Psychologia osobowości – ,, Czym zajmuje się psychologia osobowości?” wykład 1

Problematyka osobowości w psychologii ujmowana jest zgodnie:

1. z podejściem nomotetycznym b. z podejściem idiograficznym:

jego istotę stanowi poszukiwanie tego, koncentruje się na tym, co charakteryzuje

co wspólne ludziom, dążenie do jednostkę, stanowi o jej niepowtarzalności

formułowania ogólnych praw i zasad , indywidualności i wyjątkowości

Perspektywa interpretacji osobowości… (musi znaleźć wyjaśnienie, dać teorię)

Nomotetyczne lub idiograficzne ujęcie osobowości wiąże się z przyjętą perspektywą interpretacji osobowości – przyrodniczą lub humanistyczną (Gasiul, 2006).

Częściowo zgodne z omawianymi podejściami jest…..

- wykazanie przez Nuttina (1968) ogólnego i różnicowego aspektu osobowości,

- traktowanie pojęcia osobowości jako przynależnego zarówno do psychologii ogólnej jak i psychologii różnicowej

Porównanie

- ujęcie różnicowe koncentruje się na tym, co odróżnia jednostkę od innych osób,

- ujęcie nieróżnicowe poszukuje jednoczącej, organizacyjnej zasady.

Rozumienie osobowości

Stanowiska definicyjne

Nasze manifestacje osobowościowe są względnie stałe (nie należy wykluczać wpływu sytuacyjnego)

Definicje osobowości

- pierwszy podręcznik G.W. Allport (1937)

–„osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska”

Definicja Allporta

• odniesienie do neurofizjologicznego podłoża,

• ujęcie w kategoriach systemów,

• akcent na dynamiczną organizację,

• podkreślenie funkcji osobowości (adaptacji)

Definicje osobowości

L.A. Pervin (2002) – „osobowość to złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność w życiu człowieka). Osobowość składa się zarówno ze struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż natury (geny), co środowiska.

- pojęcie osobowości obejmuje również czasowy aspekt funkcjonowania człowieka,

- osobowość zawiera wspomnienia przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości”.

Obie definicje mówią, że osobowość jest po coś. Służy ADAPTACJI!!! Obie również:

1.wskazują na „integrującą funkcję osobowości”,

2.wskazują, że to jakiś wyznacznik sensu, wartości, rozwoju, zasad, według których jesteśmy wewnętrznie uporządkowani

Burger (1986) –„osobowość to względnie stałe wzorce zachowań właściwe, specyficzne dla danej osoby”

Studiowanie osobowości

1.teorie osobowości (stanowisko „sztandarowego” przedstawiciela),

2. zgodne z teoria narzędzie badawcze (specyficzne)

3. zgodny z teorią sposób rozwoju i zmiany osobowości (terapia)

Punkty 2 i 3 są BEZWZGLĘDNIE PODPORZĄDKOWANE 1,ponieważ wszystko musi być spójne z teorią!

Istotne kontrowersje wobec osobowości

WYKŁAD 2 (08.10.2013)

Osobowość jest to COŚ (kwestia strukturalna, osobowość istnieje) i PO COŚ (przystosowanie, adaptacja, znalezienie swojego miejsca).

PSYCHOANALIZA

Freuda modele psychiki: (NIE UŻYWA TERMINU OSOBOWOŚĆ !!! )

• Model topograficzny: (powstał u schyłku XIX w) operuje pojęciem POZIOMY PSYCHIKI : świadomość, przedświadomość, nieświadomość.

• Model strukturalny operuje pojęciem: STRUKTURY PSYCHIKI (nałożenie na siebie obu modeli -> wtedy COŚ zaczyna być PO COŚ! = rola ludzkiego funkcjonowania) : Ego, Id, Superego nałożone na model topograficzny.

ID: (występuje od URODZENIA)

• zasada działania: PRZYJEMNOŚCI (przyjemne/nieprzyjemne)

• „tajna broń” – zasada spełnienia pragnień (włącza, gdy musi realizować swoje pragnienia, ale realizacja jest trudna).

Np. Chce mi się jeść, ale jestem na wykładzie i nie mogę teraz nic zjeść. W tym momencie ID wytacza „tajną broń” – ID podsuwa mi wyobrażenie jedzenia -> zastanawiam się, co bym zjadła, jak to wygląda. Przez pewien czas jest to nawet przyjemne, ale „tajna broń” to tylko fikcja, wyobrażenie tego, czego potrzebuję. Im bardziej czuję się głodna, tym bardziej działanie zasady spełnienia pragnień staje się niebezpieczne. W pewnym momencie musi włączyć się inna zasada.

• Id- gdy nie mogę spełnić pragnienia podsuwa mi myślenie, wizualizację o tej potrzebie

• Zasada spełnienia pragnień- nią są nasycone marzenia, marzenia senne

• Działanie id – w sferze fikcji;

Ego- przekłada to na język realny

EGO: (koniec 2 r.ż – 3 lata: pojawia się ego)

• zasada działania: RZECZYWISTOŚCI

• „tajna broń” – mechanizmy obronne EGO

• Działanie ma odbywać się w świecie realnym, rzeczywistym! – nie mogę żyć w fikcji (świadomość tego co realne- znaczenie zakazu!)

