SOCJOLOGIA

WYKŁAD I

ISTOTA SOCJOLOGII

„Istotą nauki jest dążenie do prawdy”

Wiedza potoczna < Wiedza naukowa

Wiedza potoczna – pozwala przetrwać osobniczo, bazuje na doświadczeniu, mały wycinek obserwacji; przysłowia to element wiedzy potocznej

Cechy szczególne wiedzy potocznej:

• jest silnie wartościująca

• bazuje na podziałach dychotomicznych (ujmuje świat w czerni i bieli)

• pochopność uogólnień (przykład blondynki)

• dominacja stereotypów

Cechy wiedzy naukowej:

• zmierza do wyjaśnienia zjawisk, a nie tylko ich opisu

• wyjaśnienie przy użyciu istniejących teorii, bądź tworzenie nowych na ich podstawie

• reguły postępowania:

1. wyraźne określenie badanego problemu

2. staranne zbieranie danych i umożliwienie ich kontroli

3. odróżnienie faktów od domysłów

4. właściwy poziom uogólnienia

• powstrzymanie się od wartościowania

WYKŁAD II

TRZY POZIOMY OGLĄDU ŚWIATA RZECZYWISTEGO

1. Poziom rzeczywistości

• poziom języka potocznego, w którym postrzegamy i opisujemy świat

1. Poziom języka przedmiotowego

• poziom języka mówiącego o rzeczywistości, profesjonalnego, hermetycznego (można formułować sądy o rzeczywistości, uogólniać, wyjaśniać i rozwiązywać problemy. Poszerzając zasób słów zwiększamy postrzeganie i percepcję świata

1. Poziom metajęzyka

• poziom tworzenia twierdzeń, które mówią jak mówić o rzeczywistości

DWIE PERSPEKTYWY POZNAWCZE BADACZA

Jak badacz powinien odnosić się do badanej rzeczywistości?

Teoria insidera mówi, że ten ma rację, kto jest uczestnikiem badanej rzeczywistości. Krytyka teorii insidera: bardzo zawężona grupa, powstają radykalne poglądy.

Teoria outsidera mówi, że ten ma rację, kto przychodzi z zewnątrz (może schować się i obserwować)

PERSPEKTYWY POZNAWCZE BADACZA
BADACZ – UCZESTNIK DANEJ ZBIOROWOŚCI
Zalety
znajomość reguł życia w danej zbiorowości; możliwość ich łatwej identyfikacji i szansa ciekawych obserwacji
„ZŁOTY ŚRODEK”
Badacz posiadający dystans do danej rzeczywistości, posługujący się procedurami badawczymi, obserwujący chłodnym okiem, a zarazem szanujący ramy normatywne badanej zbiorowości, słuchający opinii członków społeczności oraz potrafiący przeniknąć wgłąb badanej grupy i być przez nią zaakceptowany.

WYKŁAD III

W 1838r. August Comte wprowadza pojęcie socjologia (dostarczanie wiedzy o procesach i zjawiskach w zbiorowiskach ludzkich)

Podstawy socjologii naukowej:

• badać fakty

• szukać związków

• ustalać prawa

Socjologia zostaje zaopatrzona w metodę naukową, język przedmiotu i sprecyzowany przedmiot rozważań.

Nauki pokrewne:

• historia (przedmiot rozważań – przeszłość, inne też metody – bardziej opisowe, bazujące na materiale zastanym)

• antropologia społeczna (badanie społeczeństw pierwotnych, przedpiśmiennych, opis bazujący na eseistyce, badania raczej jakościowe)

• psychologia społeczna (opis zachowań jednostki w grupie)

• ekonomia (prawidłowości życia gospodarczego, coraz większa rola czynników miękkich)

• nauki polityczne (problem władzy)

• geografia społeczna (zachowania społeczne w kontekście przestrzennym)

Wielobarwność socjologii: nauka wieloparadygmatowa, wewnętrznie zróżnicowana (paradygmat – sposób oglądu świata)

Socjologia scjentystyczna – zjawiska są powiązane i rządzą nimi obiektywne prawidłowości, prawa.

Socjologia humanistyczna – świat nie jest gotową strukturą, jest tworzony w interakcji przez aktorów.

Mamy kilka fundamentalnych wizji świata w socjologii: funkcjonalizm, teorie konfliktowe, teorie wymiany społecznej, teorie ekologiczne (ekologia społeczna), symboliczny interakcjonizm.

