Zagadnienia
1. podstawowe pojęcia wiktymologii
wiktymizacja-pierwotna wtórna, teologiczna, ekologiczna, naturalna, indywidualna,
ofiara- bezpośrednia, pośrednia, wielokrotna
wiktymizacja
Autowiktymizacja
podatność wiktymizacyjna
potencjał wiktymogenny
2. zadania wiktymologii
zach. kompulsywne-co to jest rodzaje? Uzależnienia
4. rola ofiary w geneziee przestępstwa
5. realacja miedzy sprawca a ofiara
6. wiktymologia penitencjarna
7. system pomocy ofiarmom przestepstw
8.przemoc seksualna(teorie)
Pojęcie Wiktymologia - Najprościej rzecz ujmując jest to nauka o ofierze przestępstwa, zjawiskach patologii społecznej oraz innych zdarzeń powodujących pokrzywdzenie człowieka.
WIKTYMA – OFIARA
Rodzaje wiktymologii
1.w. indywidualna –zajmuje się badaniem konkretnych cech konkretnych ofiar w celu ich opisania, zbudowania modelu teoretycznego, np. ofiary gwałtu, rozboju, itp.
2.w. grup społecznych –zajmuje się konkretnymi kategoriami społecznymi, np. rodziną, które pośrednio lub bezpośrednio są narażone na fakt pokrzywdzenia poprzez czyn skierowany na jednego członka danej grupy.
3.w. społeczna –zajmuje się badaniem społeczeństwa, cechami narodów oraz ludzkości z punktu widzenia zachowania najważniejszych celów i priorytetów, np. jest to potrzeba zachowania życia, rozwoju, postępu, podnoszenie jakości twego życia czego zaprzeczeniem jest, np. stałe zanieczyszczanie środowiska.
4.w. kryminalna –zajmuje się cechami konkretnych osób, które doznały pokrzywdzenia i przeżywają fakt nieuzasadnionego cierpienia. Nie obejmuje ona osób pośrednio narażonych na niesprawiedliwość i krzywdę.
5.w. penalna –jest to dziedzina zajmująca się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa ale również możliwościami zadośćuczynienia i restytucji na rzecz ofiar.
6.w. ekologiczna - Ofiara- organizmy ponoszące szkodę całkowitą, utratę życia. Analiza związków międzygatunkowych, ekosystemu, jak ofiary wpływają na liczebność drapieżników(liczebność gatunku), jak organizmy się wykorzystują, współdziałają.
7. w.teologiczna - Przestępstwo jako forma rytuału. Akt w którym dana społeczność poprzez upoważnioną do tego osobę wycofuje ofiarę i przekazuje do czci dla Boga , ofiarowuje mu ją.
8. w.naturalna - Konieczność ofiar w przyrodzie wynika z ciągłego przyrostu organizmów żywych. Ofiara jako surowiec naturalny, siła napędowa świata. K.Darwin - teoria ewolucji.
Cele i zadania
zasadniczym celem wiktymologii jest wypracowanie mechanizmów powstrzymujących i eliminujących wszelkie zagrożenia. Podstawową metodą działania jest prognoza oparta na przewidywaniu. Jest to analiza i uruchomienie mechanizmów przeciwdziałania, które muszą być włączone do ogólnych środków prewencji zjawisk patologii społecznej. Finalnym celem jest stworzenie polityki antywiktymizacyjnej zarówno w mikro jak i makro skali.
Wymienia się ponadto podcele.
1.stałe badania cech ofiary i ofiar które z uwagi na pewne wyróżniające je cechy stają się bądź mogą się stać w konkretnym czasie i miejscu ofiarą przestępstwa.
2.jest to stała i wszechstronna analiza wartości występujących w danym społeczeństwie. Jest to poszukiwanie sposobów powstrzymywania od zachowań dewiacyjnych, które w pewnym momencie prowadzą do konfliktów kulturowych i dewiacji.
3.jest to badanie i analiza cech konkretnych grup społecznych mogących stać się ofiarami pod względem kondycji biologicznej, np. płeć, wiek, sprawność fizyczna; kondycji ekonomicznej świadczącej o pewnym standardzie życia, kondycji kulturowej, np. światopogląd, ideologie, obyczaje,; kondycji społecznej, np. zamieszkiwanie w określonych miejscach, utrzymywanie odpowiednich kontaktów, wykonywanie określonych zawodów.
4.stałe podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie istniejących zagrożeń, sposobów samoobrony ale także w zakresie umożliwienia pełnego powrotu ofiar do społeczeństwa.
ZADANIA WIKTYMOLOGII
1. Diagnoza sytuacji
2. Interpretacja sytuacji
3. Zapobieganie sytuacją niepożądanym
4. Propozycje tworzenia sytuacji pożądanych
Zadania te pokrywają się z celami wiktymologii, a celem jest zabezpieczenie jednostki i innych kategorii społecznych przez przestępstwem. Formą działania jest prognoza oparta na antycypacji mogącego nastąpić zagrożenia i zapobieganie temu zagrożeniu. Wiktymologia spełnia pewną profilaktykę. zadaniem jest również obserwacja i analiza cech ofiary i cech sprawcy, jak i również głownie głęboka wielostronna i wielodyscyplinarna analiza systemu wartości danego społeczeństwa. Chodzi o to aby uzyskać bieżące informacje o tym jaki obszar wartości może być przedmiotem szczególnego pożądania, samo jednak pożądanie jakieś wartości czy ich negacja nie tworzą zjawiska przestępczości, dlatego niezbędne jest posiadanie wiedzy o tym jakie wzory przeciwstawiane są wartością obwiązują w danej kulturze (globalnej, kulturze zbiorowej grup, typów osobowościowych).
