SOCJOLOGIA WYCHOWANIA I JEJ PODSTAWOWE ZAGADNIENIA (WYK 1)
Przedmiotem socjologii wychowanie są procesy społeczne zachodzące w instytucjach wychowawczych i tych sytuacjach społecznych, które pełnią funkcje wychowawcze i socjalizacyjne.
Celem socjologii wychowania jest analiza wpływów i czynności wychowawczych w środowiskach, grupach i instytucjach o tym charakterze, a także efektów tych wpływów i działań.
Antropologia kultury dostarcza narzędzi pozwalających zajrzeć głębiej pod powierzchnię zjawisk zachodzących w klasie szkolnej i w innych środowiskach wychowawczych.
Definicja: Dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury
Psychologia społeczna – bada relacje między uczestnikami interakcji pod kątem ich wpływu na indywidualność jednostki jako członka grupy, na jej funkcjonowanie dynamikę.
Definicja: dziedzina nauki z pogranicza psychologii i socjologii badająca w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania wpływają na psychikę jednostki
Socjologia i pedagogika wyłoniły się z filozofii, która jako nauka teoretyczna zajmowała się/zajmuje się istotą procesu wychowania, związku duchowego mistrza i ucznia. Zarówno socjologia wychowania jak i pedagogika społeczna zajmują się środowiskiem wychowawczym i jego wpływem na jednostkę, procesami uspołeczniania człowieka….
SW – z perspektywy opisowej, wskazując prawidłowości i zależności między zjawiskami.
Socjolog skupia się bardziej na badaniu i opisywaniu różnic edukacyjnych między dziećmi.
PS – koncentruje się na przekształcaniu środowisk, by lepiej zaspokajały potrzeby ludzi.
Pedagog społeczny stara się różnicom przeciwdziałać i je wyrównywać.
Środowisko wychowawcze to całokształt wpływów oddziałujących na jednostkę – celowo organizowanych i spontanicznych, powodujących określone przeżycia i postępowanie. (K. Sośnicki)
F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska wychowawczego trzy następujące elementy:
osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice, bohaterowie dzieciństwa)
grupy społeczne (społeczność sąsiedzka, rówieśnicy, klasa szkolna)
instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)
Socjalizacja – część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymywania się i wykonywania określonych ról społecznych (J. Szczepański).
Powszechnie rozróżnia się dwie fazy procesu socjalizacji – socjalizację pierwotną i wtórną, współcześni badacze edukacji dodają jeszcze kategorię socjalizacji krytycznej.
W trakcie trwania socjalizacji pierwotnej uczymy się porozumiewać za pomocą języka, dokonuje się przekaz podstawowych norm społecznych i interioryzacja elementów tradycji kulturowej.
Na etapie socjalizacji wtórnej wraz z poszerzającym się kręgiem interakcji społecznych pojawiają się nowe wartości, niektóre sprzeczne z już przyswojonymi.
Przede wszystkim jednak uczymy się ról społecznych, stajemy się członkami różnych grup, poznajemy system sankcji społecznych, reakcje na nasze zachowania. Uczymy się dokonywać wyborów i ponosić konsekwencje własnych działań.
Socjalizacja krytyczna pojawia się u progu dorosłości, przybierając formę kontestacji wartości i wzorów życia prezentowanych przez otoczenie i selektywnego wyboru niektórych spośród nich. Socjalizacja krytyczna nie jest odrębną fazą socjalizacji – pojawia się w trakcie socjalizacji wtórnej.
Mechanizmem, który stymuluje przebieg socjalizacji krytycznej jest konflikt między tym co zastane, a tym co nowe. Prowadzi do podwyższenia poziomu indywidualności jednostki. Umożliwia dystansowanie się od oferty otoczenia i ról jakie oferuje społeczeństwo.
W wyniku socjalizacji krytycznej zyskujemy autonomię działania, wchodzą w etap tzw. moralności postkonwencjonalnej.
Analizy procesu socjalizacji dokonują dwie główne grupy teorii naukowych:
Teorie psychologiczne – w których główne zróżnicowania procesu socjalizacji wynikają z płci
Teorie socjologiczne – w których głównym kryterium zróżnicowania są role uczniów przyjmowane w szkole
Teorie psychologiczne
antropologiczne
poznawczo-osobowościowe
psychoanalityczne
behawiorystyczne
Teorie socjologiczne
strukturalno-funkcjonalne
interakcyjne
W obrębie teorii psychologicznych można wyodrębnić cztery główne stanowiska:
Stanowisko antropologiczne
Przyczyną różnic w zachowaniach czy cechach osobowości chłopców i dziewczynek jest sposób, w jaki dana społeczność utrwaliła wzorce zachowań społecznych dotyczących reprodukcji i produkcji.
Ważne jest jak członkowie społeczności dzielą zadania życiowe – np. zdobywanie pożywienia, opieka nad dziećmi. Podział ten zależy od klimatu, tego kto sprawuje władzę itp.
Stanowisko poznawczo-osobowościowe
Badania ukazują przewagę kobiet nad mężczyznami w sferze inteligencji werbalnej, a mężczyźni przeważają w sferze myślenia obrazowo-przestrzennego.
Mężczyźni uznawani są za bardziej agresywnych – co wynika z siedmiokrotnie wyższego poziomu wydzielania testosteronu, ale i społecznego przyzwolenia na bycie silnym, dominującym.
Stanowisko psychoanalityczne
Kluczowe dla nabycia tożsamości płciowej jest superego, którego rozwój przypada na 6-ty rok życia. (Superego w teorii Z. Freuda stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji).
Źródłem superego jest identyfikacja z rodzicem płci przeciwnej. U chłopców zerwanie emocjonalnego związku z matką ma charakter szokowy, u dziewcząt ma powolny prze bieg, czego efektem jest słabszy rozwój superego i większa podatność na emocje.
Stanowisko behawiorystyczne
Rodzice przejawiają zdecydowane reakcje wobec przejawów agresji u dziewcząt i częściej stosują kary fizyczne wobec chłopców. Identyfikacja z matką lub ojcem zależy (inaczej niż w przypadku stanowiska psychoanalitycznego) od okazywanego synowi czy córce zainteresowania, troski czy też władzy reprezentowanej przez jednego z rodziców.
Stanowisko strukturalno-funkcjonalne
W teoriach socjologicznych za kluczowy czynnik socjalizacji uznawana jest rola społeczna związana z funkcjonowaniem dziecka w szkole.
Stanowisko s-f zakłada, że istotą socjalizacji jest przystosowanie do określonych wymogów, norm i reguł odnoszących się do funkcjonowania w roli ucznia.
Szkoła to swoista miniatura społeczeństwa, a jednocześnie instytucja, która pośredniczy w przechodzeniu od bycia członkiem rodziny (partykularyzm) do bycia członkiem społeczeństwa (uniwersalizm).
Dobrze funkcjonujący w swej roli uczeń jest odtwórcą i naśladowcą nauczyciela, a jednocześnie jest na tyle silnie zintegrowany z grupą (rówieśnikami), by nauczyć dopasowywać swoje potrzeby do oczekiwań innych.
Szkoła poprzez internalizację uniwersalistycznych norm i wartości promuje postawy konformistyczne - uczy funkcjonowania w dorosłym społeczeństwie.
Stanowisko interakcyjne
Istotą socjalizacyjnego działania szkoły jest proces komunikacji, którego podstawą jest wspólny system symboli – język.
Przystosowanie do wymagań szkoły, a w konsekwencji do społeczeństwa (jak w stanowisku s-f) zastąpione jest tu aktywnym przyjmowaniem wyobrażeń o sobie i świecie, przebiegającym w toku porozumiewania się z innymi.
Ma więc miejsce proces autokreacji (a nie naśladownictwa), w którym chodzi o podkreślanie i promowanie indywidualności ucznia.
Tworzenie tożsamości uczniowskiej opiera się na równowadze między procesami normalizacji i indywidualizacji.
Konieczny jest pewien poziom przystosowania do norm szkolnego życia ale i pewien poziom napięcia w roli ucznia objawiający się oporem edukacyjnym.
Podstawą tworzenia obrazu samego siebie jest etykieta złego lub dobrego ucznia, która (co odkrywają uczniowie) nie zależy tylko od własnych wysiłków intelektualnych, ale i od bycia właściwie postrzeganymi przez nauczycieli.
WYCHOWANIE
Zarówno socjalizacja jak i wychowanie dotyczą osobowości jednostki i prowadzą do zmian w jej obrębie. Zmiany te mogą być pozytywne bądź negatywne, mogą mieć charakter trwały lub tymczasowy.
