ŻWIENIE NORMATYWNE I EKOLOGICZNE

KRÓW MLECZNYCH

IZ PIB Balice k. Krakowa

Prof.dr
hab.Krzysztof
Bilik

CHARAKTERYSTYKA POPULACJI KRÓW

MLECZNYCH HODOWANYCH W KRAJU

Stan pogłowia bydła w kraju około 5 800 000
szt.

w tym stan krów 2 585 000szt

Pod kontrolą użytkowności mlecznej ok.582 000

krów (tj. 22,5% populacji )

W 2009 r. odnotowano wzrost populacji krów pod

oceną o 7137 szt.( tj. 1,23% ) w stosunku do 2008

r.

LICZEBNOŚĆ I WYDAJNOŚĆ MLECZNA KRÓW

POD OCENĄ W POLSCE I NIEKTÓRYCH KRAJACH

( ICAR,2008 )

Kraje

x

Polsk
a

Słowacj
a

Czechy Austria

Węgry

Wyszczególnieni
e

Liczebność krów
(szt)

582 067

148 000 390 129 385 411

195 022

Ilość krów w
oborze( szt)

29,2

206 179 16,1

334

Wydajność mleka
(kg/szt.) w 305-dniowej
laktacji

6935

6913 7689 6830

7689

22,5

86,0 96,7 72,7

73,6

% krów pod oceną

4,17

4,13 3,88 4,15

3,88

Tłuszcz ( % )

3,33

3,23 3,33 3,40

3,33

Białko ( % )

X

Polska wg wyników oceny za 2009 r.,pozostałe kraje wg oceny za 2008 r.

PRODUKCYJNOŚĆ MLECZNA OCENIANYCH

KRÓW W NIEKTÓRYCH WOJEWÓDZTWACH

Najwyższe wydajności mleka uzyskiwano w stadach zlokalizowanych w
zachodniej i północno-zachodniej Polsce, a najniższe w południowo-wschodnich i
południowych województwach ( podkarpackie i małopolskie)

Przeciętne wydajności ocenianych krów (wg WOWU, 2009)

Województwa

Ilość

1

Przeciętna wydajność

2

obór
(szt.)

krów w
oborze
(szt.)

mlek
o
(kg)

Tłuszc

z

(%)

białk

o (%)

Lubuskie 83 101,5 8150 3,95
3,34

Wielkopolskie 3359 34,7 7561 4,12
3,36

Zachodniopomorskie 359 47,6 7222 3,96
3,31

Podkarpackie 402 16,1 5348 4,05
3,31

Polska

19 299 30,0 6935 4,17
3,33

Świętokrzyskie 388 15,5 6463 4,40
3,32

1

Największa ilość ocenianych krów: wielkopolskie – ok.117 000, mazowieckie – 93 000 i podlaskie –

81 700 szt.

2

średnia wydajność mleka od krowy ok.. 4 700 kg

PRIORYTETY FERM BYDŁA MLECZNEGO

Podstawowym celem współczesnych gospodarstw
specjalizujących się w produkcji mleka

jest dążenie do

osiągnięcia wysokiej wydajności mlecznej, przy
jednoczesnym zachowaniu dobrej zdrowotności i
płodności krów oraz optymalnej zawartości tłuszczu i
białka w mleku.

W wyniku wieloletniego doskonalenia

genetycznego krajowej populacji bydła czarno-białego przy
wykorzystaniu buhajków rasy hf

wytworzono rodzimą,

wysokowydajną rasę polską holsztyńsko-fryzyjską.

Utrzymanie w stadach krów tej rasy wysokiej i stabilnej
wydajności mlecznej wymaga stosowania nowoczesnych
systemów żywienia , które powinny zapewnić pełne pokrycie
zapotrzebowania energetycznego, białkowego i mineralno-
witaminowego

w

poszczególnych

stadiach

cyklu

produkcyjnego.

NOWOCZESNE SYSTEMY ŻYWIENIA KRÓW

MLECZNYCH STOSOWANE W POLSCE

Nazwa systemu normowania
energii i białka oraz rok
ostatniego wydania

Kraje, w których głównie jest
stosowany

INRA,2009, IZ PIB-INRA
(francuski)

Francja,

Polska,

Irlandia

DLG, 1997
(niemiecki)

Niemcy,

Polska

NRC, 2001 (amerykański)

USA, Izrael, Węgry, Włochy,

Polska

Stosowane systemy żywienia zwierząt przeżuwających mają
wspólne podstawy. Uwzględniają one metabolizm białka i
energii zarówno w żwaczu jak i poza żwaczem, a potrzeby
energetyczne i białkowe zwierząt traktują łącznie. Żywienie
wysokowydajnych krów mlecznych dawkami bilansowanych wg
tych systemów, pozwala na maksymalne wykorzystanie
składników pokarmowych skarmianych pasz oraz ograniczenie
strat azotu w moczu i kale.

ZAŁOŻENIA NORM ŻYWIENIA

PRZEŻUWACZY wg IZ PIB INRA ( 2009 )

Podstawą tych norm są trzy

wzajemnie ze sobą

powiązane systemy żywienia

energetycz
ny

białkow
y

pobrania
pasz

Dotyczą one zarówno oceny wartości

pokarmowej pasz jak i potrzeb

pokarmowych zwierząt

SYSTEM ENERGETYCZNY

Schemat wykorzystania energii
pasz

Energia
kału

Energia moczu

Energia
metanu

ENERGIA BRUTTO
( EB )

Wydatek ciepła

związany z

trawieniem pasz

ENERGIA STRAWNA ( ES )

ENERGIA NETTO
( EN )

ENERGIA METABOLICZNA
( EM )

ENERGIA

NETTO

BYTOWA ( EN

b

)

ENERGIA NETTO

PRODUKCYJNA ( EN

p

)

(-
)

(-
)
(-
)
(-
)

Przy ocenie posługujemy się jednostkami pokarmowych produkcji mleka
(JPM). 1 JPM to ilość energii netto w wyprodukowanym mleku (EN

1

),

którą dostarcza 1 kg standardowego ziarna jęczmienia podawanego jako
pasza produkcyjna krowie w okresie laktacji. 1JPM = 1700 kcal EN ( 1.7
Mcal lub 7,1128 MJ ).

SCHEMAT OCENY WARTOŚCI POKARMOWEJ BIAŁKA

PASZ

BIAŁKO
OGÓLNE

ENERGIA (SMOF)

Ulegające

rozkładowi

w żwaczu

BURŻ

Nie
ulegające
rozkładowi
w żwaczu
BNRŻ

Białko

mikroorganizm

ów żwacza BMŻ

Białko

mikroorganizmó

w żwacza BMŻ

(0,145g/g

SMOF)

TRAWIONE W JELICIE BIAŁKO:

MIKROORGANIZMÓW

ŻWACZA

PASZY

MIKROORGANIZMÓW

ŻWACZA

BTJM
N

BTJP

BTJME

BTJN

Suma BTJMN i BTJP

BTJE

Suma BTJME i BTJP

Wartość pokarmową białka pasz wyraża się w

białku właściwym

rzeczywiście trawionym w jelicie (BTJ)

Potrzeby białkowe (aminokwasowe) krowy są

zaspokajane przez białko trawione w jelicie cienkim

(BTJ) na drodze enzymatycznej, które składa się z :

- białka mikroorganizmów żwacza (BMŻ)

- białka paszy nie ulegające rozkładowi w
żwaczu (BNRŻ)

Zdolność mikroorganizmów żwacza do syntezy własnego

białka zależy od :

- ilości dostępnego azotu amonowego (N-NH

3

)

pochodzącego z paszy

- ilość energii, tj. część strawnej masy organicznej paszy
ulegającej fermentacji w żwaczu (SMOF)

SYSTEM POBRANIA
PASZY

Dowolne pobranie paszy objętościowej przez krowę związane
jest ze składem i budową roślin, a zwłaszcza zawartością ścian
komórkowych i stopniem ich zdrewnienia. Wiąże się to wartością
wypełnieniową (WW) paszy, np. późno zebrana zielonka o
zdrewniałych

ścianach

komórkowych,

(tj.

wysokiej

wartości

wypełnieniowej), będzie pobierana przez krowę w mniejszych
ilościach niż zielonka młoda o niskiej wartości wypełnieniowej.