SYSTEM POMOCY OFIAROM PRZESTĘPSTW
Idea systemu pomocy: skoro państwo traktuje jako monopol karanie sprawców i tylko ono może wymierzać im sprawiedliwość bo nikt inny nie jest do tego upoważniony to powinno zadbać o pomoc dla ofiar nawet wówczas gdy sprawca nie jest znany (nie został złapany).
Zapobieganie przestępczości
Jest to system środków organizacyjnych społecznych i przede wszystkim państwowych skierowanych na niedopuszczenie do powstawania przestępczości, a także działania skierowane na usuwanie przyczyn i skutków przestępczości. Całokształt tych środków realizowany jest przez organy państwowe takie jak: 1-Ministerstwo Sprawiedliwości: Sąd, Prokuratura, Policja; 2-ministarstwo Zdrowia: cały system działań realizowanych przez psychologów, psychiatrów, lekarzy pierwszego kontaktu i pielęgniarki środowiskowe; 3-MSW, 4-M. Oświaty: przychodnie i poradnie, pedagodzy i psycholodzy; 5-Administracja, 6-Samorządy i lokalności społeczne.
całokształt środków w teorii nazwany jest Polityka Kryminalną Państwa, która składa się z następujących dziedzin: 1- profilaktyka kryminalistyczna jest to zespół środków i metod zmierzających do niedopuszczenia lub utrudnienia realizacji akcji przestępczej. Dominują w niej metody mechaniczne i fizyczne polegające np. na zabezpieczeniu obiektów, stosowanie nowoczesnych systemów antywłamaniowych; 2- polityka karna, która oznacza dostosowanie wysokości kary do rodzaju przestępstwa, stopnia zawinienia sprawcy, jego osobowości, warunków materialnych i rodzinnych tak by ta kara realizowała założenia prewencji szczególnej i ogólnej. Szczególnej w zakresie umożliwienia powrotu skazanego do społeczeństwa; ogólnej w zakresie zapewnienia poczucia bezpieczeństwa i sprawiedliwości społeczeństwa. Jest to również związane z działalnością organów ścigania czyli Policji, ponieważ wskaźnik wykrywalności może służyć jako czynnik odstraszający potencjalnych sprawców; 3- profilaktyka penitencjarna skupia się na samym przebiegu odbywania kary pozbawienia wolności. Zasadą jest stosowanie środków indywidualnie do każdej osoby uwzględniając potrzeby psychologiczne a także społeczne skazanego dążąc do umożliwienia powrotu skazanego do społeczeństwa, 4- profilaktyka kryminologiczna jest najbardziej prężna i skuteczną dyscypliną ponieważ w jej ramach przeprowadza się badania w zakresie struktury dynamiki i rozwoju zjawisk patologii społecznej. Podstawa tych wyników stanowi wykładnię wszelkich działań zapobiegawczych, które powinny dążyć do zmiany wszelkich ujemnych postaw i tendencji jednostek a także grup społecznych. Są to badani w zakresie ciemnej liczby przestępstw a także ciemnej liczby ofiar. Ostatnie badania w latach 90 wykazują że na 100 ofiar przestępstw tylko ok. 20 osób zgłasza o popełnionym przestępstwie.
Rodzaje działalności zapobiegawczej
1-profilaktyka predeliktualna –polega na stosowaniu przedsięwzięć w ramach znanych środków w stosunku do osób, które do tej pory nie popełniły przestępstwa ale również do osób które nie są uzależnione od alkoholu i narkotyków.
2- profilaktyka postdeliktualna –jest to działalność skierowana na osoby które co najmniej raz weszły w konflikt z prawem a także osoby które nadużywają alkoholu i środków odurzających.
W ramach tych środków można wyróżnić: działalność określaną jako specjalne lub ogólne środki profilaktyki.
Specjale środki mieszczą się w zakresie profilaktyki kryminalistycznej a także kryminologicznej i polegają na działaniach bezpośrednio skierowanych w konkretna dziedzinę patologii, np. prostytucji, alkoholizmu, lub konkretny rodzaj przestępczości, np. p-stwa p-ko mieniu. Ogólne środki zapobiegania przestępczości dotyczą działalności społecznej, organizacyjnej i ekonomicznej organów państwowych, instytucji społecznych i rządowych, samorządów oraz każdego obywatela.
Strategie działań zapobiegawczych
Strategia kreatywna - polega na stosowaniu długoterminowej polityki w zakresie poprawy warunków bytowych, podnoszenia poziomu życia, zwalczania bezrobocia, wspierania prywatnej inicjatywy, budowanie zaplecza i bazy materiałowej dotyczącej ośrodków i miejsc rehabilitacji osób uzależnionych i z zaburzeniami psychicznymi. Jest to strategia realizowana przez państwa zachodnie. W Polsce natomiast dominuje strategia destrukcyjna w której przede wszystkim twórcy prawa skupiają się na efektach doraźnych które są tańsze i spektakularne od jakiejkolwiek polityki społecznej.
