Znaczenie oceny kondycji krów mlecznych
22-lip-2009
09:15:02 Pomysł oceny kondycji krów metodą "Body condition
scoring" (BCS) pochodzi z Ameryki Północnej i jest coraz
powszechniej stosowany przez hodowców w Europie Zachodniej.
Regularne przeprowadzanie oceny kondycji krów (BCS)
uchroni hodowcę przed problemami związanymi z płodnością i
schorzeniami metabolicznymi. Kondycja zwierzęcia wskazuje jak duże
są rezerwy ustrojowe zmagazynowane w organizmie zwierzęcia. Różnym
wielkościom tych rezerw przyporządkowane są oceny w skali od 1 do
5.
Techniczna ocena kondycji polega na ocenie wzrokowej i
poprzez ucisk dłonią tylnej części ciała i grzbietu krowy. Ocenę
prowadzi się na stojącym zwierzęciu, przy dobrych warunkach
świetlnych, podchodząc do krowy zawsze z prawej strony. Szczegółowo
ocenia się stopień umięśnienia i otłuszczenia zwierzęcia w
ośmiu miejscach:
wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych,
linia poprowadzona między wyrostkami kolczystymi, a wyrostkami
poprzecznymi kręgów lędźwiowych,
zakończenie krawędzi
wyrostków poprzecznych,
przejście wyrostków poprzecznych w
dół głodowy,
guzy biodrowe i kulszowe,
płaszczyzna
między guzem biodrowym, a kulszowym,
płaszczyzna między
dwoma guzami biodrowymi,
okolice okołoodbytowe.
Średnia
z ośmiu punktów stanowi ocenę kondycji krowy w skali od 1 do 5
punktów (BCS), która przedstawia się następująco:
krowa
bardzo chuda.
krowa chuda, ale kości grzbietu nie sterczą i
są nieco pokryte mięśniami.
krowa w średniej kondycji, guzy
kulszowe i biodrowe są zaokrąglone i miękkie w dotyku.
krowa
gruba i okrągła, pojedyncze kręgi wyczuwalne tylko przy silnym
ucisku.
krowa bardzo otłuszczona, przy nasadzie ogona wyraźne
fałdy, a dół podogonowy wypełniony tłuszczem.
Ocenę
każdej krowy powinno przeprowadzić się kilka razy w ciągu
laktacji:
kilka dni przed i po wycieleniu,
po pierwszym i
drugim miesiącu od wycielenia,
w połowie laktacji,
na
dwa miesiące przed zasuszeniem,
w momencie zasuszenia.
Optymalna kondycja krów w różnych fazach laktacji:
Faza
fizjologiczna Punktacja BCS
Przed wycieleniem 3,5
Miesiąc
po wycieleniu 2,5 - 3,0
Środek laktacji 3,0
Koniec
laktacji 3,0 - 3,5
Początek zasuszenia 3,0 - 3,5
Okres
zasuszenia
Zaleca się, aby krowy w okresie zasuszenia ani nie
poprawiały, ani nie obniżały kondycji. Zdarza się jednak, że
krowy wysokowydajne oraz krowy pierwiastki rozpoczynające okres
zasuszenia mają słabą kondycję. Należy wówczas w początkowym
okresie zasuszenia odbudować rezerwy tłuszczowe ich ciała do 3,5
punktów BCS. Z kolei krowy o przeciętnej wydajności, żywione
dużymi ilościami pasz węglowodanowych mogą być pod koniec
laktacji zbyt otłuszczone. W takich przypadkach należy stosować
żywienie ekstensywne, oparte na paszach o dużej zawartości włókna
surowego, jednak tylko przez pierwsze 2 tygodnie okresu zasuszenia.
Krowa otłuszczona ma problemy z wycieleniem i jest potencjalną
kandydatką do wystąpienia u niej ketozy po porodzie. Sztuki, które
w okresie zasuszenia osiągają bardzo dobrą kondycję mają z
reguły wydłużoną ciążę o kilkanaście dni, co prowadzi do
zwiększenia masy płodu i jest przyczyną ciężkiego porodu.
