PODSTAWY DIETETYKI

ŻYWIENIE W CHOROBACH UKŁADU KRĄŻENIA

Choroby układu krążenia:

- 1 z 3 zgonów na choroby układu krążenia zdarza się przedwcześnie tj. przed osiągnięciem przeciętnego wieku życia

- eliminacja zgonów z powodu chorób ukł. krążenia może doprowadzić do wydłużenia długości życia o 7 lat

- choroby układu krążenia zostały zakwalifikowane do głównych przyczyn zgonów w grupie chorób niezakaźnych (lista WHO)

- u podłoża chorób układu krążenia leży miażdżyca tętnic

Miażdżyca

• Miażdżyca - choroba ogólnoustrojowa o licznych czynnikach etiologicznych i złożonej patogenezie. Jej charakterystyczną cechą jest ogniskowe gromadzenie się w ścianie tętnic: cholesterolu, komórek mięśni gładkich, monocytów, limfocytów, tkanki włóknistej soli Ca²⁺.

• Postępująca zmiana, zwana zmianą miażdżycową lub ogniskiem lub ogniskiem ateromatycznym, doprowadza do zwężenia światła naczynia, upośledzenia przepływu krwi przez tętnice, a w ostateczności do niedokrwienia narządów i tkanek położonych za zmianą miażdżycową.

• Teorie :

1. Wysoki poziom lipoprotein we krwi

2. Wzrost przepuszczalności śródbłonka naczyniowego (dla albumin, fibrynogenu i cholesterolu frakcji LDL)

3. Obecność makrofagów tj. komórek, które posadają receptory lipidów, ale nie mają regulacji zależnej od stężenia lipoprotein w cytoplazmie

• Czynniki sprzyjające rozwojowi miażdżycy:

• Palenie tytoniu

• Wysokie stężenie lipidów i lipoproteid we krwi (hiperlipidemia)

• Nadciśnienie tętnicze

• Otyłość

• Cukrzyca

• Czynniki prozakrzepowe (w tym stężenie fibrynogenu)

• Dziedziczność (występowania choroby niedokrwiennej serca w rodzinie)

• Wiek

• Płeć (mężczyźni)

W licznych publikacjach wymienia się inne czynniki ryzyka w tym:

• Wadliwe żywienie

• Mała aktywność fizyczna

• Stres

• Za czynniki ryzyka o podstawowym znaczeniu uznaje się hipercholesterolemię (wysoki poziom cholesterolu we krwi), nadciśnienie tętnicze i palenie tytoniu.

• Czynniki sprzyjające rozwojowi miażdżycy:

Poddające się modyfikacji		Niepoddające się modyfikacji
styl życia	czynniki biologiczne i fizjologiczne	cechy indywidualne
palenie tytoniu	nadciśnienie tętnicze	Obecność NChS lub innych chorób naczyniowych
wadliwe żywienie	wysoki poziom cholesterolu ogółem i frakcji LDL we krwi	Rodzinne występowanie NChS ( M< 55 r.ż. K< 65 r.ż)
nadmierne spożycie etanolu	wysokie stężenie TG we krwi	Wiek
mała aktywność fizyczna	niskie stęż. HDL we krwi	Płeć
stres	hiperglikemia lub cukrzyca
	otyłość

Miażdżycy towarzyszą również inne zaburzenia metaboliczne tj. otyłość, nadciśnienie, cukrzyca dyslipoproteinemia, wzrost krzepliwości krwi określane mianem zespołu polimetabolicznego X. Wraz z paleniem tytoniu, wpływem czynników dziedzicznych, małą aktywnością fizyczną, stresem i nieodpowiednim sposobie odżywiania, wiekiem i płcią stanowią czynniki ryzyka rozwoju miażdży.

• Hiperlipidemia

• Czynniki patologiczne przyczyniają się do rozwoju miażdżycy, a więc i NChS, zaburzenie w zakresie gospodarki lipidowej organizmu człowieka czyli hiperlipidemia.