Strategia destruktywna – polega na stosowaniu przymusu państwowego wobec społeczeństwa w postaci przewidzianych kar. W Polsce dominuje ta strategia z uwagi na to, że brak jest środków dotyczących podwyższenia poziomu życia oraz środków w zakresie polityki socjalnej.
Definicja ofiary
Wiktymologia operuje pojęciem ofiary przestępstwa, która jest rozumiana na 3 sposoby:
Najwęższy. Przyjmuje się, że ofiarą przestępstwa jest konkretny człowiek, który ponosi szkodę, doznaje nieuzasadnionej krzywdy lub cierpienia w wyniku popełnionego przestępstwa.
Szerszy. Gdzie oprócz jednostki ludzkiej ofiarą jest także grupa lub instytucje porzywdzone lub poszkodowane.
Najszerszy. Ofiarą jest jednostka ludzka, instytucja ale również porządek moralny lub prawny, zagrożony, poszkodowany lub zniszczony przez czyn karalny.
Ofiara z uwagi na to, że wiktymologia przypomina, że oprócz czynu są również społeczne konsekwencje, które kogoś dotykają. Ofiara ujmowana jest w trojaki sposób:
1-jest to spersonalizowana osoba czyli konkretna jednostka fizyczna,
2-jest oto dana grupa społeczna lub całe społeczeństwo,
3-jest to tzw. naruszony interes społeczny traktowany jako dobro abstrakcyjne w kk jest to np. porządek publiczny. Dominuj pogląd, że ofiarą może być tylko konkretna osoba lub grupa społeczna pod warunkiem przeżywania krzywd i niesprawiedliwości wynikającej z pokrzywdzenia, np. nie może być ofiarą przedmiot materialny.
Badania w wiktymologii wskazują, że niektóre osoby przyczyniają się do faktu zaistnienia przestępstwa. Jest to tzw. wiktymność –i jest to proces przekształcenia potencjalnej ofiary w ofiarę rzeczywistą. Wiktymność oznacza również występowanie charakterystycznych cech, które w konkretnych sytuacjach prowadzą do powstawania, np. zagrożenia dla życia, zdrowia, nietykalności.
OSOBOWOŚCIOWE PREDYSPOZYCJE DO STANIA SIĘ OFIARĄ
Jako pierwszy próbę określenia cech, również osobowości, wspólnych ofiarom przestępstw,
podjął H. von Hentig podnosząc fundamentalną kwestię: kto i dlaczego najczęściej staje się
ofiarą przestępstwa? Poddał analizie typów ofiar przestępstwa zabójstwa i wyróżnił:
1)Typ depresyjny – dotyczy osób chorobliwie przygnębionych, przygniecionych życiem, o zwolnionej aktywności psychicznej i ruchowej. Wydaje się, że von Hentig wyróżnił ten typ jako szczególnie narażoną, dlatego że sprawca atakuje najczęściej to co jest najsłabiej bronione. Nie ulega wątpliwości, że konstytuujące depresję spowolnienie aktywności psychicznej i ruchowej staje się warunkiem sprzyjającym powodzeniu przestępnego ataku. Nie jest to jednak warunek dla tego ataku wystarczający, bowiem dla wielu sprawców osoby „przybite życiem” godne są raczej politowania i pomocy niż pozbawienia życia.
2) Osoba żądna zysku – wydawać by się mogło, że są to cechy typowego drapieżcy, a nie ofiary. Wskazuje się jednak, iż chęć zdobycia pieniędzy i niezwykłych korzyści zaślepia człowieka, działając jak narkotyk i w ten sposób czyniąc go łatwą ofiarą dla sprawcy.
3) Osoba rozpustna, motywowana żądzami zmysłowymi – podobnie są to cechy sprawcy, jednakże np. ekshibicjonista może stać się ofiarą pobicia.
4) Osoba maltretująca najbliższych – tu także mamy do czynienia z typem sprawcy, jednakże chodzi tu o jednostki, które potrafią się znęcać nad własną rodziną, które nie są w stanie przewidzieć granicy, po przekroczeniu której zginąć mogą z rąk swoich ofiar.
5) Do czynników tzw. podatności wiktymologicznej zalicza się także zaburzenia emocjonalne ofiary, osłabienie woli, stany depresyjne, słaby stopień autoafirmacji. Często kobiety stają się ofiarami gwałtu w wyniku własnej lekkomyślności.
W przypadku ofiar oszustwa von Hentig wskazał, że oszustwo jest przestępstwem ekonomicznym, wymagającym co do zasady współpracy pomiędzy kontrahentami. Sprawca wymyśla i proponuje ofierze nieprzeciętny interes do zrobienia. Niezwykłe zyski, łatwe bogactwo – to opozycja skłaniającej do pracy uczciwości. Ze zbioru ofiar wyłączone zostają
osoby „ekonomicznie uczciwe”. Z rozważań von Hentiga można wyróżnić typ, który można by nazwać typem ofiary „podwójnej” tzn. ofiary własnego, w świetle społecznych norm wnętrza i równoczeńsie ofiar tych, którzy na odchyleniach od normy żerują. Von Hentig odkrył także, że ile ofiar, tyle też stosunków so sprawcy i samego czynu i typ depresyjny poszerzył się i otrzymał następujące warianty:
- ospały, bierny, letargiczny,
- submisyjny, akceptujący, bezwolny,
- współdziałający, współpracujący,
- generujący zbrodnię prowokacją, namową, demonstracją.
