POLITECHNIKA OPOLSKA

WYDZIAŁ: ZARZĄRZANIE

TEMAT: GLOBALIZACJA. ZA I PRZECIW

WYKONALI:

KULESA ŁUKASZ

MADRELA MATEUSZ

OPOLE 2011

Słowo „globalizacja” jest dosyć nowe, bo pojawiło się w latach 50. XX w. Ale okres jego popularności nastał później: naukowcy z różnych dziedzin zaczęli się nim posługiwać w latach 80., a do środowisk gospodarczych i do szerokiej opinii publicznej dotarło w latach 90. W Polsce o globalizacji zaczęto mówić i pisać stosunkowo późno, bo dopiero w ostatnich latach przed rokiem 2000.

Proces globalizacji nie postępował równomiernie. Do końca XVIII wieku był on stosunkowo powolny za sprawą powszechnego stosowania zasad protekcjonizmu
w skali poszczególnych krajów. W okresie liberalnej polityki gospodarczej, oraz dominacji klasycznej i neoklasycznej doktryny ekonomicznej (wiek XIX i początek XX wieku) w teorii nastąpiło wyraźne przyspieszenie tempa rozwoju handlu międzynarodowego. Tego typu proces został zahamowany przez I wojnę światową,
a następnie przez wielki kryzys gospodarczy w latach 1929-1933. Ponowne przyspieszenie globalizacji oraz zmiana jej charakteru nastąpiło dopiero w drugiej połowie XX wieku, zwłaszcza po 1980 r. Stało się to pod wpływem przemian, jakie nastąpiły w gospodarce USA, Wielkiej Brytanii i innych krajów wysoko uprzemysłowionych.

Globalizacja jest pojęciem interdyscyplinarnym, obejmującym nie tylko gospodarkę, lecz także politykę, kulturę, technikę, itp. Oznacza ona powstanie współzależności
w obrębie każdej z tych dyscyplin i między nimi na zasadzie sprzężenia zwrotnego, ponad granicami państw i regionów.

W rozumieniu ekonomicznym globalizacja to proces tworzenia się jednolitego rynku towarów, usług i czynników produkcji, obejmującego wszystkie kraje i regiony geograficzne. Inaczej mówiąc globalizacja oznacza nieograniczony dostęp do rynków dla wszystkich zainteresowanych podmiotów gospodarczych bez względu na kraj
i region geograficzny, z którego pochodzą. Oznacza również wzrost powiązań ekonomicznych między rynkami.

Nie ma jednej, powszechnie uznanej definicji globalizacji, m.in. dlatego, że można
w niej ująć szerszy lub węższy zakres zjawisk, np. odnosząc ją tylko do gospodarki lub do kultury, tylko do współczesnej epoki lub także do epok wcześniejszych. Z tego powodu przytoczymy dwie definicje globalizacji: jedną o szerokim zakresie i drugą węższą, dotyczącą tylko zjawisk gospodarczych.

Globalizacja w sensie ogólnym to proces tworzony przez zjawiska lub działania
o wymiarze ogólnoświatowym. Ta definicja globalizacji obejmuje swym zakresem wszelkie zjawiska i działania: gospodarcze, polityczne, kulturowe itd. pod warunkiem, że mają one zasięg globalny, a przynajmniej – międzyregionalny, czyli obejmujący swym zasięgiem różne regiony świata.

Globalizacja gospodarki to proces nasilania się powiązań gospodarczych między regionami (świata), krajami i podmiotami gospodarczymi w skali ogólnoświatowej, prowadzący do poszerzania się i pogłębiania występujących między nimi współzależności.

Rodzaje powiązań gospodarczych, o których wspomina się w definicji, to powiązania (lub inaczej: przepływy):

a) handlowe (towarowe i usługowe), czyli handel międzynarodowy,

b) przepływy ludzi, czyli m.in. migracje siły roboczej i turystyka zagraniczna,

c) finansowe, w tym – kapitałowe,

d) informacyjne, czyli przepływy technologii i innych (nietechnologicznych) informacji.

