SOCJOLOGIA
WYKŁAD 1.
Socjologia – nauka o społeczeństwie (wspólnocie)
Niektóry socjologowie mówią, że dopiero od 3. osoby zaczyna się społeczeństwo:
Człowiek przez doświadczenie własne uogólnia to, co dzieje się wszędzie. Wiedza ta jednak jest fragmentaryczna, oparta na spostrzeżeniach i doświadczeniach, niespójna.
Na drugim biegunie jest wiedza naukowa, oparta na jasno określonych procedurach badawczych, na wynikaniu, logice.
Ludzie notują w mózgu to, co rzuca się w oczy, nie jesteśmy obiektywni (tu podawał przykład z pijaczkami w Krakowie i innym mieście, jak siedzimy, obserwujemy i zapisujemy ilu pijanych ludzi widzimy w ciągu jednej godziny)
Zadania socjologii:
„Jak jest?” – funkcja opisowa (deskryptywna) – istotna metoda zbierania materiałów badawczych
„Dlaczego jest jak jest?” – nie wystarcza coś stwierdzić, trzeba jeszcze wyjaśnić, dlaczego tak się dzieje.
„Jak będzie?” – ambicje przewidywania przyszłości
W XIX w. od Augusta Comte’a powstał nurt pozytywistyczny – naukowe poznanie
Przez długi czas istniała określona, ustabilizowana struktura społeczna, którą każdy znał, akceptował. W czasach rewolucji technicznych nic nie jest już takie pewne; zmienia się sytuacja kobiety, która nie musi już akceptować swego poddaństwa. Wielkie zmiany społeczne: rewolucje przemysłowa, francuska („wolność, równość, braterstwo”). Z drugiej jednak strony nadal wisi groźba gilotyny, potworne rzezie, mordy katolików.
*Anomia – brak systemu prawnego – stary już przestał istnieć, a nowego jeszcze nie ma
Jak badać społeczeństwo?
Trzeba wykorzystać osiągnięcia nauk przyrodniczych. Założenie – świat społeczny = świat przyrody (te sama prawa nimi rządzą). Nauka jest jedna wypełniona wiarą, ale przyjęto, że przedmiot badań nauk przyrodniczych i socjologii jest ten sam:
Poznanie naukowe bazuje na poznanych faktach, tylko to się liczy, co możemy zmierzyć
Aby uzyskać wiedzę o rzeczywistości należy gromadzić dane z doświadczenia (metoda indukcji i dedukcji); współwystępowanie faktów, ukazanie zależności między faktami
Gdy wiemy już coś o danym prawie, możemy przewidywać pewne procesy w przyszłości i projektować je. Odkrycie prawa pomaga w budowaniu rzeczywistości. To, co jest najciekawsze jest niewidzialne, np. miłość, żądza władzy, egoizm, altruizm. To, co jest motorem postępowania jest niezauważalne.
Socjolog Znaniecki (albo Zaniecki, ale pewnie nazwiska i tam mamy nie pamiętać :P) – patrzymy na rzeczywistość społeczną oczami naszych obserwowanych obiektów (współczynnik humanistyczny)
Teoria La’Placa - istnieje demon, który zna wszystkie prawa. Założył, że jeżeli bylibyśmy w stanie znać wszystkie prawa, to jest bardzo prawdopodobne, że można przewidzieć, co będzie w przyszłości. Cała rzeczywistość jest opisana prawami.
Determinacja – wierzymy, że wszystko w świecie zdeterminowane jest przez prawa
Indeterminizm – nie wszystko jest opisane prawami, np. nie da się przewidzieć człowieka, jego zachowań, mamy wolną wolę
Samospełniające się proroctwo – jeśli coś wcześniej zakładaliśmy, przewidywaliśmy, to może się to rzeczywiście zdarzyć, nawet jeśli nie miało się spełnić (masło maślane :/ ale co zrobić)
Filozofia społeczna – filozof tworzy pewną wizję społeczeństwa; na podstawie analizy społeczeństwa tworzy tzw. teorię. Posługuje się logicznym rozumowaniem. Wiedza jednak nie jest oparta na doświadczeniu. Tworzy sposoby widzenia społeczeństwa, które niekoniecznie muszą być potwierdzone empirycznie.