Jedna jednostka wypełnieniowa dla krowy

mlecznej ( 1 JKW ) odpowiada 1 kg suchej masy ( SM )
pobranej przez standardową krowę (o masie ciała 600 kg i
wydajności 25 kg mleka o zawartości 4% tłuszczu) na
wzorcowym pastwisku

, na którym standardowa krowa pobiera 17

kg SM, tj. 17 JWK. Taka ruń powinna zawierać w 1 kg SM: 150g
BO, 250g włókna i 0,95 JPM.

● stanu fizjologicznego
● masy ciała
● rasy
●
jakości i smakowitości paszy
objętościowej

Zdolność pobrania paszy przez krowę (ZPP,
JWK/dzień jest cechą charakterystyczną i zależy
od:

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POBRANIE PASZY

W żywieniu zwierząt przeżuwających szczególnie ważne jest
pobranie podstawowych pasz objętościowych.

Pobieranie paszy przez krowę jest ściśle
związane

z pracą żwacza

Czasem zalegania cząsteczek paszy w
przedżołądkach

Szybkością przechodzenia przez
żwacz

Intensywnością zachodzących w nim procesów
fermentacyjnych

W zależności od masy ciała i wydajności mlecznej krów w czasie
laktacji, do normalnego przebiegu procesów trawienia
niezbędne jest spożycie w paszach ( objętościowych i
treściwych )

od 14 do 22 kg suchej masy.

PRAWIDŁOWY PRZEBIEG
LAKTACJI

Na wykresie można zauważyć, że w miarę zwiększania
się wydajności mlecznej krów, przesuwa się w czasie
szczyt laktacji, w którym krowa uzyskuje maksymalną
produkcję mleka

Standardowe krzywe laktacji przy różnych wydajnościach

(Krichgessner,1997

)

5 10 15 20 25 30 35 40 44
51

800

0

700

0

600

0

500

0

400

0

300

0

wydajnoś

ć roczna

(kg)

Okres
zasuszenia

Tygodnie laktacji

Pr

o

d

u

k

cj

a

m

le

ka

(k

g

/d

zi

e

ń

)

40

35

30

25

20

15

10

5

POTRZEBY POKARMOWE KRÓW
MLECZNYCH

Zapotrzebowanie krowy na składniki pokarmowe zależy od
zmian zachodzących w produkcji mleka w ciągu cyklu
produkcyjnego obejmującego początkowy i środkowy ( pełny )
okres laktacji i zasuszenia.

Zmiany w wydajności mleka, masie ciała i pobraniu paszy u krów po
wycieleniu (IZ-INRA,2001)

W początkowym okresie laktacji,
gdy produkcja mleka szybko wzrasta
pobranie paszy nie pokrywa w pełni
zapotrzebowania

na

składniki

pokarmowe i występuje deficyt
energetyczny. Aby pokryć niedobór
energii, krowy wykorzystują rezerwy
tłuszczowe i białkowe ciała i tracą
na wadze. Maksymalne pobranie
paszy krowa osiąga dopiero w
11 – 12 tygodniu laktacji (wówczas
dzienna ilość pobieranej paszy (SM)
jest o około 35% większa, niż w 1
tygodniu

laktacji).

Odnowienie

rezerw (zwiększenie masy ciała)
następuje w środkowym okresie
laktacji.

produkcja mleka

pobranie paszy

masa ciała

0 10 20 30 40
50

tygodn
ie

począte
k
laktacji

środkowy okres
laktacji

zasuszeni
e

DOPUSZCZALNE NIEDOBORY ENERGII I STRATY

MASY CIAŁA NETTO WE WCZESNYM OKRESIE

LAKTACJI U KRÓW W DOBREJ KONDYCJI PO

WYCIELENIU

Produkcja

maksymalna (kg

mleka/dzień)

Niedobór

energetyczny (JPM)

Straty masy

ciała netto

(kg)

*

pierwiast
ki

wieloródki

tygodnie

laktacji

Całkowita

ilość JPM

10 do 15 15 – 20 4 – 5 20
10

20 - 25 5 - 6 40
20

16 do 22 25 – 30 6 – 7 70
30

30 – 35 7 – 8 130
40

23 do 27 35 – 40 8 – 9 200
50

≥ 28 40 – 45 9 – 10 250
60

* Założono, że zawartość przewodu pokarmowego zwiększa się o 4 kg
na dodatkowy 1 kg dowolnie pobranej suchej masy (DPSM).

ZASADY ŻYWIENIA KRÓW MLECZNYCH W

POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH CYKLU

PRODUKCYJNEGO

Żywienie w pierwszym okresie laktacji (od porodu do 90 dnia po
wycieleniu).

Po wycieleniu krowy powinny otrzymywać te same pasze
objętościowe i treściwe, którymi były karmione w
ostatnich trzech tygodniach przed wycieleniem.

Przy stosowaniu tradycyjnego (trójczłonowego) systemu
zadawania pasz,

ilość skarmianej paszy treściwej zwiększa

się stopniowo

, w stosunku do dawki paszy treściwej z

ostatniego tygodnia przed wycieleniem, o około

1,5–2

kg/tydzień

, w ciągu każdego kolejnego tygodnia, aż do

pokrycia zapotrzebowania na maksymalną produkcję
mleka (PM) w szczycie laktacji.

Przy stosowaniu dawek kompletnych (TMR) – w okresie od
3 tyg. przed wycieleniem do 12-13 tygodnia laktacji,
podaje się TMR o większej koncentracji energii i białka/kg
SM niż w pełnym okresie laktacji.

DAWKOWANIE PASZY TREŚCIWEJ DLA KRÓW

WIELORÓDEK

1

PRZED WYCIELENIEM I W

POCZĄTKOWYM OKRESIE LAKTACJI

(IZ PIB-

INRA,2009)

Pasza treściwa w
okresie przed
wycieleniem (kg/dzień)

Po
wycieleniu

∆

2

(kg
mleka)

tygodni
e

zwiększen

ie ilości

paszy

treściwej

3

(kg)

Pasza

treściwa

w okresie

szczytu

laktacji

(kg/dzień)

tydzień
laktacji

4

- 3

- 2

-
1

5 0 0 1 +1 1 do 2
1

5-10 0 0 2 +1 do 2 3 do
4 2

10-15 1 2 3 +2 do 3 5 do
6 2 do 3

15-20 2 2 3 +4 do 5 7 do
8 4 do 5

>20 2 3 3 +6 do 8 9 do
11 5 do 6

1

Dla pierwiastek należy zwiększyć przewidywaną produkcję maksymalną (PMp) o 5 kg

mleka,

2

∆ różnica między przewidywaną wydajnością mleka w szczycie

laktacji, a produkcją mleka skorygowanego (4%tłuszczu) uzyskaną z pasz
objętościowych bez dodatku pasz treściwych,

3

Ilość paszy w okresie

szczytu lak. (kg/dzień) – ilość paszy skarmianej w ostatnim tyg. przed wycieleniem

4

Tydzień laktacji, w którym krowa uzyskuje produkcję maksymalną (PM).

SPOSÓB ZADAWANIA PASZ W SZCZYCIE
LAKTACJI

Krowy w szczycie laktacji powinny być żywione do woli, zapewnić im
dostęp do dobrych pasz objętościowych (lub dawki kompletnej TMR)
przez całą dobę oraz do wody pitnej.