SUPEREGO („idealne ja” , około 5- 6 lat kształtuje się superego)

• zasada działania: DĄŻENIE DO DOSKONAŁOŚCI

• „tajna broń” – wyrzuty sumienia

• Nie jest autonomiczne

,,Dziecko jest ojcem człowieka”- w dzieciństwie to, co się ukształtowało (id, ego, superego)

Braki bezpieczeństwa- zapisują się później jako neurotyzm (dla Freuda: ,,przeszłość będzie kotwicą”)

Powodem wartościowania pierwszych lat życia:

- wzorce/modele dla dziecka

- gdy wzorce nieodpowiednie: ma słabe mechanizmy obronne, ego – bo nie jest to działanie automatyczne

Mechanizmy obronne – próba obrony -> 2 temat II wykładu

Termin „obrona”:

W pracy z 1894 r „ The neuropsychoses of defence”

- to odpowiedź ego na niemożliwe do pogodzenia ze sobą informacje

- termin „obrona” i „wyparcie” używane w sposób zamienny, były uważane za synonimy.

- właściwe rozróżnienie – wraz z modelem strukturalnym psychiki (1926)

Dzięki wyparciu powstał model strukturalny. To co wyparte, nie może być tam, gdzie to co wypierane.

Przykłady mechanizmów obronnych (inaczej: obronność percepcyjna- pochodząca z psychologii poznawczej) :

+ wyparcie (represja)

+ projekcja (rzutowanie) – redukcja lęku i wstydu neurotycznego i moralnego.

Np. Mówię, że kogoś nienawidzę a to nieprawda

Np. Twierdzenie, że ktoś mnie prześladuje- a to dlatego, że jesteśmy tej osobie coś winni (redukcja wstydu)

+ fiksacja (zatrzymanie się w rozwoju spowodowane zwykle obawą – zwykle wyższy poziom rozwoju wiąże się z podjęciem się cięższych, bardziej odpowiedzialnych zadań- przed przejściem na wyższy etap rozwoju) = syndrom ,,Piotrusia Pana” : powtarzanie nieskutecznych działań

i regresja (to nagłe cofnięcie się na niższy etap rozwoju. Jest to zawsze informacja, że człowiek nie radzi sobie z czymś. Ma z czymś problem, jest to forma obrony.)

Freud: Rzadko kiedy regresja i fiksacja dotyczą całej sfery, zwykle mają mechanizm wybiórczy, selektywny.

+ reakcja upozorowana (formacja reaktywna) – często wyłączana wtedy, kiedy wyparcie nie działa.

Np. ktoś chodzi o opowiada o tym, jak bardzo kocha swoją matkę. I może być to formacja reaktywna. Jak odróżnić opowieść wynikającą z potrzeb?

Kiedy wiem, że jest tu sugestia co do występowania formacji reaktywnej?

Działania reakcji upozorowanej cechuje przymusowość, kompulsywność, demonstracyjność.

Kompulsywność- to działanie przymusowe polegające na wykonywaniu lub myśleniu o problemie, wtedy takie myślenie redukuje lęk

Kompulsja a obsesja:

1. Obsesja: odczucie przymusowości, myślenie o kimś lub czymś

2. Kompulsja : zachowania przymusowe redukujące lęk, np. mycie rąk, liczenie okien podczas jazdy, 5krotne sprawdzanie czy zamknęłam dom.

W istocie reakcja upozorowana / formacja reaktywna świadczy o zainteresowaniu , potrzebach odwrotnych od autentycznych. Jeśli ktoś chodzi i demonstracyjnie, kompulsywnie opowiada o tym samym w kółko to mam prawo podejrzewać, wg Freuda, że jego rzeczywiste potrzeby, pragnienia są odwrotne, a w ten sposób redukuje lęk z powodu niezaspokojenia ich. (nadmierna demonstracja = redukcja własnego niepokoju)

Np. Nadmierne ,,słodzenie komuś”- próba ukrycia odwrotnych emocji w stosunku do drugiej osoby.

+ sublimacja – jedyny mechanizm, który nie powoduje utraty energii !!!

Korzyści ze stosowania mechanizmów obronnych:

Osłabienie bolesnych emocji- nie tylko lęku, ale i wstydu.

Koszty:

1.zahamowanie niektórych obszarów rozwoju psychiki, dezintegracja psychiki.

2.ograniczenie energii EGO (tzw. energochłonność).

3.długotrwałe zmiany w EGO wskutek utrwalenia się mechanizmów obronnych jako form działania, mimo ustania sytuacji konfliktowej.

