WYKŁAD 9 (6.12.2011)
ŻYWNOŚĆ A CHOROBY CYWILIZACYJNE
Głównym czynnikiem wielu chorób jest nie tylko żywność, ale niekorzystny styl życia, w tym sposób odżywiania. Szeroko rozpowszechnione określenie ,,żywność zdrowa” (miód, mleko, owoce..) i ,,żywność niezdrowa” (chipsy, czekolada, frytki) są oczywiście zupełnie błędne. Nie ma pokarmów ,,zdrowych” i ,,niezdrowych”, a ich działanie zależy od:
- okoliczności, w którym zostały zastosowane
- stanu przewodu pokarmowego
- proporcji w jakich zostały spożyte
- sposobu przygotowania
Wykazano, że wadliwe niedoborowe lub nadmierne i jednostronne żywienie jest przyczyną ponad 80 jednostek chorobowych.
W efekcie 1/3 ludności w Polsce (12 mln) cierpi na schorzenia dieto zależne w tym metaboliczne choroby cywilizacyjne tj. choroby układu krążenia, cukrzyca, osteoporoza, nadmiar masy ciała, nowotwory przewodu pokarmowego, niedokrwistość, niedobór Fe, próchnica.
Nieprawidłowe żywienie jest związane z :
Obniżeniem zdolności koncentracji uwagi
Obniżeniem wydajności pracy
Osłabieniem możliwości przyswajania wiedzy i uczenia się
Zastosowanie odpowiedniej diety umożliwia szybkie i efektywne leczenie wielu chorób lub skuteczne wspomaganie leczenia farmakologicznego. W niektórych jednostkach chorobowych np. nadwaga, otyłości, cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca, dieta jest podstawowym lub często jedynym elementem terapii. Lekceważenie przestrzegania diety bardzo utrudnia i przedłuża proces leczenia
ŻYWIENIE PODSTAWOWE
Ma za zadanie zapewnienie jak najlepszego rozwoju fizycznego i umysłowego oraz utrzymanie dobrego stanu zdrowia. Potrzeby zależą od :
Wieku
Płci
Masy ciała
Stanu fizjologicznego
Aktywności fizycznej
Zaspokojone muszą być potrzeby energetyczne organizmu oraz zapotrzebowanie na składniki odżywcze: białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy, składniki mineralne. Taki typ odżywiania stosuje się u osób zdrowych, u których nie jest wymagane specjalne postępowanie dietetyczne. Dozwolone są produkty wszystkie i potrawy wszystkie, które powinny spełniać warunki racjonalnego żywienia.
Normy: zalecenia żywieniowe
Białka 12-14%energii Sacharoza <10% energii
Tłuszcze <30% energii Błonnik 27-40 g
Węglowodany 55-65% energii Cholesterol pokarmowy <300 mg
OTYŁOŚĆ
Stan patologicznego wzrostu ilości tkani tłuszczowej jako składowej części organizmu. Wzrost tłuszczu w organizmie następuje w wyniku nadmiernego gromadzenia tracylogiceroli w komórkach tłuszczowych (adypocytach)- otyłość hipertroficzna lub jest konsekwencją zwiększenia się ich liczby- otyłość hiperplastyczna. Często występują jednocześnie.
K > 30% tk. tłuszczowej M > 25%
Podział:
*Endogenne (metaboliczna)- związana z zaburzeniem metabolicznego wydatku energetycznego
Podwzgórzowa - związana z zaburzeniem urazu mózgu
Genetyczna - zaburzenie objawiające się jako zespół metaboliczny, chromosomy płciowe
Endokrynologiczne wynikające z zaburzeń wydzielania niektórych hormonów
Psychosomatyczna, będące wynikiem nieprawidłowej reakcji człowieka na stres
*Egzogenne wywołane nadmiernym pobraniem produktów
Pokarmowa
Wynikające z braku aktywności fizycznej
Polekowa, w której w wyniku przyjmowanie niektórych leków np. kortykosteroidy, poch. estrogenu, dochodzi do ↑ apetytu ( + bilans energetyczny)
Bilans energetyczny
Zawartość tłuszczu w organizmie jest precyzyjnie regulują zasady bilansu energetycznego. Za prawidłowy bilans odpowiadają mechanizmy, kluczową rolę neuropeptydy i neuroprzekaźniki w OUN.