FUNKCJONALIZM – ogląd całości jest ważniejszy niż jednostka, która jest oceniana tylko jako element całości.

Organicyzm (H. Spencer) Strukturalizm Funkcjonalizm Systemizm

Spencer postuluje w XIX w., że społeczeństwo należy badać tak, jak organizm ludzki (fascynacja naukami przyrodniczymi, organicyzm).

Strukturalizm – analizują strukturę, budowę społeczną.

Funkcjonalizm – przełożenie organicyzmu na nauki społeczne. Analizują rolę elementu w strukturze.

Systemizm – rozważanie bardziej sformalizowane, język bardziej hermetyczny.

Trzy funkcje zasadnicze każdego systemu

Każda struktura musi wypełniać następujące funkcje:

1. Funkcja operacyjna (produkcji i reprodukcji struktur)

2. Funkcja dystrybucyjna (przepływu informacji i materiałów)

3. Funkcja regulacyjna (koncentracji władzy w celu kontroli i koordynacji)

Założenia funkcjonalizmu :

• spoistość systemu społecznego – społeczeństwa są całościami, a nie przypadkowymi zbiorami elementów

• samoregulacyjność – system społeczny ma tendencje do utrzymania się w stanie równowagi (kultura i aparat przymusu bezpośredniego).

WYKŁAD IV

Główne wymogi funkcjonalne każdego (?) społeczeństwa.

W systemie muszą być wypełnione następujące wymogi funkcjonalne:

1. Kontrola społeczna – jak sprawić, by wszystko działało?

2. Socjalizacja – by przekazać zasoby.

3. Adaptacja – potrzeba produkowania żywności i materiałów

4. System przekonań – religia, czy ideologia, by przekazać następcom zespół wartości kulturowych

5. Przywództwo – osoba lub grupa, dzięki której wszystko się toczy

6. Prokreacja – zespół reguł określających zachowania seksualne i rodzicielskie

7. Stratyfikacja społeczna – by wszystkim kierowali właściwi ludzie

8. Rodzina – by zapewnić prokreację

Parsons i Merton

Funkcje – działania poprawne i zgodne z wymogami funkcjonalnymi

Dysfunkcje – działania negatywne, które zakłócają wymogi funkcjonalne

Funkcje jawne – działania, które są przejawiane niejako z definicji odpowiedniego zachowania, oczywiste cele działania

Funkcje ukryte – inne, utajone znaczenie naszych działań

Koncepcja jednostki przesocjalizowanej (Parsons) – jednostka, która nadmiernie przestrzega norm, kalecząc tym strukturę funkcjonalną, systemową, w której się obraca

TEORIE KONFLIKTOWE – nierówność jest zjawiskiem pozytywnym, siłą napędową konfliktu, a społeczeństwa na różnych poziomach stratyfikacji są pełne napięć i niepokojów konfliktogennych.

Dahrendorf, Marks, (Coser?!)

Prekursorzy tej grupy podkreślali, że:

• konflikt to zjawisko normalne, a nie dewiacja

• analizowali funkcjonalność konfliktu wobec grupy (Coser)

• wskazuje się na znaczną rolę konfliktu z punktu widzenia zmiany społecznej

• podkreśla się nieuchronność konfliktu (sprzeczności interesów)

• konflikt pełni oczyszczającą rolę

Coser formułuje następujące tezy dotyczące siły konfliktu:

• im bardziej upośledzeni członkowie struktur społecznych kwestionują prawomocność podziału rzadkich dóbr, tym bardziej prawdopodobne, że inicjują oni konflikt

• w im większym stopniu deprywacje (zablokowanie potrzeb) ulegają przekształceniu z abstrakcyjnych w realne, tym bardziej prawdopodobne jest, że osoby upośledzone zainicjują konflikt

• im większe zaangażowanie członków grupy w konflikt, tym jest on silniejszy

• im bardziej konflikty ulegają obiektywizacji, tym szersze są w zasięgu

TEORIE WYMIANY SPOŁECZNEJ – człowiek jest istotą racjonalną – podstawowe założenie. Człowiek wyznacza sobie cele i zadania, kalkuluje koszty różnych sposobów osiągnięcia tych celów i wybiera te działania, które maksymalizują korzyści i minimalizują straty.

Główny przedstawiciel, Homans – formułuje 6 twierdzeń, które według niego pokrywają całą płaszczyznę naszej działalności:

1. Twierdzenie o sukcesie, które mówi, że jeżeli jakieś działanie podejmowane przez jednostkę jest częściej nagradzane, tym bardziej prawdopodobne staje się podjęcie tego działania w przyszłości.