WIKTYMIZACJA - działanie wyrządzające komuś krzywdę, sprawiające, że dana osoba staje się jego ofiarą.
WIKTYMIZACJA PIERWOTNA - o proces stwarzania się ofiarą w wyniku popełnienia przestępstwa jego konsekwencją jest wyrządzenie przez sprawcę szkody ofierze. W zależności od rodzaju przestępstwa może polegać na utracie ... . Doznanie szkody podlegający subiektywnej ocenie dlatego skutki wiktymizacji, pierwotnie ofiara odczuwa indywidualnie. Najczęściej ta okoliczność staje się nagle. Inaczej zwana wiktymizacją bezpośrednią, pośrednią. Dotyczy ona osób bliskich bezpośrednio na jej utrzymaniu oraz osoby które doznały krzywdy w sytuacji zagrożenia lub jej zapobiegnięcia.
WIKTYMIZACJA WTÓRNA - jednostka oprócz pokrzywdzenia przestępstwem sprawcy pokrzywdzenia może doznać powtórnie krzywd przez reakcję społeczeństwa na jej wiktymizacje. Wtórne pokrzywdzenie może zostać w skutek reakcji najbliższego otoczenia, w miejscu zamieszkania, pracy czy nauki, gdyż ciekawość, oburzenie czy potępienie środowiska może prowadzić w stosunku do ofiary, efekt stygmatyzacji i może to utrudnić jej powrót do stanu przed popełnieniem przestępstwa. Również organy ścigania i wymierzania sprawiedliwości mogą w sposób niezamierzony krzywdzić ofiarę w sposób wtórny. Efekt może być wywołany przez media poprzez przekazywanie informacji przez media. Zdarza się iż ofiary o wiele bardziej odczuwają skutki wiktymizacji wtórnej niż pierwotnej. WIKTYMIZACJA POWTÓRNA I WIELOKROTNA - Wiktymizacja pierwotna i wtórna dalsza, negatywne skutki wiktymizacji pierwotnej, ta sama osoba ulega zagrożeniu, często ofiara przestępstw przeciwko życiu
Rola ofiary w procesie wiktymizacji
Większe znaczenie miały badania procesu stawania się ofiarą. Relacje między sprawcą a ofiarą. Obserwowano zachowania ofiary posługują wyjaśnieniu etiologii, poszczególnych przestępstw oraz w jakim stopniu ofiara doprowadziła do własnej wiktymizacji. Przyczynienie sie ofiary do popełnienia przestępstwa w oparciu o badania empiryczne w których jak gdyby ofiara rozpoczyna zdarzenie:Użycie sił fizycznej przeciwko przyszłemu sprawcy, wyciągnięcie broni, prowokowanie sprawcy, wszczęcie kłótni w związku z czym prowokuje lub ułatwia popełnienie przestępstwa (do przestępstwa doszło przez ofiarę). Spowodowało to wiele dyskusji Mendelson mówił wprost o winie ofiary i stopień powinien mieć znaczenie w sposobie karania sprawców. Zwolennikiem ponoszenia odpowiedzialności przez ofiarę Szeifer (twórca koncepcji odpowiedzialności karnej) w której kary powinny być rozłożone między sprawcę a ofiarę w zależności od stopnia. Ofiara może utrudnić wiktymizację.
Związki ofiary i sprawcy
W literaturze wymienia się przede wszystkim reakcje oparte na kryterium winy ofiary (podział wg Mendelsona): 1-jest to ofiara całkowicie niewinna, 2-ofiara własnej ignorancji, 3-winna w równym stopniu jak sprawca np. bójka, 4-winna w większym stopniu niż sprawca np. bójka z większym skutkiem, 5-całkowicie winna pokrzywdzenia np. wypadek drogowy, jazda po pijaku. Drugi rodzaj związków ofiary ze sprawców to kwalifikacje wg Schafera: 1-osoby, które nie pozostają w żadnym, związku ze sprawcą a sprawca wykorzystuje jedynie nadarzająca się okazję, 2-osoby, które ze sprawcą łączą stosunki współuzależnienia, np. rodzinne –przemoc, 3-osoby prowokujące, które swoim zachowaniem przyczyniają się do przestępstwa, 4-ofiary przyśpieszające, które często są inicjatorami zdarzenia przestępczego, 5-osoby słabe biologicznie z uwagi na wiek, płeć, zdrowie fizyczne, 60ofiary słabe społecznie, które traktowane są jako mniej wartościowe, 7-ofiary samowiktymizacji są to osoby które uprzednio były sprawcami przestępstwa, 8-ofiary polityczne, które cierpią z rąk oponentów politycznych.