Patologicznym zachowaniem jest anoreksja (jadłowstręt) jako brak odczucia głodu.
Przeciwieństwem jest ,,żarłoczność” odczucie głodu mimo spożycia pokarmu.
Obniżenie jakości życia z powodu otyłości:
Niska samoocena
Okresowo występująca depresja
Izolacja społeczna
Kłopoty z zatrudnieniem
Wczesna renta (zmniejszenie skutków)
Brak akceptacji własnego wyglądu
Korzyści z redukcji masy ciała (o około 10 kg może spowodować):
40% ↓ ryzyka nowotworu, związanego z otyłością
30% ↓ zgonów z powodu powikłań cukrzycy
20% ↓ umieralności ogólnej
↓ ciśnienia skurczowego o 10 i rozkurczowego o 20 mmHg
↓ o 50% glukozy na czczo ( w cukrzycy)
↓ stężenia cholesterolu całkowitego o 10%
↓ LDL o 15%
↓TG o 30%
↑HDL o 8%
↓ agregacji erytrocytów i poprawa zdolności fibrynolitycznej
↑ długości życia
↑ samooceny i pozytywnych emocji
Wskaźniki
Należna masa ciała wg Puttona:
M= wzrost -100 - (wzrost -100) :20
K= wzrost - 100 - (wzrost - 100) : 10
BMI wskaźnik Quetelete:
BMI= masa ciała/ wzrost 2 (kg/m2)
Prawidłowe Polska: 18,5-24,9 (kg/m2), USA 20-25; po 50 roku życia 25-27
Nadwaga 25-30 (kg/m2)
Otyłość ponad 30 (kg/m2) często rozpoznawana przy 27 (kg/m2)
W populacji mężczyzn 42-45 lat najmniejsza liczba zgonów przy BMI 25-28 (kg/m2), nadumieralność > 28 (kg/m2)
WHR
Bez względu na płeć osoby otyłe są szczególnie narażone na nowotwory odbytu, wątroby, trzustki i nerek. Kobietom grozi także rak macicy i piersi, a u mężczyzn rak prostaty.
Otyłość gonoidalna (pośladkowo-udowa, charakterystyczna dla kobiet najczęściej powoduje):
Kłopoty z oddychaniem
Bezdech senny
Zaburzenie rytmu serca
Zwyrodnienie kości i stawów
Żylaki
Otyłość aneroidalna u mężczyzn nadmiar tkanki tłuszczowej gromadzi się zwykle wewnątrz jamy brzusznej i najczęściej wywołuje:
Udar mózgu
Nadciśnienie tętnicze
Miażdżycę
Zawał mięśnia sercowego
Cukrzycę
Dyslipidemie, nieprawidłowe stężenie lipidów we krwi
Rozpoznanie otyłości, nadwagi:
BMI
WHR
Ustalenie etiologii otyłości (wywiad, badania przedmiotowe, bilans energetyczny, czasem dodatkowe badania)
Rozpoznanie powikłań otyłości (zespół polimetaboliczny)
Leczenie otyłości prostej
- dietetyczne
- wysiłek fizyczny- dostosowany do wydolności i możliwości indywidualnych
- leczenie sanatoryjne- zmiana stylu życia
- leczenie farmakologiczne (żaden lek nie powoduje bezpośrednio utraty masy tłuszczu, znaczenie pomocnicze skojarzone z dietą)
-sibutramina- hamuje zwrotny wychwyt 5-HT i NA, ↑ uczucie sytości
- orlistat hamuje aktywność lipazy trzustkowej i żołądkowej, ↓ jelitowego wchłaniania ok. 30% spożytego tłuszczu
Program redukcji masy ciała:
Zmiana stylu życia
Zastosowanie diety
↑ wysiłku fizycznego
Ewentualnie farmakoterapia
Cel diety redukującej:
Wywołać ujemny bilans energ.