Psychologia a socjologia
Psychologia – człowiek, jako jednostka, zrozumieć i wyjaśnić zachowania, indywidualność człowieka
Socjologia – wspólne cechy ludzi, grupy, zbiory ludzi o tych samych cechach, jak wpływa coś na ich życie, jak kształtuje się kultura, jak ludzie przystosowują się do życia w społeczeństwie, np. socjologia pracy, oświaty, antropologia społeczna (obyczaje i zwyczaje)
WYKŁAD 2.
*Podejście humanistyczne – trzeba patrzyć na świat oczami naszych badanych
Czym jest społeczeństwo?
Za społeczeństwo przyjmuje się wielość ludzi, populacji (ale to termin bardziej statystyczny). Nie ważna jest jednak liczba, ale relacje (interes, miłość, przyjaźń, praca itd.)
Społeczeństwem są relacje między ludźmi
Społeczeństwo to też pozycje i role społeczne – każdy człowiek zajmuje pewna pozycję społeczną. Do tych pozycja są przypisane oczekiwania społeczne, jak człowiek powinien się zachowywać; rola jest nam przypisana
Socjologia może być analizą tych ról
Struktury społeczne – jak się sprawuje władzę, rozwiązuje konflikty społeczne
Aktywność ludzi – co robią, co mówią i przez to wchodzą w relacje ze społeczeństwem. Bez działania nie byłoby społeczeństwa.
Kultura społeczeństwa – normy, prawo, literatura, sztuka, obyczaje, tradycje, sposoby zachowania
Stanowiska dotyczące grupy społecznej:
Konsekwentny nominalizm – grupa – pojęcie puste, skrót myślowy, natomiast grupą społeczna może być to, że czasem ludzi są razem i się podobnie zachowują. Stanowisko scjentystyczne – nie istnieje coś, czego nie da się zmierzyć, zważyć
Fikcjonizm – grupa nie istnieje, nie ma własnego bytu, ale grupa to zagęszczenie stosunków społecznych; jeśli ludzie często współpracują to tworzy się grupa. Umysł człowieka ma tendencje do tworzenia jedności. W zmysłach istnieje fikcyjne wyobrażenie, że grupa istnieje. Nie ma grupy, ale przez tendencje ludzkie tworzy się w umyśle przekonanie, że jednak ona istnieje, co wpływa na nasze zachowanie
Moralizm genetyczny – człowiek istnieje w dwóch modułach: człowiek widzi siebie w wymiarze indywidualnym i społecznym. Indywidualny – ja i ty; wymiar społeczny – my. Jest indywiduum, ale tez rzeczywistość społeczna
Realizm – grupa istnieje obiektywnie, jest realnie istniejącym bytem, stanowi coś ponad ludźmi. Nie jednostka, ale grupa społeczna jest podmiotem dziejów, ma moc, nie ma egoizmu indywidualnego, tylko grupowy, a jeśli istnieje egoizm indywidualny, to pochodzi od egoizmu grupowego, grupa ma nad nami władzę.
Ostrożny realizm metodologiczny – nie skupiany się na człowieku izolowanym, lecz współżyjącym w społeczeństwie i przez to współżycie zdeterminowanym. Każde współżycie społeczne zakłada istnienie organizmu, a każdy zbiór ludzi wykształca swoista organizację, stanowi grupę społeczną → w badaniach socjologicznych trzeba tak postrzegać i badać, jakby grupa społeczna była rzeczywista
Jest wiele teorii na temat funkcjonowania społeczeństwa. Na początku ludzie wyobrażali sobie społeczeństwo jako organizm. Pewne organy muszą być, aby dobrze funkcjonować. Uważano, że instytucje są niezbędne do funkcjonowania, kierowania, zaopatrywanie w różne produkty i energię. Za wszystko odpowiedzialne organy.