PODATNOŚĆ WIKTYMOLOGENNA – określa posiadanie cech osobistych które decydują o stopniu ryzyka wiktymizacja tj wszystko co dotyczy płci, wieku, czasu…
POTENCJAŁ WIKTYMOLOGENNY
Zespół cech jednostki oraz cech warunków życia, które powodują powstałe zagrożenia, wiąże się również z sytuacją, w której dany człowiek się znajduje-> czas, przestrzeń, przyroda
Pola potencjału wiktymilizacji to:
• Cechy kondycji biologicznej osób np. obniżona sprawność fizyczna
• Cechy kondycji psychicznej które mogą powodować, że osoba staje się ofiarą na skutek braku mechanizmów obronnych, agresywności
• Cechy kondycji społecznej mogące powodować, że ofiary stają się osobami które budzą agresję ze względu na osiągnięty status społeczny gwarantuje bezkarność czynu w mniemaniu sprawcy
Cechy pewnych zawodów które przez czynności i okoliczności ich wykonania stwarzają okazję do czynu agresywnego: kierowca taksówki, dozorcy nocni, osoby pracujące samotnie w nocy lub wracają w nocy z pracy
Cechy kondycji ekonomicznej osoby w grupie tej mieści się posiadanie dóbr, dysponowanie przestrzenią i możliwościami osiągnięcia wysokiego statusu ekonomicznego (coś co posiadają).
WIKTYMOLOGIA PENITENCJARNA
(czynniki wpływające na wiktymizację w ZK, cechy ZK zagrożonych buntami, analiza zmian psychicznych więźniów).
PRZEMOC SEKSUALNA-TEORIE
1. teoria psychoanalityczna- zakłada, że kobiety stały się ofiarami gwałtu bo nieświadomie pożądały tego
2. teoria psychopatologiczna- mężczyźni gwałcą pod wpływem sił nad którymi nie potrafią zapanować
3. teoria ewolucjonistyczna- przejaw funkcji adaptacyjnej człowieka w obrębie gwałtu
4. teoria feministyczna- kobiety jako płeć słaba są ciemiężone przez mężczyzn i gwałt jest tego przejawem
5. teoria nr 1. Człowiek jest kierowany siłami, popędem, zaspokajaniem potrzeb fizjologicznych. Niezaspokojenie potrzeby seksualnej może mieć różne przyczyny (np. nieśmiałość)
6. teoria nr2. – jeśli się obserwuje przemoc, jest się jej ofiarom, to te zachowania staja się wzorcem do naśladowania dla tego dziecka. Jeśli sam będzie zgwałcony, molestowany to zwykłe bodźce erotyczne mu nie wystarczą. Nie osiągnie satysfakcji w zwykły sposób.
Proteuryzm - Ocieractwo
ZACHOWANIA KOMPULSYWNE
Kompulsja- z psychiatrii działanie podejmowane przez człowieka przy znacznym ograniczeniu świadomej kontroli tej osoby. Osoba taka nie potrafi zapobiegać i ograniczać takich działań.
Do zachowań kompulsywnych zaliczamy alkoholizm, nikotynizm, narkomanię.
Czym są zachowania kompulsywne? Jakie są ich objawy?
Prawie wszyscy robimy zakupy, korzystamy z Internetu (czat, gry sieciowe, etc.), telefonów komórkowych (sms). Wiele ludzi gra w gry komputerowe, wypełnia kupony totolotka, uczestniczy w konkursach teleaudio. Większość z nas chce podobać się sobie i innym, wyglądać atrakcyjnie i w tym celu stosuje diety, chodzi na siłownię czy do solarium. Zachowania te u wielu osób nie stanowią trudności w codziennym funkcjonowaniu, a poza tym są społecznie akceptowane.
Jednak, u niektórych takie zachowania nasilają się i dochodzi wówczas u nich do przekształcenia się tych zachowań w m.in.:
patologiczny hazard, jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) czy żarłoczność psychiczną (bulimia nervosa), przejadanie się, wymioty,
zaburzenia czynności i popędów seksualnych - seksoholizm, uzależnienie od Internetu, komputera, zakupoholizm,
nadmierną dbałość o wygląd - np. intensywne diety, cykliczne operacje plastyczne, itp.
Istnieje też inna grupa zachowań kompulsywnych: patologiczne kradzieże (kleptomania), patologiczne podpalanie (piromania), patologiczne wyrywanie włosów z głowy (trichotillomia).
Zachowania kompulsywne związane są z zaburzeniem nawyków i popędów (impulsów). Osoby powtarzają pewne działania (np. kolejny raz idą na zakupy i wydają wszystkie pieniądze), mimo że nie ma do tego racjonalnych przesłanek (nie potrzebują niczego nowego!). Często mają poczucie utraty kontroli nad tymi zachowaniami (obiecują sobie nic nie kupować, ale nie potrafią się powstrzymać). Długotrwałe przejawianie takich zachowań zazwyczaj szkodzi osobie dotkniętej tym problemem i jej otoczeniu. Wywołują one straty i szkody w różnych sferach życia i funkcjonowania: szkodzą relacjom z bliskimi, w pracy, pogarszają sytuację finansową, a niekiedy zagrażają życiu. Temu nie można się przeciwstawić
Osoby zachowujące się w sposób kompulsywny mówią o impulsie, któremu nie są w stanie się przeciwstawić. Impuls ten rozpoczyna działania w cyklu kompulsywnym. Gdy impuls pojawia się, osoba może wyglądać jak pobudzona bądź znajdować się w stanie niepokoju psychoruchowego. Koncentracja uwagi jest zwykle utrudniona, a procesy poznawcze - zaburzone. Myślenie i zachowania osoby koncentrują się na „braku czegoś", który to stan prowadzi do zrealizowania kompulsji. Przed zachowaniem kompulsywnym wiele osób mówi o napięciu i narastaniu takich emocji jak:
- niepokój,
- zdenerwowanie,
- irytacja,
- frustracja bądź euforia,
- zadowolenie czy radość.