Przy tradycyjnym (oddzielnym) systemie zadawania pasz
powinno się:

Pasze treściwe podawać po paszach objętościowych, co znacznie

ogranicza możliwość wystąpienia kwasicy żwacza

Zwiększyć częstotliwość zadawania paszy treściwej, tak aby w trakcie

jednego odpasu krowy nie pobierały więcej niż 3 kg, lub stosować

automatyczne dozowniki (stacje paszowe, sterowane komputerowo)

Unikać zmiany składu dawki pokarmowej (adaptacja bakterii żwacza

do nowej dawki trwa 2-3 tyg.)

Zapewnić stały dostęp do wody pitnej (krowa produkująca 35-40 kg

mleka pobiera ok.90-100 kg wody, czyli 3,6-3,8 kg wody/kg SM dawki

pokarmowej)

Stosować dodatki buforujące pH płynu żwacza, które przeciwdziałają

gromadzeniu się kwasu mlekowego w płynie żwacza (np. kwaśnego

węglanu sodu tj.sody oczyszczonej 1-1,5% dawki

SPOSÓB ZADAWANIA PASZ W SZCZYCIE LAKTACJI
cd.

Przy systemie dawek kompletnych
(TMR)

Stosować TMR odpowiedniej zawartości suchej masy oraz koncentracji

energii i białka w kilogramie SM w zależności od poziomu wydajności

mlecznej

Zachować odpowiednią strukturę fizyczną skarmianego TMR-u

(cząsteczki paszy o długości powyżej 38 mm

Zwiększyć krotność zadawania i podgarniania TMR-u na stole

paszowym (np.przez zamontowanie automatycznego podgarniania

paszy tzw. „Agrokelnera”)

Zapewnić krowom odpowiedni dostęp do żłobu lub stołu paszowego

(eliminacja konkurencji w stadzie)

ZAGROŻENIA ZDROWOTNE PRZY DAWKOWANIU

PASZY TREŚCIWEJ

Maksymalny udział paszy treściwej w dawce pokarmowej dla

krowy mlecznej nie powinien być większy niż 50% suchej masy

dawki. Nadmierna ilość pasz treściwych zwłaszcza

zawierających łatwo fermentujące węglowodany (skrobię),

może powodować:

Obniżenie pH płynu żwacza i w efekcie wystąpienie
kwasicy żwacza

Spadek pobrania pasz objętościowych i wydajności
mleka

Wystąpienie schorzeń i zaburzeń metabolicznych (np. skręt

trawieńca, schorzenia racic)

Zmianę wyglądu odchodów, zwłaszcza ich konsystencji i

wielkości cząstek ( np. zbytnio rozwodniony i śluzowaty kał)

ŻYWIENIE W OKRESIE PEŁNEJ
LAKTACJI

Okres pełnej laktacji

trwa od początku 4 miesiąca laktacji do

zasuszenia. Oprócz pokrycia zapotrzebowania bytowego i
produkcyjnego, przy bilansowaniu dawek pokarmowych w tym
okresie

należy

uwzględnić

konieczność

odbudowy

energetycznych rezerw ciała krowy.

Gromadzenie rezerw ciała

w II połowie laktacji wymaga:
U krów wieloródek 4,5 JPM i krów pierwiastek 3,5 JPM/kg
przyrostu masy ciała.

Krowy ras mlecznych powinny zakończyć odbudowę rezerw
ciała przed rozpoczęciem okresu zasuszania.

Z pasz objętościowych dobrej jakości krowa powinna
wyprodukować w okresie żywienia zimowego 12-13 kg mleka;
na produkcję wyższą konieczny jest dodatek paszy treściwej
(około 0,5 kg/ 1 kg mleka powyżej 12-13 kg).

Ilość stosowanego dodatku paszy treściwej zależy jednak od
jakości paszy objętościowej (im wyższa jej wartość, tym mniejszy
dodatek paszy treściwej) oraz koncentracji energii w paszy
treściwej.

DAWKOWANIE PASZY TREŚCIWEJ W ZALEŻNOŚCI OD

JAKOŚCI PASZY OBJĘTOŚCIOWEJ I WARTOŚCI

ENERGETYCZNEJ PASZY TREŚCIWEJ

( KOWALSKI, 2004)

Jakość pasz

objętościowych

Wydajność mleka z

dawki pasz

objętościowych

(kg/dzień)

Dawka paszy treściwej

(kg/kgmleka) w zależności

od wartości energetycznej

paszy treściwej (JPM/kg)

0,8

0,9

*

1,0

**

Mierna 5 0,56

0,50

0,45

Średnia 5 - 10 0,50

0,45

0,42

Dobra 10 – 15 0,45

0,38

0,36

Bardzo dobra 15 0,42

0,36

0,33

* Mieszanka treściwa złożona z ziarna: jęczmienia, owsa i otrąb
pszennych (34:33:33).

** Mieszanka treściwa składająca się z ziarna:

jęczmienia, owsa, kukurydzy (80:10:10).

ŻYWIENIE KRÓW W OKRESIE ZASUSZENIA

(ogólne

zasady)

W okresie zasuszenia krowy nie powinny być żywione zbyt
intensywnie

, aby nie nastąpiło zbytnie otłuszczenie, mogące się

przyczynić

do

wystąpienia

zaburzeń

metabolicznych

po

wycieleniu. W tym okresie organizm krowy przygotowuje się do
porodu oraz intensywnej produkcji mleka w kolejnej laktacji. Ilość
dostarczonych w dawce skł. pokarmowych powinna zaspokoić
potrzeby bytowe oraz umożliwić prawidłowy rozwój płodu,
łożyska i gruczołu mlekowego.

Okres
cielności

Zapotrzebowani
e

ENL

(JPM)

BTJ

(g)

ZPP

(JWK)

Okres
cielności:

- Przed 7 miesiącem (zap.
bytowe)

1

- 7mieśiąc

2

- 8mieśiąc

2

- 9mieśiąc

2

5,0 395
(11,5

5,9 470
do

6,6 530
15,5)

7,6 600

Dzienne zapotrzebowanie pokarmowe krowy wieloródki o masie 600kg w
ostatnim trymestrze ciąży

(IZ PIB-INRA, 2009)

1

Zb

e

(JPM/dz.)= 1,4 + 0,6 MC/100; Zb

b

(BTJ/dz.) = 95 + 0,5 MC,

2

w 7, 8 i 9 miesiącu ciąży zwiększone o dodatkowe zapotrzebowanie na

rozwój płodu, łożyska i gruczołu mlekowego: energetycznie (JPM) o 0,9,
1,6 i 2,6 a białkowe (BTJg) o 75, 155 i 205; odpowiednio.

W badaniach naukowych i praktyce hodowlanej

wykazano, że wprowadzenie podziału na dwa
podokresy

umożliwia

uzyskanie

wzrostu

wydajności w laktacji nawet o ponad 700 kg
mleka.

POTRZEBY POKARMOWE KRÓW W OKRESIE

ZASUSZENIA

W praktyce hodowlanej przyjmuje się, że

optymalny okres zasuszenia powinien trwać 7-8

tygodni.

Żywienie krów w okresie zasuszenia

powinno być podzielone na dwa podokresy:

zasuszenia właściwego, tj. od 7-8 tygodnia do

końca 4 tygodnia przed wycieleniem;

przejściowy przed porodem, tj. od początku 3 tygodnia

przed wycieleniem do wycielenia.

Żywienie w okresie zasuszenia
właściwego

W okresie zasuszenia właściwego, tj. od 7-8 tygodnia
przed wycieleniem do końca 4 tygodnia przed wycieleniem
krowy powinny być żywione dawkami pokarmowymi z wysokim
udziałem pasz objętościowych-włóknistych, które wypełniając
przewód pokarmowy, umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie
żwacza.