Wyżej wymienione powiązania można rozpatrywać na trzech poziomach:

a) najniższym – poziomie podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw, instytucji finansowych, gospodarstw domowych, instytucji publicznych, organizacji pozarządowych),

b) pośrednim – poziomie krajów (państw),

c) najwyższym, najbardziej zagregowanym – poziomie regionów świata.

W procesie globalizacji uczestniczą następujące podmioty:

• państwa,

• organizacje międzynarodowe,

• przedsiębiorstwa.

Większość powiązań występuje de facto między podmiotami gospodarczymi: przedsiębiorstwa z różnych regionów świata handlują towarami, banki zawierają transakcje finansowe, ludzie podróżują na inny kontynent w celach turystycznych albo w poszukiwaniu pracy itd. Jednak zazwyczaj te przepływy są traktowane – zwłaszcza
w statystykach międzynarodowych – tak, jakby ich stronami były kraje lub regiony świata. Jeśli jakaś polska firma kupuje towar np. w firmie chińskiej, to statystyki ukazują te transakcje jako import z Chin do Polski, lub – na wyższym poziomie agregacji danych – jako import z Azji do Europy.

Wyróżnić można dwa wymiary powiązań gospodarczych i współzależności:

a) ich zakres (zasięg), który się poszerza, bo obejmują coraz większą część świata, oraz

b) ich intensywność, która się pogłębia – stają się one coraz trwalsze i coraz większe konsekwencje miałoby ich ewentualne zerwanie.

Odrębny wymiar stanowi czas: wraz z jego upływem zmienia się zakres i intensywność powiązań.

Cechy globalizacji:

1. Brak barier lub małe bariery dla takich przepływów jak:
• przepływy towarowe
• przepływy usługowe
• przepływy kapitałowe
• przepływy ludzkie
• przepływy informacyjne w tym również wiedzy

2. Demokratyzacja polityczna

3. Liberaryzacja

4. Partycypacja – współuczestniczenie, współdecydowanie o niektórych rzeczach, problemach.

5. Transfer władzy – który idzie w dwóch kierunkach; w kierunku rynków i w kierunku organizacji międzynarodowych.

6. Bardzo szybki rozwój nowoczesnych technik i technologii – dotyczy to rozwoju technik komputerowych, telekomunikacji. Rozwój tych dziedzin umożliwił szybki kontakt ludzi z różnych krajów świata.

7. Transformacja do otwartej gospodarki rynkowej.

8. Pojawienie się nowej kategorii tzw. wchodzących rynków.

Czynniki globalizacji:

• poszukiwanie możliwości poszerzenia wymiany handlowej przez europejskich kupców tysiące lat temu,

• odkrycia geograficzne i rozwój transportu morskiego,

• motywy ekonomiczne, takie jak np. wykorzystanie taniej siły roboczej czy dostęp do cennych surowców,

• upadek komunizmu w Europie i rozpad Związku Radzieckiego,

• przemiany polityczne w Chinach, które doprowadzają do rozwoju nowoczesnej gospodarki,

• korporacje transnarodowe,

• rewolucja informacyjna i informatyczna,

• upowszechnianie się Internetu i telewizji satelitarnej,

• stopniowe znoszenie barier celnych i liberalizacja obrotu towarowego, i inne czynniki.

Ogólnoświatowy zakres globalizacji oznacza, że globalizacja ma miejsce, gdy nasilają się powiązania między podmiotami i krajami z różnych regionów świata, a nie między sąsiednimi krajami lub w granicach jednego regionu, np. między Polską a Niemcami lub w ramach Europy. Do tych ostatnich przypadków stosuje się szersze zakresowo określenie internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) gospodarki.

Internacjonalizacja- każdy rodzaj działalności gosp. podejmowanej przez przedsiębiorstwo za granicą

Globalizacja- wyższy etap internacjonalizacji, charakteryzujący się dużą dynamiką
i rozmiarami przepływów gospodarczych w obrębie przedsiębiorstwa oraz pomiędzy nimi, a jego partnerami oraz traktowaniem świata jako jednego rynku.