Konsekwencje:

- w sferze poznawczej, emocjonalnej i motywacyjnej a także sferze relacji z innymi ludźmi; (bo mechanizmy obronne osłabiają EGO)

- sfera relacji z innymi: człowiek spostrzega innych w „krzywym zwierciadle” , przystępuje do kontaktu z uprzedzeniami. Pojawiają się relacje: manipulacyjne, wrogie, ucieczkowe;

Wyparcie zniekształca kontakt z samym sobą! Projekcja utrudnia relacje z innymi !

zniekształcenie siebie zniekształcenie relacji

Ale człowiek musi mieć jakąś obronę, bez niej prowadzi prosta droga do depresji z powodu „nadmiernej szczerości” .

Ale stosowanie mechanizmów obronnych świadczy także o dojrzałości EGO – wszak musi ono zdiagnozować sytuację jako nadmiernie trudną i wybrać adekwatny mechanizm obronny.

EGO MUSI BYĆ DOJRZAŁE:

-mówienie, np. o wyparciu czy sublimacji nie ma sensu na wczesnych etapach życia.

- nie ma wyparcia wtedy, gdy EGO wciąż połączone jest z ID.

- sublimacja zaś nie może zajść, gdy nie będzie adaptacji lub przynajmniej wiedzy o istnieniu wartości społecznych ( SUPEREGO).

UWAGA ! Freud nie mówi o plusach i minusach mechanizmów obronnych!

WYKŁAD 3 (15.10.2013)

1. Poznanie stanowiska wiodącego

2. Poznanie sposobu rozwoju i zmiany osobowości

3. Poznanie metod

Metoda badawcza- sposób weryfikacji danego stanowiska badacza (pomiary przed/po terapii)

Gdy wiemy, że jakieś dane informacje są dla człowieka nieświadome- nie należy o to pytać.

Terapia psychoanalityczna – odrzuca kwestionariusze, narzędzia samowiedzy, NIE MA SAMOWIEDZY!.

Aby stwierdzić psychodynamikę zmian etc. – stworzono metodę projekcyjną (w psychoanalizie). Jest to mechanizm rzutowania własnych potrzeb na zewnątrz. Interpretacja ,,per se”- poprzez własne wnętrze.

Przykłady testów projekcyjnych:

Test plam atramentowych Roschard

TAT/CAT- test apercepcji tematycznej Murray’a

(opowiadanie o obrazku: sposób rozwikłania tej sytuacji- zakończenia dramatyczne/poszukiwanie konstruktywnego zakończenia) [osobne wersje dla kobiet/mężczyzn – aby była łatwa identyfikacja z postacią)

CAT- wersja dla dzieci ze zwierzątkami/ z obecnością dorosłych (nacisk sił zewnętrznych i konflikt dwojga ludzi)

Terapia psychoanalityczna

Całkowite wykluczenie metod samoopisu

Skromniutko:

1. nie tworzyć domorosłych psychoanalityków,

2. to raczej sztuka niż nauka,

3. to musi być terapia głęboka (głęboka przebudowa, zmiana mechanizmów) – zdaniem Freuda: to nie jest poradnictwo! – w psychoanalizie wspólne/ponowne przeżycie tego, co było Raumą, intensywność spotkań + chcemy coś przebudować – np. mechanizmy obronne

Terapia:

• początkowo: psycho-analiza odnosi się do wolnych skojarzeń,

• potem włączono: marzenia senne i czynności pomyłkowe

Metoda wolnych skojarzeń:

• zastąpiła hipnozę

• to forma Breuerowskiej „terapii mówionej”

• wspierana – testem „asocjacji słownych”

• wolne skojarzenia – zakładają ,że człowiek sam z siebie mówi wszystko, co przychodzi mu na myśl, w warunkach bezpieczeństwa. Włącza się ego, coś filtruje i wtedy człowiek może np. usypiać lub jego monolog będzie zablokowany.

Test miał osłabić cenzorski proces ego – trzeba ego zmęczyć. Test rzucał listę różnych słów, na które wymagał natychmiastowej odpowiedzi – to trwało dłuższy czas. Przeplatał między zwykłe słowa, słowa, które wg psychoanalityka odnosiły się do obszarów zablokowanych.

Wielokroć stosując to samo w kółko stwierdzał, że podczas bombardowania słowami, gdy pojawiało się słowo lękotwórcze – następowała albo cisza (skojarzenie przebija się z nieświadomości) albo pacjent wypowiadał słowo, które nawet jego dziwiło.