Ponieważ osoby zachowujące się kompulsywne nie potrafią adekwatnie przeżywać i wyrażać emocji, sposobem na ich rozładowanie jest zachowanie realizowane w cyklu. Cykl ten powtarzany jest wielokrotnie.
Realizacja kompulsji powoduje u większości osób poczucie ulgi, a narastające napięcie ulega rozładowaniu. Daje to poczucie zadowolenia. Ulga w porównaniu z napięciem jest dodatkowo odbierana przez osoby zachowujące się kompulsywnie jako stan przyjemny. Później pojawia się stan obniżonego nastroju - np. wyrzutów sumienia, chęć naprawienia pojawiających się szkód i strat związanych z zachowaniem (np. gdy zachowanie powoduje zaległości zawodowe - ich szybkie nadrabianie - co powoduje kolejne konsekwencje).
Powstanie zachowań kompulsywnych
Zanim jakieś zachowanie stanie się nawykiem kompulsywnym u wielu osób następuje okres „uczenia się" danego rodzaju dysfunkcjonalnego postępowania. Wyuczone zachowanie jest powtarzane (np. w stresie - objadanie się słodyczami), a repertuar innych wzorców funkcjonowania np. konstruktywnego radzenia sobie z problemami ulega ograniczaniu. Wielokrotne powtarzanie wzorca zachowań sprawia, że zachowanie to stają się automatyczne. Na przykład przeżywanie stresu zaczyna się kojarzyć ze słodyczami - gwałtowną potrzebą ich zjedzenia. Zachodzi wtedy, opisywana często przez psychologów, tzw. heurystyka dostępności (powtarzanie
najczęściej realizowanych wzorców zachowań). Kolejna trudna czy wyzwalająca sytuacja, np. stres w pracy spowoduje objadanie się słodyczami, - czyli wystąpienie zachowania kompulsywnego.
Leczenie
Sposobem leczenia większości zachowań kompulsywnych jest psychoterapia indywidualna i/lub grupowa, uczestnictwo w grupach samopomocowych (np. AH - Anonimowi Hazardziści, Anonimowi Żarłocy)
Autowiktymizacja
Zachowania suicydalne – samookaleczenia. Człowiek jest sprawcą i ofiarą.
Samobójstwa – pozbawienie siebie życia
Powody :- nieszczęśliwa miłość ,utrata pracy , problemy w szkole, narkomania, alkoholizm, brak akceptacji samego siebie itd.
Samobójcy 3 grupy:
1) - To be – zachowania instrumentalne, groźby np. zabije się, jeżeli do mnie nie wrócisz
2)- To be Or not to be – być albo nie być – stawia się na szali swoje życie , jest im obojętne czy przeżyją czy ich ktoś uratuje np. branie tabletek zostawiania kartkę – jeśli mnie kochasz to mnie obudź
3)Not to be – jeżeli decydują się na samobójstwo robią to definitywnie.Dobierają tak czas i metody by się zabić
Eutanazja
Uzależnienie- ścisły związek z zachowaniami kompulsywnymi. Proces rozciągnięty w czasie, w którym osoba posługuje się daną substancją by osiągnąć doraźny efekt.
Polska Karta Praw Ofiary
Wszystkie polskie organizacje, instytucje i osoby prywatne stykające się w swojej pracy z ofiarami przestępstw postanowiły dla poprawienia sytuacji ofiar w Polsce podpisać ten dokument.
Mając na względzie:
- zagwarantowaną w Konstytucji Rzeczpospolitej przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka i obywatela, będącą źródłem jego wolności i praw, które władze publiczne mają obowiązek szanować i chronić (art. 30 Konstytucji RP);
- fakt, iż Rzeczpospolita Polska jest państwem prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, w którym każdy ma obowiązek przestrzegania prawa (art. 2 i art. 83 Konstytucji RP);
- zalecenia wypracowane przez międzynarodową społeczność kształtujące politykę postępowania z ofiarami przestępstw, a w szczególności:
- deklarację ONZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć władzy z 1985 r.,
- europejską konwencję o kompensacji dla ofiar przestępstw popełnionych z użyciem przemocy z 1983 r.,
- zalecenia Rady Europy nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w prawie i procesie karnym,
- zalecenia Rady Europy nr R (87)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar przestępstw;
oraz
- rozumiejąc, iż posiadanie prawa oznacza rzeczywistą możliwość korzystania z procedur gwarantujących ich realizację, zwłaszcza gdy są one naruszane lub nie wypełniane;
- rozumiejąc potrzebę podniesienia kultury prawnej poprzez realną egzekucję praw obowiązujących;
- kierując się dobrem ofiar przestępstw oraz chęcią pomocy i naprawienia doznanej przez nie krzywdy,
postanawiamy spisać i upowszechnić Polską Kartę Praw Ofiary.
I. Definicja i zakres uprawnień
1. Ofiarą w rozumieniu Karty jest osoba fizyczna, której dobro prawem chronione zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, a także jej najbliżsi.
(art. 115 § 11 kodeksu karnego, rezolucja 40/34 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 29 listopada 1985 r., deklaracja podstawowych zasad sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć władzy, pkt A [ONZ 85], art. 47 Konstytucji RP, art. 49 i art. 51 § 2 kodeksu postępowania karnego).