• Pod tym pojęciem rozumie się stężenie cholesterolu i tri glicerydów w surowicy powyżej wartości przyjętych za pożądane (uzyskane na poziomie badaniań) i tak :

• Cholesterol całkowity < 5,2 mmol/l czyli < 200 mg/dl

• Triglicerydy < 2,0 mmol/l czyli < 180 mg/dl

	hipercholesterolemia	hipertiacyloglicerydemia
		mmol/l mg/dl	mmol/l mg/dl
łagodna	5,2-6,5 200-250	2,0-4,5 180-400
umiarkowana	6,5-7,8 250-300	4,5-11.5 400-1018
znaczna	> 7,8 > 300	>11,5 >1018

HIPERCHOLESTEROLEMIA jest kiedy ↑ cholesterolu całkowitego, TG w normie

HIPERTRIACYLOGICERYDEMIA ↑ TG, cholesterol całkowity w normie

HIPERLIPIDEMIA MIESZANA ↑ cholesterolu całkowitego, ↑ TG

• Wskaźniki biochemiczne:

• O stopniu zagrożenia miażdżycą decydują przede wszystkim frakcje lipoprotein LDL, HDL i VLDL.

• Wysokie stężenie LDL (zwłaszcza poddane oksydacyjnej modyfikacji) jest odpowiedzialne za szybki rozwój miażdżycy, a zatem stężenie cholesterolu w tej frakcji jest lepszym wskaźnikiem świadczącym o zagrożeniu rozwoju niedokrwiennej choroby serca aniżeli poziom cholesterolu całkowitego.

• Podobne cechy posiadają Lipoproteiny resztkowe (remnanty chylomikronów i VLDL)

• Lipoproteiny HDL są czynnikiem zmniejszającym ryzyko miażdżycy, stąd wysokie stężenia tej frakcji są pożądane, natomiast niskie stanowią czynnik zagrożenia.

• Dodatkowymi wskaźnikami ryzyka miażdżycy są stosunki:

• Cholesterolu całkowitego: cholesterolu HDL- korzystnie gdy <5,0

• Cholesterolu LDL: cholesterolu HDL- korzystnie gdy <3,0

LECZENIE

Celem leczenia hiperlipidemii powinno być osiągnięcie pożądanego profilu lipidowego, gdzie ryzyko NChS jest niskie.

• Zasady leczenia:

- indywidualne dla każdego pacjenta zależne od czynników sprzyjających jak i chorób współtowarzyszących

- leczenie ma doprowadzić do obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i triglicerydów, natomiast do wzrostu frakcji HDL

- dodatkowo dąży się do zapobiegania powstawania oxyLDL

• Farmakoterapia- dieta

• Postępowanie terapeutyczne powinno być prowadzone z wykorzystaniem leków hipolipemizujących (inhibitory reduktazy HMG-CoA, pochodne kwasu fibrynowego, żywice, kwas nikotynowy) i odpowiedniej diety

• W lekkich przypadkach hiperlipidemii z reguły wystarcza sama dieta

• W diecie tej szczególną uwagę należy zwrócić na zawartość tłuszczu ogółem, kwasów tłuszczowych nasyconych, jedno i wielonienasyconych, cholesterolu pokarmowego, błonnika i witamin antyoksydacyjnych.

• Składniki pożywienia a profil lipidowy

Składnik pokarmowy lub element zachowań żywieniowych	Analizowany parametr
		Cholesterol	TG	LDL	VLDL-TG	HDL
Energia (nadmiar, otyłość)
Kwasy tłuszczowe:
Nasycone krótkołańcuchowe	=		=
Nasycone długołańcuchowe					**
Jednonienasycone cis				=
Jednonienasycone trans
Wielonienasycone n-6
Wielonienasycone n-3			=
Cholesterol pokarmowy
Węglowodany złożone	*
Sacharoza
Fruktoza
Błonnik pokarmowy
Alkohol
Redukcja masy ciała
Niska konsumpcja alkoholu
Ograniczone spożycie cukru

• Kwasy nasycone vs CHD

• Zawartość kwasów nasyconych w diecie, cholesterolu mogą wywołać hipercholesterolemię u człowieka.

