Kryzys religijny – Głód Franciszek

Przyczyny kryzysu religijnego zdaniem Głoda:

• Żyjemy w czasach, w których dominuje lęk i poczucie bezsensu.

• Człowiek staje się ostatecznym autorytetem – kryzys cywilizacji i instytucji powoduje kryzys autorytetu Boga.

• Współczesne nowe formy i wartości kulturalne nie tworzą ścisłego związku z wartościami wiary. W wielu krajach ateizm staje się oczywistością Ze świadomości wypiera się wartości religijne.

• Wiara nawet u ludzi głęboko wierzących traci swój dawny charakter czegoś, co było oczywiste i naturalne.

• Przyczyn zatem częściej powstających kryzysów religijnych należy upatrywać w sposobie myślenia i przeżywania współczesnego człowieka, charakteryzującego się racjonalizmem, indywidualizmem, konsumpcjonizmem i krytycyzmem.

1. Pojęcie i dynamika kryzysów religijnych

Kryzys (sytuacja kryzysowa) - OGÓLNIE (m.in.Caplan) stan emocjonalnego stresu, który prowadząc we wstępnej fazie do mniejszej lub większej dezintegracji funkcji psychicznych, w dalszym swym przebiegu zmusza osobowość do stawienia czoła nieoczekiwanej, skomplikowanej, trudnej sytuacji socjalnej, poprzez mobilizację jego mechanizmów obronnych. Proces zachwiania równowagi psychicznej, gdyż sytuacja, w której znalazła się jednostka, ma tak dużą siłę intensywności i odmienności, że dotychczas stosowane mechanizmy obronne nie są skuteczne.

Caplan (1964) wyróżnia tzw. kryzysy „rozwojowe”(np. pójście do szkoły, pierwsza miłość, itp) i „sytuacyjne”( np. śmierć osoby bliskiej, choroba, operacja, utrata pracy)

Rozróżnia się także sytuacje kryzysowe przeżywane przez małe lub duże zorganizowane grupy społeczne.

Kryzys religijny (Cruchon, Allport czy Vergote) to przykry emocjonalnie stan wewnętrznego napięcia, który wiąże się ściśle z mniejszą lub większą dezintegracją życia religijnego. Charakteryzuje się krytycznym nastawieniem do wyznawanych dotychczas treści religijnych, wartości i form, ujawniając wyraźną tendencję do licznych zmian w tej dziedzinie życia oraz do przeciwstawienia się trudnej sytuacji poprzez wewnętrzną religijną przemianę.

Wewnętrzna walka między świadomymi lub nieświadomymi 2 tendencjami: starego i nowego życia.

• Jeżeli dominuje „nowe życie”, to w zachowaniu jednostki ujawniają się: poczucie oddalenia się od Boga, tęsknota za lepszym życiem, wątpliwości i pytania dotyczące religii.

• Jeżeli dominuje „dawne życie” to: depresja, smutek, poczucie grzechu oraz winy

• Jeżeli obydwie tendencje są równie silne to: bezradność, niepokój, lęk i niepewność.

Istota religijnej przemiany polega przede wszystkim na tym, że poglądy, myśli, uczucia, które dotychczas miały uboczne znaczenie dla człowieka, uzyskują ważne i centralne pozycje w jego osobowości.

2 kierunki przemian religijnych (gł. James i Starbucka):

- pozytywne, gdy człowiek zwraca się do Boga, do religii,

- negatywne, gdy człowiek odwraca się od Boga, od religii i zmierza w kierunku ateizmu.

Kryzys religijny może trwać od paru tygodni lub miesięcy, lub w skrajnych przypadkach, przez kilka czy kilkanaście lat. Długotrwałość kryzysów uzależniona jest od wielu czynników.

Po kryzysie religijnym jednostka powraca do bardziej skrystalizowanej postawy religijnej.

2. Rodzaje kryzysów religijnych

- różnią się treścią i głębią przeżyć uzależnioną od stopnia dojrzałości osobowej.

- różnią się przyczynami leżących u ich podłoża.

Za poważne i właściwe przemiany należy uznać te, których motywem są pobudki filozoficzne, moralne i egzystencjalne, zwykle w późniejszym wieku.

Przemiany te charakteryzują się większą trwałością, a ich treść jest bardziej głęboka i dojrzała.

1.Kryzysy religijne wieku dorastania - raczej powierzchowne i mało uwarunkowane istotnymi wewnętrznymi motywami. Zwykle wynikają naśladownictwa i presji wywieranej przez otoczenie.

Są ściśle związane są z ogólną przemianą osobowości w tym okresie. U wielu osób wytwarza się postawa sceptyczna i agnostyczna.

• charakteryzują się gwałtownym powstaniem i dużą intensyfikacją w stosunkowo krótkim czasie pod wpływem określonej przyczyny.

2 rodzaje przebiegu:

- nagłe zaistnienie, wysoka intensywność i powolny etap regeneracji religijności.