2. Ofiara ma prawo do: (1) pomocy; (2) godności, szacunku i współczucia; (3) wolności od wtórnej wiktymizacji; (4) dostępu do wymiaru sprawiedliwości; (5) mediacji i pojednania ze sprawcą; (6) do restytucji i kompensacji.
(ONZ 85, art. 2 Konstytucji RP, art. 2 § 1 k.p.k.)
3. Ofiara niezależnie od tego, czy ujawniony został sprawca przestępstwa i czy ma miejsce postępowanie karne (kiedy ofiara uzyskuje status pokrzywdzonego), bądź cywilne (kiedy ofiara uzyskuje status poszkodowanego) oraz niezależnie od więzi rodzinnej łączącej sprawcę i ofiarę, winna uzyskać potrzebną jej pomoc prawną, materialną, medyczną, psychologiczną i socjalną.
(art. 2, art. 31 pkt 1 i 2, art. 32 Konstytucji RP, art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k., art. 49 § 1 k.p.k.)
II. Prawo do godności, szacunku i współczucia
4. Ofiara ma prawo do traktowania jej z godnością, szacunkiem i współczuciem. Do szczególnego przestrzegania tego prawa zobowiązani są przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości, służby zdrowia i służb socjalnych.
(art. 47 Konstytucji RP, art. 1 ust. 2 oraz art. 14 ust. 3 ustawy o Policji z 1990 r., deklaracja o Policji przyjęta w 1979 r. przez Radę Europy, oraz kodeks ONZ postępowania funkcjonariuszy porządku prawnego [rezolucja nr 34/169 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 17 grudnia 1979 r.], art. 30 ustawy o zawodzie lekarza w zw. z art. 12 i art. 13 kodeksu etyki lekarskiej z 1993 r., art. 8 k.p.a. z 1960 r.)
5. Nie można przerzucać odpowiedzialności za przestępstwo ze sprawcy na ofiarę. Nie można usprawiedliwiać przestępstwa tradycją, kulturą, stereotypami minimalizującymi winę sprawcy.
III. Prawo do bezpieczeństwa i zakaz ponownego dręczenia ofiary
6. Ofiara ma prawo do bezpieczeństwa i ochrony oraz poszanowania jej życia rodzinnego i prywatnego. Ofiary nie wolno ponownie dręczyć - należy dołożyć wszelkich starań, by uniknęła ona powtórnej wiktymizacji. Oznacza to zakaz wkraczania w prywatność ofiary i jej rodziny ze strony wszystkich, którzy stykają się z nią w związku z popełnionym przestępstwem, w szczególności: przedstawicieli organów państwowych, służb medycznych i socjalnych, mediów.
(art. 8 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. [KE], art. 19 § 3, art. 20 k.p.k.)
7. Ofiara ma prawo do traktowania ze szczególną troską i powagą przez organy wymiaru sprawiedliwości i organy ścigania. Postępowanie w sprawie powinno być prowadzone tak, by uwzględniać interesy i stan ofiary. Jej przesłuchania winny być: ograniczone do minimum, prowadzone w sposób kulturalny, wolne od opóźnień, odwołań i zmuszania ofiary do wielokrotnego przeżywania na nowo tragedii, jakiej doświadczyła.
(art. 30 Konstytucji RP, art. 231 k.k.)
8. Ofiara ma prawo do bezpieczeństwa osobistego, a obowiązkiem policji i prokuratury jest jej to bezpieczeństwo zapewnić.
(art. 14 ust. 3 i art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji, art. 231 § 1 k.k.)
9. Ofiara może zażądać utajnienia swoich danych osobowych.
(art. 184 k.p.k.)
10. Ofiara ma prawo domagać się zastrzeżenia danych dotyczących jej miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu.
(art. 191 § 3 k.p.k.)
11. Ofiara ma prawo do zachowania anonimowości w sprawozdaniach prasowych, telewizyjnych, w Internecie i w innych mediach, dotyczących jej sprawy.
(art. 13 pkt. 2 ustawy - Prawo prasowe)
12. Właściwe organy państwowe są zobowiązane do przyjęcia każdego zawiadomienia o przestępstwie zgłoszonego przez ofiarę i podjęcia odpowiedniej interwencji. Dotyczy to również sytuacji, gdy zagrożenie pochodzi od osoby dla ofiary bliskiej lub gdy ofiarą jest dziecko.
(art. 9, 10, 12 k.p.k, art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji, rozporządzenie Rady Ministrów z 17 września 1990 r., Dz. U. nr 70, poz. 409, w sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania osób, dokonywania kontroli osobistej oraz przeglądania bagaży i sprawdzania ładunku przez policjantów)
13. Właściwe organy państwowe są zobowiązane do przyjęcia każdego zawiadomienia zgłoszonego przez osobę trzecią i podjęcia odpowiedniej interwencji.
(art. 304 k.p.k., art. 231 k.k.)
14. Ofiara ma prawo do uzyskania fachowej pomocy: psychologicznej, medycznej, materialnej i prawnej od momentu zgłoszenia naruszenia lub groźby naruszenia dobra prawem chronionego. Oznacza to m.in. prawo do wsparcia psychicznego, prawo do fachowej pomocy psychologicznej i prawnej od momentu zawiadomienia o przestępstwie.