2. Twierdzenie o bodźcu – jeżeli w przeszłości wystąpienie określonego bodźca było powodem otrzymania nagrody za jakieś działanie, to im bardziej aktualny bodziec jest podobny do tego z przeszłości, tym bardziej prawdopodobne jest, że jednostka podejmie to lub podobne działanie.

3. Twierdzenie o wartości – im większą wartość ma dla jednostki rezultat działania, tym bardziej prawdopodobne, że będzie ona podejmować to właśnie działanie.

4. Twierdzenie o deprywacji i nasyceniu – im częściej w niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała określoną nagrodę, tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna nagroda tego samego typu.

5. Twierdzenie o agresji i uznaniu

1. Jeżeli działanie jednostki nie doprowadzi do otrzymania oczekiwanej nagrody lub otrzyma ona karę, której się nie spodziewała, zareaguje gniewem, pojawi się prawdopodobieństwo, że jednostka będzie zachowywała się agresywnie, a rezultat tego działania będzie dla niej niewspółmiernie cenny

2. Jeżeli działanie jednostki przyniesie jej oczekiwaną nagrodę, a zwłaszcza nagroda będzie wyższa, niż się spodziewała lub nie spotka jej oczekiwana kara, to reaguje z zadowoleniem. Wzrośnie automatycznie prawdopodobieństwo zachowań pozytywnych, aa ich rezultat będzie nagrodą sam w sobie.

6. Twierdzenie o racjonalności – wybierając pomiędzy alternatywnymi działaniami jednostka wybierze takie, dla którego (jak wynika z jej obserwacji) wartość rezultatu pomnożona przez prawdopodobieństwo otrzymania go jest większa.

TEORIA GIER (ROZWINIĘCIE TEORII WYMIANY SPOŁECZNEJ) – podstawowym założeniem jest to, że ludzie działają racjonalnie, maksymalizują zyski, starają się optymalizować swoje zachowania. Nasze działania na scenie społecznej są zależne od partnera interakcji.

Podstawową jednostką teorii gier jest dylemat więźnia, który pokazuje jak indywidualizm zachowań może destabilizować kolektywizm działań i wpływać na korzyści kolektywne.

Dwóch wspólników dokonuje przestępstwa, które jest zagrożone wyrokiem 6 lat więzienia. Oboje zostają aresztowani za coś innego. Są trzymani osobno i wiedzą, że jeżeli któryś z nich przyzna się do dużego przestępstwa i sypnie wspólnika, to wyjdzie na wolność.

	Więzień Y
	Milczenie
Więzień X	Milczenie
	Przyznanie i „Sypanie”

(Rzadko jest tak mało opcji do wyboru)

Tragedia wspólnego pastwiska polega na tym, że:

• na gminnej łące każdy mieszkaniec może wypasać jedną krowę

• w pewnym momencie jeden z mieszkańców wprowadza dwie krowy i podnosi indywidualne zyski

• zachęca to innych i sąsiedzi podsyłają drugą krowę odnosząc zyski, ale pozostali zaczynają cierpieć

• pozostali ratując się wprowadzają po drugiej krowie

• w końcu na pastwisku jest tak mało trawy, że zysk każdego z dwóch krów jest niższy, niż kiedyś z jednej

Myśląc o optymalizacji korzyści indywidualnych przestajemy kooperować i grupowo tracimy o wiele więcej.

WYKŁAD V

SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM

Co się dzieje między ludźmi i dlaczego właśnie to?

Główne założenie – rzeczywistość społeczna wyłania się z interakcji, oddziaływań wzajemnych między jednostkami i grupami. Interakcja z kolei kształtowana jest przez komunikowanie symboliczne, czyli mamy do czynienia z interakcją symboliczną (znaczącą). Większość naszych gestów, to gesty znaczące. Interakcje są interpretowalne dla odbiorców.

Schemat procesu myślowego w procesie interakcji:

1. Rozpoznanie partnera, uświadomienie jego istnienia

2. Identyfikacja jakiegoś partnera, jako kogoś istotnego, ważnego bądź nieistotnego, nieważnego z punktu widzenia naszych celów, co jest podstawą dalszej interakcji, bądź nie

3. Definiujemy sytuację, stwierdzamy co to jest za scena, w której bierzemy udział, nazywamy tą scenę i stosownie do niej podejmujemy rolę społeczną. Problemem może być zdefiniowanie sceny. Nie uwzględniamy tego, że fałszywa definicja sytuacji sprawia, że interakcja może się nie rozwinąć.