Zalety globalizacji

Globalizacja zmniejszyła poczucie izolacji istniejące w wielu krajach rozwijających się i zapewniła licznym ich mieszkańcom dostęp do wiedzy nieosiągalny przed stuleciami nawet w najbogatszych krajach.

Wejście nowych firm zagranicznych może być niekorzystne dla przedsiębiorstw państwowych, lecz firmy te przyczyniają się do wprowadzenia nowych technologii, otwierania dostępu do nowych rynków i powstania nowych gałęzi gospodarki.

Pomoc zagraniczna – aspekt zglobalizowanego świata – mimo wad przynosi milionom ludzi dobroczynne skutki np. programy edukacyjne doprowadziły do likwidacji analfabetyzmu na obszarach wiejskich.

Międzynarodowa pomoc humanitarna jest formą wspólnego działania. Główną misją Banku Światowego jest umożliwienie krajom rozwoju przyczynienie się do tego, by „stanęły na własnych nogach”.

Globalizacja, dzięki zwiększeniu wzajemnych zależności między ludźmi na świecie, wzmocniła potrzebę wspólnych działań o zasięgu globalnym i znaczenie globalnych dóbr publicznych.

Spadek kosztów transportu i telekomunikacji oraz obniżanie barier ograniczających przepływ dóbr, usług i kapitału.

Wady globalizacji

W wyniku powiększającej się przepaści między posiadającymi a nieposiadającymi coraz większa liczba osób w Trzecim Świecie żyje w skrajnej nędzy.

W Afryce ogromne aspiracje, jakie ludzie mieli po wyzwoleniu się spod panowania kolonialnego, w dużej mierze się nie ziściły. Kontynent pogrążył się w nędzy, duży wskaźnik zachorowalności na AIDS.

Kraje Zachodu nakłoniły biedne kraje do zniesienia barier handlowych, ale własne bariery utrzymały na nie zmienionym poziomie, uniemożliwiając krajom rozwijającym się potrzebnych dochodów z eksportu.

Globalizacja za czy przeciw;

Argumenty za:

• może prowadzić do rozwoju nowych form rządów oraz rozszerzenia demokracji na wszystkie państwa świata, a w rezultacie - do powstania nowego pokojowego systemu światowego

• likwiduje bariery dotyczące handlu, przepływu towarów importowanych
  i eksportowanych

• dzięki globalizacji nastąpił postęp w dziedzinie komunikacji (telekomunikacji, telefonii i Internetu) czyniąc komunikację między ludźmi szybką i sprawną

• proces globalizacji umożliwia integrację ludzi o różnym podłożu kulturowym

Argumenty przeciw:

• globalizacja zagraża ciągłości i autentyczności państw narodowych, ich niezależności, niszczy lokalną kulturę i tradycje.

• wymusza wprowadzenie i życie według standardów Zachodnich

• powiększa się przepaść pomiędzy bogatymi i biednymi krajami na świecie;

• świat staje się "globalną wioską", korzystne bądź niekorzystne zjawiska gospodarcze w jednym rejonie świata oddziałują na funkcjonowanie państw
  i przedsiębiorstw na całej kuli ziemskiej

• globalizacja powoduje amerykanizację kultury światowej, tzw. makdonalizację;

GŁÓWNE WYMIARY GLOABLOIZACJI

-GOSPODARCZY- jest to proces który przejawia się w postaci struktur gospodarczych, rozwoju międzynarodowych przedsiębiorstw i instytucji oraz tworzeniu umacniania się organizacji, ład gospodarczy w skali światowej. Podstawowymi cechami
w sferze ekonomicznej są: integrowanie, między narodowe współzależności, związek
z postępem naukowym, technicznym i organizacyjnym, szybki przepływ informacji
i towarów. Czyli globalizację ekonomiczną kreuje postęp naukowo techniczny, międzynarodowa konkurencja, politykę ekonomiczną państw.

-KULTUROWY- globalizacja w wymiarze kulturowym jest rezultatem rozwoju masowej turystyki, wzmożonych migracji, komercjalizacji produktów kulturowych.