Różnica między socjalizacja a wychowaniem polega na tym, że w przypadku wychowania zmiany są zawsze trwałe i społecznie pożądane.
RÓŻNICE MIĘDZY SOCJALIZACJĄ A WYCHOWANIEM
Wychowanie z założenia ma charakter intencjonalny, jest świadome i celowe, socjalizacja natomiast jest nieświadoma i nieintencjonalna, nie ma tu wcześniejszych założeń czy planu postępowania.
Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez udziału woli wychowanka i osób z grona jego otoczenia, opiera się na naśladownictwie, interioryzacji całokształtu cech otoczenia społecznego.
Nauczanie – planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przezywania wartości i działań praktycznych. (Nowy słownik pedagogiczny)
Rozróżniając: kształtowanie dyspozycji kierunkowych (poglądy, motywy działań, ideały i wartości) nazywamy wychowaniem.
Kształtowanie dyspozycji instrumentalnych (umiejętności, nawyki, zainteresowania) nazywamy nauczaniem.
RODZINA (WYK 2)
Amerykanin George Peter Murdock przedstawił w 1949 r. definicję rodziny, która ukierunkowała na długie lata myślenie socjologów o rodzinie. Murdock użył jako pierwszy określenia „rodzina nuklearna”.
Rodzina nuklearna – to jednostka terytorialna (tzn. zlokalizowana w domu), składająca się z żony, męża oraz ich potomstwa. To grupa społeczna chrakteryzująca się wspólnym zamieszkiwaniem, współpracą ekonomiczną i podziałem pracy oraz reprodukcją.
Obejmuje dwójkę dorosłych płci przeciwnej prowadzących aprobowane społecznie życie seksualne oraz jedno bądź więcej dzieci własnych lub adoptowanych
Taka rodzina pełni cztery podstawowe dla każdego społeczeństwa funkcje: seksualną, reprodukcyjną, ekonomiczną i wychowawczą.
Naukowcy badający społeczeństwo w połowie XX wieku koncentrowali się na tym, że społeczeństwo składa się z rodzin, stanowią one „cegiełki” w budowli jaką jest społeczeństwo, lub „komórki” w organiźmie.
Stąd często spotykana w naszym języku analogia – „rodzina jako podstawowa komórka społeczna”
Nukleus - jądro
Talcott Parsons w swej pracy o rodzinie (1955 r.) wskazuje ważność rodziny nuklaernej dla współczesnego społeczeństwa. Korzyści są w postaci: zachowania porządku społecznego, wstępnego socjalizowania dzieci i stabilizacji ludzkich osobowości.
Inna funkcja to „zarządzanie napięciami” – rodzina nuklearna zaspokaja ludzkie potrzeby intymne i emocjonalne, których żadna inna instytucja społeczeństwa współczesnego zaspokoić nie może.
Funkcję tę pełni kobieta (żona) – a mianowicie w największym stopniu zajmuje się sferą emocjonalną całej rodziny.
Mężczyzna (mąż) to łącznik między rodziną, a światem zewnętrznym. W większym stopniu odpowiada też za sferę norm społecznych w procesie socjalizacji.
Rodzina pełni dla całości społeczeństwa szereg ról - czy mówiąc inaczej realizuje pewne zadania. Socjologowie nazywają je funkcjami rodziny. Wspomina o niektórych z nich już przytaczana wcześniej definicja Murdocka. Ale można funkcji rodziny wyodrębnić więcej:
Jan Szczepański wymienia sześć funkcji rodziny:
Funkcja prokreacyjna
Funkcja ekonomiczna
Funkcja socjalizacji i wychowania
Zaspokajania potrzeb emocjonalnych
Kontroli zachowań członków
Nadawania pozycji społecznej
Tomasz Szlendak poszerza tę listę do 10-ciu funkcji, wymieniając:
Funkcja reprodukcyjna
Rodzina podtrzymuje biologiczną ciągłość społeczeństwa, jest bowiem najmniejszą grupą społeczną, która rekrutuje swych członków poprze rozród i przyczynia się tym samym do podtrzymania trwałości innych, szerszych od niej ludzkich zbiorowości.
Funkcja socjalizacyjna
Najogólniej: rodzina zapewnia ciągłość kultury, jest pierwszym miejscem, w którym jednostka zapoznaje się z kulturowym dziedzictwem społeczeństwa: językiem, wartościami, normami, obyczajami, standardami moralności.
Można też spojrzeć na tę funkcję bardziej szczegółowo i rozpatrywać ja w kilku sferach:
biologiczno-popędowej to opieka, stwarzania właściwych warunków do rozwoju, ochrona przed szkodliwymi wpływami otoczenia (jest to bliskie temu co w innym ujęciu można nazwać funkcją opiekuńczą)
społeczno-kulturowej (tradycja, transmisja wartości, przekaz międzypokoleniowy)
świadomościowo-moralnej (to normy postępowania, reguły życia społecznego, wzory osobowe i kulturowe)
Funkcja opiekuńcza
Rodzina zabezpiecza dzieci w związku z ich niesamodzielnością oraz innych swoich członków w przypadkach nieradzenia sobie przez nich z przeciwnościami losu lub niemożności zaspokojenia potrzeb.
Funkcja emocjonalna
Rodzina dostarcza rodzicom oraz ich dzieciom emocjonalnego wsparcia, zaspokaja także potzrebę miłości.
Funkcja seksualna
Rodzina jest instytucją regulującą stosunki seksualne między ludźmi dorosłymi – konkretnie spełnia tę funkcję małżeństwo
Funkcja ekonomiczna
Rodzina jest instytucją zapewniającą swoim członkom rozmaite zasoby materialne, a jej członkowie mają wyznaczony odpowiedni zakres działań gospodarczych, związany z wiekiem i płcią.
Funkcja stratyfikacyjna
Rodzina wyznacza odpowiedni status społecznyswoim członkom i przyczynia się do utrwalania systemu stratyfikacyjnego w społeczeństwie (podziału na klasy, warstwy, stany, kasty), odgrywa rolę konserwującą społeczeństwo.
Funkcja identyfikacyjna
Rodzina określa miejsce jednostki w społeczeństwie, stanowi dla niej punkt startu życiowego, a zatem również decyduje o jej statusie przypisanym, o możliwościach jednostki i podstawowych barierach, jakie przypuszczalnie – z uwagi na fakt urodzenia w tej, a nie innej rodzinie – napotka na życiowej drodze. Jednostka jest identyfikowana z własną rodziną pochodzenia przez innych.
Funkcja integracyjno-kontrolna
Rodzina kontroluje działania jej członków poprzez organizację ich życia w myśl ustalonych w ramach danego społeczeństwa, a egzekwowanych przez domowników reguł postępowania oraz dyscyplinuje ich. Rolę integracyjną pełnią min. cykliczne święta rodzinne i ustalony rytm dnia (czas i miejsce posiłków).
Funkcja rekreacyjno-towarzyska
Rodzina jest instytucją, która zagospodarowuje swoim członkom czas wolny, organizując rozrywkę i wypoczynek, a także wprowadza dzieci w świat powiązań towarzyskich, poprzez organizację, dawanie przestrzeni, finansowanie i kontrolę kontaktów z innymi ludźmi.
PRZEMIANY RODZINY
wszystkie te funkcje w rozmaitym stopniu realizowane były/są przez rodzinę w zależności od okresu historycznego.
Przemiany rodziny łączą się ze zmianami społecznymi. Te zmiany odsuwają od rodziny podejmowanie decyzji oraz kontrolę społeczną i przenoszą je na jednostki i inne instytucje społeczne.
Wg Waite’a najważniejsze zmiany społeczne współcześnie odpowiedzialne za przemiany rodziny to:
wzrost znaczenia gospodarki rynkowej
zwiększanie się zarobków
przyrost produkcji
urbanizacja
zmiany w strukturze edukacji
zmiany w ideologii ukierunkowane na większą indywidualizację
Max Horkheimer wymienia osiem przemian jakie zaszły w obrazie rodziny współczesnej ostatniego ćwierćwiecza
Zmniejszanie się rodziny, ewolucja od wielopokoleniowej, zamieszkującej razem do jednopokoleniowej, nuklearnej, częstsze decyzje o nieposiadaniu dzieci (model DINKS) lub odroczeniu posiadania potomstwa
DINKS (double income, no kids) – podwójny dochód bez dzieci
Późniejsze zawieranie małżeństw – związane z pewną hierarchizacją wartości – dążeniem do zdobycia wykształcenia przez młodych, niezależności finansowej w wyniku pozyskania dobrej pracy
3) Zmiana roli kobiety/matki – w wyniku rosnących tendencji do zdobywania wykształcenia, kwalifikacji zawodowych przez kobiety, a następnie profesjonalizacji ich karier kobiety krócej przebywają na urlopach wychowawczych, mają większy udział w utrzymaniu domu, a zatem i glos w sprawach decydujących o życiu wszystkich członków rodziny
4) Kryzys autorytetu ojca – związany z jego psychicznym wyłączeniem z życia rodziny spowodowanym wielogodzinną pracą, realizacją obowiązków zawodowych poza stałym miejscem zamieszkania, brakiem emocjonalnego kontaktu z dziećmi.