4. Interpretujemy gesty

5. Spoglądamy na siebie i sytuację oczami partnera interakcji

Silnie rozwinięta jaźń odzwierciedlona – budujemy siebie na podstawie obserwacji innych. Jesteśmy tacy, jakimi widzą nas inni.

WYKŁAD VI

TEORIE SIECI SPOŁECZNYCH

Grupa teorii pojawiła się w latach siedemdziesiątych XX w. (Barnes wspomina o nich już w 1954r., Wallman – 1970r.)

Sieć społeczna to struktura społeczna zbudowana z relacji i aktorów. Aktorzy połączeni są co najmniej jednym typem zależności (np. praca, sympatia, wspólne zainteresowania).

Główne założenie teorii: relacje społeczne pod wpływem różnych zjawisk stają się z: „door to door” (wprost przestrzenne) „place to place” „person to person”

Personal community – społeczność osobista, prywatna – jedna osoba, centralna posiada sieć znajomych nieznających się wzajemnie.

Group community – społeczność grupowa – różni się od personal community tym, że niektórzy z uczestników znają się wzajemnie i utrzymują relacje.

Zdaniem Wallmana jesteśmy w stanie utrzymywać ok 6-12 emocjonalnie aktywnych kontaktów.

TEORIE EKOLOGICZNE (EKOLOGIA SPOŁECZNA) – badają zachowanie człowieka w otaczającym go środowisku (nawiązując do ekologii).

Szkoła Chicagowska. W 1915r. R.E. Park i R. Burgess formułują podsatwy tzw. szkoły chicagowskiej (działali w Chicago). Badano socjoprzestrzenne zachowania ludzi w Chicago, w kontekście przestrzennym. Badania przeprowadzili pod każdym względem. Nazwali zachowania społeczne w przestrzeni zachhowaniami terytorialnymi. Jest to szkoła empiryczna, wypowiada się teoretycznie na podstawie badań.

Obszary naturalne (natural areas) – są wypadkową cech społecznych grupy zamieszkującej dany obszar i tego obszaru.

1. Koncentracja – tendencja do skupiania się ludzi i instytucji o podobnych lub jednorodnych cechach w jednym obszarze

2. Centralizacja – naturalna tendencja do skupiania się ludzi i instytucji w centralnym miejscu

3. Segregacja – tendencja do zamykania się pewnych grup ludzi, do izolowania się, ale w efekcie też izolowania kogoś

4. Inwazja – przenikanie przedstawicieli określonego typu populacji

5. Sukcesja – wyparcie ludności pierwotnej i opanowanie terenu przez ludność napływową

WYKŁAD VII

Kultura to wiele różnic i mało podobieństw w sensie międzykulturowym oraz mało różnic i wiele podobieństw w sensie wewnątrzkulturowym.

Niekiedy stawia się tezę o konwergencji kultur, czyli ich upodabnianiu się. Mówi się, że podstawowym czynnikiem konwergencji jest środowisko geograficzne. W podobnych pod pewnym względem środowiskach powstają podobieństwa kulturowe, pomimo braku kontaktu.

Termin kultura jest rozumiany na czterech różnych płaszczyznach:

1. Opis zachowań poprawnych – wówczas można wartościować te zachowania

2. Opis zachowań pewnej warstwy społecznej

3. Opis społeczeństw – nie powinno mieć miejsca wartościowanie

4. Opis norm społecznych

Kultura to wartości, przekonania, normy, postawy, relacje czasu i przestrzeni, obraz świata, sztuka, mit, religia.

Definicja kultury E.T. Hall’a, który mówi, iż kultura to forma komunikacji. Mamy 10 Podstawowych Systemów Przekazu (10 dziedzin, które są kulturowo układane, są to dzieziny znaczące dla naszego życia). Przez te dziedziny kultura wyucza nas pewnych zachowań i powoduje, że w swoim kręgu bardziej się rozumiemy, a międzykulturowo jesteśmy nierozumiani.

