ŚREDNIOWIECZE

FILOZOFIA

*Dualistyczny pogląd na świat - niewątpliwość istnienie Boga i nieśmiertelność duszy;

*Przeciwstawienie się sferze życia nadprzyrodzonego - ziemskiemu;

*Ziemia, jako padół łez i grzechu. Niebo, miejsce wiecznego szczęścia;

Teocentryzm - pogląd uznający Boga za najwyższą wartość, czyniąca go ośrodkiem dążeń człowieka i społeczeństwa.

*Filozofia średniowiecza ma charakter dydaktyczny, moralizatorski;

Tomizm - (Św. Tomasz z Akwinu) Świat jest wielką hierarchią bytów, kopią myśli boskiej. Człowiek umieszczony na „drabinie bytów” jest najniższy z duchów i musi sprostać swej roli, walcząc pokusami upadku, który prowadzi do wynaturzeniu jego istoty. Roztropność, cnota rozumu wspomagają człowieka w wędrówce do Boga. Człowiek kierowany cnotą już na Ziemi spełnia swe posłannictwo, uczestnicząc w życiu społeczeństwa. To przybliża go do wiecznego szczęścia;

Augustynizm - (Św. Augustyn) Człowiek jako jednostka niezwykle dynamiczna, nacechowana poczuciem wew. Rozdarcia wynikającego z niemożności określenia się (człowiek został postawiony na granicy bytów, między aniołami i zwierzętami, stąd nieustanna walka pomiędzy cielesnością a duchowością, pożądaniem dobra i zła).

Franciszkanizm - (Św. Franciszek z Asyżu) Radość i miłość natury. Święty Franciszek zachwycał się zmysłową urodą świata. Cała Ziemia była jednym wielkim ołtarzem. Bóg jest ojcem wszystkich tworów. „Dziecko” Boże czuje się bratem wszelkiego stworzenia, towarzyszem wszelkiego bytu. Brak motywu pożytku z przyrody. Podchodzenie do bliźnich z wielkim szacunkiem i miłością (równe traktowanie ludzi). Służba ludziom i Bogu jest gwarancją życia wiecznego. Pochwała prostoty i pogody ducha.

Scholastyka - metod nauczania; w filozofii (teologii) stosowano

logikę Arystotelesa w celu udowodnienia dogmatów kościelnych

SZTUKA

styl romański - powstał w południowej Francji u schyłku X w. Utrzymał się do połowy XIII w. Reprezentowany w architekturze przez klasztory i kościoły. Charakterystyczne cechy: budowle o przeciętych rozmiarach; biforia - bliźniacze okienka o półkolistych łukach; freski; płaskorzeźby; kościoły ciemne o masywnym korpusie równowaga między kierunkami wertykalnymi i horyzontalnymi, sklepienia kolebkowe; dominacja łuku półokrągłego; przypory na zew. ścianach; potężne filary;

Np. Kościół Cluny II, Katedra w Krakowie, Krzywa Wieża w Pizie;

styl gotycki - pojawił się około pierwszej połowy XII w. w północnej Francji i zaczął wypierać budownictwo romańskie. Przetrwał do XVI w. Charakterystyczne cechy: budowle monumentalne, kościoły jasno oświetlone, smukłe i wysokie; akcentowanie kierunków wertykalnych; sklepienia

krzyżowo-żebrowe; łuki ostre; mury silnie przeprute; wielkie

okna; łuki podporowe; służki zespolone z filarami; rzeźba architektoniczna z motywami zaczerpniętymi z natury; figury pełnoplastyczne wytwornie opracowane; witraże;

Np. Katedra w Paryżu, Katedra w Remis, Katedra w Winchester;

Sztuka średniowieczna była przeważnie anonimową (twórczość -

służba Bogu);

Malarze:

Hans Memling „Sąd ostateczny”, Hieronim Bosch, Roger van der

Weyden, Giotto

UTWORY

„Bogurodzica” - liryka religijna, pierwszy hymn narodowy (i wiersz) Polski, pieśń ojczyźniana (carmen patrium) - do XVI w., dzieło rodzime (brak łacińskich odpowiedników). Autor nieznany. Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy” towarzyszy melodia śpiewana chóralnie, jednogłosowo, bez akompaniamentu instrumentów - monodia, charakterystyczna dla chorałów gregoriańskim. Wiersz intonacyjno - zdaniowy. Kompozycja utworu - porządek wezwań próśb modlitewnych. Dwuczłonowością, paralelizmem treściowym i składniowym. Wiersz zdaniowy-rymowany, asylabiczny, archaizmy (np. Bożyc - syn Boży), dwa wyrazy w formie przegłosu polskiego sławiena, zwolena. Pierwsza zwrotka jest apostrofą do Matki Bożej (błaganie), druga zanosi prośbę do Chrystusa, aby wysłuchał lud.

TERMINOLOGIA

Hagiografia - dział piśmiennictwa biograficznego, religijnego; żywoty świętych i legendy o nich, często idealizując postacie. Np. „Złota legenda” Jakuba de Voragine;

Św. Graal - mityczny kielich, do którego przelana została krew ukrzyżowanego Chrystusa. Wg Legendy, Graal ukazał się rycerzom zgromadzonym w zamku króla Artura, na chwilę zawisł błyszczący

w powietrzu, po czym bezpowrotnie zniknął. Motyw pojawia się w cyklu pt. „Rycerze Okrągłego Stołu”.

wzór św. Aleksego);

Apokryf - anonimowy tekst związany tematycznie z Biblią, nienależący do katolickiego kanonu ksiąg Pisma Świętego.

Chansons de geste - pieśń o czynach rycerskich;

Historiografia - pisarstwo historyczne obejmujące najpierw roczniki, później kroniki;

Roczniki - krótkie sprawozdania z najważniejszych wydarzeń, jakie

miały miejsce pod daną datą.

Krzyż i miecz - stały się symbolami średniowiecznej epiki. W oparciu o poznaną literaturę, można mówić o dwóch ideałach - wzorcach do naśladowania. Pierwszy to ideał rycerza - wzorem takim jest np. Roland z francuskiej " Pieśni o Rolandzie ". Drugi to ideał świętego (ascety ). Przykładem takiego wzoru osobowego może być św. Aleksy z " Legendy o św. Aleksym "

Danse Macabre - taniec śmierci; alegoryczny taniec w plastyce średniowiecznej (XIV i XV w.), korowód ludzi wszystkich stanów z kościotrupem na czele, wyrażający równość wszystkich ludzi w obliczu śmierci;

Uniwersalizm - dominacja religii chrześcijańskiej, podporządkowanie wszystkiego Bogu, jedność ideałów, identyczne pojmowanie świata

Ars Moriendi - sztuka umierania;

---