Pobranie suchej masy w tym okresie wynosi około 1,7-2,0%
masy ciała, (np. krowa ważąca 600 kg pobiera ok. 10-12 kg
SM/dzień).

W okresie zasuszenia właściwego zaleca
się:

ograniczyć ilość skarmianych kiszonek z roślin motylkowatych

(ze względu na dużą zawartość Ca, a zwłaszcza K) oraz

kukurydzy (nadmiar energii),

w okresie letnim wypuszczać krowy na pastwisko (ruń
bogata w β-karoten i witaminę E),

w okresie zimowym skarmiać kiszonkę z traw oraz siano i
słomę pastewną (nie spleśniałe).

Dawka pasz treściwych

(ok. 1 kg) powinna jedynie służyć jako nośnik dodatków
mineralno-witaminowych. Nie zaleca się skarmiać liści
buraczanych (świeżych i kiszonych).

W ostatnim tygodniu przed porodem pobranie paszy

zmniejsza się o 25-35%

Żywienie w okresie
przejściowym

W porównaniu z pierwszym (właściwym) okresem

zasuszenia o wiele bardziej skomplikowane jest żywienie w

okresie przejściowym przed porodem, tj.

od początku 3

tygodnia przed wycieleniem

do dnia wycielenia

.

Nieprawidłowe żywienie w okresie przejściowym może

bowiem być przyczyną:

słabego pobierania paszy w szczycie
laktacji,

częstszych przypadków kwasicy żwacza po wycieleniu,

trudności w osiągnięciu przewidywanej wydajności
mleka,

częstych przypadków chorób metabolicznych,
takich jak:

stłuszczenia wątroby (syndrom tłustej krowy), ketoza,

zaleganie okołoporodowe, przemieszczenie trawieńca.

Zmiana pobrania SM przez krowy w ostatnich

3 tygodniach okresu zasuszenia

(Grummer, 1999)

Krowy (masa ciała)

Pobranie SM

(kg/dzień)

Pobranie SM %

masy ciała)

-21
dzień

-1 dzień

-21
dzień

-1 dzień

Pierwiastki (605
kg)

Krowy (740
kg)

10,3 7,4 1,71
1,22

14,4 9,8 1,94
1,33

Zmniejszonemu

pobraniu

paszy

w

okresie

przejściowym towarzyszy znaczny wzrost płodu, co
stwarza

konieczność

dość

dużego

zwiększenia

koncentracji energii w 1 kg SM dawki.

Dawki pokarmowe stosowane w okresie
przejściowym

W okresie przejściowym
powinno się:

Rozpocząć przyzwyczajanie krowy do pasz (objętościowych i
treściwych),

Stosować dawkę pokarmową o większej koncentracji energii i

białka w kg SM,

Skarmianie paszy treściwej rozpocząć od w 3 tygodnia przed
porodem,

Maksymalne dawki paszy treściwej przed wycieleniem nie

powinny przekraczać 0,5% masy ciała krowy, a przy

niskiej jakości pasz objętościowych do 0,8% masy ciała

krowy.

Odpowiednia zawartość białka ogólnego w dawce pokarmowej

powinna wynosić 12-13% w SM - dla wieloródek i 14-15% dla pierwiastek.

Często uważa się, że zwiększenie ilości białka ogólnego sprzyja

odbudowie tkanek gruczołu mlekowego i wpływa korzystnie na produkcję

mleka w pierwszych tygodniach laktacji oraz przeciwdziała ketozie i

zatrzymaniu łożyska. Z drugiej strony nadmiar białka ogólnego dla krów

zbyt otłuszczonych może sprzyjać zaburzeniom metabolicznym (syndrom

polegującej krowy).

Dodatek pasz treściwych (zwłaszcza

skrobiowych) sprzyja:

lepszemu rozwojowi brodawek żwaczowych, co zwiększa

powierzchnię funkcjonalną żwacza i sprzyja lepszemu

wchłanianiu lotnych kwasów tłuszczowych.

wzrostowi poziomu insuliny we krwi, co zmniejsza

uruchomienie rezerw tłuszczowych ciała,

lepszemu pobraniu
paszy

Przy żywieniu krów dawką kompletną (TMR)

stosuje się: TMR o zwiększonej koncentracji

energii i białka

Odpowiednia zawartość białka ogólnego w dawce

pokarmowej powinna wynosić

12-13% w SM - dla wieloródek

14-15% dla

pierwiastek

.

Kondycja krów w okresie zasuszenia pozwala ocenić rezerwy

energetyczne krowy. Do oceny kondycji, stosuje się metodę 5-

punktowej skali BCS – ( Body Condition Scoring).

Kondycja krów w okresie
zasuszenia

Zalecana kondycja krów mlecznych w okresie zasuszenia i laktacji

(Kowalski, 2004)

Okres
laktacji

Kondycja

(BSS,
punkty)

Początek zasuszenia 3 - 3,5

Przed wycieleniem 3 - 3,5
Miesiąc po wycieleniu 2,5 - 3
Środek laktacji 3
Koniec laktacji 3 - 3,5

Okres zasuszenia powinien być raczej traktowany jako „żywieniowe”
przygotowanie krowy do kolejnej laktacji.

Okres zasuszenia nie powinien być jednak wyłącznie okresem
odbudowy kondycji krowy, gdyż zmiany w pokryciu potrzeb
energetycznych i jej poprawy, powinny mieć miejsce w ostatnich 100
dniach laktacji.

Krowy w kondycji zbliżonej do optymalnej mają większe
prawdopodobieństwo wejścia w cykl rujowy w pożądanym terminie,
niż zwierzęta w zbyt słabej kondycji.

Stosowane są również różnego rodzaju dodatki tłuszczowe i ich

pochodne, korzystnie wpływające na zwiększenie koncentracji
energii w dawce pokarmowej.

Dodatki paszowe stosowane w okresie
przejściowym

W prawidłowym żywieniu krów wysokowydajnych nie może
obecnie zabraknąć dodatków funkcjonalnych,

korzystnie

oddziaływujących na metabolizm żwacza, oraz poprawę bilansu
energetyczno – białkowego dawki pokarmowej.

Do

najczęściej

stosowanych

syntetycznych

dodatków

paszowych w okresie zasuszenia należy zaliczyć:

• glikol propylenowy (250-500 g/dzień) lub propionian sodu
czy wapnia,

• kwaśny węglan sodu lub
wapnia,

• niacynę (6-12 g/dzień
• sole anionowe (siarczan magnezu, siarczan wapnia,
chlorek wapnia, chlorek amonowy), skarmiane w ilości 200-
250 g/dzień.

Do naturalnych dodatków paszowych znajdujących obecnie
coraz szersze zastosowanie w żywieniu krów mlecznych
zalicza się również:

• żywe kultury drożdżowe i ich metabolity oraz egzogenne enzymy
fibrolityczne.

W ostatnich latach zwraca się także uwagę na rolę, jaką odgrywają

niektóre mikro- i makroelementy (jod, cynk, miedź, mangan,
fosfor) oraz witamina D w dawkach pokarmowych stosowanych
w żywieniu krów zasuszonych.

Potrzeby mineralno – witaminowe krów w okresie
zasuszenia

Na szczególną uwagę
zasługują:

witamina E i selen. Niedobory tych składników w mogą
doprowadzić do zatrzymania łożyska i obniżenia produkcyjności
krów po ocieleniu oraz występowaniu mastitis.

Dodatek witaminy C wpływa korzystnie na obniżenie zawartości
komórek somatycznych w mleku.

Dodatek β- karotenu i witaminy A wpływają na
ograniczenie częstotliwości występowania zatrzymania
łożyska i zapalenia gruczołu mlekowego po ocieleniu.