Ponadto trzeba się liczyć z obniżeniem wydajności mlecznej i
problemami z płodnością. Okres zasuszenia powinien polegać
głównie na przygotowaniu przewodu pokarmowego i metabolizmu krowy
do laktacji. Wbrew pozorom nie jest to okres do regulowania kondycji,
która powinna być ustalona przed zasuszeniem. Począwszy od 3
tygodnia przed porodem należy stopniowo zwiększać dawkę tak, aby
w ostatnim tygodniu wprowadzić pasze, które będą stosowane w
żywieniu w pierwszym okresie laktacji. Dotyczy to w głównej mierze
pasz wysokoenergetycznych. Głównie paszę treściwą należy
wprowadzać stopniowo, poczynając od 1 kg na 3 tygodnie przed
porodem, do 3-4 kg w ostatnim tygodniu.
Początek
laktacji
Optymalna kondycja krów przy wycieleniu powinna
wynosić 3,5 punkta. Pozwala to na osiągnięcie wysokiej wydajności
podczas laktacji oraz minimalizuje ryzyko wystąpienia schorzeń
metabolicznych. Po pierwszym miesiącu laktacji dopuszczalne jest
obniżenie kondycji do 3, a nawet do 2,5 punkta BCS. Jest to
spowodowane tym, że ilość energii zawartej w mleku znacznie
przewyższa energię pobraną z paszy. Obniżenie się kondycji do 90
dnia laktacji nie powinno przekraczać 1 punktu, w przeciwnym razie
występują zaburzenia płodności. Krowa rasy hf, bez ujemnych
następstw zdrowotnych może stracić w tym czasie nawet 40 - 70 kg
masy ciała. Bilansowanie dawki powinno zmierzać do zwiększenia
pobrania suchej masy. Należy stosować pasze o wysokiej wartości
pokarmowej, bogate w energię, białko, witaminy i składniki
mineralne.
Środek laktacji
Krowy mleczne po
szczycie laktacji powinny utrzymywać kondycję na poziomie około 3
punktów BCS, co oznacza, że nie doszło do wyczerpania rezerw
tłuszczowych. Jednak w przypadku spadku kondycji do 2,0-2,5 punkta,
należy zdecydowanie zwiększyć ilość energii. W tym okresie
zdolność pobrania paszy jest większa niż osiągana wydajność.
Dzięki temu odbudowanie rezerw ciała powinno nastąpić w ciągu 2
miesięcy.
Prawidłowa kondycja krowy w szczycie laktacji
- 3 pkt BCS
Końcówka laktacji
W tym okresie
głównym celem żywienia jest pełne odzyskanie rezerw tłuszczowych,
a kondycja krowy powinna osiągnąć wartość 3,5 punktu BCS. Należy
jednak bardzo uważać, by nie dopuścić do nadmiernego otłuszczenia
zwierzęcia. W tej fazie laktacji krowy bardzo łatwo przekształcają
energię paszy na tkankę tłuszczową.
Krowa otłuszczona
- 4,5 pkt BCS
Praktyczne zastosowanie oceny kondycji krów
umożliwia hodowcy:
określenie rezerw organizmu,
sprawdzenie
poprawności żywienia,
poprawienie zdrowotności i płodności,
wykorzystanie genetycznych zdolności do produkcji mleka.
Nieprawidłowe wyniki oceny kondycji krowy powinny zmobilizować
hodowcę do przeprowadzenia korekty żywienia. Szczególnie ważna
jest zawartość energii w dawkach pokarmowych. Jej niedobór w
pierwszych 100 dniach laktacji oraz nadmiar w okresie zasuszenia ma
niekorzystny wpływ na zdrowie krów.
Zaburzenia
metaboliczne u krów mlecznych wywołane nieprawidłowym żywieniem
W żywieniu krów mlecznych, szczególnej troski i uwagi
wymaga okres okołoporodowy obejmujący etap zasuszenia oraz początek
laktacji (tzw. faza rozdajania). Zasuszenie rozpoczyna się 45-60 dni
przed planowanym terminem ocielenia i ma za zadanie przygotować
kondycje krowy do przyszłej laktacji.
Okres przejściowy to
czas przygotowywania żwacza do pobierania w okresie rozdojenia
dużych ilości pasz treściwych. W tym czasie musi nastąpić
przestawianie fermentacji typu celulolitycznego na typ amylolityczny
(trawienie żwaczowe skrobii). Brodawki rosną dzięki kwasowi
masłowemu i propionowemu, które powstają w żwaczu głównie
podczas fermentacji skrobii. Jedną z metod jest systematyczne
zwiększenie w okresie przejściowym dawek paszy treściwej (3-4
kg/dzień). Takie zwiększenie koncentracji energii pozwala na
pokrycie zapotrzebowania na energię w sytuacji, gdy zbliżający się
poród pogarsza apetyt krowy. Bardzo ważnym elementem kontroli
żywienia w stadzie jest ocena kondycji krów na podstawie
pięciopunktowej skali BCS (Body Condition Scoring).
