PSYCHOLOGIA WYKŁAD 6
TEMAT: Podstawy psychologii poznawczej
PERCEPCJA SPOŁECZNA (poznanie społeczne)
W jaki sposób ludzie konstruują (tzn. spostrzegają lub interpretują) rzeczywistość.
Obiektywny stan rzeczy jest mniej ważny
Na czym najpierw koncentrujemy uwagę?
UPROSZCZONE SPOSOBY MYŚLENIA
Zwracamy uwagę tylko na część informacji, które do nas docierają. Korzystamy zatem tylko z pewnej ograniczonej puli informacji aby odpowiedzieć na fundamentalne pytania, m.in.: „Co się dzieje?”, „Co powinienem myśleć”, „Jak powinienem się zachować?”.
WPŁYW KONTEKSTU NA OCENĘ POZNAWCZĄ
Kontekst społeczny – sposób przedstawiania i opisywania różnych rzeczy – wpływa na naszą ocenę.
4 aspekty kontekstu społecznego:
PORÓWNYWANIE ALTERNATYWNYCH MOŻLIWOŚCI
WSTĘPNA AKTYWIZACJA (priming) I DOSTĘPNOŚĆ POJĘĆ
SPOSÓB UJĘCIA DECYZJI
SPOSÓB/KOLEJNOŚĆ PODANIA INFORMACJI
PORÓWNYWANIE ALTERNATYWNYCH MOŻLIWOŚCI
Punkty odniesienia i efekt kontrastu – dany obiekt może nam się wydać lepszy lub gorszy, niż jest, w zależności od jakości obiektów, z jakimi go porównamy.
Eksperyment Kenricka i Gutierres
WSTĘPNA AKTYWIZACJA (priming) I DOSTĘPNOŚĆ POJĘĆ
To jak interpretujemy zdarzenia społeczne – zwłaszcza niejednoznaczne- zależy często od tego, o czym w danej chwili myślimy, jakimi przekonaniami i kategoriami się posługujemy, aby nadać sens wydarzeniom.
PRIMING - procedura oparta na założeniu, że pojęcia napotkane niedawno lub często aktywizowane zwykle łatwiej przychodzą nam na myśl, a zatem są używane do interpretowania zdarzeń społecznych.
SPOSÓB UJĘCIA DECYZJI
Czy dany problem / decyzja przedstawione są w taki sposób, że zdają się reprezentować możliwość zysku – czy też straty.
EKSPERYMENT Kahneman i Tversky
Jesteś prezydentem, a Twój kraj usiłuje się bronić przed wybuchem jakiejś niezwykłej epidemii, która
ma uśmiercić 600 osób. Twoi doradcy przygotowali dwa alternatywne programy zwalczania choroby i
oszacowali, na podstawie całej swej wiedzy, prawdopodobne konsekwencje obu programów:
Który program wybierasz?
Jeśli przyjmiesz program A, zostanie uratowanych 200 ludzi.
Jeśli przyjmiesz program B, istnieje prawdopodobieństwo wynoszące 1/3, że zostanie uratowanych tych 600 osób, i prawdopodobieństwo równe 2/3, że nie uratuje się nikt z nich.
Przypuśćmy jednak, że Twoi doradcy zwracając się do Ciebie z prośbą o decyzję, ujęli ten problem
inaczej, przedstawiając go w taki sposób:
Jeśli przyjmiesz program A, umrze 400 ludzi.
Jeśli przyjmiesz program B, istnieje prawdopodobieństwo wynoszące 1/3, że nikt nie umrze, i prawdopodobieństwo równe 2/3, że umrze 600 osób.
SPOSÓB/KOLEJNOŚĆ PODANIA INFORMACJI
Sposób uporządkowania i przekazywania informacji.
W jaki sposób organizujemy i interpretujemy świat społeczny?
2 główne cechy:
Kolejność
Ilość podawanych informacji
KOLEJNOŚĆ PODANIA INFORMACJI
Efekt Pierwszeństwa – wg powiedzenia: „najpierw wysuń do przodu swoją lepszą stopę”
informacje o danej osobie, które otrzymujemy na samym początku mają decydujący wpływ na naszą ocenę tej osoby
EKSPERYMENT ASCH’a
Steve jest inteligentny, pracowity, impulsywny, krytyczny, uparty i zazdrosny.
