Systemy utrzymania krów mlecznych, a ich dobrostan

Wtorek, 14 październik 2008 / kategoria: Bydło / autor: Prof. dr hab. Roman Kołacz, lek. wet. Ewa Tracz

Dobrostan zwierząt w tym także krów mlecznych można zdefiniować jako utrzymanie równowagi pomiędzy zdrowiem fizycznym a zdrowiem emocjonalnym, czyli możliwością swobodnego wyrażania emocji i naturalnego dla gatunku behawioryzmu.

• Określa się 5 podstawowych wskaźników wysokiego poziomu dobrostanu:

• Dobry stan zdrowia

• Prawidłowy wzrost i rozwój

• Dobra płodność

• Wysoka produkcyjność

Wolność do przejawiania naturalnych zachowań, w tym oznak przeżywania emocji o charakterze przyjemności
Stale wzrastające wymagania konsumentów w stosunku do jakości mleka i producentów wobec efektywności ekonomicznej prowadzonego gospodarstwa i produkcji mleka wymusiły zmiany w genotypie i fenotypie krów mlecznych, aby zwiększyć ich wydajność mleczną i poprawić parametry składu mleka takie jak ilość białka czy tłuszczu. Niestety zmiany te wpłynęły na inne aspekty zdrowia krów mlecznych, zwiększając ilość pojawiających się chorób gruczołu mlekowego czy chorób kończyn zaburzając lokomocję zwierząt i wpływając bezpośrednio na poziom ich dobrostanu.

Niewątpliwie możliwość swobodnego przemieszczania się, bez bólu i odpowiednio długi czas leżenia na stanowiskach jest jednym z ważniejszych czynników przejawiania naturalnego zachowania i dobrostanu, co zostało zaprezentowane w badaniach Gustafson'a (1993). Oba te czynniki również wpływają na inne ważne aspekty produkcji takie jak zdolność do prawidłowego rozrodu, pobierania paszy, wydajności mlecznej.

Wpływ podłoża na prawidłową lokomocję krów mlecznych

W wolnostanowiskowym systemie utrzymania krowa powinna spędzać 53% czasu dobowego na legowisku leżąc. Zakłócenie tego czasu prowadzi do przeciążenia kończyn i pogorszenia trawienia w żwaczu, zakłóconej cyrkulacji krwi, co bezpośrednio odzwierciedla się w obniżeniu wydajności mlecznej. Główny nacisk masy ciała przypada na tylne kończyny (dodatkowo obciążone wymieniem), co objawia się częstszym występowaniem krwiaków w bocznej ścianie racicy tylnych kończyn. Stanie i chodzenie zajmuje średnio 20% doby, czyli 5 godzin i 20 minut. Przy tej ilości spędzanego czasu na stanie i poruszanie, się ważne jest, aby powierzchnia podłogi po której krowy poruszają się czy stoją oczekując na dój, była odpowiedniej jakości.

Należy brać pod uwagę kształt, twardość, ścieralność i zdolność do utrzymywania higieny powierzchni. W prawidłowych warunkach , gdy zwierzęta mają zapewniony ruch powinna występować równowaga pomiędzy tempem narastania rogu a jego ścieraniem (W.Janeczek, 2002); miesięcznie róg przyrasta około 3 do 13 mm. Powierzchnia podłogi o wysokiej chropowatości doprowadza do nadmiernej ścieralności racic powodując powstawanie kulawizn łatwo obserwowalnych ( krowy kulawe w charakterystyczny sposób wyginają grzbiet starając się odciążyć chorą i bolącą kończynę). Zwiększanie liczebności krów w stadach powoduje budowanie większych obór co powoduje pokonywanie dłuższych dystansów przez krowy , aby dotrzeć do hali udojowej.

To również wpływa na większą ścieralność rogu racic. Badania przeprowadzone udowodniły, ze częściej kulawizny pojawiają się w systemach wolnostanowiskowych aniżeli, uwięziowych (Bergsten i Herlin, 1996; Manske et al., 2002; Cook, 2003). Ponadto Herlin i Drevemo (1997) stwierdzili, że dużo bardziej niekorzystny wpływ na aparat lokomocyjny ma trzymanie całoroczne krów w systemie wolnostanowiskowym na betonowych rusztach aniżeli trzymanie krów w takiej oborze,lecz przy sezonowym,od maja do września wypasie. Najmniej przypadków kulawizn obserwuje się przy całorocznym systemie pastwiskowym, dominującym w Nowej Zelandii czy niektórych krajach Ameryki południowej jak Argentyna czy Chile, gdzie krowy mają pełną swobodę wstawania i kładzenia się na podłożu, które amortyzuje nacisk masy ciała na kończyny.