Zielonki z upraw polowych

(koniczyna czerwona, lucerna oraz

ich mieszanki z trawami, a także mieszanki strączkowo-
zbożowe (np. owies z peluszką). Są one cenne z powodu
dużej zawartości białka (16-22% w SM), znacznych ilości
aminokwasów egzogennych (walina, leucyna, treonina i
lizyna), składników mineralnych (Ca, P, Mg, K oraz
mikroelementów), witamin i wysokiej strawności składników
pokarmowych.

Rola pasz objętościowych w żywieniu krów
mlecznych

Zielonki

Zielonka pastwiskowa

jest wartościową i dietetyczną paszą, o

działaniu mlekopędnym. Krowa żywiona na pastwisku może
wyprodukować, w zależności od jakości porostu i systemu
wypasu od 15-18 kg mleka w maju-czerwcu i 12-14 kg we
wrześniu-październiku. Przeciętnie pobranie zielonki wynosi
około 10% masy ciała krowy. Pomimo wielu zalet jest ona
niestety niezbyt odpowiednia dla wysokowydajnych (powyżej
30 kg mleka/dzień) krów mlecznych

Kiszonka z kukurydzy

ze względu na niski koszt wyprodukowania

jednostki energetycznej, łatwość zakiszania, wysoką wartość
energetyczną i smakowitość stanowi podstawową paszę w żywieniu
wysokowydajnych

krów

mlecznych,

w

każdym

okresie

fizjologicznym, z wyjątkiem zasuszenia (zwłaszcza w pierwszych 6
tygodniach) bo mogą powodować otłuszczenie krowy. Im wyższa
zawartość SM (%) w kiszonce tym wyższa jej wartość żywieniowa

Rola pasz objętościowych w żywieniu krów
mlecznych cd.

Kiszonki

Kiszonki z traw i roślin motylkowatych.

Stosując je w postaci

przewiędniętej lub podsuszonej (30-35% SM), można prawie
całkowicie wyeliminować stosowanie siana w żywieniu krów
mlecznych. Optymalnym terminem zbioru traw jest okres
kłoszenia, a w przypadku koniczyny lub lucerny – okres pąkowania,
a przy II pokosie odrost 7-8 tygodniowy. Przy żywieniu do woli
dobrej jakości kiszonką można wyprodukować 10-12 kg mleka, a
przy miernej jakości zaledwie 5-8 kg.

Systemy zadawania pasz dla krów
mlecznych

Wprowadzenie do praktyki hodowlanej danego systemu,
zależy od:

wielkości stada i

wydajności mlecznej

krów,

uwarunkowań
organizacyjno-
technicznych
gospodarstwa,

możliwości ekonomicznych

gospodarstwa

W gospodarstwach konwencjonalnych wyróżnia się trzy
podstawowe systemy zadawania pasz dla krów mlecznych:

tradycyjny
(trójczłonowy)

dawek kompletnych
(TMR)

dawek
częściowo
kompletny
ch (PMR);

- konieczność grupowania krów (tzw. grupy technologiczne);
- możliwość pobierania nadmiernej il. paszy przez krowy o niższej

wydajności;

- konieczność posiadania obór o odpowiednich gabarytach oraz

przebudowy obór

uwięziowych na wolnostanowiskowe;
- wysoka cena zakupu wozu paszowego i innych urządzeń (np. hala

udojowa itp.).

Zalety i wady systemów TMR lub PMR w

porównaniu z systemem tradycyjnym

Zalety

- zwiększenie pobrania paszy przez krowę (od 1-2 kg SM) i wyd.
mleka (ok. 5%);
- poprawa wykorzystania paszy (ok. 10%);
- lepsze dostosowanie dawki do wymagań pokarmowych krowy;
- zmniejszenie zagrożenia chorobami metabolicznymi (ketoza,
kwasica żwacza,
przemieszczenie trawieńca);
- poprawa wskaźników rozrodu;
- lepszy przebieg krzywej laktacji;
- obniżenie nakładów pracy przy obsłudze (wozy paszowe
„miksery”)

Wady

• zawartość SM 35-55% w mieszaninie;
• koncentracja energii (w 1 kg SM): 0,95-1,0 JPM (wczesna

laktacja) i 0,9-

0,95 (pełna laktacja);
• koncentracja białka ogólnego (w 1 kg SM): 15-18%, w tym 60-

65% białka

• rozkładanego w żwaczu; 110 g BTJ/kg SM (wczesna laktacja),

100 g

BTJ/kg SM (pełna laktacja);
• Ca 6-8 g/kg SM, P 4-5 g/kg SM;
• udział pasz objętościowych o długości powyżej 3,8 cm (włókno

strukturalne):

15-20% SM mieszaniny;
• udział węglowodanów niestrukturalnych ok. 35-40%; w tym

50-55%

rozkładanych w żwaczu;
• udział skrobi: ok. 25-35% SM; w tym 6-70 skrobi rozkładanej w

żwaczu;

• udział paszy treściwej nie większy niż 60% SM dawki (jednak

optymalny

stosunek paszy objętościowe/treściwej w SM dawki powinien wynosić
60:40%;
• udział kiszonek o pH nie większym niż 5,0.

Zalecenia odnośnie składu chemicznego,

wartości pokarmowej i struktury dawek TMR

podział krów na grupy

technologiczne.

PRZYKŁAD ŻYWIENIA KRÓW SYSTEMEM TMR NA FERMIE

BYDŁA MLECZNEGO RASY PHF CB W ZD IZ PIB KOŁBACZ

ferma krów w cyklu zamkniętym (odchów młodzieży

żeńskiej na remont stada i sprzedaż, a buhajków na

opas do masy ciała 550-650 kg,

ilość krów 700
szt.,

wydajność mleka średnio 9,5-10 tys. kg mleka od krowy
rocznie

system utrzymania: zmodernizowane obory

wolnostanowiskowe typu otwartego (kurtynowego),

system doju : 3-krotny w hali udojowej typu ”bok
w bok”

Oddzielną grupę technologiczną stanowią krowy pierwiastki w

pierwszych 150 dniach laktacji.

Żywienie krów w okresie
laktacji

W zależności od okresu laktacji tworzy się 3 grupy

technologiczne (żywieniowe) i trzy rodzaje TMR-u:

–

krowy w okresie przejściowym i początkowym

okresie

laktacji (od 3 tygodnia przed wycieleniem do 100 dnia
laktacji, śr wydajność mleka w grupie pow. 40 kg/dzień
(3,8% tł., 3,3% białka);

1

–

krowy w środkowym

(od 101 do 250 dnia laktacji), śr

wydajność mleka w grupie 33 kg/dzień (3,9% tł.., 3,3%
białka);

2

–

krowy w późnym

(od 251 do dnia zasuszenia) okresie

laktacji, śr wydajność mleka 25 kg/dzień (3,9% tł., 3,3 %
białka).

