (plana frontalia) – biegną równolegle do czoła, a prostopadle do płaszczyzn strzałkowych. Dzielą część ciała na przednią i tylna (polumery)

• Poziome, poprzeczna (plana horizontalia) – dzielą ciało na część górna i dolną (metamery)

Płaszczyzna przebiegająca przez środek ciała – płaszczyzna pośrodkowa (plana medianum)

Osie (Axes)

• Strzałkowe/ przednio-tylne (axes sagitales) – biegną w płaszczyznach strzałkowych. Ruch wokół tych osi: odwodzenie i przewodzenie

• Poziome(axes horizontales)/ poprzeczne (transversalis) – biegną w płaszczyznach poziomych. Ruchy: zginanie i prostowanie

• Pionowe (axes verticales)/ długie (longitudinales) – biegną prostopadle do płaszczyzny poziomej. Oś biegnąca przez szczyt głowy – główna oś ciała. Ruchy: obrotowe

1. OKREŚLENIE ORIENTACYJEN W PRZESTRZENI

Kierunki (directio) w stosunku do płaszczyzny strzałkowej pośrodkowej:

- Przyśrodkowy (medialis)

- Boczny (lateralis)

- Prawy (dextrum)

- Lewy (sinistrum)

- Grzbietowy (dorsalis)

- Dłoniowy (palmaris)

- Podeszwowy (plantaris)

W stosunku do płaszczyzny czołowej: W stosunku do płaszczyzny poziomej:

- Przedni (anterior) - górny (superior)

- Tylny (posteriori) - dolny (inferior)

- Brzuszny (ventrails) - czaszkowy (cranialis)

- Grzbietowy (dorsalis) - ogonowy (caudalis)