Pozostałe drogi do nieświadomości:

• sny i czynności pomyłkowe to świadectwo niedostatecznie stłumionych pragnień, (ich analiza)

• trzeba odróżnić dwie płaszczyzny marzenia sennego

• występuje cenzura marzeń sennych (zniekształcenia i język symboli)

Fundament w leczeniu psychoanalizą:

• przekierowanie uczuć z osoby, z którą związane są patologiczne napięcia, na osobę terapeuty

• lecznicza siła przeniesienia –opanowanie konfliktu poprzez jego odtworzenie w warunkach kontrolowanych

• terapeuta tłumaczy: uczucia pacjenta nie pochodzą z obecnej sytuacji i nie dotyczą osoby lekarza, lecz powtarzają to, co się wcześniej choremu zdarzyło (z wcześniejszych przeżyć)

• cel: zmuszenie pacjenta, by zamienił powtórzenie na wspomnienie

Kolejny etap rozwoju terapii:

• koncentracja na okresie dzieciństwa

• powtórne przeżycie, „odegranie” sytuacji z dzieciństwa w towarzystwie terapeuty

• UWAGA: terapeuta nie może mieć „ślepych plamek” nieuświadomionych urazów. Postulat: każdy psychoanalityk sam poddaje się gruntownej psychoanalizie

Najlepszy pacjent:

• ludzie młodzi, średni wiek,

• osoba inteligentna,

• z nieprzymuszoną wolą do leczenia się

Trochę statystyki – Brody, 1970:

• Freud prezentuje 12 przypadków głównych oraz okazjonalnie – 133 przypadki,

• tylko 4 pacjentów było mężczyznami ( a tworzył „męską psychologię),

• 90% leczonych w wieku 12-44 lat,

• prawie wszyscy z wyższych warstw społecznych

Stanowisko Freuda:

• rzadko stosował słowo „wyleczenie”

• raczej – „uwolnienie” - od lęków, kompulsji, obsesji,

• gł. cel psychoanalizy – niesienie człowiekowi pomocy w stawaniu się wolnym…

• „z wszelkich kajdan, czy? te sąpowrozowe, złote czy stalne?... (czy też) Przesiąkłymi najbardziej krwią i łzą- N i e w i d z i a l n e”

WYKŁAD 4 (22.10.2013)- koncepcja FRUSTRACJA – AGRESJA

Inspiracje w myśleniu Freuda u psychologów, którzy nie mieli nic wspólnego z psychoanalizą.

S. Freud po I wojnie światowej- wymyślił teorię dwóch instynktów.

Thanatos- tendencja do bezwzględnego zaspokajania się, wyładowania; to instynkt śmierci. Wymaga rozładowania, bo jest instynktem. Zdrowe ego nie pozwala mu kierować się przeciwko podmiotowi, wtedy następuje przekierowanie instynktu śmierci na zewnątrz, czyli agresja.

1. konsekwencja – doskonałym sposobem redukcji są wojny. Wojny będą zawsze. Jeżeli nie ma wojen na danym obszarze przez dłuższy czas to muszą pojawić się inne formy, sposoby redukcji tego napięcia w społeczeństwie, np. niepokoje społeczne, poszukiwanie kozła ofiarnego, na którym można się wyładować.

Myślenie : agresja jako „dopust Boży” -> by rozładować instynkt.

1. samoagresja- w kategoriach patologicznych. Zdrowe ego nie pozwala, by Thanatos kierował się przeciwko sobie. Czynności patologiczne są oznaką słabości psychiki. (manifestacja słabości psychicznych)

Koncepcja frustracja- agresja : Dollard, Miller, Mowrer, Sears, Doob. Opublikowana po raz pierwszy przez Dollarda i Millera w 1940 r., zdominowała myślenie o agresji w psychologii na 30 lat:

I teza: wystąpienie agresji ma zawsze za przyczynę frustrację.

II teza: Frustracja zawsze prowadzi do agresji. Ta teza bardzo szybko spotkała się z protestem środowiska. Dollard i Miller zanegowali ją już po roku. Negacja dotyczyła „bezwyjątkowości”. Wycofali się z samej „bezwyjątkowości”: Frustracja nie zawsze prowadzi do agresji.

Pytanie I: Nie zawsze? Czyli kiedy?

Odp. Jeśli pobudzenie do agresji jest najsilniejsze, to będzie ona pierwszą z reakcji, która wystąpi po frustracji.

Pytanie II: Od czego zależy pobudzenie do agresji?

Odp.: Im większa frustracja tym większe pobudzenie do agresji.

Pytania III: Od czego zależy wielkość frustracji?

Odp.: Wielkość frustracji zależy od:

• Siły pobudzenia do dokonania sfrustrowanej reakcji;

• Stopnia, w jakim utrudnione jest wykonanie frustrowanej reakcji (wielkość przeszkody): np. jestem umówiona na spotkanie do pracy, psuje mi się auto i :

1. Biorę taxi – spóźniam się 2 min.- mniejsza frustracja

2. W ogóle nie dojadę – wielka frustracja

• Liczby sfrustrowanych ciągów reakcji: badacze ukazali tu zjawisko sumowania się! Frustracja ma tendencję do sumowania się (powiedzieli to jako pierwsi! Mówili: „Nigdy nie masz prawa powiedzieć, że reakcja człowieka jest nieadekwatna do sytuacji/przyczyny. Bo nie wiesz, co człowieka spotkało wcześniej, co wystąpiło, co nim kierowało: blokady wewnętrzne. Możemy zobaczyć jedynie ostatnie ognisko sumującej się frustracji. Dana sytuacja może być kroplą, która przelała skumulowaną czarę goryczy- frustracji”.