-POLITYCZNY- w wyniki globalizacji polityki powstały także organizacje międzynarodowe jak bank światowy, jak międzynarodowy fundusz walutowy czy Międzynarodowa organizacja handlu. Organizacje te wpływają na gospodarkę światową a jednocześnie ograniczają niezależność państw narodowych.

Skutki globalizacji:

Państwo
Wzrasta i rozszerza się wpływ rynku, szczególnie kapitałowego. Globalizacja upodabnia i osłabia wpływ administracji państwowych w różnych krajach kapitalistycznych. Maleje wpływ instytucji i programów rządowych kreujących politykę gospodarczą państwa.

Produkt
W trzech wielkich regionach ekonomicznych obserwuje się podobieństwo zachowań klientów, zatem standaryzacje produktów. Ryzyko wejścia w proces globalizacji maleje, gdy firma koncentruje się na wybranej grupie produktów.

Rynki
Rynek, mający coraz większy wpływ na funkcjonowanie państwa, jest coraz bardziej nieprzewidywalny. Te warunki zewnętrzne zmuszają urzędników państwowych
i menadżerów do podejmowania ryzykownych decyzji. By uchwycić różnorodne
i zmieniające się otoczenie politycy i menadżerowie posługują się instrumentami myślenia i planowania strategicznego.

KTN jako siła napędzająca procesy globalizacji

Korporacja transnarodowa to grupa przedsiębiorstw (spółek), które mają siedziby
w różnych krajach (przynajmniej dwóch), ale podlegają – w pierwszym rzędzie przez powiązania kapitałowe, a w dalszej części także poprzez powiązania personalne
i informacyjne - jednemu zarządowi, tzn. kontroli jednej z tych spółek.

Uwagę autorów zwróciło ujęcie znajdujące się w całorocznym wydawnictwie Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) – World Investment Report. Definicja tam zawarta określa precyzyjnie korporacje od strony zaangażowania inwestycyjnego firmy macierzystej oraz osobowości prawnej podmiotów powiązanych (Wykres 1).

Wykres 1. Struktura KTN

Zatem KTN składa się z przedsiębiorstwa macierzystego i jego filii zagranicznych. Ze względu na formę prawną filii występują przedsiębiorstwa zależne i powiązane posiadającą osobowość prawną oraz pozbawione osobowości prawnej oddziały. Różnica pomiędzy pierwszymi wynika z ilości posiadanych głosów akcjonariatu.
W przedsiębiorstwie powiązanym inwestor zagraniczny posiada powyżej ale nie więcej niż 50% głosów. Zaś w przedsiębiorstwie zależnym – dzięki przekroczeniu progu 50% głosów – inwestor zagraniczny ma prawo wyznaczyć i usuwać większość członków ciała administracyjnego, zarządczego lub nadzorczego. Z kolei przez oddziały jednostki macierzystej (podmiot należący do niej całkowicie lub częściowo) rozumie się stałe przedstawicielstwa, biura w kraju goszczącym, spółki pozbawione osobowości prawnej lub joint-venture, ziemię, budowle i inne nieruchomości bezpośrednio należące do podmiotu zagranicznego oraz wyposażenie ruchome wykorzystywane poza terytorium macierzystego kraju inwestora ponad rok.

Wedle ONZ korporacje transnarodowe:

- operują w systemie podejmowania decyzji pozwalającym na konkretną politykę
i wspólną strategię przez jeden (lub więcej) ośrodek podejmowania decyzji,

- w których jednostki są tak powiązane, że jedna lub więcej z nich może wywierać znaczny wpływ na działalność innych: dzielić wiedzę, zasoby i odpowiedzialność .

Znaczący wkład do wyjaśnienia istoty działalności KTN wniosła teoria produkcji międzynarodowej, według której, korporacje są jednocześnie zaangażowane
w produkcję międzynarodową (opartą na zagranicznych inwestycjach bezpośrednich)
w innych krajach oraz transakcje wewnętrzne o charakterze międzynarodowym, co stanowi ich zasadniczą i unikalną cechę.

Rys.1. Cechy charakteryzujące działalność KTN.