W wyniku tego pojawiają się trudności w przekazywaniu wzorów męskości czy elementów roli ojca/męża
5) Egalitaryzacja mechanizmów władzy i kontroli związana z równym udziałem w utrzymaniu domu kobiety i mężczyzny, jak i podobne zjawisko dotyczące relacji rodzice- dzieci
6) Schyłek kultu przodków i zmniejszająca się rola dziadków w wychowaniu dzieci częściowo związana jest z kulturowymi zmianami dotyczącymi kierunku przekazu międzypokoleniowego, rosnącą orientacją na teraźniejszość.
Świat społeczny pokolenia dziadków - jednoznaczny moralnie, kreowany przez jednostkę, oparty na prostocie relacji międzyludzkich, konsekwencji myślenia i działania, wpływie każdego człowieka na własne życie – a więc nieprzystający do obecnego
7) Rozluźnienie więzi – rodzina stopniowo przestaje być podstawowym źródłem wartości i grupą odniesienia, a także ostoją bezpieczeństwa psychicznego, rzadziej dochodzi do wspólnych spotkań, debat w kwestiach problemowych, rodzice i dzieci mniej o sobie wiedzą, a zatem gorzej niż dawniej realizowana jest funkcja zaspokajania potrzeb emocjonalnych
8) Konwencjonalizacja formy – rodzina w tradycyjnym tego sowa znaczeniu traci swą społeczną wartość, przestaje być jedynym modelem współżycia między ludźmi
Z. Tyszka wyróżnia trzy stadia przemian rodziny powiązane z trzema formami społeczeństw: preindustrialnym, industrialnym i postindustrialnym.
Rodzina epoki preindustrialnej to tradycyjna rodzina patriarchalna podporządkowana władzy ojca. Posiada warsztat produkcyjny kierowany przez głowę domu – męża. Role rodzinne i produkcyjne pozostają ściśle powiązane, interes rodziny jest nadrzędny w stosunku do potrzeb jednostek.
W niższych warstwach społecznych żony pracowały razem ze swoimi mężami, w wyższych – wspierają mężów w zarządzaniu majątkiem.
Dzieci pracowały od najmłodszych lat na rzecz rodziny, opieka nad dziećmi była powierzchowna i często powierzano ją starszym córkom.
Fundamentalną cechą porządku społecznego było przypisanie własności oraz zarządzania – mężczyźnie. Kobiecie zamężnej – podporządkowane mężowi uczestnictwo w różnych pracach.
Praca w domu i opieka nad dziećmi są przypisane kobiecie, posiadanie władzy i specjalizacji zawodowej – mężczyźnie.
Rodzina epoki industrialnej. Kształtuje się model rodziny zredukowanej do dwóch pokoleń (rodziców i dzieci) mieszkających w osobnym mieszkaniu i prowadzących własne gospodarstwo domowe. Najczęściej jest to rodzina nieprodukcyjna, w której zawodowo oprócz męża pracuje poza domem także żona.
Dużego znaczenia nabierają więzi osobowe. Zanika dystans między małżonkami oraz rodzicami i dziećmi. Rośnie znaczenie indywidualnych potrzeb, wymiany emocjonalnej i wartość interakcji.
Jednocześnie rodzina staje się mniej stabilna, bardziej podatna na rozpad, gdyż więzi osobowe są mniej trwałe w porównaniu z więziami rzeczowymi, które poprzednio ją konstytuowały.
Rodzina epoki postindustrialnej doświadcza konsekwencji wynikających ze wzrostu zatrudnienia kobiet (wynikającego z potrzeb ekonomicznych oraz dążeń do samorealizacji). Zmieniają się relacje małżeńskie – egalitaryzm życia małżeńskiego i rodzinnego.
Bardziej symetryczny podział pracy – wzrost oczekiwań co do podejmowania przez kobiety pracy poza domem, większe włączanie się mężczyzn w życie rodziny. Pojawia się w związku z tym pojęcie małżeństwa partnerskiego.
Koniec lat 70-tych XX wieku charakteryzuje się gwałtownym pojawieniem się zamężnych kobiet na rynku pracy, a także ich stosunkowo szybkim powrotem do pracy po urodzeniu dziecka. Macierzyństwo stało się raczej fazą w życiu kobiety, a nie stylem życia.
ETAPY ROZWOJU RODZINY (WYK3)
Zmiany rodziny – jej składu, liczebności i funkcji zachodzą w pewnej sekwencji etapów – można wyróżnić ich osiem (wg amerykańskich autorów Duvall, Hill).
WKROCZENIE W DOROSŁOŚĆ
Młodzi ludzie wyprowadzają się z domów swoich rodziców i żyją na własny rachunek. Wchodzą w stały związek i próbują wspólnego życia
MAŁŻEŃSTWO | ZAMIESZKANIE RAZEM
Najpierw następuje rytuał przejścia – ślub i przygotowanie do niego. Następnie budowa nowego systemu społ. poprzez związanie ze sobą dwóch rodzin. Przebudowanie wszystkich relacji. Para zajmuje się organizacja domu rodzinnego i urządzeniem mieszkania.
POJEWIENIE SIĘ PIERWSZEGO DZIECKA
W czasie ciąży para (i szersza rodzina) przygotowuje się do przyjęcia nowego członka. Wraz z porodem następuje reorganizacja finansów rodziny oraz przebudowa stosunków i ról społecznych. Pojawiają się role matki i ojca, babci i dziadka. Pojawiają się także pierwsze poważne trudności i spięcia związane z brakiem środków i czasu oraz konflikty na tle podziału pracy. Niektóre kobiety dotyka depresja poporodowa (baby blues) i kłopoty związane z poczuciem ubezwłasnowolnienia
RODZINA Z MAŁYM DZIECKIEM | DZIEĆMI
Włączenie się babć w opiekę nad dziećmi przy jednoczesnym pozostawaniu matek w domach, często do osiągnięcia przez dziecko trzeciego roku życia (przedszkole).
Obecnie matki najczęściej na tym etapie powracają do kariery zawodowej.
kształtują się i stabilizują role rodzinne. Zazwyczaj podział ról przyjmuje klasyczny kształt- za opiekę nad dziećmi odpowiadają kobiety, a za zarabianie pieniędzy mężczyźni. Relacje na tym etapie zazwyczaj koncentrują się na dzieciach i związanych z nimi problemach.
RODZINA Z DZIEĆMI DORASTAJĄCYMI
Przesuwają się granice rodziny, staje się ona coraz bardziej elastyczna i rozciągliwa. Dzieci wchodzą w rozmaite związki społeczne, a do tego pojawia się konieczność opieki nad dziadkami. Życie małżonków koncentruje się na tym etapie na problemach związanych z pracą. W tym momencie cyklu najczęściej pojawia się kryzys wieku średniego, czasem związane z nim rozwody
WYPUSZCZANIE W ŚWIAT DZIECI
Dzieci za sprawą studiów, albo podjętej pracy wyprowadzają się z domu rodzinnego. Następuje przesunięcie relacji ze związku rodzic-dziecko ponownie na relację mąż-żona/partner-partnerka. Czasami rodzinę dotyka na tym etapie syndrom opuszczonego gniazda.
AKCEPTACJA ZMIANY RÓL
Dzieci wchodzą w związki partnerskie, a potem biorą ślub i budują własne rodziny. Pojawiają się na świecie wnuki, co powoduje, że dotychczasowi rodzice zmuszeni są wejść w role dziadków.
ROZPAD RODZINY
Następuje za sprawą śmierci jednego z partnerów, najczęściej – z przyczyn biologicznych – męża. Oczywiście więzi rodzinne z dziećmi wdowy lub wdowca trwają nadal. Czasem następuje związek z kolejnym partnerem.
ZABURZENIA CYKLU ŻYCIA RODZINY
Różne okoliczności wpływają na to, że typowy cykl stadiów życia rodziny ulegać może zaburzeniu.
Gniazdowniki to ludzi dorośli, którzy z jakichś względów nie chcą „wyfrunąć z gniazda” – czyli opuścić domu rodzinnego i założyć własnej rodziny.