Zalecana
kondycja krów mlecznych w poszczególnych okresach laktacji
kształtuje się następująco:
początek zasuszenia - 3,0 - 3,5 punktów w skali BCS;
przed wycieleniem - 3,0 - 3,5 punktów w skali BCS;
30 dni po wycieleniu - 2,5 - 3,0 punktów w skali BCS;
środek laktacji - 3,0 punktów w skali BCS;
koniec
laktacji - 3,0 - 3,5 punktów w skali BCS.
W ramach tej
skali krowy chude otrzymują 1 punkt, natomiast krowy otłuszczone 5
punktów. W wyniku nieprawidłowego żywienia dochodzi do różnego
typu chorób i zaburzeń przemiany materii. Do najczęściej
występujących schorzeń można zaliczyć między innymi ketozę,
zaleganie okołoporodowe, zatrzymanie łożyska, tężyczka
pastwiskowa oraz zespół stłuszczonej wątroby. W artykule tym
przedstawiono przegląd chorób metabolicznych krów mlecznych o
podłożu żywieniowym, zwracając szczególną uwagę na
ograniczenie ich występowania.
KETOZA
Występuje u krów wysokoprodukcyjnych w 8 - 10 tygodniu
laktacji. Po ocieleniu w wyniku pojawiającej się nagle produkcji
mleka, występuje niedobór energii pochodzącej z paszy i krowa
zaczyna korzystać z rezerw zgromadzonych w tkankach tłuszczowych.
Przyczyną schorzenia jest ujemny bilans energii, który
powstaje na skutek nadmiernego otłuszczenia krów w okresie
zasuszania, niedożywienia energetycznego po wycieleniu, a także w
wyniku skarmiania nadmiarem pasz treściwych zasobnych w łatwo
fermentujące cukry bez zachowania niezbędnej ilości włókna.
Podczas ketozy w wyniku niedoboru związków energetycznych występuje
uruchomienie rezerw tłuszczu zapasowego, który jest spalany
częściowo przez co zwiększa się poziom ciał ketonowych
uszkadzających wątrobę.
Objawem ketozy jest zmniejszenie
spożycia pasz, w efekcie nagłe zmniejszenie wydajności o 4-9 kg,
pojawia się bezwład żwacza, otępienie i apatia. W wydychanym
powietrzu pojawia się charakterystyczny zapach fermentujących
owoców. Kał staje się suchy i śluzowaty, a skóra wysycha i
twardnieje.
Zapobieganie ketozy polega na:
przestrzeganiu zasad prawidłowego żywienia w okresie zasuszenia oraz końca laktacji (odpowiednio zbilansowana dawka pokarmowa pod względem energii, białka, włókna i składników mineralnych);
unikaniu otłuszczenia krów w okresie późnej laktacji i zasuszenia;
unikaniu nagłych zmian dawki pokarmowej, zwłaszcza w pierwszych 6 tygodniach po wycieleniu;
maksymalizowaniu pobrania suchej masy dawki w okresie poporodowym zwiększając częstotliwość odpasu;
stosowaniu prekursorów glukozy: glikolu propylenowego, propionianu sodu i wapnia, jako dodatków zmniejszających skutki ujemnego bilansu energetycznego;
przygotowaniu krowy do pobierania pasz te treściwych w ostatnich 3 tygodniach przed wycieleniem;
unikaniu zmian dawki pokarmowej w pierwszych 6 tygodniach po wycieleniu;
eliminowaniu
ze stad krów podatnych na ketozę.
KWASICA
Jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do nadmiernego
zakwaszenia treści przedżołądków u bydła.
Przyczyną
schorzenia jest nadmierne i niewłaściwe żywienie zwierząt paszami
zawierającymi lekkostrawne węglowodany przy niedoborze pasz
strukturalnych oraz gwałtownemu zwiększeniu ilości pasz
treściwych. Dochodzi wtedy do zachwiania równowagi drobnoustrojów
żwacza. Następuje obniżenie pH żwacza poniżej 5,0 (subkliniczne)
- optymalne pH wynosi 6,1 - 6,7. Zmniejszenie pH powoduje
natychmiastową zmianę w mikroflorze żwacza. Giną bakterie
celulolityczne, a ich miejsce zastępują bakterie z rodzaju
Streptococcus bivis, które mają zdolność syntezy kwasu mlekowego.