3

Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów

wieloródek (masa ciała 650 kg) w pierwszym

okresie laktacji bilansowana wg norm IZ-INRA

(2001) przy pomocy programu komputerowego

INRAtion (wersja 3.3, 2006)

Grupa

krów

Okres

laktacj

i (dni)

Produkcj

a mleka

(kg/dzień

)

Pasze

(1)

Skład

dziennej

dawki TMR

kg

kg SM

Kiszonka z kukurydzy 25
8,8

Kiszonka z traw 5
2,0

Kiszonka z lucerny 4
1,6

Kiszonka z młóta z wysłodkami 3
1,0

Siano łąkowe 0,5
0,4

Kiszone ziarno z kukurydzy 8
5,3

Śruta sojowa poekstrakcyjna 2
1,7

Mieszanka treściwa własna

(2)

5,3

4,6

Związki buforujące (NaHCO

3

) 0,10

0,09

Kreda pastewna
0,10 0,09

Mieszanka min.-wiat.
0,10 0,09

I

1-100

40

Dawka kompletna
(TMR)

53,1
25,7

Udział paszy treściwej w SM dawki
(%)

45,
1

(1) skład (%): śruta jęczmienna 36,5; śruta z pszenżyta 18,5; śruta kukurydziana 18,

poekstrakcyjna śruta sojowa 10;

poekstrakcyjna śruta rzepakowa 7; koncentrat białkowy R-056 – 10.
(2) mieszanka mineralno-witaminowa dla krów w okresie zasuszenia (PROVIMI POLSKA)

Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów wieloródek

o masie ciała 680 kg w środkowym okresie laktacji

bilansowana wg norm IZ-INRA(2001) przy pomocy

programu komputerowego INRAtion (wersja 3.3, 2006)

Grupa

krów

Okres

laktacj

i (dni)

Produkcj

a mleka

(kg/dzień

)

Pasze

(1)

Skład

dziennej

dawki TMR

kg

Kiszonka z kukurydzy 32
11,2

Kiszonka z traw 6
2,4

Kiszonka z lucerny 5
2,0

Kiszonka z młóta z wysłodkami 3,8
1,3

Siano łąkowe 0,7
0,6

Kiszone ziarno z kukurydzy 4,3
2,8

Śruta sojowa poekstrakcyjna 2
1,8

Mieszanka treściwa 2
1,7

Związki buforujące (NaHCO

3

) 0,07

0,07

Kreda pastewna
0,07 0,07

Mieszanka min.-wiat. 0,10
0,09

II

101-
250

30

Dawka kompletna
(TMR)

56
24,0

Udział paszy treściwej w SM dawki
(%)

26,
3

(1) skład (%): śruta jęczmienna 36,5; śruta z pszenżyta 18,5; śruta kukurydziana 18,

poekstrakcyjna śruta sojowa 10;

poekstrakcyjna śruta rzepakowa 7; koncentrat białkowy R-056 – 10.
(2) mieszanka mineralno-witaminowa dla krów w okresie zasuszenia (PROVIMI POLSKA)

kg SM

Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów

wieloródek o masie ciała 700 kg w późnym okresie
laktacji bilansowana według norm żywienia IZ-INRA
(2001) przy pomocy programu komputerowego
INRAtion ( wersja 3.3, 2006)

Grupa

krów

Okres

laktacj

i (dni)

Produkcj

a mleka

(kg/dzień

)

Pasze

(1)

Skład

dziennej

dawki TMR

kg kg SM

Kiszonka z kukurydzy 25
8,8

Kiszonka z traw 5,4
2,2

Kiszonka z lucerny 4,2
1,7

Kiszonka z młóta z wysłodkami 3,2
1,1

Siano łąkowe 0,5
0,4

Kiszone ziarno z kukurydzy 3,2
2,1

Śruta sojowa poekstrakcyjna 1,7
1,5

Mieszanka min.-wit.
0,09 0,08

Kreda pastewna
0,05 0,05

III

251-

zasuszeni

a

20

Dawka kompletna
(TMR)

43,4
17,9

Udział paszy treściwej w SM dawki
(%)

20,
1

(1) skład (%): śruta jęczmienna 36,5; śruta z pszenżyta 18,5; śruta kukurydziana 18,

poekstrakcyjna śruta sojowa 10;

poekstrakcyjna śruta rzepakowa 7; koncentrat białkowy R-056 – 10.
(2) mieszanka mineralno-witaminowa dla krów w okresie zasuszenia (PROVIMI POLSKA)

Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów wieloródek

w okresie zasuszenia ustalona w oparciu o normy IZ-INRA,
(2001) przy pomocy programu komputerowego INRAtion
(wersja 3.3, 2006)

Pasza

(1)

Pierwszy okres

zasuszenia

Drugi okres

zasuszenia

Skład dziennej

dawki TMR

Skład dziennej

dawki TMR

kg kg
SM

kg kg
SM

Kiszonka z kukurydzy 7 2,4
13 4,6

Kiszonka z trawy łąkowej 4 1,6
3 1,2

Kiszonka z lucerny 3,2 1,3 3
1,2

Kiszonka z GPS 9 2,9
- -

Kiszonka z prasowanych wysłodków bur. - - 3
0,7

Słoma pszenna
Mieszanka treściwa

(1)

Poekstrakcyjna śruta sojowa
SPOKOWIT R-481

(2)

Kwaśny węglan sodu
Kreda pastewna

4,5 3,8 -
-

0,4 0,35 4
6,5

- - 0,25
0,2

0,10 0,09 0,15
0,13

- - 0,10
0,09

- - 0,10
0,09

Dawka kompletna
(TMR)

Udział paszy treściwej w SM dawki
(%)

28,2 12,4 26,35
11,7

2,8

31,6

(1) skład (%): śruta jęczmienna 36,5; śruta z pszenżyta 18,5; śruta kukurydziana 18,

poekstrakcyjna śruta sojowa 10;

poekstrakcyjna śruta rzepakowa 7; koncentrat białkowy R-056 – 10.
(2) mieszanka mineralno-witaminowa dla krów w okresie zasuszenia (PROVIMI POLSKA)

Ekologiczna hodowla zwierząt to jedna z

innowacyjnych, kompleksowych technologii
produkcji żywności

, polegająca na zachowaniu równowagi

między produkcją i naturą [Lund, 2000; Kristensen i Struk
Pedersen, 2001].

Ze względu na coraz wyższe wymagania konsumentów odnośnie

walorów zdrowotnych żywności, produkcja mleka metodami
ekologicznymi wzorowanymi na przepisach Unii Europejskiej ma
duże perspektywy rozwoju, w rejonach o dużym areale trwałych
użytków zielonych.

Żywienie krów mlecznych według zasad
ekologicznych

Baza paszowa w gospodarstwach

ekologicznych

- trwałe użytki zielone (pastwiska i łąki),

- uprawiane na gruntach ornych mieszanki roślin motylkowatych
(koniczyny
czerwonej, koniczyny białej lub lucerny) z trawami,
- mieszanki zbożowo-strączkowe lub zbożowo-motylkowate z trawami,
- rośliny korzeniowe, dobrym źródłem energii mogą być
buraki pastewne
lub ziemniaki.

Z energetycznych i białkowych pasz treściwych dopuszcza się do

skarmiania:

- pochodzące z upraw ekologicznych:

ziarno zbóż, nasiona roślin

oleistych i
makuchy uzyskane z nasion tych roślin przy tłoczeniu oleju „na zimno”,

- produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego, takie jak: otręby
zbożowe i
wysłodki buraczane suche.
- rośliny strączkowe (bobik, groch, peluszka, łubin).

W ekologicznym chowie bydła mlecznego podstawową paszę
produkcyjną powinny stanowić:

zielonki - w
letnim

kiszonki z runi łąkowej i siano - w
zimowym

Produkowane w gospodarstwach ekologicznych pasze,

przy zastosowaniu naturalnych metod uprawy i

nawożenia, nie mogą oddziaływać ujemnie na glebę i

środowisko naturalne.

Takie właśnie warunki

spełniają:

Standardy żywienia krów mlecznych w

gospodarstwach ekologicznych

Pasze objętościowe z TUZ (zielonki, kiszonki, siano) powinny stanowić co
najmniej 60% SM dawki pokarmowej dla krów będących w pierwszych
trzech miesiącach laktacji;
W skład dawki może wchodzić < 40% paszy treściwej (w przeliczeniu na
SM) – w pierwszym okresie laktacji i 25% SM dawki – w późniejszym
okresie laktacji;
W ciągu roku krowy powinny mieć dostęp do
wybiegów lub okólników, a w okresie letnim powinny być żywione na
pastwisku;

Wszystkie pasze wchodzące w skład dawki pokarmowej powinny

pochodzić z upraw ekologicznych

Nie wolno skarmiać

półproduktów z których olej pozyskiwano na

drodze chemicznej (np. poekstrakcyjną śrutę sojową lub rzepakową) oraz
syntetycznych dodatków paszowych i pasz modyfikowanych genetycznie
(GMO);
Zawartość składników pokarmowych w dawce powinna pokryć
zapotrzebowanie krów, przy dopuszczalnym deficycie energii w
początkowym okresie laktacji.