W Europie istnieje dysproporcja w zakresie sposobu wchodzenia w dorosłość pomiędzy krajami Europy południowej, a krajami Europy północnej Od lat 80-tych XX wieku widać powiększanie się tej dysproporcji.
Przedłużająca się za sprawą studiów młodość i niemożność wkroczenia na rynek pracy określane są mianem kryzysu ćwierćwiecza. Cierpią nań osoby 25-letnie, które skończyły studia i zastanawiają się co ze sobą począć. Trudno im odnaleźć się w dorosłym życiu, znaleźć zarówno pracę jak i partnera.
Kryzys wieku średniego opisany przez badawczy w latach 80-tych XX w. przydarza się zazwyczaj pomiędzy 35-tym, a 50-tym rokiem życia – głównie mężczyznom.
Wiąże się z osiągnięciem pewnej stabilizacji materialnej, osiągnięciem starszego wieku przez dzieci, śmiercią rodziców. Skutkuje czasem depresją, zdradą małżeńską.
Zazwyczaj dotyczy kobiet, szczególnie niepracujących zawodowo. Ma miejsce z w momencie, gdy dorosłe dzieci wyprowadzają się z domu.
Osoby doświadczające kryzysu zastanawiają się co zrobić z resztą życia. Często zdarza się, że próbują przemodelować swoje życie idąc na studia lub do pracy.
STYLE ŻYCIA RODZIN
W socjologii współczesnej zwraca się uwagę na interesujące różnice między stylami życia rodzin pomiędzy klasa robotniczą, a klasa średnią.
Podwaliny pod tę refleksję położyły Elisabeth Bott, badająca rodziny robotnicze w Wielkiej Brytanii (1957) i Lillian Rubin badająca w latach 70-tych rodziny robotnicze w USA.
Wnioski z tych badań są podobne, co więcej znajdują dobre zastosowanie do rodzin w wielu innych krajach
RODZINY ROBOTNICZE
Ważna cechą rodzin robotniczych jest konflikt między żonami i mężami. Jego podłożem są problemy ekonomiczne.
Pary, które tuż po ślubie wyprowadzają się do własnych domów napotykają problemy finansowe niewidzialne dla nich, kiedy byli nastolatkami i zamieszkiwali w domu rodzinnym.
Kłopoty nasilają się po przyjściu na świat pierwszego dziecka (rezygnacja z pracy). Typowe są wczesne narodziny dziecka w rodzinach robotniczych – częsta jest ciąża już w momencie zawierania małżeństwa. Powoduje to kłopoty ekonomiczne.
Konflikty są także spowodowane koncentrowaniem się przez młode matki na dziecku, co skutkuje odczuwanym przez młodych mężów odsuwaniem na „boczny tor”.
Żony wywierają jednocześnie na mężów presję ekonomiczną (niskie zarobki), co powoduje, że mężowie uciekają się do tradycyjnych metod utwierdzania swej dominacji – starć słownych i przemocy wobec żony i dzieci.
Konflikt między małżonkami jest rozwiązywany/łagodzony przez powrót do domu rodzinnego, bądź wsparcie ekonomiczne rodziców.
Kolejną cechą charakterystyczną rodziny robotniczej jest korzystanie ze wsparcia społecznego ze strony najbliższych krewnych.
Silne więzi społeczne i bliska współpraca między kobietami w ramach sąsiedztwa i rodziny pomagają w utrwalaniu tradycyjnego podziału ról płciowych.
Rygoryzm podziału na role domowe (W. Brytania) – kobieta w domu z dziećmi, mężczyzna w pracy, a po pracy w pubie jest widoczny najczęściej tam, gdzie istnieją bardzo rozbudowane sieci współpracy z innymi kobietami z sąsiedztwa i rodziny.
Natomiast elastyczność w pracach domowych (mężczyzna sprzątający i robiący zakupy) jest częstsza tam, gdzie kontakty są bardziej zindywidualizowane, słabsze.
Trzecia ważna cechą opisująca rodziny robotnicze jest separacja dwóch światów – męskiego i kobiecego.
Małżonkowie z rodziny robotniczej rzadko wychodzą z domu razem. Jeśli gdzieś się wybierają to najczęściej w odwiedziny do rodziny bądź najbliższych znajomych.
Głównym sposobem spędzania czasu wolnego jest oglądanie telewizji.
Wąski katalog rozrywek doskwiera głównie kobietom.
Mężczyźni z klasy robotniczej zdecydowanie częściej niż kobiety socjalizują się poza domem.
Ciekawą cechą zaobserwowaną przez badaczy jest „obsesyjne” utrzymywanie domu w porządku i ogólnej czystości. Socjolog H. Domański interpretuje te wyniki badań następująco:
KLASA ŚREDNIA
jest znacznie mniej rodzinocentryczna. Grupę odniesienia stanowią dla członków rodzin k.ś. - zwłaszcza dla mężczyzn – ludzie spotkani w pracy, nie zaś członkowie bliższej i dalszej rodziny. Rodziny te są znacznie bardziej otwarte niż w przypadku klasy robotniczej – co przejawia się częstszym kontaktem ze światem zewnętrznym.
Wychowaniem dzieci częściej zajmuje się ojciec, ewentualnie wynajęta opiekunka.
Dzieci przychodzą na świat później niż w przypadku klasy robotniczej, gdyż nie ma tu związku między małżeństwem, a usamodzielnieniem się.Rodzina zakładana jest stosunkowo późno, w efekcie czego rodzi się tutaj mniej dzieci niż w klasie robotniczej.
Dbałość o dom czy mieszkanie w klasie średniej charakteryzują zupełnie inne praktyki niż w przypadku klasy robotniczej. Dom/mieszkanie są symbolem statusu, ważne jest więc by były „dobrze położone”.
Dom w mniejszym stopniu niż w przypadku klasy robotniczej pełni też funkcję „centrum życia”. Członkowie rodziny znacznie większą część dnia przebywają w przestrzeniach publicznych.
Lepsza dostępność środków finansowych decyduje o braku lub mniejszym nasileniu kłopotów materialnych. W związku z tym nie ma tutaj tak nasilonych konfliktów o charakterze ekonomicznym.
Przepływ komunikatów i emocji między małżonkami i między rodzicami a dziećmi jest daleko łatwiejszy, płynniejszy i skuteczniejszy niż w rodzinach robotniczych
W efekcie rodziny takie w większym stopniu przebywają ze sobą „dla przyjemności”, a nie z konieczności lub z uwagi na konformistyczne uleganie wpływowi środowiska.
Czas wolny, którego jest mniej niż w przypadku klasy robotniczej, rodziny klasy średniej starają się spędzać razem, zwłaszcza gdy dzieci są jeszcze małe.Wypoczynek jest bardziej aktywny (sport, korzystanie z instytucji kultury).
Style życia w rodzinie są oczywiście przedmiotem socjalizacji
W socjologii uznaje się rodzinę za miejsce, w którym przypisuje się jednostce jej społeczny status (funkcja stratyfikacyjna rodziny).
Techniki sprawowania kontroli rodzicielskiej można sprowadzić do dwóch typów: nagród i kar.
T. Szlendak wyróżnia nagrody społeczne i nagrody materialne. Nagrody społeczne obejmują wszelkie rodzicielskie zachowania, które uznawane są przez dzieci za przyjemne – poświęcanie uwagi, wspólna zabawa, zapewnianie o rodzicielskiej miłości.
Kary:
1) Jedną ze znaczących kar, jakich używają rodzice jest manipulacja rodzicielską miłością (deprywacja miłosna)
2) Kary cielesne
3) Zawstydzanie
Diana Baumrind wyróżnia cztery podstawowe style wychowawcze:
1.Styl autorytatywny
Dziecku wyznacza się wyraźne standardy odnośnie zachowania. Rodzice są asertywni (potrafią powiedzieć „nie”), a jednocześnie nie nazbyt restrykcyjni.
Wspierają dziecko, starają się wzmacniać jego zachowania nagrodami, kary stosują rzadko.
Efektem takiego wychowania ma być w zamierzeniu dziecko odpowiedzialne, zdolne do panowania nad swoimi pragnieniami i do współpracy z innymi.
D. Baumrind opowiada się za takim stylem jako optymalnym wzorcem do naśladowania.
W jej opinii najskuteczniej chroni on dzieci przed zgubnymi zachowaniami w rodzaju zażywania narkotyków
2. Styl autorytarny.
Rodzice są tu wymagający (aż do przesady). Lecz nie bywają wrażliwi na potrzeby dziecka.