Powyższe właściwości stanowią o silnej przewadze konkurencyjnej globalnie działających KTN względem wielu mniejszych firm lokalnych bądź regionalnych (krajowych, międzynarodowych), jak również o większej innowacyjności
i elastyczności. Zdolność organizowania i koordynowania działalności produkcyjno-handlowej w wymiarze międzynarodowym, polegająca na formułowaniu układów
z wykorzystaniem sojuszy strategicznych, to obecnie główny atrybut KTN. Na etapie globalizacji największe znaczenie ma integracja działań bądź funkcji rozlokowanych
w wielu krajach. Prowadzi to do obniżenia kosztów netto w całym systemie korporacyjnym.

Korporacje transnarodowe różnią się poziomem globalizacji swojej działalności

UNCTAD dokonuje kwantyfikacji stopnia trans nacjonalizacji, czyli poziomu globalizacji działalności KTN. Dla przeprowadzenia tego pomiaru bierze się pod uwagę 3 cząstkowe wskaźniki (wyrażone w procentach):

– udział aktywów filii zagranicznych w całości aktywów danej KTN,

– udział sprzedaży filii zagranicznych w całości sprzedaży danej KTN,

– udział zatrudnienia w filiach zagranicznych w całości zatrudnienia danej KTN

Prezentację czołowych KTN rankingu transnacjonalizacji zawiera tabela.

Tabela: Największe i najbardziej zglobalizowane KTN (niefinansowe) w 2007 r.

Zestawienia opracowane przez UNCTAD dają podstawę do następujących wniosków:

a) na liście 100 największych KTN zdecydowanie dominują korporacje, które swe siedziby mają w państwach Triady: jest ich 93, z tego 61 w Europie Zach., 19 w USA
i 10 w Japonii; na tej liście znalazło się też 7 KTN z gospodarek wschodzących (Hongkong, Meksyk, Korea Pd. – 3 firmy, Malezja i Chiny), do których trzeba dodać wywodzącą się z Indii korporację ArcelorMittal, która ma teraz siedzibę
w Luksemburgu;

b) wśród najbardziej zglobalizowanych KTN nie ma niektórych wielkich firm amerykańskich, takich jak Wal-Mart Stores (29. na liście i 97. w rankingu transnacjonalizacji), IBM (odpowiednio: 33. i 55.), Coca-Cola (72. i 32.), a inne, jak McDonald’s czy Microsoft, w ogóle na liście się nie zmieściły; wynika to m.in. z tego, iż pojemny rynek USA ma dla nich największe znaczenie, a rola filii zagranicznych jest w ich przypadku relatywnie małe;

c) na liście – choć raczej na dalszych miejscach – jest kilkanaście firm z małych
i średnich państw Triady, takich jak Holandia (m.in. Philips), Szwajcaria (m.in. Nestlé), Szwecja (Volvo) czy Finlandia (Nokia); ich przypadek jest przeciwny niż ten omówiony powyżej: mała pojemność rynków krajowych zachęca do podjęcia ekspansji kapitałowej zagranicą.

Osobną grupę KTN, bardzo aktywnych w procesie globalizacji, stanowią korporacje finansowe, tzn. działające w zakresie bankowości, ubezpieczeń i innych usług finansowych. Według ostatnich danych (z roku 2008) najbardziej zglobalizowane korporacje finansowe to:

– pod względem udziału filii zagranicznych w ogólnej ich liczbie: Zurich Financial(Szwajcaria, 97,5%), DBN Nor (Norwegia, 97%), Swiss Re (Szwajcaria, 96%), Unicredito(Włochy, 95%) oraz UBS (Szwajcaria) i Nordea Bank (Szwecja) – oba banki po 93%);

– pod względem liczby krajów, w których działają: Citigroup (USA, 75 krajów), HSBC (W. Brytania, 54 kraje), Societe General (Francja, 53 kraje) i Allianz (Niemcy, 52 kraje).

Dodać należy, iż wszystkie 50 najbardziej zglobalizowanych instytucji finansowych ma swoje centrale w państwach Triady.