W krajowych warunkach produkcyjnych do chowu bydła mlecznego w

gospodarstwach ekologicznych najbardziej przydatne są
zwierzęta rodzimych

ras

o wydajności w granicach 5-6 tys. kg

mleka rocznie. Do najważniejszych z nich można zaliczyć: czarno-
białe, czerwono-białe i mieszańce tych ras z bydłem holsztyńsko-
fryzyjskim (hf) oraz rasę simentalską i polską czerwoną.

Kryteria doboru ras do chowu
ekologicznego

Przy wyborze zwierząt do chowu ekologicznego należy brać pod
uwagę nie tylko ich potencjał produkcyjny, ale także cechy
funkcjonalne, takie jak:

zdolność adaptacji do nowych warunków środowiskowych i
żywieniowych

czas użytkowania i tempo
brakowania

wydajność
życiową

właściwości zdrowotne krów (odporność na mastitis i
pasożyty),

żerność i wykorzystanie paszy oraz płodność i łatwość
porodów

Zalecana obsada

zwierząt

Biorąc pod uwagę dopuszczalne nawożenie organiczne w ciągu roku,
przyjmuje się, że

obsada poszczególnych kategorii bydła nie

powinna przekraczać wartości podanych w tabeli:

Kategoria bydła

Sztuk na 1 ha jako ekwiwalent

170 kg N/ha/rok

Cielęta do 1 roku

5

Jałówki hodowlane (0d 1 do 2 lat)

3,3

Jałówki

opasowe 2,5

Buhajki hodowlane i opasowe (od 1 do 2 lat)

3,3

Buhaje hodowlane (pow. 2 lat)

2

Krowy mleczne

2

Krowy wybrakowane

2

Zalecana podaż składników
pokarmowych

deficyt białkowy pojawia się zwykle przy wysokim deficycie
energii, przekraczającym 20 MJ NEL/dzień, tj. około 3 JPM.

P

o

d

a

ż

e

n

e

rg

ii

dopuszczalny

deficyt

energii

nie

powinien

przekroczyć 20 MJ NEL/dzień (tj. około 3 JPM) w
pierwszym miesiącu laktacji i 15 MJ NEL/dzień (około
2 JPM) w drugim miesiącu laktacji

dawki pokarmowe zbilansowane na poziomie
tolerowanego deficytu energetycznego nie wpływają
bowiem na obniżenie wydajności mlecznej krów i
wystąpienie zaburzeń metabolicznych

konsekwencją zbyt wysokiego deficytu
energetycznego, w pierwszych trzech miesiącach
laktacji, może być obniżenie płodności i wytrwałości
laktacji

P

o

d

a

ż

b

ia

łk

a

wykorzystanie rezerw białkowych organizmu krowy jest dużo
mniejsze niż rezerw tłuszczowych i nie przekracza z reguły
ubytku 5-10 kg masy ciała (co odpowiada syntezie 100-200 kg
mleka z rezerw białkowych ciała),

Jakość paszy objętościowej a efektywność

żywienia krów w gospodarstwie
ekologicznym

zalecane komponenty mieszanek treściwych w gosp.
ekologicznych: gluten kukurydziany, jęczmień browarniany oraz
makuchy z nasion roślin oleistych pochodzące z upraw ekologicznych
(rzepakowy, słonecznikowy, z lnianki siewnej i nasion dyni zwyczajnej).

Ze względu na ograniczenia w stosowaniu paszy treściwej,

głównym czynnikiem determinującym efektywność żywieniową
krów mlecznych w gospodarstwach ekologicznych jest przede
wszystkim jakość produkowanych pasz objętościowych i
maksymalizacja ich udziału w całorocznym żywieniu

przy wzroście wydajności mleka w stadzie maleje stopień
pobrania paszy objętościowej, a wzrasta zapotrzebowanie i
pobranie paszy treściwej
także przy niskiej jakości paszy objętościowej wzrasta
zapotrzebowanie i pobranie paszy treściwej

dopuszczalny w ekologicznym żywieniu krów mlecznych
dodatek paszy treściwej (w wysokości do 40% SM dawki) w
początkowym okresie laktacji, pozwala przy stosowaniu pasz
objętościowych dobrej jakości, uzyskać wydajność 6-7 tys. kg mleka
rocznie od krowy

Przykładowa organizacja bazy paszowej w

duńskich fermach bydła mlecznego

- zależy od potencjału produkcyjnego stada, ilości i rodzaju
skarmianej paszy
treściwej pochodzącej z własnego gospodarstwa oraz warunków
ekonomicznych i marketingowych przy produkcji mleka.

Charakterystyka
ferm

- przeciętna powierzchnia gospodarstwa ekologicznego w Dani wynosi
około 85,5
ha UR w tym 14,3 ha (tj. 17%) TUZ,
- wydajność mleczna stada wynosi ok. 6-7 tys. kg mleka od krowy
rocznie

Żywienie krów

- w okresie letnim przez 5-6 miesięcy na pastwisku obsianym:
mieszanką
koniczyny białej z rajgrasem angielskim,

- w okresie zimowym w oborze kiszonką z mieszanki zbożowo-
motylkowato-
trawiastej z dodatkiem paszy treściwej.

Rośliny uprawiane na gruntach
ornych

- zboża na ziarno

- mieszanki jęczmienia z wsiewką koniczyny białej z trawami,
przeznaczone do
zakiszania w pierwszym roku użytkowania, a przez następne 2-3 lata
do
bezpośredniego wypasania lub żywienia koszoną zielonką.

Ilość i rodzaj stosowanych dodatków
paszowych

Kiszonka z traw
62%

Kiszon

ka z k

ukury

dzy

9%

Pozostałe składniki
5%

1

Miesz

anki t

reściw

e

24%

Średni skład dawki pokarmowej dla krowy
mlecznej na okres zimowy w duńskim
gospodarstwie ekologicznym (Plomp, 2001),

(1)

buraki pastewne, ziemniaki

system „flat-rate” : w pierwszej połowie laktacji

wszystkie krowy w stadzie otrzymują taką samą ilość
paszy treściwej, przy stosowaniu paszy objętościowej
do woli, w późniejszym okresie laktacji ogranicza się
ilość paszy treściwej, w zależności od wydajności i
kondycji krów.

Systemy zadawania pasz w gospodarstwach

ekologicznych

W gospodarstwach ekologicznych, podobnie jak w
konwencjonalnych wyróżnia się następujące systemy
zadawania pasz dla bydła mlecznego:

system
trójczłonowy

system dawek częściowo kompletnych (PMR),

system dawek kompletnych
(TMR),

Przy wydajności 22-26 kg mleka/dzień, zużycie paszy
treściwej wynosi od 3,6 – 6 kg dziennie.

PRZYKŁAD ŻYWIENIA KRÓW WEDŁUG ZASAD

EKOLOGICZNYCH NA FERMIE BYDŁA

MLECZNEGO W ZD IZ PIB GRODZIEC ŚLĄSKI

Celem badań

było określenie w jakim stopniu

ekologiczne żywienie krów rasy czb x hf Red. w
warunkach przyrodniczych Pogórza w porównaniu z
żywieniem normatywnym, wpłynie na wskaźniki
produkcyjne, metaboliczne i rozrodcze oraz zawartość
kwasów tłuszczowych w mleku.

„Ekologiczna hodowla zwierząt to jedna z

innowacyjnych, kompleksowych technologii produkcji

żywności, polegająca na zachowaniu równowagi między

produkcją i naturą

[Lund, 2000; Kristensen i Struk Pedersen,

2001].”

