Proces wydalania mleka uwarunkowany jest odruchami bezwarunkowymi powstającymi na skutek działania bodźców mechanicznych na wymię i odruchów warunkowych – bodźców odbieranych przez zmysły. Pod ich wpływem tylny płat przysadki mózgowej wydziela hormon oksytocynę, która powoduje skurcz mięsni gładkich i wzrost ciśnienia wewnątrz wymienia.
Dojenie krów w stadach towarowych odbywa się maszynowo. Dój ten stwarza warunki do higienicznego pozyskiwania mleka i wzrostu wydajności pracy. Dój krów przeprowadza się dwa razy w ciągu doby, choć w niektórych oborach stosuje się trzykrotne dojenie. Odstęp pomiędzy kolejnymi dojami powinien być zbliżony, a dój rozpoczynamy zawsze o tej samej godzinie.
Nieprzestrzeganie zasad fizjologii doju, niepunktualne jego rozpoczynanie i niepełne zdajanie mleka obniżają wydajność, narażają krowy na zakażenie gruczołu mlekowego oraz przyczyniają się do przedwczesnego ich zasuszania.
Dojenie krów może odbywać się na stanowiskach uwięziowych w oborze, specjalnych halach udojowych, a na pastwisku w dojarniach przewoźnych.
Troska o jakość pozyskiwanego mleka zobowiązuje do przestrzegania zasad prawidłowego przebiegu doju
Czynności:
Przygotowanie stanowiska do doju (ścielenie).
Wietrzenie obory i przygotowanie aparatów do doju.
Badanie mleka na przeddajaczu.
Mycie i wycieranie wymienia.
Masaż przeddojowy.
Dój właściwy.
Dodojenie ręczne lub maszynowe.
Kąpiel podojowa strzyków.
Celem czynności wstępnych przed dojem właściwym jest ochrona mleka przed zanieczyszczeniem i zakażeniem oraz pobudzenie krowy do wydzielania oksytocyny.
Przeddojenie ma na celu usunięcie drobnoustrojów znajdujących się w kanale strzykowym oraz rozpoznanie ewentualnych procesów zapalnych w wymieniu. Przeddojenie wykonuje się do odpowiedniego naczynia z czarną płytką, ułatwiającą zmian w mleku. Przed rozpoczęciem doju właściwego wykonuje się masaż przeddojowy, którego celem jest pobudzenie receptorów wymienia i spowodowanie wydzielenia oksytocyny, wspomagającej wydalanie mleka z wymienia. Czas działania oksytocyny wynosi od 4 do 7 minut. W tym czasie krowa powinna być całkowicie wydojona.
Antagonistycznym hormonem dla oksytocyny jest adrenalina, która hamuje oddawanie mleka przez krowę i utrudnia proces dojenia. Adrenalina wydalana jest u krów w sytuacjach stresowych: bicie, nadmierny hałas, uszkodzenie strzyków.
Dój właściwy powinien trwać do zakończenia wydalania mleka. Zbyt długie przetrzymywanie aparatów udojowych na wymieniu po zakończeniu spływu mleka może prowadzić do pękania naczyń włosowatych strzyka, rozluźnienia a nawet wynicowania zwieracza strzyka i przedostawania się krwi do mleka. Po zakończeniu doju zdejmuje się aparat do doju i kąpie strzyki w preparacie dezynfekcyjnym.
Mleko po wydojeniu należy przecedzić i możliwie szybko odizolować od atmosfery obory, gdyż chłonie zapachy, a następnie natychmiast schłodzić. Mleko przetrzymywane po wydojeniu przez krótki czas schładza się przez krótki czas do temperatury +8 stopni, a przetrzymywane dłużej do temperatury +4 stopnie. Szybkie schłodzenie mleka ma celu zahamowanie rozwoju bakterii i utrzymywanie ich poziomu na zbliżonego do podstawowego.
Wymagania jakościowe mleka
Ogólna liczba drobnoustrojów w jednym cm3 poniżej 100 tysięcy.
Obecność komórek somatycznych w 1 cm3 poniżej 400 tysięcy.
Obecność antybiotyków i innych substancji hamujących niedopuszczalna.
Zafałszowanie rozwodnienia niedopuszczalne.
Gęstość (g/cm3) nie mniejsza niż 0,2.
Obecność alfa toksyny niedopuszczalna.
pH 6,6-6,8.
W dojarkach mechanicznych starano się odtworzyć zjawiska, jakie zachodzą podczas ssania mleka przez cielęta. Wykorzystuje się do tego celu podciśnienie wytwarzane przez pompę próżniową oraz działanie membrany gumowej, oddzielającej komorę podstrzykową i komorę międzyścienną kubków udojowych.
Dojarka mechaniczna składa się z trzech zasadniczych zespołów:
Agregatu do wytwarzania podciśnienia, wraz z instalacja podciśnienia w oborze.
Aparatu udojowego wraz z rurociągiem mlecznym w oborze.
Urządzenia do mycia.
Rozwój techniki dojenia mechanicznego wprowadza nowe rozwiązania i dodatkowe urządzenia. Urządzenie do przygotowania krowy do dojenia (mycie i masaż strzyków), automatyczne zakładanie kubków udojowych, urządzenie do mechanicznego zdejmowania kubków udojowych, urządzenie do sterowania przebiegiem doju, do rejestracji ilości i jakości udojonego mleka, urządzenie do pielęgnacji strzyków.
Aparat udojowy to zespół czterech kubków udojowych, podłączonych do wspólnego kolektora i pulsatora. Pulsator zamontowany na pokrywie konwi jest poprzez tę konew podłączony za pomocą elastycznego przewodu do rurociągu podciśnienia.
Kubek udojowy to sztywny korpus wykonany ze stali nierdzewnej lub innego materiału, w którym jest umieszczona elastyczna guma strzykowa. Dojenie składa się z dwóch taktów, ssania i masażu. Kubki udojowe są zakładane na strzyki pojedynczo. Gdy jeden jest zakładany, pozostałe zwisają do dołu. Jest to konieczne do zachowania ciśnienia w kubku udojowym, zakładanym na strzyk.
Kolektor służy do gromadzenia mleka ze wszystkich strzyków w jeden strumień.
Pulsator ma za zadanie wytwarzać pulsy o odpowiedniej częstotliwości.