Społeczeństwo jako system społeczny – musi być w równowadze (equlibrium)
Do teorii systemu należą też pojęcia – współpraca, potrzeba, otoczenie, silnie związane z funkcjonowaniem systemu
Teoria konfliktu – równ. Z funkcjonalizmem; zawsze w społeczeństwie istnieją konflikty, bo istnieją rzadkie dobra (bogactwo, pieniądze, władza) i ludzie o nie walczą. Wtedy rodzi się konflikt. Konflikt można rozwiązać
Zróżnicowaniu w strukturze towarzyszy zróżnicowanie w funkcjach., części są uzależnione, zmiana jednej części wywołuje zmianę innej
Wizja konfliktowa – im większe zaangażowanie emocjonalne, tym konflikt gwałtowniejszy
Im bardziej członkowie grupy dostrzegają, że wykraczają poza interesy, tym konflikt gwałtowniejszy
Im bardziej gwałtowny konflikt, tym większa wewnętrzna solidarność skonfliktowanych grup
Teoria wymiany – wszystko można wyjaśnić na podstawie wymiany – ktoś cos komuś daje, nawzajem coś sobie dajemy, nie ma uczuć, wszystkim rządzi rozum – ty mi dasz to, a ja tobie tamto; związek między ludźmi trzyma się tylko, jeśli ta wymiana jest opłacalna
WYKŁAD 3.
Metody naukowe socjologii:
Eksperyment laboratoryjny
Ekran → dwa odcinki ( jeden długi, drugi krótszy) → 5 osób umówionych + BADANY → pytanie, czy odcinki różnych czy takich samych długości → badany ulega opinii społecznej, nie mówi tego, co widzi, tylko to, co inni
Uleganie presji innych nazywa się konformizmem
Stanleya – Milgrama
3 uczestników → nauczyciel (osoba badana), uczeń (os. Nauczana przy pomocy stresów), badacz (twórca eksperymentu) → zła odpowiedź ucznia – prąd
Zimbardo – czy automatycznie wchodzimy w określone role?
Eksperyment z ludźmi, którzy mieli udawać więźniów i strażników (rola społeczna tylko przypisana)
Eksperyment naturalny
Seksta, która wierzyła, że 31.12.1999 r. o godz. 12.00 – koniec świata → Badacze: „Co się stanie z sektą, jeśli końca świata nie będzie?”; Założenie: Rozpadnie się → sekta nie rozpadła się, ludzie izolowani ze świata nie podlegają innym pomysłom na życie, myślą, że są wybrani, reszta niewart ościowa, nie rozpadła się, bo nie chcieli wchodzić w nieznane, w sekcie wszystko znali
Powódź we Wrocławiu – obserwowano zachowania ludzi, pomoc sąsiedzka, samoobrona
Wywiad – człowiek przychodzi i wypełnia opracowany kwestionariusz, grupa reprezentacyjna (losowa)
Trzeba się przedstawić, podać adres, skąd, co za badania, anonimowe, nie może być „widać” badacza (ubiór, mimika, zachowanie)
Ankiety:
Pilotowana – pytania zadaje ankieter
Audytoryjna – rozdajemy opracowany kwestionariusz ludziom w jednym miejscu, można tłumaczyć pytania
On – Line – wadą jest, że ludzie często na nią nie odpowiadają
Telefoniczna – system CATI (chyba) kontroluje spójność odpowiedzi na pytania
Uliczna – niewiadomo, czy nie popełniono dużo błędów
Kwestionariusz – pytania zależą od hipotez, głoszą związki między zmiennymi, po to, by potwierdzić lub zanegować hipotezę
Analiza treści – analiza listów, artykułów, zdjęć, sprecyzowana, ustrukturyzowana, tworzymy hipotezy
Fokus (grup) – 3 – 4 grupy jednocześnie i rozmowa na dany temat, określone grupy do 10 osób → pewne pomieszczenie, skierowanie uwagi na dany temat → przygotowane pytania, staramy się, aby wszyscy się wypowiadali, nadrywane → każda kolejna grupa → gdy argumenty się powtarzają kończymy. Zbieramy ogólne opinie
WYKŁAD 4.
Analiza jednostki w społeczeństwie:
Zachowanie – trudno zrozumieć, gdy obserwujemy je z zewnątrz, jest pewne, to się dokonuje, to ono powołuje społeczeństwo do życia, nie można zrozumieć do końca, gdy nie ma sensu
Zachowanie z sensem nazywamy działaniem
Istotnym elementem zrozumienia zachowania jest kultura; gdy mamy normy zachowania można przewidywać, co dane zachowania oznaczają i nadawać im sens
Czynności społeczne – działania skierowane do innych ludzi, np. wychowanie, edukacja, władza, religijne.