Wymagają bezwzględnego posłuszeństwa, znacznie częściej karzą dzieci niż nagradzają. Dokładnie i skrupulatnie kontrolują wszelkie poczynania dzieci, nie pozwalając na inicjatywę czy wolność wyboru.
3. Styl permisywny.
Rodzice są wobec dzieci pobłażliwi i mało wymagający. Łagodzą wszelkie spięcia i konflikty z dziećmi, załatwiając wszelkie kwestie sporne po myśli dzieci.
Nie wymaga się tu od dzieci podejmowania własnych, dojrzałych decyzji, wymaga się jednak pewnej dozy odpowiedzialności. Rodzice są bardziej kompanami dzieci niż ich wychowawcami.
4.Styl odrzucająco-zaniedbujący
rodzice z jednej strony nie są wymagający, z drugiej – nie wspierają swoich dzieci. Nie kontrolują ich zachowań i nie dbają o wychowanie, pozostawiając samym sobie.
Styl wychowania dzieci nie zależy wyłącznie od samych rodziców – ich cech psychicznych, czy wykształcenia, ale także od środowiska zewnętrznego, w którym rodzina funkcjonuje, czyli: od kraju, kultury, tradycji wychowywania dzieci w danej grupie społecznej.
UWARUNKOWANIE STYLÓW WYCHOWAWCZYCH (KULTURA CHIŃSKA)
Na przykład istnieje wyraźna różnica między stylem wychowywania dzieci kultywowanym przez rodziców chińskich i przez rodziców w krajach Zachodu.
Rodzice chińscy są bardziej autorytarni, bardziej restrykcyjni, bardziej kontrolują swoje dzieci, mniej wrażliwi i bardziej asertywni wobec dzieci.
Są bardzo skoncentrowani na kontroli emocji i zachowań u swego potomstwa. Nie starają się wytworzyć u dzieci ciekawości świata. Dzieci mają być przede wszystkim posłuszne i podporządkowane dorosłym, co powoduje, że częściej i ostrzej się je karze
Miejsce rodziców w strukturze społecznej, a sposoby socjalizowania dzieci
Style wychowawcze mają znaczący wpływ na kształt społeczeństwa, a ponadto style się dziedziczy.
Zdarza się nader często, że nasiąknąwszy atmosferą domu, nawykami rodziców związanymi z wychowaniem dzieci wychowują własne potomstwo identycznie, jak rodzice wychowywali ich samych.
Amerykański socjolog N. Kohn (badania z lat 60-tych i 70-tych) dowiódł że style wychowania dzieci w klasie robotniczej i średniej są odpowiedzialne za cechy psychiczne i charakterystyki społeczne przedstawicieli tych klas i wykazują silny związek z charakterem wykonywanej pracy zawodowej.
Rodzice z klasy robotniczej:
pracując w zawodach, w których ważne jest wykonywanie poleceń, skupiają się na trenowaniu swoich dzieci w konformizmie, posłuszeństwie i wykonywaniu rozkazów.
Istotne są takie zachowania dzieci jak bycie dobrym uczniem, bycie grzecznym, posłusznym rodzicielskim nakazom, utrzymywanie czystości, uczciwość, przestrzeganie dobrych manier.
Rodzice z klasy robotniczej promują w wychowaniu takie zachowania, które w ich mniemaniu pomogą im w przyszłej pracy. Trenowanie w byciu posłusznym pomoże w przyzwyczajeniu się Do nadzoru i rutyny.Bycie schludnym i czystym decyduje często o ocenie pracowników w zawodach prostych i nieskomplikowanych.
Styl wychowania w klasie robotniczej skupiony jest zatem na promowaniu postaw konformistycznych – jest to styl dyscyplinujący, często autorytarny.Efektem jest kształtowanie u dziecka osobowości konformistycznej.
MŁODZIEŻ JAKO KATEGORIA SPOŁECZNA (WYK 4 )
Młodzież to społeczno-demograficzna kategoria osobników pozostająca w stadium przejściowym między okresem dzieciństwa, a dorosłością równoznaczną z osiągnięciem samodzielności społecznej i ekonomicznej (W. Adamski)
Oprócz kryterium samodzielności ekonomicznej i społecznej najważniejszym wyróżnikiem jest kwestia emocjonalnego i moralnego rozwoju młodzieży.
Podkreśla się, że młodzież charakteryzuje:
pozostawanie w konflikcie ról dorosły-dziecko
brak ambiwalencji w obrazie świata – oceniany jest w kategoriach dychotomizujących rzeczywistość społeczną (białe-czarne)
Symptomami uzyskiwania dojrzałości osobowościowej są (S. Chrobak):
uniezależnianie się od rodziny rozumiane jako czas budowania trwałych związków,
poszukiwanie identyfikacji, mistrza, autorytetu w miejsce tymczasowych idoli,
budowanie stałego systemu wartości i światopoglądu,
wzrost umiejętności społecznych (równowaga między braniem a dawaniem, zdolność współodczuwania)
Dla nauk społecznych młodzież to także swoista kategoria badawcza. Swoista bo badając młodzież napotykamy na szczególne trudności:
trudność dotarcia do rzeczywistych poglądów, opinii młodzieży
ich płynność, zmienność
brak wykształconych opinii
Socjologiczne teorie młodzieży – jak wyjaśnia się specyficzność postaw i zachowań młodzieży?
Niektóre teorie zwracają min. uwagę na problemy młodzieży z budowaniem własnej, spójnej tożsamości.
Margaret Mead zwraca np. uwagę, że kultura w obecnym stadium rozwoju przestała dostarczać wzorów osobowych, dawać oparcie i zakorzenienie we własnym środowisku.
Zrodził się także (w teorii M. Mead – amerykańskiej antropolog kultury) we współczesnym społeczeństwie konflikt między pokoleniem starszym, a młodszymi członkami społeczeństwa.
Poprzez technicyzację, narastające tempo życia rodzą się destabilizacja i dezorientacja, narasta ilość nierozwiązywalnych konfliktów i napięć.
W efekcie młodzi reagują biernością i różnymi formami oporu – od aktywnego sprzeciwu, agitacji aż po zaprzeczenie sensu życia, reakcje ucieczki, zawieszenia.
Inny autor – E. Erikson (norweski psychoanalityk) podkreśla, że okres młodzieńczy to kluczowy okres w naszym życiu – wtedy kształtują się podstawowe dyspozycje do efektywnego działania w świecie społecznym, uczymy się przełamywać trudności i pokonywać kryzysy.
Szczególnie istotne jest w okresie młodzieńczym budowanie tożsamości w oparciu o kontakty z innymi.
Niebezpieczeństwem jest dystansowanie się od otoczenia,, unikanie bliskości, nadmierna koncentracja na samym sobie, prowadząca do społecznej izolacji.
Budowanie tożsamości – według Eriksona jest zadaniem trudnym ze względu na konieczność uporania się przez młodzież z doświadczanym poczuciem rozbieżności między dojrzałością biologiczna i społeczną.
KATEGORIA POKOLENIA
Niemiecki socjolog młodzieży Karl Mannheim wypracował koncepcję pokolenia.
Pokolenie – suma wszystkich należących do kulturowego kręgu osób w mniej więcej równym wieku, które na podstawie wspólnej sytuacji społeczno-historycznej wykazują podobieństwo postaw, motywacji czy systemów wartości.
Pokolenie jest elementem tworzącym kulturę, czynnikiem decydującym o kształcie społeczeństwa.
Takie samo ulokowanie w przestrzeni społecznej powoduje, że jednostki podobnie myślą, przeżywają rzeczywistość.
Charakterystyczne jest tu współistnienie wydarzeń społeczno-historycznych, świadomość przynależności do podobnej grupy.
GRUPY RÓWEŚNICZE
Tworzenie teoretycznych podstaw służących analizie grupowego życia dzieci i młodzieży rozpoczął na gruncie socjologii Charles H. Cooley.
Sformułował on pojęcie grupy pierwotnej na określenie grup mających istotne znaczenie dla funkcjonowania jednostek.
W tym rozumieniu grupa pierwotna charakteryzuje się silną więzią emocjonalną, przewagą kontaktów „twarzą w twarz”, w miarę jednolitym systemem aksjonormatywnym oraz zasadą odrębności, czyli subiektywnym bądź zobiektywizowanym poczuciem tożsamości grupowej.
Podstawowym walorem grup pierwotnych jest to, że spełniają one podstawowe potrzeby dla funkcjonowania jednostek.
F. Elkin, G. Handel (w książce The child and society) wymieniają cechy konstytutywne dla definiowania grupy rówieśniczej:
1) Składa się z członków o podobnym statusie wiekowym i podobnej pozycji w stosunku do władzy dorosłych.