1. Przekaz przez interakcję

2. Przekaz przez przestrzeń

3. Przekaz przez czas

4. Przekaz przez płeć

5. Przekaz przez pożywienie

6. Przekaz przez wspólnotowość (rodzaj grupowości)

7. Przekaz przez edukację

8. Przekaz przez zabawę

9. Przekaz przez obronę

10. Przekaz przez sposoby użytkowania materiałów

WYKŁAD VIII

Omówienie PSP (1-5 do egzaminu)

1. Interakcja jest ważnym elementem. Odbywa się na poziomie interakcji werbalnej i niewerbalnej.

1. Oddziaływanie werbalne – jesteśmy rozumiani, bo potrafimy zinterpretować język (interpretacja jest ważniejsza, niż sam fakt, że mówimy)

Są cztery powody trudności z rozumieniem tekstu mówionego:

• nieznajomość języka obcegoo

• dialekt sytuacyjny

• różnice w wymowie

• interpretacja wypowiedzi w pewnym kontekście

1. Oddziaływanie niewerbalne składa się z mimiki, kinetyki, proksemiki, używania wyrazów dźwiękonaśladowczych, komunikacji ubiorem. Oddziaływanie niewerbalne wspomaga komunikat werbalny. Komunikat werbalny powinien być zbieżny z niewerbalnym (wtedy jest wiarygodny)

2. Przestrzeń jest układana kulturowo. Posiada sfery sacrum i profanum (rozumiane w wymiarze świeckim), jest warunkowana kulturowo

3. Czas rozumiany kulturowo. Kontrolujemy go na różne sposoby, człowiek żyje w pewnych rytmach i cyklach, które sam sobie kulturowo wyznaczył. Różne kultury mają różne spojrzenie na czas.

4. Płeć nie jest kulturowo obojętna. Jej rozumienie jest nadawane kulturowo. Niekoniecznie płeć wyznacza nasze zachowania, to kultura mówi, że skoro ktoś jest danej płci, to powinien się odpowiednio do tego zachowywać. Do roli społecznej przygotowuje nas kultura, a nie biologiczna przynależność płciowa.

5. Pożywienie jest układane kulturowo. Jedynie czysty, biologiczny głód jest pozbawiony wymiaru kulturowego.

WYKŁAD IX

MECHANIZMY, KTÓRYMI KULTURA WPŁYWA NA NASZE ŻYCIE

1. Socjalizacja

2. Nadawanie rytuałów naszym zachowaniom

3. Tworzenie systemów wartości i kryteriów ich ustanawiania

4. Tworzenie modeli zachowań i jednoosobowych ról społecznych

1. Socjalizacja to proces uspołecznienia. Można mówić o socjalizacji jawnej i ukrytej oraz pierwotnej i wtórnej

• Socjalizacja pierwotna odbywa się w pierwszych latach życia (do 2 lat, według niektórych do ok 6-7 lat). Przypisuje się jej termin „zabawa”. Młody człowiek poprzez zabawę zdobywa indywidualne zdolności. Do 2. roku życia człowiek nie potrafi rozdzielić różnych ról społecznych w jednym czasie (nie potrafi jednocześnie prowadzić gry społecznej z wieloma parnerami interakcji).

• Później zaczyna się socjalizacja wtórna – uczenie się poprzez pojawianie się w różnych grupach społecznych (innych niż rodzina). Następuje redefinicja pewnych pozananych wcześniej znaczeń. Socjalizacji wtórnej pojawiającej się w grupach przypisano pojęcie „gra”. Objawia się ona bowiem grą, w której można być zwycięzcą lub przegranym.

• Socjalizacja jawna to proces uczenia się.

• Socjalizacja ukryta przebiega w sposób niuświadamiany i nieintencjonalny. Proces, w którym zdobywamy wiedzę w sposób niejawny, niejako „po drodze”. Jest ona bardziej skuteczna niż jawna – nie powoduje buntu itp.

1. Nadawanie rytuałów naszym zachowaniom. Rytuał to ustalony sposób postępowania. Nasze życie pełne jest rytuałów. Rytuał w swoich pierwotnych funkcjach:

• pełni rolę komunikacyjną

• funkcja panowania nad zmiennością i strachem

• obcowanie z mocami nadprzyrodzonymi

Rytuały dzielimy na: religijne i świeckie, odświętne i codzienne, zbiorowe i indywidualne.

1. Tworzenie systemów wartości i kryteriów ich ustanawiania. Kultury tworzą systemy wartości, naczelne sposoby postępowania. Już sama obecność w danej kulturze wpaja nam jej wartości.

2. Tworzenie modeli zachowań i jednoosobowych ról społecznych. Kultura nadaje oprócz wartości pewne ustalone modele zachowań i jednoosobowych ról społecznych.

WYKŁAD X

ODMIENNOŚCI KULTUROWE WPŁYWAJĄCE NA WZAJEMNE POSTRZEGANIE