Czynniki powstrzymujące (inhibitory agresji) zachowanie agresywne:

+ oczekiwanie kary (z naiwnie interpretowanego prawa efektu) – odkłada się frustracja, chęć agresji bo wie, że czeka go kara, zwiększa się frustracja i możliwość wystąpienia agresji. ;

+ w przypadku agresji nie wystepuje zanikanie zachowania karanego, lecz ZAMIANA formy zachowania (agresja pośrednia) lub przedmiotu agresji (agresja przeniesiona).

AGRESJA:

1. Ukryta – myślenie życzeniowe, myśli, chęci, marzenia agresywne nasyłane w kierunku innej osoby. Nie są dostępne zewnętrznej obserwacji. Nieobserwowalna społecznie, nie podlega ostracyzmowi społecznemu.

2. Jawna – fizyczna. Agresja jawna bezpośrednia : jest w formie fizycznej, jest skierowana przeciwko przyczynie frustracji. Taka agresja najlepiej znosi napięcie pofrustracyjne.

Agresja pośrednia -> + zamiast uderzyć egzaminatora (w efekcie ostatecznej frustracji) naopowiadam o nim niestworzone plotki. (zmiana formy zachowania)

Agresja przeniesiona -> + zamiast uderzyć egzaminatora (w efekcie ostatecznej frustracji) kopnę krzesło. (przeniesiona na krzesło- bardziej akceptowana społecznie)

Powstrzymanie się przed agresją nie niweluje stopnia frustracji:

- albo przeniesienie

- albo bezpośrednia

Samoagresja:

Teza 1: Pobudzenie do samoagresji powinno być silniejsze wówczas, gdy jako przyczyna agresji postrzegana jest własna osoba, niż wtedy, gdy przyczynę tę dostrzega się w jakichś czynnikach zewnętrznych. Jest to spójne i logiczne z koncepcją.

Teza 2: Powstrzymywanie bezpośredniej agresji powinno kierować ją w większym stopniu przeciwko sobie wówczas, gdy czynnikiem powstrzymującym są własne zasady lub sumienie, niż wtedy, gdy jest nim jakieś oddziaływanie zewnętrzne.

Teza 3: W danych warunkach samoagresja będzie stosunkowo niepożądanym rodzajem zachowania się, które nie pojawi się dopóty, dopóki inne sposoby zachowania się nie będą bardziej zagrożone karą.

W tych 3 tezach nie ma patologii, wszystkie są spójne.

Redukcja napięcia agresywnego poprzez wykonywanie agresji- zjawisko katharsis

Bandura zwrócił uwagę na alogiczność takiej sytuacji. Musiał wstępnie poszukać mechanizmów psychicznych ukazujących bezsens tej sytuacji. Zwrócił uwagę na zjawisko odwrotne „disinhibicję” agresji. Zrobiłem bardzo wiele złego zachęcając ludzi do np. kopnięcia w sytuacji zdenerwowania lalki. Powiedział, że ludzie mają dużo oporów przed uderzeniem człowieka, by przekroczyć odrębność fizyczną drugiego człowieka. Opór jest największy w przypadku pierwszego uderzenia. Za każdym razem ten opór jest mniejszy. Prowadzi do zjawiska disinhibicji ( ten mechanizm disinhibicji jest w grach, szkoleniach komandosów).

Bandura przeprowadził olbrzymie badania na kilku tysiącach agresywnych, wczesnych nastolatków. U podłoża tego badania leżała koncepcja frustracja- agresja. Uznał, że zachowują się agresywnie, ponieważ w domu spotkali się z frustracją i dlatego teraz się tak zachowują. Na podstawie tych badań w roku 1968 pojawiła się książka „Agresja w okresie dorastania” –Bandura, Watters. W niej pokazał, że koncepcja ta jest zupełnie nieuniwersalna!

Koncepcja frustracja- agresja pokazuje dobry pomysł, ale tylko jednego rodzaju agresji – o agresji emocjonalnej, jest ona wszystkim dobrze znana, zrozumiana, bo każdemu z nas się zdarzyło agresywnie zachować. Agresja ta jest celem samym w sobie- ma spowodować spadek napięcia. Bandura wykazał, że osoby badane nie wykazywały podniesionych emocji, tam agresja była tylko środkiem do uzyskania czegoś!!! Nazwał ten rodzaj agresji, o której nie mówi frustracja- agresja, AGRESJĄ INSTRUMENTALNĄ, BO JEST ONA ŚRODKIEM DO DOWOLNEGO CELU!!! Koncepcja F- A jest słuszna, ale nieuniwersalna!

WYKLAD 5 (29.10.2013 r.)

2 zasadnicze pojęcia:

• INDYWIDUALIZACJA – to stan, w którym odczuwamy swoją odrębność, odróżniamy się od innych, spostrzegamy siebie jako jedynych w swoim rodzaju.