2) Członkowie grupy rówieśniczej różnią się między sobą stopniem prestiżu i władzy.
3) Grupa rówieśnicza skupia się na swoich własnych zainteresowaniach, podczas gdy władza osób dorosłych polega na przekazie norm i wartości według tradycyjnych reguł, ze świadomością tego, że dorastająca osoba musi nauczyć się funkcjonować w społeczeństwie dorosłych. Grupa rówieśnicza pozbawiona jest takiej odpowiedzialności.
4) Długotrwałe wpływy socjalizacyjne płynące ze strony grupy rówieśniczej pozostają w dużej mierze niezmienione.
Zdaniem R. Mertona : „W ujęciu ogólnym teoria grup odniesienia ma na celu usystematyzowanie przyczyn i skutków procesów dokonywania ocen, między innymi ocen samego siebie, przy czym wartości czy wzory innych jednostek i grup uważa się w niej za układ odniesienia do porównań”.
Zatem grupa odniesienia będąca podstawą do porównań dostarcza kryteriów oceny własnej sytuacji, co wyraża się określonym stanem emocjonalnym – od pozytywnego do negatywnego.
W tym rozumieniu grupa rówieśnicza określa i wpływa na tworzenie i walencję postaw wobec najważniejszych problemów nurtujących młodego człowieka. Grupa rówieśnicza jest, ze swej definicji, grupą odniesienia normatywnego i porównawczego.
Pierwsza z wymienionych funkcji dotyczy sytuacji, w której grupa ma możliwość stosowania nagród za postępowanie zgodne lub kar w przypadku zachowania niezgodnego z obowiązującymi wymogami.
W drugim przypadku funkcja porównawcza polega na dostarczeniu standardu, względem którego jednostka może oceniać siebie i innych.
Jedną z najbardziej kompletnych analiz dotyczących roli grup rówieśniczych w dorastaniu młodzieży zaprezentował B. Misztal w książce Grupy rówieśnicze młodzieży. Autor definiuje tutaj grupę rówieśników jako zbiorowość, której członków łączą więzi pierwotne i bezpośrednie, w której dominuje wspólnota zamieszkania, do której przynależność jest uzależniona od chęci przebywania jednostki w wybranej grupie rówieśników.
Ponad to grupy rówieśnicze cechuje spontaniczny charakter powstawania oraz czas ich trwania. Kontakty w ramach takich grup zamierają w momencie osiągnięcia przez tworzących ją osobników pełnego statusu społecznego . Tak określane grupy rówieśnicze spełniają w trakcie życia jednostki szereg funkcji istotnych dla jej społecznego rozwoju.
ZNACZENIE GRUP RÓWIEŚNICZYCH
a) stanowią silny, rzeczywisty układ odniesienia normatywnego;
b) zaspokajają potrzebę przynależności i społecznego uczestnictwa;
c) stanowią doniosły czynnik socjalizacji jednostki, która wprowadzają stopniowo do wykonywania poszczególnych dorosłych ról;
d) pośredniczą w zakresie przyswajania przez młode pokolenie:
schematów społecznej struktury i nierówności
norm i wartości regulujących zasady współżycia społecznego;
dopuszczalnych odchyleń od wzorów zachowania uznanych za normalne
e) są czynnikiem kontroli społecznej, egzekwując realizację przekazywanych treści i usuwając jednostki nie przestrzegające przyjętych zasad i form
Szkoła i klasa szkolna jako środowisko wychowawcze (WYK 5)
F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska wychowawczego trzy następujące elementy:
osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice, bohaterowie dzieciństwa)
grupy społeczne (społeczność sąsiedzka, rówieśnicy, klasa szkolna)
instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)
SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA
Pojęcie instytucji w szerszym sensie wiąże się w refleksji socjologicznej z rozwojem społecznym – historycznie instytucje rozwinęły się i nabrały obecnego znaczenia w raz z pojawieniem się nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego.
W toku rozwoju społecznego różne zadania społeczne zostały oddzielone od reszty życia codziennego (np. opieka nad starymi i chorymi, nauczanie, wywóz śmieci, finansowe zabezpieczenie u schyłku życia).
Instytucje więc odciążają człowieka i dają mu bezpieczeństwo Ale też jednostka odbiera je jako coś co istnieje obiektywnie i jest nieuchronne.
Instytucje zatem nie tylko odciążają, ale i również mogą być brzemieniem, wywierać presję, wiążą się z nimi zorganizowane formy kontroli społecznej.
Dla ludzi, którzy w instytucji pracują (personel) lub są przez nią obsługiwani (klienci) wynika z tego, że nie mogą oni w swobodny sposób wybierać form komunikowania się i działania, lecz z racji zadań, które mają być wypełniane, oczekiwań wobec danej roli i hierarchii władzy – wybór tych form jest ograniczony.
Treść komunikowania się w instytucjach jest ustalona z góry, określona funkcjonalnie i zazwyczaj hierarchicznie: lekarz i pielęgniarka, robotnik i inżynier, nauczyciel i uczeń mają wykonywać określone zadania i przy tym spełnić wzajemne oczekiwania co do wykonywanej przez siebie roli.
We wszystkich instytucjach ludzie komunikują się ze sobą i współpracują wywierając przy tym na siebie wpływ i w ten sposób zmieniając swą osobowość. Tym samym wszelkie instytucje są również obszarem dla procesów socjalizacji.
We współczesnej socjologii dominują dwa odrębne podejścia teoretyczne opisujące socjalizację szkolną: teoria strukturalno-funkcjonalna i interakcjonizm.
Socjalizacja szkolna ze strukturalno-funkcjonalnego punktu widzenia
Te podejście do badania życia społecznego można odnaleźć już w pierwszych pracach z zakresu socjologii – u Maxa Webera i Emila Durkheima i antropologii (Malinowski i Radcliffe-Brown). W latach 40-tych i 50-tych XX w. rozbudował je do szczegółowej teorii socjologicznej Talcott Parsons
Można wyróżnić trzy podstawowe pojęcia w socjologii funkcjonalistycznej:
System
Struktura
Funkcja
CO TO JEST SYSTEM SPOŁECZNY?
System powstaje wówczas, gdy na tle wspólnej kultury w kompleksie instytucji i organizacji dąży się do połączenia różnorodności i odrębności z najniższej płaszczyzny w „niezbędną jedność i całość”
Społeczeństwo – zarówno w skali makro jak i mikro należy rozpatrywać jako całość – funkcjonalną jedność.
Wszelkie instytucje społeczne w ramach systemu są wewnętrznie powiązane w takim stopniu, iż zmiana któregokolwiek elementu powoduje zachwianie równowagi całości. Wszelkie części systemu są analizowane pod kątem funkcji, które pełnią w systemie.
Zasadniczo podstawową funkcją szkoły jest przeprowadzenie człowieka z etapu dzieciństwa ku dorosłości. Istotą tego procesu jest stopniowe zastępowanie rodziny szerzej pojętym społeczeństwem.
FUNKCJE SZKOŁY
Funkcja dydaktyczna
Funkcja dydaktyczna określa istotę działania szkoły, którą jest przekazywanie wiedzy, rozwój zdolności i zainteresowań ucznia.
Funkcja wychowawcza
Funkcja wychowawcza polega na przekazywaniu norm, wartości i zasad współżycia społecznego w podobny sposób jak to się dzieje w rodzinie, tyle że na bardziej ogólnej, uniwersalnej płaszczyźnie.
Funkcja opiekuńcza
Funkcja opiekuńcza polega na zapewnieniu dziecku w wieku szkolnym opieki ze strony nauczyciela oraz na stworzeniu szansy na właściwe, wartościowe spędzenie czasu pozalekcyjnego.
Funkcja selekcyjna
Funkcja selekcyjna realizowana jest głównie w drodze egzaminów – od sprawdzianu kończącego gimnazjum, poprzez maturę, ewentualnie (do niedawna) egzamin wstępny na studia.
Ale funkcja selekcyjna realizuje się też poprzez atmosferę klasy szkolnej – klimat rywalizacji czy współpracy między uczniami oraz komunikaty zwrotne o postępach lub ich braku jakie płyną ze strony nauczycieli.
Funkcja wyrównywania szans (egalitaryzacja)
Funkcja wyrównywania szans zakłada, że szkoła zapewni wszystkim dzieciom optymalne warunki rozwoju, obejmując szczególna opieką te, które z różnych przyczyn – zdrowotnych, biopsychicznych czy środowiskowych nie radzą sobie z realizacją obowiązku szkolnego.
Funkcja – to dynamiczny aspekt systemu, a struktura – statyczny.