Działanie społeczne – działanie, w którym uwzględniamy reakcje innych. To umożliwia pewna strategię postępowania, w ramach tego, że przewidujemy reakcje:
Działania racjonalne – oparte (zwłaszcza instrumentalne) na rachunku zysków i strat; tylko to, czy mi się cos opłaca, czy nie (oparte na ekonomii)
Działania autoteliczne (celowościowe) – cele istotne same w sobie, np. ochrona czci, honoru, godności, oparte na godnościach
Działania tradycyjne – nie są racjonalne, nie ma kalkulacji, postępuje się tak, bo tak jest przyjęte, np. zachowania mistyczne (zbite lustro, czarny kot)
Działania afektywne (emocjonalne) – nie do osiągnięcia celu, reakcje, odzwierciedlają stany psychiczne, czasem bywają udawane, np. strach, ból, smutek
Działania zimne i gorące, cywilizacje zimne i gorące
Kontakt społeczny – ktoś inicjuje zachowanie, my reagujemy; definiowanie sytuacji; relacja dwóch osób; zapytanie – odpowiedź:
Bezpośrednie (twarzą w twarz)
Pośrednie (np. rozmowa telefoniczna)
INTERAKCJA – dynamiczna, ciągła sekwencja nawzajem ku sobie skierowanych działań społecznych (jak gra w tenisa, trwa dłużej), np. rozmowa, kłótnia, randka, negocjacje biznesowe, wizyta u lekarza, plotkowanie
Warunki:
Te same osoby
Jedność akcji
Ciągle modyfikowane działania
Jedność miejsca
Jedność czasu (akcja toczy się bez przerwy)
Interakcja może być bezpośrednia lub pośrednia (np. dłuższa rozmowa telefoniczna, a nie pomyłkowa, czat, telefon zaufania).
Teorie interakcji:
Behawioralna – wzajemnie powtarzanie zachowania jednostek, sekwencja bodźców i reakcji, obserwowane tylko zachowanie:
Model czarne skrzynki
B→ →R
*Stanisław Mika („Wstęp do psychologii społecznej”) → interakcja – wzajemne oddziaływanie na siebie partnerów; polega na tym, że w określonym czasie zachowanie jednej osoby staje się źródłem bodźców dla drugiej osoby, na które ona reaguje. Z kolei jej reakcje są zbiorem bodźców dla tej pierwszej osoby, która na nie reaguje, aż do momentu, gdy całość ulegnie przerwaniu
Wymiany – wzajemna wymiana dóbr lub wartości (kupno – sprzedaż; zysk – strata); zachodzi tylko, gdy opłaca się obu stronom; ludzie wchodzą gdy mają z tego korzyść
Zasada wzajemności – ja ci Doś dam, jeśli ty mnie coś dasz, ja tobie – ty mnie
Symboliczny interakcjonizm – zwraca uwagę na etapy interakcji:
Pojęcie świadomość partnera, rozpoznanie go
Identyfikacja jako ważnego lub mniej ważnego, pytanie kim jest
Definicja sytuacji, kto to jest, w jakiej sytuacji jestem ja
Interpretacja gestów, słów, fizjonomii, decyzja, czy chce z nim rozmawiać, czy jest bezpiecznie
Postawienie się w roli innego – pomaga w reakcja międzyludzkich, przewidywanie reakcji innego; jeśli ja się tak zachowam, to jak zachowa się ten drugi
*z każdym rozmawia się inaczej
Teoria dramaturgiczna – odgrywanie roli w teatrze życia społecznego, dba się o sprawianie dobrego wrażenia, zarządzanie wrażeniami
Teoria jaźni odzwierciedlonej – jak nam się wydaje, jak widzą nas inni; rodzaj zwierciadła, które wyjaśnia dlaczego gramy
Na nasze zachowanie mają wpływ inni, my gramy to, co od nas oczekują inni; potrzeba akceptacji
Interakcje:
Powtarzalne – nieregularnie się powtarzają, są spontaniczne
Regularne – powtarzalne, w tych samych odstępach czasu
Regulowane normatywnie – są pewne reguły, normy postępowania
STOSUNEK SPOŁECZNY – wielość interakcji między tymi samymi partnerami, które są powtarzalne, regularne i regulowane, np. małżeństwo
Stosunek społeczny zachodzi między pozycjami społecznymi, nie powstaje ze względu na osoby.