Produkcja mleka metodami ekologicznymi, wzorowanymi na
przepisach Unii Europejskiej (EU-CRA,1999) i krajowych (Dz. U.
2004, Nr 93, poz. 898.; Dz. U. 2009 nr 116 poz. 975.) zaczyna
się wprawdzie dopiero rozwijać, ale ma duże perspektywy w
rejonach o dużym areale trwałych użytków zielonych.

Określenie w jakim stopniu żywienie krów
rasy

czb

x

hf

Red.

w

warunkach

przyrodniczych Pogórza w porównaniu z
żywieniem

normatywnym,

wpłynie

na

wskaźniki

produkcyjne,

metaboliczne

i

rozrodcze

oraz

zawartość

kwasów

tłuszczowych w mleku.

CEL BADAŃ

Badania przeprowadzono w ZD IZ PIB Grodziec Śląski Sp. z o.o. na
24 krowach rasy czb x hf Red. (śr. 67,5%) w okresie od 3 tygodnia
przed wycieleniem do 44 tygodnia laktacji (tab. 1).

Układ doświadczenia i zasady żywienia.

Okres

doświadczenia

Grupy

(1)

N – żywienie

normatywne

(n=12)

E – żywienie ekologiczne

(n=12)

Rodzaj dawki i udział paszy treściwej (% SM)

Przed

ocieleniem
(3 tyg.)

TMR (k.k., k.t.,

młóto . św., siano

łąk., słoma jęcz.,

kisz. ziarno kuk.,

m. treściwa - 35,5)

Zima – TMR (k.t.

motylk., siano

łąk., miesz.

treściwa

- 23,9)

Lato – (pastw.

siano, słoma jęcz.,

miesz. treściwa -

24,1)

Pierwszy okres

laktacji
(1 - 13 tyg.)

jak wyżej - 36,1

jak wyżej - 32,6

jak wyżej - 25,4

Pełny okres

laktacji
(14 - 44 tyg.)

jak wyżej - 35,2

jak wyżej - 28,9

jak wyżej - 15,4

MATERIAŁ I METODY

MATERIAŁ I METODY

(1)

Dawki bilansowano wg norm IZ INRA (program komputerowy INRAtion, 3.23, 2006)

WYNIKI

Masa ciała i kondycja krów

Wyszczególnienie

Grupy

N ( %)

E (%)

Masa ciała

(kg):

- przed wycieleniem (7 dni):

- po wycieleniu (dni):

35

90

150

687,3

597,6 (13,1)

586,5 (14,7)

602,8 (12.3)

684,5

584,3 (14,6)

571,0 (16,6)

583,1 (14,8)

Kondycja ciała (BCS, pkt.):

- przed wycieleniem (7 dni)

- po wycieleniu (dni):

35

90

150

3,67

3,30 (10,1)

3,23 (12,0)

3,39 (7,6)

3,66

3,17 (13,0)

3,11 (15,0)

3,23 (11,8)

Wydajność i skład chemiczny
mleka

Wyszczególnienie

Grupy

P

N (%)

E (%)

Mleko – ogółem w laktacji

(kg)

Pierwszy okr. laktacji (kg/

dzień )

Pełny okres laktacji (kg/

dzień )

7353,4

(+10,3)

31,8 (+ 8,9)

21,4 (+ 15)

6666,7

29,2

18,6

0,16

0,13

0,14

zawartość w mleku (%):

Sucha masa

Tłuszcz

Białko

Kazeina

Laktoza

Mocznik (mg/l)

12,41

3,97

3,34

2,80

4,78

190,6

12,36

3,95

3,25

2,69

4,83

209,8

0,46

0,42

0,13

0,24

0,72

0,17

Krzywe

laktacji

x = Tygodnie laktacji

y

=

W

y

d

a

jn

o

ść

m

le

ka

(

kg

/d

zi

e

ń

)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

36

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

36

38

40

42

44

46

y

N

=-6,8784*log(x+3)^2-28,8916*log(x+3)+3,6777

R

2

=0,9949 N

y

E

=-2,1736*log(x+0,5)^2-3,1828*log(x+0,5)+31,3263

R

2

=0,9644 E

Średnie dzienne zużycie paszy i składników

pokarmowych na produkcję 1 kg mleka

Grupa

Wyszczególnie

nie

Okres laktacji (tyg.)

1 - 13

14 - 44

N

TMR (kg)
SM (kg)
BTJ (g)
JPM

1,6

0,62
57,0
0,55

1,9

0,78
71,0
0,66

E

Zima:
TMR (kg)
SM (kg)
BTJ (g)
JPM

1,4

0,76
56,4
0,61

2,0

1,06
78,9
0,85

Lato:
Ziel. pastw. (kg)
Siano łąkowe
(kg)
Słoma paszowa
(kg)
Miesz. treściwa
(kg)
SM (kg)
BTJ (g)
JPM

2,1

0,08
0,04
0,26
0,80
70,4
0,67

3,1

0,16
0,06
0,18
1,05
90,9
0,90

Średnie dzienne koszty paszy
(zł)

Grupa

Wyszczególnienie

Okres laktacji (tyg.)

1 - 13

14 - 44

N

Koszt paszy –

ogółem

na 1 kg mleka

14,3 (+25%)

0,45 (-15%)

11,4

0,53

E

Okres zimowy:

Koszt paszy –

ogółem

na 1 kg mleka

Okres letni:

Koszt paszy –

ogółem

na 1 kg mleka

13,7 (13.2%)

0,47 (-28%)

9,9 (34.7%)

0,34 (-15%)

12,1

0,65

7,35

0,40

Wskaźniki płodności

Wyszczególnienie

Grupy

N

E

Indeks inseminacji

Cielność po 1 zabiegu

(%)

Przestój inseminacyjny

(dni)

Okres międzyciążowy

(dni)

Przebieg porodu (il.

krów):

N -normalny

S - średni

C- ciężki

2,22

25,0

48,5

143,0

7

3

2

2,17

33,3

43,8

131,1

9

3

1

Zawartość kwasów tłuszczowych w mleku (%

sumy KT)

1

Suma izomerów CLA: c9t11; t10c12; c9c11; t9t11 lub

innych związków o tych samych czasach retencji, jak w/w
izomerów

Kwasy tłuszczowe

Grupy

P

N

E

C14:0

PUFA (suma)

C 18:3 n-6

C 18:3 n-3

EPA

PUFA n-6

PUFA n-3

PUFA n-6/n-3

CLA

1

17,07

a

2,06

B

0,004

B

0,241

b

0,012

b

1,335

b

0,262

b

5,100

A

0,462

B

14,82

b

2,56

A

0,116

A

0,347

a

0,032

a

1,383

a

0,392

a

3,528

B

0,918

A

0,046

0,003

0,0002

0,041

0,022

0,048

0,042

0,008

0,0005

WNIOSKI

1.Ekologiczne żywienie krów rasy czb x hf Red. w

warunkach

przyrodniczych Pogórza wpływa na istotne

zwiększenie

zawartości

pożądanych w diecie człowieka kwasów

tłuszczowych w mleku w porównaniu z żywieniem

normatywnym

dawkami kompletnymi

(TMR);

2. Przy ekologicznym żywieniu krów tej rasy (o

wydajności

laktacyjnej w granicach 7000 kg mleka)

zbilansowanymi

dawkami pokarmowymi, należy zakładać uzyskanie

niższej (o

około 10%) wydajności mlecznej w porównaniu z

żywieniem

normatywnym dawkami TMR;

3. W

sprzyjających

warunkach

produkcyjno-

ekonomicznych i przy

spełnieniu określonych

wymagań paszowych, chów bydła mlecznego

rasy

czb x hf Red. metodami ekologicznymi w warunkach

przyrodniczych

Pogórza

może

stanowić

alternatywę dla chowu

konwencjonalnego.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