Strukturę społeczną należy rozumieć jako układ stosunków społecznych pomiędzy osobami i organizacjami występujący w społeczeństwie
Struktura społeczna - jest określana jako układ wzajemnie powiązanych ze sobą zależnościami elementów składowych każdego społeczeństwa.
ROLE SPOŁECZNE
Rola społeczna jest normatywnym oczekiwaniem ze strony innych osób wobec danej osoby (pełniącej jakąś rolę).
W danej sytuacji społecznej działają więc np. dwie osoby zajmujące pewne pozycje (np. nauczyciel i uczeń).
Działają one w swoich rolach czyli kierują się społecznymi oczekiwaniami.
Oczekiwania co do ról społecznych nie powstają indywidualnie i dowolnie, lecz są powiązane z funkcjonalnością danego podsystemu (szkoły).
Spełnienie tych oczekiwań prowadzi do uznania i nagrody, ich zignorowanie – do odrzucenia i ukarania przez partnera interakcji, a nawet do zinstytucjonalizowanych sankcji.
Uwzględniając te założenia teoretyczne, charakterystyczne dla socjologii strukturalno-funkcjonalnej, szkołę możemy nazwać podsystemem całościowego systemu społecznego (społeczeństwa).
W jaki sposób szkoła przyczynia się do integrowania dorastających osób i przez to do stabilizacji systemu społecznego?
szkoła socjalizuje poprzez nabywanie statusu społecznego w środowisku zasadniczo różnym od rodzinnego.
Klasa szkolna jest zasadniczo innym, nowym światem, który musi poznać i do którego musi się przyzwyczaić – widać to także na przykładzie różnicy między rolą matki, a rolą nauczycielki.
Konkluzja: szkoła jest systemem sformalizowanych ról, gdzie liczą się wartości uniwersalistyczne.
Ukazuje to różnica między matką a nauczycielką – wchodząc w relację z nauczycielką dziecko poznaje role społeczne (bo zmieniająca się, np. corocznie nauczycielka jest bardziej „rolą” niż osobą – jak matka).
Dziecko wcześniej wrastające w partykularystyczne wartości rodziny, w szkole internalizuje uniwersalistyczne wartości społeczne. To znaczy poznając zmieniający się system ról w klasie szkolnej dziecko przejmuje te wzory wartości, które są jednakowe dla wszystkich ról w sferze publicznej.
Proces socjalizacji od pierwszego dnia w szkole związany jest z względnie systematycznym i nieustannym ocenianiem osiągnięć: nauczyciel wystawiają stopnie i świadectwa, chwalą i ganią, nagradzają i karzą.
IDEOLOGIE WYCHOWANIA I EDUKACJI (WYK 6)
Ideologia edukacyjna to szeroki zbiór idei i poglądów o edukacji, które są przyswojone i wyrażane przez grupy ludzi.
Można wyróżnić 9 pól problemowych, które pozwalają ukazać istotę i zróżnicowanie ideologii edukacyjnych:
Ogólny cel edukacji
Zadania szkoły
Ogólne cechy poszczególnych ideologii
Dziecko w procesie uczenia się
5) Administracja i nadzór oświatowy
6) Charakter programów szkolnych
7) Treści programowe
8) Metody nauczania i oceniania
9) Proces wychowawczy
Ideologia – zbiór idei i poglądów na temat otaczającego świata.
| Ideologia | Wartości konstytuujące |
|---|---|
| Konserwatywna | Tradycjonalizm, sceptycyzm polityczny, organicyzm, prawda, odwaga, odpowiedzialność, kult wspólnoty narodowej, patriotyzm, wartości religijne |
| Liberalna | Wolność, godność jednostki ludzkiej, otwartość, tolerancja, demokracja, pluralizm kulturowy, społeczna kontrola władzy i jej uprawnień |
| Lewicowa (nurt radykalny) | Emancypacja, równość, wolność, sprawiedliwość społeczna, współpraca międzynarodowa, laickość szkoły i instytucji społecznych |
| Ideologia | Cele wychowania i nauczania | Ważne przedmioty |
|---|---|---|
| Konserwat. | Wdrażanie do respektu dla rodziny, własności prywatnej, państwa, autorytetów, transmisja fundamentalnych wartości kulturowych zapewniających trwałość i ciągłość cywilizacji, przygotowanie młodych do funkcjonowania w społeczeństwie opartym na rywalizacji i konkurencji | Historia, j. polski, religia |
| Liberalna | Pielęgnowanie wolności wyboru, przeciwstawienie przemocy, tyranii, wzajemny szacunek, zaufanie, emancypacja od tradycji, aktywność jednostki, rozwój zainteresowań | Wszystkie przedmioty tak samo ważne |
| lewicowa | Wychowanie obywatelskie, przygotowanie młodych do dokonywania zmian, kształtowanie empatii społecznej, kulturowej, wychowanie w duchu solidarności ze słabszymi, grupami mniejszościowymi | Historia Polski i powszechna, WOS, etyka, języki obce |
orientacja, która bazuje na hasłach obrony istniejącego porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych.
Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest Edmund Burke.
GENEZA KONSERWATYZMU
Doktryna konserwatyzmu wyrosła na radykalnej krytyce oświecenia, przejawiającej się:
krytyką oświeceniowego indywidualizmu (antyindywidualizm):
Konserwatyści uważali, że człowiek jest z natury istotą społeczną i dlatego musi żyć w społeczeństwie. Odrzucali oświeceniową teorię umowy społecznej oraz koncepcje praw natury, uważali, że człowiek nigdy nie żył sam - zawsze otaczało go społeczeństwo, a nawet jeśli żył sam, to nie był człowiekiem - uczłowieczył się dopiero wtedy, kiedy się uspołecznił.
krytyką oświeceniowego racjonalizmu (antyracjonalizm):
Filozofowie oświecenia uważali, że człowiek kieruje się tylko i wyłącznie racjami rozumu, natomiast konserwatyści odrzucali ten pogląd. W ich przekonaniu człowiek jest istotą rozumną, ale jego działanie przede wszystkim jest determinowane przez namiętności i uczucia. Antyracjonalizm jest wizją człowieka, według której rozum jest hamowany przez uczucia.
krytyką odrzucenia przez oświecenie grzechu pierworodnego:
Konserwatyści twierdzili, że w człowieku jest nieusuwalna doza zła, która jest właśnie wynikiem grzechu pierworodnego. Człowieka nie można pozostawić samemu sobie, ponieważ wytworzyłby się konflikt między ludźmi - swoista wojna wszystkich przeciw wszystkim. Niezbędna jest władza, która zapanuje nad społecznością. Bazując na takim założeniu, m.in. Hobbes, tłumaczył, że ludzie żyjący w stanie natury musieli powołać władzę, by móc zaprzestać wzajemne walki i wyniszczanie się.
ODMIANY KONSERWATYZMU
Można wyróżnić trzy odmiany konserwatyzmu:
Konserwatyzm ewolucyjny – ewolucjonizm
Konserwatyzm tradycjonalistyczny – tradycjonalizm
Neokonserwatyzm
Wszyscy konserwatyści są przeciwnikami wszelkich "rozwiązań jedynie słusznych". To co jest dobre dla jednego społeczeństwa, może nie pasować do innego. Nie ma bowiem ustrojów i instytucji politycznych dobrych w każdych warunkach. Dla Europejczyków czy Amerykanów dobra jest demokracja, republika lub monarchia gdyż jest ona naturalnym efektem rozwoju tych społeczeństw. Dla mieszkańców Azji czy Afryki właściwsze mogą być różne formy autorytaryzmu, gdyż głęboko tkwią w ich tradycji i kulturze. Żadne społeczeństwo nie ma więc prawa narzucać innym swoich wzorców.
Konserwatywna analiza życia społecznego opiera się na krytycznej ocenie cech natury ludzkiej. Konserwatyści nie podzielają charakterystycznego dla ideologii oświecenia optymizmu odnośnie do możliwości wyeliminowania złych cech właściwych naturze człowieka. W ich mniemaniu jednostka ludzka nigdy nie będzie doskonała, niezależnie od tego, jakie warunki zewnętrzne będą określały jej postępowanie.
Nie one decydują o zachowaniach człowieka, lecz jego skazana na słabość, skażona grzechem pierworodnym natura. Dlatego człowiek powinien szukać wskazówek dla swych działań w religii, odwoływać się do uznanych autorytetów.
Zwolennicy nurtu konserwatywnego odrzucają jednostronne spojrzenie na jednostkę jako istotę racjonalną, podkreślając, że kieruje się ona w swych wyborach również instynktami i emocjami, które są przyczyną zła, prowadzi to do dezorganizacji społeczeństwa i dla tego władza oraz autorytety powinny je tłumić i narzucać wyższy systemem wartości lub autorytet (religia), według konserwatystów bez tego bylibyśmy zwierzętami.