Do pozycji społecznej zawsze przypisana jest rola społeczna; każdy zajmuje pozycje społeczne.
Rola społeczna – zbiór oczekiwań w stosunku do osoby, która zajmuje pewne pozycje społeczne. Mogą być określone prawem, zwyczajami, normami
Pozycje społeczne:
Przypisane
Wykonywane
Rodzaje stosunków społecznych:
Instrumentalne – na zasadzie zysków i strat
Autoteliczne (celowe) – ważne ze względu na cel sam w sobie, np. dlatego, że lubimy z kimś przebywać
Formalne i nieformalne – sformalizowane, opisane przez kodeksy ( sąd, wojsko) lub nie (na imprezie, w grupie koleżeńskiej)
Rozproszone (wielotematyczne, gr. koleżeńska) i jednotematyczne (np. u lekarza – zdrowie)
Ciągłe i terminowe
Gorące i zimne (pełne lub nie miłości, przyjaźni, emocji, temperamentne lub nie)
Według Sztompki zbiór pozycji społecznych to środowisko, dla którego charakterystyczna jest solidarność. Solidarność opiera się na podobieństwie obowiązków, mentalności środowiska, zaufania
Każdy zajmuje wiele pozycji społecznych. Z pozycją wiąże się rola społeczna. Na ważność tych pozycji można patrzeć z dwóch stron:
Pozycja ważna w danych społeczeństwie (rycerz nad hodowcą kurczaków), np. pozycja zawodowa staje się realizacją aspiracji życiowych, drogą do awansu społecznego, jest dominująca, najważniejsza, inne staja się podporządkowane
Z drugiej strona MY – rozsiew między tym, co my chcemy robić, a tym, co oczekuje od nas społeczeństwo. Wtedy mowa o KONFLIKCIE POZYCJI (KONFLIKCI ROLI – zachodzi między jedną a drugą rolą, np. matka – wychowanie dziecka czy kariera)
KONFDLIKTY MIĘDZY SEGMENTAMI ROLI – konflikt między różnymi obowiązkami zawartymi w jednej roli (np. lojalność wobec współpracowników i kierownika); „coś kosztem czegoś”
ORGANIZACJA SPOŁECZNA – zintegrowany zbiór pozycji społecznych i stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś funkcje społeczne, tworzący całość odróżnialną od innych całości.
Organizacja formalna – stosunki społeczne opisane regulaminem
Organizacja nieformalna – niezwiązana z przepisami, które są w regulaminie
Organizacje dominują w naszym życiu, ludzi wspierają różne organizacje, np. poranne radio, woda dzięki organizacje, ubrania, przejazd tramwajem, praca w biurze, to wszystko dzięki organizacjom. Nie ma tego jednak w plemionach pierwotnych, coraz większe uzależnienie od organizacji następuje w miarę postępu cywilizacyjnego.
Max Weber na pocz. XX w. zauważył to zjawisko. Tworzył modele teoretyczne, wyławiając najważniejsze cechy tego zjawiska. Stworzył model idealnej biurokracji, ponieważ zastanawiał się, jakie cechy powinna mieć idealna organizacja.
Cechy idealnej organizacji:
Drabina biurokratyczna – hierarchia we władzy, prestiżu i zarobkach
Podział funkcji – duże zadanie → na mniejsze zadania → potrzeba bardzo dużo ludzi → trzeba tak podzielić zadanie na określone osoby, aby po złożeniu wyszła idealna całość; wyraźnie określony zakres kompetencji
Depersonalizacja – żadna sprawa nie może być załatwiana ze względu na cechy ludzi, którzy z tą sprawą przyszli; nie są ważni ludzie, ale sprawa, bez względu, kto za nią stoi
Bezstronna i obiektywna rekrutacja na stanowiska, dzięki otwartym konkursom
Wolne od arbitralności kryteria i procedury awansowe – podanie do wiadomości wszystkich zainteresowanych kryteriów awansu
Wynagrodzenie uzależnione od stanowiska, nagrody i premie wg z góry ustalonych zasad
Rejestracja czynności – każdy podpisuje się pod wykonaną czynnością, wtedy będzie wiadomo kto popełnił ewentualny błąd
Cechy te nie są możliwe do spełnienia, bo ludzie są tylko ludźmi. Człowiek, który nie myśli, nie czuje i tylko słucha rozkazów nie ma osobowości.