• Opracowano modele matematyczne ukazujące tę zależność:

∆chol (mg/dl)= 2,7∆S- 1,35∆P + 1,5√C mg/1000 kcal

∆chol- zmiany cholesterolu

∆S i ∆P równoczesne zmiany w poziomie kw. nasyconych i wielonienasyconych wyrażone w procentach całkowitej podaży energii

• ,,Krytycznym” składnikiem diety są kwasy tłuszczowe nasycone (laury nowy, mirystynowy, palmitynowy) ich źródłem w diecie są tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.

• Poziom aterodennej frakcji LDL podnoszą także kw. jednonienasycone trans, które są obecne w tłuszczach utwardzonych metoda uwodornienia.

• Hiperlipemiczne działanie wykazuje również cholesterol pokarmowy, jednak odpowiedź organizm lub jego wysoki poziom w diecie ma charakter indywidualny.

• Właściwości hipolipemizujące mają kwasy wielonienasycone n-6 (kwas linolowy)

• Działanie kwasów jednonienasyconych wynika z zastępowania w diecie kwasów nasyconych.

• Właściwości kwasów z rodziny n-3 (tłuszcze i olej rybne) są natomiast związane z działąniem hipotensyjnym, p/zakrzepowym, silnym wpływem na TG i słabym na frakcje HDL.

• Ważna jest prawidłowa masa ciała (otyłość sprzyja miażdżycy)

• Zasady leczenia

• Normalizacja masy ciała

• Udział energii z tłuszczu w całodziennej diecie- poniżej 30%

• nasycone KT- 6-7% energii

• jednonienasycone KT- 10-15% energii

• wielonienasycone KT- 8% energii

• n-6- 7% energii

• n-3- 1% energii

cholesterol pokarmowy- poniżej 300mg/dzień

• Realizacja zasad poprzez:

• ograniczenie spożycie tłuszczów

• wprowadzenie mleka i jego przetworów o obniżonej zawartości tłuszczu, zwiększone spożycie olejów roślinnych

• wzrost spożycia ryb, witamin o wł. Antyoksydacyjnych B₆, B₁₂, B₂, kwasu foliowego w związku z rolą homocysteiny w rozwoju miażdżycy

• podaż możliwa przez dietę obfitującą w warzywa i owoce (min 500 g/dzień)

• wzrost udziału energii z białka pochodzenia roślinnego zwłaszcza nasion roślin strączkowych

• spożycie błonnika pokarmowego 30-40 g/dzień

• ważna składowa, systematyczny, umiarkowany wysiłek fizyczny trwający co najmniej 30 minut dziennie

• Żywienie a CHUK

• Nadmierne spożycie soli kuchennej

Nadmierne ilości Na w komórkach mięśni naczyń krwionośnych zwiększają podatność na bodźce skurczowe, co prowadzi do wzrostu ciśnienia

Dzienne spożycie soli nie powinno przekraczać 5-6 g (1 płaska łyżeczka do herbaty)

• Niedostateczne spożycie K,Mg,Ca

K obecny w produktach poch. roślinnego (pomidory, banany, suszone owoce), w mięsie i podrobach

MG obecny w ciemnym pieczywie, grube kasze, rośliny strączkowe, mięso, ryby

CA obecny w mleku i poch. roślinnych:ciemne pieczywo, kapusta, pory, morele, sałata

• Aktywność fizyczna

• Co najmniej 4-5/tydz. 30-40 minut od dość lekkiego do trochę wyczerpującego i próba mówienia jeżeli nie można prowadzić rozmowy podczas wysiłku, wysiłek jest zbyt intensywny

• Zalecane formy wysiłku : spacer, rower, gimnastyka, pływanie, bieganie, wchodzenie po schodach

• Niezalecane: siłownia, nurkowanie, wstrzymywanie oddechu

---