Steve jest zazdrosny, uparty, krytyczny, impulsywny, pracowity i inteligentny.
Wynik: Steve A był oceniany bardziej pozytywnie.
EKSPERYMENT HAROLDA KELLEYA (1950)
Kelley poinformował studentów, że władze ich wydziału bardzo interesują się jak studenci reagują na różne osoby prowadzące zajęcia.
W związku z tym przed wykładem studentom rozdano krótką notkę biograficzną informującą o tym kim jest ów wykładowca, którego wykładu przyjdzie im wysłuchać.
DWIE GRUPY PORÓWNAWCZE:
I notka biograficzna: „ludzie, którzy go znają, uważają go za osobę raczej ciepłą, krytyczną, praktyczną i zdecydowaną”
II notka biograficzna: „ludzie, którzy go znają, uważają go za osobę raczej chłodną, krytyczną, praktyczną i zdecydowaną”
Po wzięciu udziału w 20 minutowych zajęciach studenci mieli odpowiedzieć na następujące pytania:
1.Czy ma poczucie humoru?
2.Czy jest towarzyski?
3.Czy jest delikatny w kontaktach z innymi?
EFEKT PIERWSZEŃSTWA
na podstawie pierwszych informacji ludzie budują sobie pewien schemat
(czyli np. pewien uproszczony obraz danego człowieka). Ten schemat następnie służy im do rejestrowania i interpretowania kolejnych informacji.
Pierwsze wrażenie - ludzie często bardzo uporczywie kierują się swoim pierwszym wrażeniem, natomiast późniejsze informacje, które nawet mogą temu pierwszemu wrażeniu przeczyć, są przez nich ignorowane, uznawane za nieistotne, niewiarygodne.
EKSPERYMENT JONES & inni
osoby odpowiadające na 30 pytań testu inteligencji. Wszyscy pytani odpowiadali poprawnie na 15 pytań.
Osoby, które „startowały ostro” – początkowo odpowiadając dobrze na mnóstwo pytań, a potem szło im gorzej spostrzegane były jako bardziej inteligentne, niż osoby, które zdobywały niewiele pktów na samym początku, ale dobrze kończyły – odpowiadając na większość pytań.
EFEKT ŚWIEŻOŚCI - ostatnia informacja blokuje inne i długo pozostaje w pamięci.
ILOŚĆ INFORMACJI
Efekt rozcieńczenia – obojętne i nieistotne informacje zwykle osłabiają ocenę czy wrażenie.
Który student ma wyższą średnią?
Tim, poza zajęciami na uczelni, poświęca przeciętnie ok. 31 godzin tygodniowo na naukę własną.
Tom, poza zajęciami na uczelni, poświęca przeciętnie ok. 31 godzin tygodniowo na naukę własną. Tom ma brata i dwie siostry. Odwiedza swoich dziadków mniej więcej raz na 3 miesiące. Raz umówił się „w ciemno” na randkę i gra w bilard raz na dwa miesiące.
Zwracanie uwagi na niediagnostyczną informację nie ma sensu – jednak nieistotne informacje o danej osobie powodują, że wydaje się ona bardziej podobna do innych, a więc bardziej przeciętna i taka jak każdy.
METODA OSZCZĘDNOŚCI POZNAWCZEJ
stosowaniu uproszczeń i reguł zdroworozsądkowych, pomagających zrozumieć rzeczywistość.
Oszczędność poznawcza sprawiać może, że oceny świata społecznego, których dokonamy, okażą się nietrafne, a rzeczywistość społeczna zostanie przez nas spostrzeżona i zinterpretowana w sposób zniekształcony.
OSZCZĘDNOŚĆ POZNAWCZA
Techniki oszczędności poznawczej:
SCHEMATY
HEURYSTYKI.
Każdy z nas widzi świat przez pryzmat własnych schematów i heurystyk.
SCHEMATY
struktury poznawcze, które tkwią w naszych umysłach i wpływają na to jak poznajemy rzeczywistość.