W konsekwencji następuje dalsze zakwaszenie żwacza i kolejna zmiana
w aktywności bakterii, tym razem namnażają się bakterie kwasu
mlekowego z rodzaju Lactobacillus. Słabnie motoryka żwacza,
brodawki żwaczowe ulegają zniszczeniu, a błona śluzowa przechodzi
w stan zapalny. Następuje wtedy wchłanianie kwasu mlekowego do
krwi, czego efektem jest kwasica metaboliczna.
Objawem ketozy
jest utrata apetytu, w konsekwencji spada masa ciała zwierzęcia.
Występuje jednocześnie znaczne obniżenie wydajności mleka oraz
spadek zawartości tłuszczu w mleku. Z czasem pojawia się apatia,
kał przybiera kolor ciemnobrązowy o mazistej konsystencji.
Leczenie kwasicy polega na podawaniu krowie antybiotyku z dużą
ilością wody. Antybiotyki hamują rozwój bakterii kwasu mlekowego,
które obniżają pH żwacza. Następnie co 6 h wlewa się do żołądka
zawiesinę drożdży.
Zapobieganie kwasicy polega na:
dokładnym bilansowaniu dawek pokarmowych;
przyzwyczajaniu zwierząt do paszy bogatej w węglowodany;
unikaniu
gwałtownych zmian paszy.
Kwasicy można uniknąć przez
zmniejszenie udziału pasz zawierających lekkostrawne węglowodany
(np. melasa). W celach profilaktycznych zaleca się stosowanie
kwaśnego węglanu sodu w ilościach 150-200 g/szt dziennie.
ZASADOWICA
ŻWACZA
Choroba powstaje wskutek podwyższonego pH żwacza. Występuje
u krów, które otrzymują w paszy dużo związków azotowych lub w
wyniku krótkotrwałego głodzenia.
Objawy choroby to:
osłabienie apetytu,
spadek
wydajności mleka oraz biegunka.
Leczenie polega na podawaniu
kwaśnych roztworów w celu wyrównania odczynu treści żwacza.
PORAŻENIE
POPORODOWE
Schorzenie
występuje z reguły u krów w dobrej kondycji i wysokiej mleczności,
w 2-5 dni po porodzie.
Przyczyną porażenia poporodowego jest
osłabienie centralnego układu nerwowego po przebytym porodzie oraz
niedobory mineralne w organizmie, spowodowane zaburzeniami w
gospodarce wapniowo-fosforowej. Choroba ta charakteryzuje się
spadkiem zawartości wapnia w osoczu krwi w okresie dwóch pierwszych
dni po porodzie wykorzystywanego do wytwarzania siary i mleka.
Objawem porażenia jest charakterystyczne pokładanie i
zataczanie się zwierząt (leżenie z głową na boku, skierowaną ku
tyłowi). Występuje również esowate wygięcie kręgosłupa,
osłabienie, senność, wstrzymanie oddawania moczu i kału.
Obserwuje się także osłabioną reakcję na bodźce zewnętrzne,
suche nozdrza i chłodne uszy. Istotą choroby są zmiany w obrębie
więzadeł i kości miednicy uniemożliwiające utrzymanie krowy w
pozycji stojącej.
Leczenie polega na zastosowaniu roztworów
soli wapnia, należy zapewnić zwierzętom bardzo miękkie
stanowisko, 2-3 razy dziennie należy zmieniać pozycję krów i
stosować ciepłe okłady na miejsca szczególnie narażone.
Zapobieganie powstawania porażenia poporodowego :
podawanie mieszanek mineralnych zawierających mało wapnia, a dużo fosforu;
tuż przed ocieleniem podaje się dawki bogate w wapń łatwo przyswajalny, wówczas po okresie niedoborowym w ten składnik reakcja jelit na zwiększoną jego podaż uwidacznia się lepszą zdolnością do jego absorpcji;
unikanie
otłuszczania krów zasuszonych.
ZATRZYMANIE
ŁOŻYSKA
Z dolegliwością tą mamy do czynienia gdy łożysko pozostaje
w macicy krowy dłużej niż 8-12 godzin po porodzie. Często z
zatrzymaniem łożyska pojawiają się inne choroby : zaleganie
poporodowe, zapalenie błony śluzowej macicy, mastitis, zaburzenia
płodności.