WYKŁAD 5.
KULTURA – to wszystko, co ludzie czynią, myślą i posiadają jako członkowie społeczeństwa. Obejmuje to, co jest społeczne, a nie to co jest prywatne.
Odkrycie istnienia kultury dokonało się, gdy ludzie zaczęli podróżować, gdy zaczęły docierać informacje z zewnątrz. Istniały bowiem różnice, różne kultury. Różnice kultury są obiektem badań. Każda grupa ma również swą kulturę.
Kultura globalna – pewne wartości, które dzięki mediom są powszechne i ogólnie dostępne, popularyzowane, przenikają do ogólnej świadomości. K.g. będzie się rozwijać, np. dzięki wspólnemu językowi, jakim staje się aktualnie angielski. Np. ogólną troską jest, czy sami się nie zniszczymy bronią jądrową. K.g. dotyczy wszystkich ludzi na całym globie. Ale są wyjątki, np. do małej chatki afrykańskiej nie docierają wiadomości o zagładzie bronią jądrową, ją to nie interesuje
Kultura regionu – np. kultura Zachodu – pewne idee panują w danym regionie świata; np. Kopmisja Europejska narzuca pewne rzeczy, kultura Wschodu, kultura Afryki; w ramach kultury regionu występuje np. kultura góralska
Kultura państwa, kultura narodowa – np. kultura społeczeństwa polskiego różni się od k. niemieckiej; pewne idee różnych państw mogą być wspólne
Kultura grupy zawodowej, kultura społeczna – bardziej widoczna w czasach komunizmu; kultura związana z zawodem – ubiór, karczmy, barbórka
Kultura domu rodzinnego – w różnych rodzinach są różne normy, pewne wymagania stawiane członkom, nie są normalni ogólnospołecznymi; wyprowadzane w danej rodzinie; pewne sposoby widzenia świata, upodobania; wspólnota myśli; styl (umeblowanie, obrazy, pamiątki rodzinne, fotografie)
Z tego widać, że jesteśmy poddani różnym kulturom. Różne kultury przecinają się w nas, bierzemy coś dla siebie z różnych kultur, np. globalnej, z k. Zachodu, Wschodu, regionalnej, narodowej. Kultury mieszają się, nawarstwiają. Stąd powstaje TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA (inne normy zachowania przyjmujemy za swoje). Ideał jest wtedy, gdy te wszystkie kultury wspierają się, są zbieżne. Gdy jednak są rozbieżne, to DYSONANS KULTUROWY – gdy jedna kultura popiera, co innego i druga co innego. Wtedy powstają NIESPÓJNE TOŻSAMOŚCI KULTUROWE; np. emigranci – bo nie jest łatwo zmienić się z Polaka w Anglika.
Dla osób, które nigdzie nie wyjeżdżały i nie maja kontaktu z innymi kulturami, wszystko, co wewnątrz ich kultury jest dla nich naturalne. Dopiero przy kontakcie z innymi odkrywają, że istnieją inny style życia. Zetknięcie się z innymi kulturami uświadamia, że ludzie są różni. Język jest elementem świadomości społecznej.
Kultura organizuje ludzi → „my Polacy” – mamy wspólna historię, ideologię, wierzenia, zwyczaje, dorobek, kulturę. Dzięki kulturze mówimy „my Polacy”. Gdy ktoś nie zna kultury nie identyfikuje się z narodem. Odbiera się duszę narodowi, gdy odbiera mu się kulturę.
Nawet w tym samym narodzie mogą istnieć ludzie, którzy różnią się kulturą → tak powstaje KONFLIKT POKOLEŃ.
Konflikt pokoleń → przyspieszenie zmian technicznych → kultura rodziców często nie jest kulturą dzieci. Na skutek szybkich zmian następuje k. pokoleniowy. Jedni nie rozumieją drugich. Im szybciej zmiany kulturowe, tym większe konflikty pokoleniowe.