Zasady rachunkowości - zasady regulujące prawidłową rachunkowość, zawarte w I rozdziale ustawy o rachunkowości. Zaliczamy do nich:
zasadę memoriałową – zasada w rachunkowości polegająca na ujęciu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu. W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte przychody i obciążające ją koszty dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich spłaty. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. formułuje tę zasadę w art. 6 ust. 1:
W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.
zasadę kasową – polega na zaliczaniu do przychodów danego okresu tylko tych przychodów, które nastąpiły w wyniku rzeczywistego wpływu środków pieniężnych do kasy lub na rachunek bankowy przedsiębiorstwa. To samo dotyczy poniesionych kosztów, a więc ujmowania w księgach danego okresu sprawozdawczego tylko tych kosztów, które są związane z rzeczywistą wypłatą środków pieniężnych (np. z kasy, z banku). Zasada ta ma charakter anachroniczny i jest czasami stosowana w niektórych przepisach podatkowych. Nie ma natomiast zastosowania przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych. Zasada ta jest przeciwieństwem zasady memoriałowej.
zasadę periodyzacji - zakłada podział zdarzeń gospodarczych na przedziały czasowe, których dotyczą (oznacza ona ujmowanie działalności jednostek w wyznaczonych jednostkach czasu, np. rok obrotowy czy okres sprawozdawczy).
zasadę ciągłości – nakazuje przyjęte w przedsiębiorstwie zasady (politykę) rachunkowości stosować w sposób ciągły. Zasada ta zapewnia porównywalność informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych za kolejne lata obrotowe. Zgodnie z nią bilans otwarcia kolejnego roku obrotowego musi być identyczny z bilansem zamknięcia roku poprzedniego. Pod pewnymi warunkami możliwe jest jednak odstępstwo od tej zasady. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. formułuje tę zasadę w art. 5 ust. 1:
Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, dokonując w kolejnych latach obrotowych jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, w tym także dokonywania odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych tak, aby za kolejne lata informacje z nich wynikające były porównywalne. Wykazane w księgach rachunkowych na dzień ich zamknięcia stany aktywów i pasywów należy ująć w tej samej wysokości, w otwartych na następny rok obrotowy księgach rachunkowych.
zasadę kontynuacji działania – nadrzędna zasada rachunkowości, zgodnie z którą zakłada się, że jednostka gospodarcza będzie kontynuowała swoją działalność w dającej się przewidzieć przyszłości oraz w niezmienionym istotnie zakresie. Przyjęcie założenia kontynuacji działalności przy sporządzeniu sprawozdania finansowego nie może być sprzeczne ze stanem faktycznym lub prawnym. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. formułuje tę zasadę w art. 5 ust. 2:
Przy stosowaniu przyjętych zasad (polityki) rachunkowości przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Ustalając zdolność jednostki do kontynuowania działalności, kierownik jednostki uwzględnia wszystkie informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące dającej się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż jeden rok od dnia bilansowego.
Przyjęcie założenia kontynuacji działalności do sporządzenia sprawozdania finansowego umożliwia zastosowanie innych nadrzędnych zasad rachunkowości, gdyż zasada ta w swej istocie zezwala na stosowanie pozostałych zasad rachunkowości, nie zawierając innych wytycznych. Spełnienie założenia kontynuacji działalności pozwala odbiorcom sprawozdań finansowych na dokonywanie analiz i ocenę dotychczasowych wyników przedsiębiorstwa oraz przewidywanie przyszłej sytuacji finansowej na podstawie zgromadzonych danych historycznych.
Zasada kontynuacji działalności jest ściśle związana z wyceną składników majątkowych. Gdy przy sporządzaniu sprawozdania finansowego przyjmujemy, że założenie kontynuacji działania jest spełnione uzasadniona jest wycena składników bilansu na podstawie tzw. kosztów historycznych i wówczas taka wycena daje prawdziwy obraz sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego.
zasadę współmierności przychodów i kosztów ich uzyskania – polega na tym, że koszty poniesione w celu osiągnięcia określonych przychodów muszą być ujęte w księgach rachunkowych w tym samym okresie rozrachunkowym, co osiągnięte przychody. Dotyczy to głównie kosztów bezpośrednich, np. kosztów wytworzenia sprzedanych wyrobów. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. formułuje tę zasadę w art. 6 ust. 2:
Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.
zasadę podmiotowości – jedna z nadrzędnych zasad rachunkowości polegająca na prowadzeniu rachunkowości w jednostkach gospodarczych określonych nazwą i wyodrębnionych pod względem majątkowym, organizacyjnym i prawnym. Każdą operację gospodarczą charakteryzujemy z punktu widzenia jej wpływu na sytuację majątkowo-finansową przedsiębiorstwa, w którym ta operacja zaistniała, tam jest też ewidencjonowana - księgowana (nie można księgować danej operacji w dwóch różnych podmiotach gospodarczych).
zasadę ostrożnej wyceny – jedna z nadrzędnych zasad rachunkowości, która nakazuje wyceniać zasoby majątkowe jednostki i źródła ich pochodzenia, tak aby nie spowodować zniekształcenia wyniku finansowego. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. formułuje tę zasadę w art. 7 ust. 1:
Poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, uwzględnić:
zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych;
(skreślony);
wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne;
wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne;
rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.
zasadę wyższości treści nad formą (wiernego obrazu) - jedna z zasad rachunkowości zobowiązująca jednostki gospodarcze do wykazywania w księgach rachunkowych operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną tak, aby sprawozdanie finansowe zapewniało rzetelne i realistyczne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej, wyniku finansowego oraz rentowności jednostki. Do zasady wiernego obrazu odnosi się art. 7 ust. 2 ustawy o rachunkowości:
Zdarzenia, o których mowa w ust. 1, należy uwzględnić także wtedy, gdy zostaną one ujawnione między dniem bilansowym a dniem, w którym rzeczywiście następuje zamknięcie ksiąg rachunkowych.