- łagodne zaistnienie, powoli narastają, dochodzą do punktu kulminacyjnego i szybko, niemal gwałtownie ustępują.

Wspólną cechą przebiegu obu kryzysów jest duża intensywność negatywnych przeżyć treści religijnych, zwłaszcza w środkowej fazie kryzysu, przynajmniej częściowa utrata wiary w dobroć i miłość Boga, czasem także w istnienie Boga, zakwestionowane podstawowe dogmaty przyjmowanej dotychczas religii, praktyki religijne straciły dotychczasową wartość.

2. Kryzysy powstające na skutek niedojrzałego obrazu Boga.

Związane są z pojęciem, ideą, obrazem, jaki człowiek potrafił sobie wyrobić o Bogu. W okresie adolescencji wszystkie dziecinne wyobrażenia Boga (np. istota bogata, otoczoną aniołami, rozdająca podarki) powinny zanikać, a kształtować się prawdziwe przymioty obrazu Boga - sprawiedliwy, miłosierny i surowy.

Freud uważał, że dziecko uzależnia obraz Boga od ukształtowanego w sobie w okresie dzieciństwa obrazu rodziców. Mechanizm przeniesienia - Bóg jest odpowiedzialnym za wszystkie niezaspokojone potrzeby. Trudności rodzinne, osamotnienie, zawody miłosne mogą powodować utratę wiary w Boga.

Dowód: gdy uda się rozdzielić obraz Boga, który młodzi ludzie w sobie noszą od obrazu własnych rodziców, wątpliwości religijne ustępują samoistnie.

Często odrzucony jedynie Bóg, który wyraża miłość. Jest akceptowany Bóg jako Stworzyciel,

3. Kryzysy religijne spowodowane konfliktem pomiędzy systemem wartości (sumieniem) a postępowaniem. – u osób, które popadły w konflikt natury moralnej.

Mowrer - człowiek nie jest robotem i należy przyjąć, że ma wolny wybór reakcji na działający bodziec, więc schemat S- R nie wystarcza. Każdy jest wolny i odpowiada za swoje postępowanie.

W koncepcji kryzysu Mowrer uznaje człowieka dotkniętego kryzysem za winnego, tj grzesznego. Nie sam zły czyn (grzech) prowadzi do kryzysu. ale sposób zachowania się jednostki po jego dokonaniu. Kryzys powstaje dopiero wtedy, gdy człowiek stara się ukryć winę realną, podczas gdy powinien przyznać się do popełnionego czynu, wyznać go i pod jąć ekspiację w celu zlikwidowania zaciągniętego długu społecznego.

Problem winy moralnej = poczucie niegodziwości, powstałe wskutek uświadomienia sobie rozdźwięku między własnym postępowaniem a przyjętym systemem wartości.

Za kryzys odpowiedzialny jest człowiek, bo zrywa kontakt z osobami znaczącymi, (matka, ojciec, społeczność, religia, Bóg). Wynika to z osobistego nieuporządkowanego postępowania etycznego

Symptomy: poczucie winy, lęk, depresję, nadwrażliwość, zbytni krytycyzm, niestałość emocjonalną i trudności w podejmowaniu decyzji, obawa przed ujawnieniem, zazwyczaj obniżona intensywność praktyk religijnych. Treścią jest konflikt pomiędzy postępowaniem a przyjętym i akceptowanym dotychczas przez daną jednostkę systemem wartości.

Dotyczy głównie tych ludzi wierzących, w których życiu wytworzyła się sytuacja uniemożliwiająca praktykowanie w takim stopniu, w jakim by lego pragnęli, np. rozwodnicy, osoby uprawiające seks przedmałżeński.

4. Kryzysy dotyczące praktyk religijnych.

Obniżenie więzi emocjonalnej z Bogiem ujawniające się głównie w praktykach religijnych przy równoczesnym zachowaniu wiary w istnienie Boga i inne dogmaty religijne.

Wewnętrzne „rozdarcie” i niezadowolenie spowodowane utratą kontaktu z Bogiem, może prowadzić do religijnej apatii i ograniczanie udziału w praktykach religijnych:

Oddziaływanie od najmłodszych lat środowiska bardzo religijnego, jak i świadome wprowadzanie w życie wewnętrzne licznych przeżyć natury religijnej, przyczyniły się do wytworzenia mocnego systemu religijnych przekonań, które nie zostały zachwiane nawet podczas zaburzenia emocjonalnej więzi z Bogiem.

Przebieg: powolny proces narastania, łagodna forma przebiegu. Badani nie utracili wiary w istnienie świata nadprzyrodzonego ani też nie zerwali związku z Kościołem. Na skutek zaistnienia bardzo trudnych sytuacji życiowych badani utracili emocjonalną więź z Bogiem. Kryzysy kończyły się zazwyczaj bardzo szybko po ustąpieniu traumatycznych bodźców. Ważną rolę w regeneracji życia religijnego odgrywały nowe przeżycia religijne o intensywnym dodatnim ładunku emocjonalnym.