Schemat poznawczy to zakodowane w umyśle: wiedza i doświadczenie, pozwalające na sformułowanie dokładnych oczekiwań/wymagań co do „właściwych”, bo zgodnych ze schematem cech i zachowań.
RODZAJE SCHEMATÓW
SCHEMATY KONKRETNYCH OSÓB – np. własna żona skrzętna, cudza żona – atrakcyjna.
SCHEMATY TYPÓW LUDZI – np. ekstrawertycy, introwertycy itp.
SCHEMATY GRUP – np. narodowych (Rumuni, Polacy), ról społecznych, rodzinnych (matka, ojciec) i zawodowych (lekarz, ksiądz itp.)
SCHEMATY OSÓB W OKREŚLONEJ SYTUACJI – np. podczas ślubu, pogrzebu, rozmowy kwalifikacyjnej.
SCHEMATY JA – uporządkowane struktury wiedzy o własnych cechach, rolach, zachowaniach, wartościach i celach.
SCHEMATY CECH – czyli jakie zachowania świadczą o np. inteligencji, uczciwości, wiarygodności itp.
SCHEMATY DZIAŁANIA – inaczej tzw. Skrypty, np. witanie się ze znajomymi / nieznajomymi, obchodzenie świąt, zdawanie egzaminu itp.
DO CZEGO POTRZEBNE NAM SCHEMATY?
Upraszczają nasze poznanie świata, stanowią wyraz oszczędności poznawczej.
Strukturyzują rzeczywistość społeczną, czyniąc ją bardziej przejrzystą i zrozumiałą.
SAMOSPEŁANIAJĄCE SIĘ PROROCTWO
sprawianie, że nasze schematy stają się faktem.
Wywoływanie zdarzeń i zachowań, których się spodziewamy, zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym.
Określone oczekiwania względem innych ludzi sprawiają, że podejmujemy wobec nich nie do końca uświadomione działania tak, że zaczynają zachowywać się zgodnie z naszymi oczekiwaniami.
EKSPERYMENT ROSENTHAL & JACOBSON
Badanie przeprowadzono w jednej ze szkół podstawowych.
Każdego z uczniów indywidualnie badano testem inteligencji. Następnie poinformowano nauczycieli, że niektórzy spośród uczniów uzyskali w tym teście tak dobre wyniki, że wkrótce z pewnością nastąpi rozkwit ich osiągnięć. Wskazano nauczycielom, którzy uczniowie są owymi rozkwitającymi talentami.
Okazało się, że uczniowie naznaczeni jako „utalentowani” zdecydowanie polepszyli swoje wyniki w teście na inteligencję.
Jak to się stało? W jaki sposób przekonania czy oczekiwania nauczycieli stały się rzeczywistością?
SCHEMATY-teorie dotyczące rzeczywistość; struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów, silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji zauważyliśmy, o czym myślimy, a później pamiętamy.
HEURYSTYKI
Jeden ze sposobów nadawania sensu chaosowi informacji, jaki nieustannie napływa do nas ze wszystkich stron.
umysłowa „droga na skróty”; prosta, często jedynie przybliżona, reguła czy strategia, służąca do rozwiązania jakiegoś problemu.
wymagają bardzo niewiele myślenia – tylko wyboru reguły oraz prostego zastosowania jej do danego problemu (np. jeśli jakiś produkt sprzedają w sklepie ze zdrową żywnością, to musi być on dobry dla mnie).
RODZAJE HEURYSTYK OCENIENIA
HEURYSTYKI REPREZENTATYWNE
uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, że klasyfikacji czegoś dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do przypadku typowego
Posługując się tą heurystyką koncentrujemy się na podobieństwie jednego obiektu do drugiego, wnioskując na tej podstawie, że pierwszy obiekt działa jak drugi.
RODZAJE HEURYSTYK OCENIANIA
HEURYSTYKI DOSTĘPNOŚCI
nieformalna reguła umysłowa, na mocy której ludzie wydają sądy kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do świadomości
odnoszą się do ocen zależnych od łatwości, z jaką przypominamy sobie specyficzne przykłady.