Działalność korporacji transnarodowych w poszczególnych państwach – i z ich perspektywy – ma różną wagę. UNCTAD opracował próbę kwantyfikacji tej wagi – wskaźnik transnacjonalizacji gospodarek przyjmujących ZIB. Bierze się tu pod uwagę inne kryteria niż w przypadku wskaźnika odnoszącego się do KTN, a mianowicie
(w procentach):

– napływ ZIB w stosunku do poziomu inwestycji w danym kraju,

– skumulowaną wartość ZIB w stosunku do PKB danego kraju,

– wartość dodaną wytworzoną w filiach KTN w relacji do PKB danego kraju,

– udział zatrudnienia w filiach KTN w całości zatrudnienia w danym kraju.

Poziom wskaźnika transnacjonalizacji wybranych gospodarek w 2005 r. ukazuje tab.

Źródło: UNCTAD, World Investment Report 2008. Transnational Corporations and the Infrastructure Challenge, New York,Geneva 2008, s. 12.

Ogólne wnioski płynące z powyższej tabeli są proste: wskaźnik transnacjonalizacji jest najwyższy w małych, ale otwartych na świat, gospodarkach i przeciwnie – w tych największych osiąga niskie wartości, a zaskakująco niskie w przypadku Korei Pd.
i Japonii.

Działalność KTN w poszczególnych krajach powoduje zróżnicowane konsekwencje:

„Korporacje mogą wspierać procesy rozwojowe, ale mogą też je zakłócać, mogą przyczyniać się do wzrostu gospodarczego lub też eksploatować gospodarki, mogą tworzyć miejsca pracy lub też je niszczyć, mogą transferować nowoczesną technologię lub nie. To, czy w przypadku danej gospodarki przeważają korzyści z tytułu działalności KTN, czy też koszty, zależy od wielu czynników, między innymi takich jak:

– poziom rozwoju gospodarczego danego kraju (im jest on wyższy, tym bardziej przeważają korzyści, bo filie silniej dopasowują się do struktury popytu i produkcji w tym kraju),

– dominująca droga tworzenia KTN (im więcej jest greenfield investments, tym lepiej, gdyż oznacza to zwiększenie podaży i tworzenie nowych miejsc pracy),

– etap ewolucji KTN, a zwłaszcza poziom centralizacji KTN (im większa centralizacja, tym bardziej filie związane są ze spółkami-matkami i filiami w innych krajach, a nie
z gospodarkami krajów, w których działają) itd.

Podsumowanie:

Należy wyraźnie zaznaczyć, że nie wszystko, co pochodzi z zagranicy (lub szerzej:
co ma związek z zagranicą) jest przejawem globalizacji. Transmisja meczu piłkarskiej Ligi Mistrzów takim przejawem nie jest, ale to, że w grających zespołach często występują piłkarze spoza Europy już tak; wyjazd naszych rodaków do pracy w Irlandii nie jest elementem procesów globalizacyjnych, ale wyjazd w tym samym celu za ocean na pewno tak; dostępne w naszych sklepach truskawki importowane z Chin są,
a z Hiszpanii nie są przejawem globalizacji.

„Globalizacja” to słowo z pewnością nadużywane. Zdaniem niektórych badaczy posługiwanie się nim w najróżniejszych kontekstach to tylko moda intelektualna,
a waga przykładana do procesów globalizacji jest bardzo przesadzona. Mówi się także, iż „globalizacja” to tzw. słowo-wytrych, stosowane wobec rozmaitych zjawisk mających tylko tę wspólną cechę, że występują w okresie, gdy świat wkroczył w trzecie (wg zachodniego kalendarza) tysiąclecie. Takie nadużywanie owego słowa wynika z tego, że – jak zauważa socjolog E. Wnuk-Lipiński – ludzkość znajduje się w „międzyepoce”, epoce zmian, kiedy „stary świat, który ukształtował się jeszcze w dziewiętnastym wieku, ustępuje miejsca czemuś nowemu”, ale to nowe – czyli kształty świata w XXI w. – „jeszcze niezbyt jest widoczne, a zatem co trudno jest precyzyjnie określić”. Tak więc słowo „globalizacja” ma czasami charakter hasłowy –wskazuje jedynie, że osoba, która go używa mówi o nowych zjawiskach, zachodzących we współczesnym świecie.