Inny rodzaj kryzysu spotykamy u wierzących w prawdy wiary, ale nie zawsze wykonujący praktyki religijne.. Odczuwają duży lęk i niepokój z tego powodu, że nie przyznają religii pierwszego miejsca w życiu.

Wśród mało praktykujących jest pewna liczba ludzi buntujących się lub sprzeciwiających religijnemu wychowaniu, które otrzymali w dzieciństwie i młodości. Można powiedzieć, że zostali przeładowani pobożnymi praktykami, a nie nauczono ich miłości.

5. Kryzysy dotyczące roli i posłannictwa religijnego.

występuje u księży, pastorów protestanckich i różnych animatorów życia religijnego, którym dotychczas przypisywano z urzędu wiarę bardziej dojrzałą.

Przyczyny: w zlaicyzowanym świecie wielu księży i pastorów zdało sobie sprawę, jak niewiele rzeczywistego wpływu mają wartości religijne na ich życie i życie innych ludzi. Popadają w skrajności:

• Jedni zbyt asymilują się z laikatem, tracąc z oczu wyższą funkcję, którą mają wykonywać.

• Inni chcąc za wszelką cenę zachować transcendentny charakter swego życia, odsuwają się od świata, w którym widzą tylko przeszkodę dla rozwoju religii, materializm i hedonizm.

Integracja nie polega tylko na zestawieniu dwóch ról społecznych, które nie mogą w pełni harmonizować w jednej osobie, lecz na wykształceniu takiej roli, która, odpowiadając dzisiejszemu światu, umożliwiałaby wypełnianie przede wszystkim roli.

6. Kryzysy religijne u sceptyków, ateistów i ludzi walczących z religią.

• Sceptycy za wszelką cenę pragną udowodnić, że wartości religijne są dla nich obojętne. W rzeczywistości tak jednak nie jest, bo często odczuwają niepokój. Sceptyk wcale nie jest obojętny tak, jak chciałby być i jak chciałby być odbierany przez otoczenie.

Sceptycy przeżywają sprzeczne uczucia wskutek ambiwalencji pochodzącej z niezgodności między instynktami a wymogami religijnymi, którym towarzyszą obawy i groźby.

• Istnieją także kryzysy u ludzi, którzy odrzucili religię i są do niej wrogo usposobieni. Poczucie wrogości i żalu rodzi się na skutek odrzucenia więzi z Kościołem, który w przeszłości kształtował sumienie człowieka. Zdaniem Głoda w religii, nie jest się zupełnym ignorantem, nie można nie dostrzec pewnych wartości, które ona reprezentuje.

3. Rola kryzysów religijnych w rozwoju życia religijnego i osobowości

Wydaje się, że decydujące znaczenie dla następstw oddziaływania sytuacji stresowych należy przypisać cechom osobowości poszczególnych jednostek.

• Zdaniem Jarosza, jednostki o cechach osobowości psychostenicznej, a zarazem silnej potrzebie ekspiacji i znaczenia w największym stopniu przejawiają brak odporności na drobne niepowodzenie i niekorzystne opinie, natomiast w sytuacjach bardzo trudnych wykazują sprawne zachowanie.

• Jednostki odporne wobec bardzo wielu trudnych przeciwności życiowych załamują się z przyczyn, które dla obserwatora mogą wydawać się niewspółmiernie male.

Przeżywanie kryzysów religijnych z jednej strony łączy się z pewnym zagrożeniem i z bolesnymi przeżyciami dla jednostki, jednak - z drugiej strony -w czasie ich trwania osoby przeżywające kryzys mają szansę wytworzyć nowe mechanizmy przezwyciężenia trudności, które prowadzą do bardziej bogatego życia religijnego

Jak należy postępować z chwilą zaistnienia kryzysu religijnego. Płużek

• Osoba przeżywająca kryzys religijny powinna rozpatrywać go w realnych wymiarach. Znajomość siebie i dogłębne rozeznanie przyczyn i treści danego kryzysu

• Optymistyczna wiara, iż szybko się przezwycięży kryzys.

• Należy analizować kryzys całościowo w kontekście aktualnego stanu psychicznego.

• Wykorzystać dotychczasowe sposoby radzenia sobie z kryzysami,

• Wykorzystać doświadczenia innych osób przeżywających kryzysy. (np. literatura)

• Należy szukać pomocy u innych ludzi.

•Zaakceptować cierpienie i dowartościować ascezę życia.

• Usilnie, pomimo zmęczenia, apatii, poczucia bezsensu dalszego podejmowania wysiłku w przezwyciężeniu kryzysu nie zrywać kontaktu z Bogiem.

• Pomimo trudności zintensyfikować modlitwę.

• Zachować cierpliwość i mieć ufność i zawierzenie w Bogu, że kryzys zostanie rozwiązany.