• DEINDYWIDUALIZACJA – to stan opozycyjny do powyższego, w którym stajemy się mniej świadomi (lub relatywnie nieświadomi) samych siebie i swoich osobistych standardów zachowania. Występują wtedy zachowania opisywane jako „poza twoimi właściwościami”.

Dwie zmienne sytuacyjne (które redukują świadomość naszej odrębności i w ten sposób kreują stan deindywidualizacji):

• ANONIMOWOŚĆ- olbrzymie eksperymenty naturalne Zimbardo- zasadniczo prosta do przewidzenia, nietrudna analiza porównawcza ludzi z dużych miast (duża anonimowość) i z małych miast (mała anonimowość). Pozostawił samochód z otwartymi drzwiami:

- w Bronx : Philip Zimbardo postanowił w 1969 roku przeprowadzić niecodzienny eksperyment. Zaparkował samochód w cieszącej się złą sławą nowojorskiej dzielnicy Bronx. Ściągnął tablice rejestracyjne, podniósł maskę samochodu i zaczął obserwować z ukrycia rozwój wypadków. Po 7 minutach jakaś rodzina wymontowała akumulator. Po kilku godzinach samochód był już rozebrany na części. Drugie auto Zimbardo postawił w zamożnej dzielnicy miasteczka Palo Alto

Przez 3 dni stało ono nietknięte, a gdy zaczął padać deszcze pewien przechodzień zamknął nawet maskę. Dopiero, gdy psycholog Zimbardo wybił młotkiem szybę w samochodzie, rozpoczęły się akty wandalizmu. Zimbardo dowiódł, że anonimowość dużego miasta i drobne akty wandalizmu prowadzą do eskalacji destrukcyjnych zachowani. 

- mała społeczność – samochód został nietknięty.

(wolni od kontroli , ,,za maską”)

• ZMNIEJSZONA LUB ROZŁOŻONA ODPOWIEDZIALNOŚĆ

• GRUPA – TŁUM (brak organizacji, łatwiej wchodzimy w stan deindywidualizacji)

• POBUDZENIE, PODNIECENIE- nie tylko środki psychotropowe ale np. magnetyzujący mówcy, jak Hitler: podniecenie deindywidualizujące

• NOWOŚĆ SYTUACJI- proces modelowania- nie wiadomo jak się zachować, przejmujemy zachowania innych osób.

• ZMIENIONE STANY ŚWIADOMOŚCI (deindywidualizacja- czyny aspołeczne/antyspołeczne)

Eksperyment naturalny, w którym Zimbardo chciał określić wagę czynników sytuacyjnych, odbył się w noc hallowenową. Eksperymentator ukrył się w domu, do którego dzieci przychodziły straszyć. Wraz z gospodarzem witał dzieci. W II zaciemnionym pokoju na stole stały 2 miseczki z monetami i cukierkami.

Procent dzieci, które wzięły dodatkowy cukierek lub/i monetę (Deiner, 1976):

• Warunki - % Dzieci

• Nie- anonimowe

• Pojedyncze dziecko(proszone o przedstawienie się) 7.5

• Grupa dzieci - działa czynnik grupy 20,8

• Anonimowe

• Pojedyncze dziecko- czynnik deindywidualizacji 21,4

• Grupa dzieci- anonimowość 57,2

• Wyznaczona odpowiedzialność

• Nikt nie jest anonimowy 10,5

• Tylko lider zidentyfikowany 27,3

• Wszyscy anonimowi 80

Zimbardo ukazał, że deindywidualizacja prowadzi przede wszystkim do zachowań antyspołecznych/aspołecznych np. podczas demonstracji- zmrok : formowanie się kolumn trwa długo a oni się wzajemnie nakręcają.

Zaczęto zwracać uwagę na to ,że :

- jedynym sposobem uzyskania pomocy od gapiów jest dokonanie aktu indywidualizacji jednej osoby. To jest jedyna forma zwiększająca nasze szanse na uzyskanie pomocy;

- nie jest winny człowiek a dana sytuacja.

Czy deindywidualizacja prowadzi wyłącznie do zachowań aspołecznych, antyspołecznych, wrogich, przestępczych?

Teoretycznie NIE- ma szansę prowadzić do zachowań pozwalających na ukazanie emocji afirmacyjnych, ciepłych, życzliwych, nawet świadomie odczuwanych w różnych sytuacjach, które są blokowane przez normy, wartości społeczne, np. objęcie obcej osoby.

Eksperyment naturalny II:

Ochotników studentów zgrupowano w 18m pokoju- całkowita ciemność, osoby wchodzące były prowadzone przez ciemny korytarz. Nikt nikogo i nic nie widział. Mieli przebywać ze sobą przez 2 godziny- nie ma żadnych znaczących reguł. Filmowano ich – później z nimi rozmawiano. Zachowania ich zostały porównane z wypowiedziami osób z II warunku (w pokoju było jasno).