Koncepcja człowieka określa wizję społeczeństwa. Według konserwatystów kształtuje się ono i rozwija w sposób naturalny, jest organiczną całością, nie zaś zbiorem zatomizowanych jednostek. Wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki.
Społeczeństwo jest ze swej istoty hierarchiczne. Jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej. Jest to jedna z najważniejszych zasad uznawanych przez konserwatystów.
Koncepcja człowieka określa wizję społeczeństwa. Według konserwatystów kształtuje się ono i rozwija w sposób naturalny, jest organiczną całością, nie zaś zbiorem zatomizowanych jednostek. Wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki.
Społeczeństwo jest ze swej istoty hierarchiczne. Jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej. Jest to jedna z najważniejszych zasad uznawanych przez konserwatystów.
TRADYCJA – ZMIANA
Ich zdaniem istniejące instytucje ucieleśniają mądrości i doświadczenie kolejnych generacji, natomiast tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie jest spoiwem gwarantującym ład społeczny.
Konserwatyści negatywnie odnoszą się do rewolucji i reform głęboko ingerujących w życie społeczne.
Stoją na stanowisku, że społeczeństwu, nawet w imię doskonalenia instytucji i ludzi, nie wolno narzucać żadnych rozwiązań zasadniczo zmieniających istniejące struktury i zasady współżycia. Oznacza to bowiem destrukcję i chaos, a dążenie do naprawy zła kończy się złem jeszcze większym. Gwałtowne zmiany niszczą naturalne więzi, co rodzi z kolei przemoc jako środek mający zapewnić spójność społeczeństwa.
Neokonserwatyści bardzo wysoko sytuują w swych programach edukację. Jest ona niezbędna do zapewnienia dobrobytu, rozwoju gospodarczego, przede wszystkim zaś do ochrony i utrwalenia moralnych wartości życia
ROLA EDUKACJI
Podstawowym celem edukacji jest moralność i wspólnota kulturowa.
jakości życia zbiorowego decyduje jego instytucjonalizacja. Stąd szczególnie doniosła rola szkoły, społeczności lokalnej i rodziny, a także państwa.
Silnie akcentuje się potrzebę jednorodności kształcenia i wychowania, jednolitości treści programowych szkoły, które powinny być skupione według wspólnego trzonu i wspólnego standardu kulturowego.
(znaczenie kanonu – np. w zakresie lektur szkolnych!)
Amerykańscy neokonserwatyści opublikowali w latach 90-tych manifest wskazujący kierunek zmian służących osiągnięciu doskonałości edukacji:
Standardy programowe z podstawowych przedmiotów uwzględniające wiedzę i umiejętności w zakresie niezbędnym do opanowania przez każdego ucznia
Powszechnie stosowane testy osiągnięć mające określać co osiągają szkoły, nauczyciele i uczniowie po ukończeniu kolejnych etapów edukacji
Zróżnicowane płace dla nauczycieli w zależności od trudności powierzanych im zadań i osiągnięć w pracy pedagogicznej
Nagrody dla najlepszych szkół i nauczycieli
Liberalizm wywodzi się z okresu oświecenia. Skupiał on zwolenników tej epoki i związanych z nią nurtów filozoficznych. Postulował przeprowadzenie szeregu reform społeczno-politycznych, takich jak: zniesienie ustroju feudalnego, ograniczenie przywilejów szlacheckich, zastąpienie pańszczyzny wolnością gospodarczą, wprowadzenie równości obywateli wobec prawa, ograniczenie roli Kościoła, zniesienie monarchii i absolutyzmu, wprowadzenie demokracji opartej na konstytucyjnej zasadzie trójpodziału władzy.
Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym zniewoleniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia.
Liberałowie są za jak najmniejszą ingerencją w życie obywateli organów, które powołane zostały przez (liberalne) państwo do chronienia interesów wspólnoty, które byłoby jej trudno osiągnąć – jak uważają.
W XX wieku współcześni liberałowie (neoliberałowie) są nieco mniej indywidualistyczni – zdają sobie sprawę iż nadmierna swoboda jednostek wiodłaby do anarchii.
Kładą więc nacisk na zobowiązania państwa i różnych organizacji wobec jednostki.
W różnych nurtach liberalizmu występują takie jego formy jak:
Polityczny
Społeczny (kulturowy, obyczajowy)
Ekonomiczny
Socjalny
Liberalizm społeczny (kulturowy, obyczajowy) – skupia się na prawach jednostek do ich sumienia i stylu życia.
O liberalizmie kulturowym pisał John Stuart Mill w swoim dziele O wolności (On Liberty), ostro sprzeciwiając się ingerencji państwa, struktur religijnych lub jakichkolwiek innych form nacisku w życie prywatne jednostek, które mają prawo do własnej moralności jak i w skrajności także czynienia szkody samym sobie.
Przykładem liberalizmu kulturowego jest np. sprzeciw wobec państwowych regulacji dotyczących sztuki, gier hazardowych, prostytucji, aborcji, antykoncepcji, alkoholu i narkotyków.
AFIRMACJA SPOŁECZEŃSTWA KAPITALISTYCZNEGO (RYNKOWEGO):
Społeczeństwo kapitalistyczne z natury jest zdrowe – taka forma społeczeństwa stanowi najlepszą podstawę do urzeczywistniania praw obywateli i rękojmię siły całego społeczeństwa.
Ceniąc demokratyczne wartości społeczne – zwłaszcza ideę wolności obywateli, liberałowie akceptują pluralizm edukacji i jej otwarcie na różne, także pozazachodnie kultury.
Popierają programy zmierzające do zmniejszenia zjawiska „nierównych szans” w oświacie identyfikowanych w postaci barier rasowych, etnicznych, religijnych oraz barier płci.
LIBERAŁOWIE W SFERZE EDUKACJI:
Liberałowie akcentując konieczność poprawy przygotowania młodzieży do życia i pracy w zmieniającym się świecie postulują „wyzwalanie” dziecka od dominacji rodziców, środowiska i tradycji w których wzrastało.
Liberałowie chętnie przeciwstawiają „zdrowe”, efektywne szkolnictwo prywatne – „choremu” i nieefektywnemu szkolnictwu publicznemu.
W efekcie walczą o zniesienie barier stawianych szkolnictwu prywatnemu oraz mechanizmów szczególnego wspomagania szkół publicznych.
LIBERALNE POGLĄDY NA TEMAT SZOŁY:
Wolność wyboru szkoły i kierunku kształcenia przez rodziców ich dzieci stanowi wystarczająco skuteczny, a jednocześnie prosty i łatwy do wprowadzenia mechanizm kontrolowania efektywności pracy szkół.
Jeśli szkoła pracuje słabo – rodzice zabierają dzieci do innych placówek, a słaba szkoła upada – zastępuje ją szkoła efektywna.
Największym problemem w oświacie są instytucje oświatowe – związki zawodowe nauczycieli, organy zarządzania oświatą, wydawcy książek, specjaliści od badań osiągnięć szkolnych.
Diagnoza stanu społeczeństwa u przedstawicieli tej orientacji jest zdecydowanie krytyczna.
Nie podzielają poglądu o sile demokracji i dobrodziejstwach wolnego rynku, ale wyrażają często pogląd, że kultura Zachodu znajduje się w głębokim kryzysie.
Podkreślają dehumanizujący charakter rywalizacji ludzi i przedsiębiorstw oraz ostrej konkurencji rynkowej.
Silnie akcentują komercjalizację kultury oraz zagubienie ludzi w zawikłanych mechanizmach współczesnego świata.
Wśród przedstawicieli nurtu radykalnego można wyróżnić dwa stanowiska:
Jedni twierdzą, że edukacja skazana jest na transmisję – odtwarzanie tego co dobre i złe w społeczeństwie.
To teoretycy „reprodukcji”.
Drugi nurt uważa że szkoły mogą być aktywnym czynnikiem zmiany – szkoła powinna powodować zmiany społeczeństwa
To teoretycy „transformacji”.
RADYKALNE POGLĄDY NA TEMAT EDUKACJI
Konkretnie szkoła pełni usługowe funkcje wobec gospodarki kapitalistycznej
Szkoła odtwarza i umacnia kapitalistyczne stosunki produkcji oraz przygotowuje siłę roboczą dla przedsiębiorstw.
Kształtuje osobowość młodych ludzi odpowiednio do zadań, jakie stawiać im będą zakłady działające w kapitalistycznym systemie gospodarczym.