Główną przyczyną zatrzymania łożyska jest
żywienie krów w okresie zasuszenia z dużym udziałem energii,
potasu jednocześnie z niedoborem białka, selenu, miedzi, jodu oraz
witamin A i E.
Zapobieganie zatrzymaniu łożyska polega
na:
zapobieganiu otłuszczenia krowy w okresie zasuszenia i końcu laktacji;
w
stadach, w których często występuje to schorzenie zaleca się na 3
tygodnie przed porodem podanie 700 mg witaminy E oraz 50 mg selenu.
TĘŻYCZKA
PASTWISKOWA
Występuje
najczęściej u krów wysokomlecznych w okresie wczesno pastwiskowym
, w momencie nagłego przejścia z żywienia zimowego na wiosenne.
Bezpośrednią przyczyną tężyczki pastwiskowej jest
niewystarczająca ilość pobrania Mg przez zwierzęta wypasane na
pastwisku. Szczególnie niebezpieczne jest skarmianie młodej
zielonki z dużym udziałem traw zawierające mało Mg. Następuje
wówczas zachwianie w składzie mineralnym krwi i płynach
ustrojowych. Dochodzi do niedoboru magnezu we krwi i wzrostu stosunku
Ca i P do Mg. Czynnikiem sprzyjającym powstaniu tężyczki
pastwiskowej jest także nadmierna ilość azotu w młodej zielonce.
Objawy choroby - początkowo obserwuje się utratę apetytu,
posmutnienie zwierzęcia, występuje sztywny chód, utrudnione
wstawanie. Tętno i oddechy ulegają przyspieszeniu. Z czasem pojawia
się wytrzeszcz oczu, szczękościsk, zgrzytanie zębami, drżenie i
skurcze mięśni oraz wygięcie grzbietu.
Zapobieganie
tężyczki pastwiskowej polega na:
stopniowym wprowadzaniu zielonki pastwiskowej do dawki pokarmowej;
nawożeniu łąk i pastwisk nawozami bogatymi w sole magnezu;
stopniowemu wydłużaniu okresu przebywania na pastwisku;
unikaniu wypasu w czasie przymrozków wiosennych;
stosowaniu wypasu dawkowanego (dokładne wyjadanie);
zabezpieczeniu optymalnego udziału włókna w dawce;
unikaniu nagłych zmian dawki pokarmowej;
zapewnieniu maksymalnego pobrania paszy przez krowy w okresie wczesnej laktacji;
prawidłowym bilansowaniu białka oraz energii w dawce pokarmowej;
zwiększeniu dawek Mg w pierwszych 3-4 tygodniach wypasu pastwiskowego;
podawaniu
MgO i NaCl w postaci lizawek wyłożonych na pastwisku.
ZASPÓŁ
STŁUSZCZONEJ WĄTROBY = SYNDROM TŁUSTEJ KROWY
Syndrom
tłustej krowy objawia się najczęściej do 24 godzin po porodzie.
Bezpośrednią przyczyną jest zapasienie krów w okresie
zasuszenia. Zespół stłuszczonej wątroby występuje wtedy, gdy
tempo wchłaniania wolnych kwasów tłuszczowych przez wątrobę
przewyższa tempo ich spalania. W przypadku gdy taki stan trwa zbyt
długo dochodzi do stłuszczenia wątroby. Syndrom tłustej krowy
prowadzi do zmniejszenia odporności zwierząt poprzez zmniejszenie
syntezy białek odpornościowych, co powoduje zwiększoną podatność
na zapalenie gruczołu mlekowego.
Pierwszym objawem schorzenia
jest utrata apetytu, apatia, zmniejszenie aktywności ruchowej,
zmniejszenie motoryki żwacza, częste pokładanie się, zmniejszenie
wydajności mleka.
Zapobieganie zespołowi stłuszczonej
wątroby następuje przez:
oszczędne żywienie energetyczne w końcowej fazie laktacji i w czasie zasuszania nie dopuszczając do zapasienia;
maksymalizację dawki pokarmowej w pierwszych dniach po wycieleniu;
unikanie stresu, utrzymanie zdrowotności na wysokim poziomie;
stosowanie
betainy poprawiającej metabolizm wątroby.
W większości
występujące choroby w okresie okołoporodowym spowodowane są
nieprawidłowym żywieniem.
Konieczna jest wtedy szybka
interwencja lekarza weterynarii. Zadaniem hodowców jest przede
wszystkim szeroko pojęta profilaktyka i wczesne rozpoznawanie
objawów.