Dostarczyć odpowiednią ilość wszystkich składników odżywczych z wyjątkiem energii
Być dostosowana da zwyczajów żywieniowych pacjenta
Być łatwe do przygotowania oraz być łatwe do zastosowania w domu i poza nim
Być odpowiednie do długotrwałego stosowania
Model żywienia na przyszłość
Zasady postępowania dietetycznego:
↓ masy ciała: ↓ zawartości tłuszczu i ↓ węglowodanów prostych
Najkorzystniejsze są diety z deficytem energii, który wynosi od 500-1000 kcal/dzień
Dieta umożliwia utratę 0,5-1,0 kg/tydzień
Podaż białka powinna być na poziomie min 1 g/ kg przynależnej masy ciała
Zasady diety
Objąć wszystkie grupy produktów żywnościowych
Stała struktura posiłków
Odpowiednia częstość i regularność
Posiłki spożywać wolno, aby odczuć sytość dopiero po pewnym czasie od rozpoczęcia jedzenia
↓ ilości tłuszczu z zaleceniem ↑ spożycia warzyw, owoców, ziaren zbóż oraz regularny wysiłek fizyczny
Tłuszcze
Ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych, dieta powinna dostarczać NNKT. Zaleca się 40 g tłuszczu na dobę, z czego 25-30 g to tłuszcz niewidoczny pochodzący z produktów białkowych. Zaleca się olej roślinne, margaryny utwardzone metodą estryfikacji i wzbogacone w witaminy.
Tłuszcz zwierzęcy w mleku, jajach, mięsie, drobiu stanowiące 10 % energii zapotrzebowania. Połowa tłuszczu znajduje się w mięsie. Powinno się jeść więcej ryb i drobiu. Nie smarować pieczywa masłem ani margaryną, spożywać mleko niskotłuszczowe (najlepiej 0,5-1,5%), chude sery.
Najwyżej można zjeść 1 płaską łyżeczkę (4,5 g) tłuszczu do smarowania oraz 1 łyżkę olej (10g). Stosować sos winegret jako dodatek do surówek z warzyw.
Węglowodany
Ograniczyć spożycie węglowodanów prostych (100 g źródło energii dla układu nerwowego i erytrocytów).
Wskazane jest pieczywo razowe (bez dodatku karmelu, miodu), kasza gryczana, otręby (są cennym źródłem błonnika pokarmowego, witamin z gr B )
Ograniczyć spożycie: jasnego pieczywa, makarony, pozostałe kasze, ziemniaki
Unikać soków i napojów. Alkohol dostarcza 1g - 7 kcal.
Picie piwa (1 tygodniowo) przy źle zbilansowanej diecie ( po roku + 3 kg tkanki tłuszczowej)
Błonnik pokarmowy
Zalecane produkty: pieczywo razowe, pieczywo graham, kasze, płatki owsiane, warzywa i owoce
W diecie powinno być dużo surówek, sałatek, warzyw gotowanych
Konsumpcja produktów zawierających dużo błonnika powinna być systematycznie zwiększana (przy dobrej indywidualnej tolerancji)
Uwaga owoce!
Nieograniczone spożycie owoców (osoby z dietą) prowadzą do braku ↓ masy ciała, nawet jej wzrostu. Wynika to z większej kaloryczności owoców niż warzywa ( 40-70 kcal/ 100 g). Należy uwzględniać indeks glikemiczny < 55.
Białko
Należy spożywać 0,8 g/kg masy ciała.
Sól kuchenna < 5,0 g/dzień, płyny 1,5-2,0 l obojętnych dziennie, ograniczać ostre przyprawy
Przygotowanie potraw
Najlepiej smażyć na patelniach teflonowych bez dodatku tłuszczu, pieczenie najlepsze w foli, grillowanie, gotowanie i duszenie bez dodatku tłuszczu.
Rezygnować z mąki, zasmażek, majonezów, sosów.
Nie spożywać nadmiernie oliwy z oliwek bo 9 kcal/g
Nie popijać w czasie posiłków!!
Przyprawy
Kwas cytrynowy, sok z cytryny, koperek, cebula, czosnek, majeranek, kminek, wanilia, cynamon, goździki
Wysiłek fizyczny
ułatwia utratę energii
wyrównuje współistniejące zaburzenia metaboliczne
obniża wydzielanie insuliny i podwyższa wrażliwość na insulinę receptorów
- zapobiega ↓ podstawowej przemianie materii i efektowi ,,jo-jo”