15. Ofiary przestępstw o podłożu seksualnym powinny być przesłuchiwane przez funkcjonariuszy policji tej samej płci, a gdy ofiarą jest dziecko, przesłuchanie powinno odbywać się w obecności psychologa lub osoby, którą dziecko darzy zaufaniem.
16. Ofiara nie powinna być narażona na dodatkowe dolegliwości wynikające z konieczności kontaktu ze sprawcą czynu niedozwolonego. W sądach powinny istnieć odrębne pomieszczenia dla ofiar przestępstw, by nie były one narażone przed rozprawą na kontakt z oskarżonym, jego bliskimi i znajomymi.
IV. Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do wymiaru sprawiedliwości
17. Ofiara ma prawo do swobodnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Ofiara ma prawo w granicach przewidzianych w ustawie w sposób wolny od jakiegokolwiek przymusu lub oporu kształtować swoje interesy prawne.
(art. 6 KE)
18. Prawo ofiary do pomocy i reprezentacji prawnej powinno być przynajmniej zrównane z prawami przysługującymi oskarżonemu. Ofiara powinna mieć np. prawo do bezpłatnego pełnomocnika, w tych samych przypadkach, w których przyznaje się prawo sprawcy do obrońcy z urzędu.
19. Ofiara w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Od wniesienia aktu oskarżenia aż do momentu jego odczytania w sądzie ofiara może złożyć oświadczenie, że chce działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania pokrzywdzony może w terminie miesiąca wnieść swój akt oskarżenia do sądu.
(art. 53, 54 i 55 k.p.k.)
20. Ofiara ma prawo do rzetelnej, zrozumiałej dla niej i wyczerpującej informacji o przysługujących jej prawach i procedurach ich dochodzenia.
(art. 16 k.p.k. w zw. z art. 2 i 83 Konstytucji RP)
21. Ofiara ma prawo do rzetelnej, zrozumiałej dla niej i wyczerpującej informacji na temat toczącego się w sprawie postępowania.
22. Ofiara ma prawo do wystąpienia z powództwem cywilnym w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Ofiara może to uczynić aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.(art. 62 k.p.k., art. 69 k.p.k.)
23. Ofiara powinna mieć prawo do zebrania potrzebnych w jej sprawie dowodów bez narażenia na dodatkowe koszty. Dotyczy to między innymi obdukcji lekarskiej i pomocy psychologicznej.
24. Ofiara ma prawo brać udział w czynnościach śledztwa lub dochodzenia toczącego się w jej sprawie.
(art. 49 § 1 k.p.k., art. 302 § 2 k.p.k., art. 316-318 k.p.k.)
25. Ofiara ma prawo do składania wniosków o dokonanie czynności w toku postępowania przygotowawczego, a więc zanim sprawa trafi do sądu.
(art. 315 k.p.k.)
26. Ofiara ma prawo wglądu do akt sprawy i sporządzania odpisów dokumentów występujących w sprawie.
(art. 156-157 k.p.k., art. 159 k.p.k.)
V. Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do mediacji i pojednania ze sprawcą
27. Ofiara ma prawo do mediacji i pojednania ze sprawcą. Ofiara ma prawo wystąpić z taką inicjatywą do prokuratora lub do sądu.
(art. 53 § 3 k.k., art. 60 § 2 pkt 1, 2 k.k., art. 46 k.k., art. 66 § 3 k.k., art. 320 k.p.k., art. 339 § 4 k.p.k., art. 489 § 2 k.p.k.)
28. Ofiara ma prawo w sprawach z oskarżenia prywatnego do pojednania i ugody.
(art. 489, 492-494, 499 k.p.k.)
29. Ofiara ma prawo na swój i oskarżonego wniosek do porozumienia się ze sprawcą w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia.
(art. 341 § 3, 4 k.p.k.)
VI. Prawo ofiary do restytucji poniesionych szkód
30. Ofiara ma prawo do restytucji poniesionych przez nią szkód.
(A. 8-11 ONZ 85, art. 46 k.k., art. 62 k.p.k.)
31. Sprawca czynu zabronionego powinien wyrównać ofierze poniesione szkody (czyli dokonać restytucji). Przestępcy albo osoby trzecie odpowiedzialne za ich zachowanie powinni dokonać sprawiedliwej restytucji na rzecz ofiar, ich rodzin lub osób pozostających na utrzymaniu. Restytucja powinna obejmować: zwrot własności, zapłatę za doznaną krzywdę lub poniesioną szkodę, zwrot wydatków poniesionych w wyniku wiktymizacji, zabezpieczenie usług oraz przywrócenie praw.
(A. 8 ONZ 85)
32. Jeżeli sprawca lub inne uprawnione instytucje (np. ubezpieczenie) nie wyrówna szkód poniesionych przez ofiarę, powinno się dążyć do zapewnienia kompensacji materialnej ze strony państwa:
a) ofiarom, które doznały ciężkiego uszkodzenia ciała lub uszczerbku na zdrowiu fizycznym lub psychicznym w wyniku poważnych przestępstw,
b) rodzinie, a w szczególności osobom pozostającym na utrzymaniu ofiar, które poniosły śmierć lub które dotknęło kalectwo fizyczne lub psychiczne w wyniku takiej wiktymizacji.
(A. 12 ONZ 85)