Procentowa częstość zachowań w warunkach ciemno/ jasno (Gerger, 1980):

Zachowanie: ciemno jasno

- dotykanie się przypadkowo 100 5

- dotykanie się celowe 90 0

- wzajemne ściskanie się, obejmowanie 50 0

- pobudzenie seksualne 80 30

- ruch ku środkowi pokoju 90 15

W rozmowach studenci z ciemnego pokoju podkreślali, że doszli do takiej zażyłości do jakiej po wielu latach znajomości nie doszli.

Teoria osobowości- uwrażliwia, że istnieją zmienne sytuacje o tak wielkiej sile, że prawie wszyscy mogą jej ulec (to jest właściwie zjawisko deindywidualizacji!).

WYKLAD 6 (05.11.2013 r.)- Jak ewoluował behawioryzm?

Ile lat dominował? Ile czasu, kiedy odszedł od stanów wewnętrznych?

• Behawioryzm ortodoksyjny

J.B.Watson, 1913 – manifest Watsona; 1924 (pierwsza monografia) (kiedy odbył się eksperyment z małym Albertem?- 1920),

• osobowość – to końcowy efekt naszego systemu nawyków

• Behawioryzm radykalny – dopuszczał istnienie stanów wewnętrznych ale brak funkcji przyczynowej

B.F.Skinner, lata 1940-70; (podejście funkcjonalne, procesualne)

• osobowość to proces nabywania nowych zachowań

Entuzjazm behawiorystyczny przygasa … :

• Behawioryzm społeczny – wpływanie na doświadczenia, samoocenę, przekonania. Artur Staats, lata 70.

• Teorie społecznego uczenia się:

- Julian Rotter

- Albert Bandura

• model determinizmu zwrotnego

Bandura i Rotter nie byli współpracownikami.

Pytanie badawcze: Na czym polega poszerzenie/odejście od paradygmatu behawiorystycznego?

Punkty wyjścia:

- pierwsza konsekwencja poglądów behawioryzmu, przełożona na obszar teorii osobowości (był pod wrażeniem metodologii, czystości)

- środowisko wpływa na zachowanie (to prawda, że środowisko wpływa na zachowanie, ale zachowanie wpływa też na środowisko)

Zbytnie uproszczenie:

- To prawda, że środowisko wpływa na zachowanie ale zachowanie również wpływa na środowisko = to determinizm wzajemny

- Potencjalna sytuacja – zbiór obiektywnych bodźców (dla Skinnera: to wszystko)

Dla Bandury: na jej podstawie można wykreować sytuację (np. podejście osoby- wpływa na zachowanie innych)

MY wpływamy na środowisko:

- sytuacja rzeczywista (determinizm)

- Osobowość jako interakcja między środowiskiem, zachowaniami a procesami psychicznymi.

Typowo ludzkie procesy psychiczne (CZŁOWIEK NIE JEST wielkim szczurem), to procesy poznawcze, związane z wyobrażeniami (obrazami) i posługiwaniem się mową.

CREDO BANDURY (1977):

• „Wiele aspektów funkcjonowania osobowości wiąże się z interakcją jednostki z innymi ludźmi, toteż adekwatna teoria osobowości musi uwzgledniać kontekst społeczny, w którym dane zachowanie zostało przyswojone i utrzymuje się”

• „Teoria społecznego uczenia się stara się wyjaśnić zachowanie człowieka w kategoriach ciągłej, wzajemnej interakcji pomiędzy determinantami poznawczymi, behawioralnymi i środowiskowymi. W tym procesie wzajemnego determinizmu zawarte są zarówno możliwości wpływania przez ludzi na swój los, jak i granice kierowania sobą.

• Ta koncepcja ani nie sprowadza ludzi do bezsilnych obiektów sterowanych przez siły zewnętrzne, ani też nie przyjmuje, że mają oni całkowitą swobodę.

• Człowiek i jego środowiska są czynnikami determinującymi siebie wzajemnie”

• Poniżej : model determinizmu zwrotnego Bandury :

Jawne zachowanie – postać werbalna, decyzja, odmowa

Czynniki zewnętrzne- nagrody i kary, jawne nagrody np. rakietka

Czynniki wewnętrzne- przekonania, procesy myślowe, oczekiwania. Powodują, że mamy umiejętność antycypacji wydarzeń, przewidujemy przyszłe wypadki; tym różnimy się od zwierząt.