Ważnym czynnikiem predysponującym do chorób kończyn, szczególnie w systemie pastwiskowym, jest powierzchnia poczekalni hali udojowej, w której zwierzęta przebywają, nawet do kilku godzin i prawidłowa w tym czasie opieka nad stadem. Nieodpowiednia powierzchnia ścierna i pochyłość podłoża predysponuje do występowania uszkodzeń rogu racic. Krowy czują się niepewnie na takim podłożu, stawiają ostrożnie kroki, często nie w prawidłowej kolejności i ukątowaniu co uszkadza bardzo delikatne blaszki linii białej racicy. Podobny efekt wywołują źle zaprojektowane hale udojowej - wejścia i wyjścia z hali po kątem ostrym.

Zestresowane zwierzęta często pospiesznie wychodzą z hali udojowej i natrafiając na ostry skręt na swojej drodze do stołu paszowego wykonują nienaturalne dla siebie skręty kończyn, obciążając linie białą, powodując jej nadwyrężenie lub uszkodzenie (N. Chesterton, 2006).

Szczególną uwagę należy zwrócić na jałówki, które świeżo po wycieleniu zostają przeniesione do obór z krowami w 2, 3 czy kolejnej laktacji. Stres u jałówek spowodowany przeniesieniem do nowego miejsca, zmianą żywienia i rozpoczęciem dojenia dodatkowo jest nasilany obecnością dominujących krów w stadzie, może spowodować rzadsze przebywanie na legowisku, a przez towiększe obciążanie kończyn. Jeżeli nałoży się na to czynnik nieodpowiedniego podłoża wzrasta znacznie ryzyko pojawienia się wrzodów warstwy podeszwowej (Webster, 2004).

Ciekawe badania zostały zaprezentowane przez Bergstena i Telezhenko (2005) odnośnie lokomocji zwierząt na zróżnicowanym podłożu. Wykonano pomiary długości kroków oraz kąta stawiania racic na 5 różnych podłożach: betonowych podłożach rusztowych, rusztach pokrytych matami, gładkimi powierzchniami betonowymi, podłożami betonowymi pokrytymi matami i skompresowanym podłożem piaskowym jako tym, który najbardziej przypominał naturalne podłoże pastwiskowe. Badano również zdolność ścierną tychże podłoży. Do testów użyto krów, u których nie występowały objawy kulawizn oraz takie, u których występowały kulawizny 1'go stopnia (występuje zakrzywienie grzbietu podczas chodzenia, brak zakrzywienia podczas stania) i 2'go stopnia (zakrzywiony grzbiet jest widoczny podczas stania i chodzenia).

W rezultacie zauważono na podstawie obserwacji krów, ze najbardziej śliską powierzchnią były dla nich betonowe ruszta a najwyższą ścieralność zapewniały ciągłe podłoża betonowe. Prędkość chodu najniższą zauważono na rusztach betonowych. Krowy szybciej poruszały się na rusztach pokrytych matami, podobnie jak wydłużył się krok i nakładanie się na siebie kończyny tylnej z przednią (idealny wynik jest, gdy tylna kończyna jest stawiana nieco przed miejscem gdzie stawiana była przednia kończyna). Kolejne wydłużenie kroków zaobserwowano na podłogach betonowych pokrytych matami w porównaniu do podłóg rusztowych pokrytych matami. Co ciekawe zaobserwowano różnice w sposobie chodzenia u krów z różnym stopniem kulawizny i zdrowych na podłożach betonowych, rusztowych i tychże pokrytych matami, natomiast nie zaobserwowano różnic pomiędzy sposobem poruszania u krów zdrowych i chorych na podłożu piaskowym, najbardziej przypominającym naturalne.

Biorąc pod uwagę potrzebę swobodnego poruszania się krów mlecznych należałoby zapewnić podłoża, które możliwie jak najbardziej odzwierciedlają naturalne środowisko, po którym krowy poruszały się w przeszłości. Liczne badania dowodzą niewątpliwy wpływ rodzaju powierzchni podłogi, po której krowy przemieszczają się i stoją na występowanie chorób kończyn . Kulawizny krów mają bezpośredni wpływ na produkcję mleczną. Ocenia się, ze z powodu schorzeń kończyn wydajność mleczna obniża się od 4% do 20% w porównaniu do zdrowych zwierząt.

W przypadkach bardzo poważnych może dojść nawet do całkowitego ustania produkcji mleka. Projektując lub modernizując oborę należy brać pod uwagę szereg czynników wpływających na dobrostan krów mlecznych wynikających nie tylko z przesłanek etycznych ale również wpływających bezpośrednio na rentowność produkcji mleka.