Te 3 czynniki wewnętrzne (przekonania, procesy myślowe, oczekiwania) przenoszą nas na:

1. Perspektywę przyszłościową – mogę przewidywać ją

2. Behawioryzm: do perspektywy przeszłościowej (znam/nie znam/było/nie było – liczy się odwołanie do doświadczenia)

3. Ważne pojęcia, które wskazują na subiektywny odbiór siebie i świata (przekonania i oczekiwania głównie Julian Rotter)

Pojęcia wiodące u A. Bandury: procesy myślowe, przekonania. Bandura: pierwszy kognitywista, psycholog poznawczy- za takiego się uważa

Pierwsze, jakościowe „poszerzenia”:

• Samoregulacja

• Uczenie się obserwacyjne

Nagrody i kary:

• Niekoniecznie są to czynniki zewnętrzne. Wprowadził pojęcie SAMOREGULACJI (kontroli własnego zachowania). Odbywa się na drodze : samoobserwacji, porównania zachowania do wyznawanych standardów, samoocena (samo odpowiedź- jak się sprawdziłem w stosunku do własnego standardu) = autoaprobata/autokrytyka

• SAMOREGULACJA- KIEROWANIE ZACHOWANIEM ZE WZGLĘDU NA SWOJE STANDARDY I W WYNIKU TEGO WYMIERZAM SOBIE AUTONAGRODĘ/AUTOKRYTYKĘ.

• Samoregulacja (kontrola własnego zachowania), 3 kroki: samoobserwacja, porównanie do standardu, samoocena.

• Autoaprobata i autokrytyka.

• Konieczne są jakieś kryteria: np. z czego jestem dumna, a co jest powodem mojego wstydu.

• Te kryteria nabywam drogą warunkowania (Skinner: wzmacnia inny człowiek/A. Bandura- sam się może wzmocnić) – przejmujemy standardy rodziców i uczmy się obserwacyjnie (w behawioryzmie: gdy osoba dostawała wzmocnienie TYLKO). Badura poszerza drogi uczenia się (w tym także agresji)- był on opozycją nadmiernego upraszczania spraw przez behawioryzm. np. dziecko gdy słucha rozmów- uczy się wtedy mówić (metoda obserwacyjna – uczenie się obserwacyjne)

Jeśli widzisz zbyt często powody do samokrytyki:

1. Odnośnie samoobserwacji – poznaj siebie!

2. Jeżeli chodzi o standardy – upewnij się, że normy nie są zbyt wysokie. Nie nastawiaj się na porażkę! Z drugiej strony standardy, które są zbyt niskie są bez znaczenia, bezużyteczne.

3. Jeśli chodzi o auto- stosuj jak najczęściej samonagrody (od pójścia na lody, po świętowanie zwycięstw), nie rozpamiętuj swoich porażek!

Uczenie się obserwacyjne

Świat potencjalnych modeli się powiększył- telewizja, gazety. Jesteśmy w sytuacji ,gdy modele zaczynają walczyć o naszą uwagę.
(także agresji) – kolor czerwony opisuje już wykonanie

Cztery kroki wg Bandury:

1.model musi przyciągnąć uwagę (dla dzieci – model „z wigorem”)

2.trzeba zapamiętać zachowanie modela ( im częstsza ekspozycja – tym łatwiej bo mniejszy wysiłek w zapamiętywaniu),

3.musimy mieć możliwości wykonania tego zachowania: zdolności, warunki, rekwizyty,

4.musimy oczekiwać, że zachowanie prowadzi do nagrody lub uniknięcia kary

Wykład 6 (12.11.2013 r.)

Eksperyment Bandury o uczeniu się agresji: ukazał nie uniwersalność F-A.

Dzieci w wieku przedszkolnym: 66 osób, po równo chłopców i dziewczynek. Oglądali przejaw agresji wobec lalki Bobo, który to przejaw agresji wykonywany był przez dorosłego modela.

2 sytuacje badawcze:

1. Dzieci nie widziały żadnego zakończenia

2. Model dostał nagrodę lub karę

Wnioski: można mieć mnóstwo zachowań wyuczonych, ale można ich nie przejawiać, nie wykonywać. Aby zachowanie wyuczone zostało wykonane, musi być ku temu motywacja.

Modelowanie zachowań typowych dla określonej płci:

• Dzieci (8-9 lat) chętniej imitują zachowania tej samej płci.

• Zachowania innych wywierają na dziecko (określonej płci) tym silniejszy wpływ, im więcej osób tej samej płci je przejawia.

Wszyscy jesteśmy modelami!

Autoskuteczność:

• (self-efficacy) to przekonanie człowieka co do możliwości poradzenia sobie w określonej sytuacji . Zależy od 4 zasadniczych czynników:

• Moich rzeczywistych osiągnięć, (im wyższe osiągnięcia, tym bardziej uważam, że w podobnym obszarze sobie poradzę. Ale czasem takie osiągnięcia są niewielkie, np. rzucanie palenia jest łatwe, robiłam to już ze 100 razy).

• doświadczeń zastępczych, czyli doświadczeń innych ludzi, naszych modeli. „Jeżeli jej się udało to ja też chociaż spróbuję”- stanowi klasyczny przykład podnoszenia własnej skuteczności na drodze doświadczeń zastępczych.

• rejestrowanych reakcji emocjonalnych i fizjologicznych.

• kształtuje je słowna perswazja innych ludzi. Poczucie własnej skuteczności ma – zdaniem Bandury – ogromne znaczenie dla działań człowieka. Wpływa na wielkość zainwestowanego wysiłku, wytrwałość w dążeniu do celu, ogólny koloryt reakcji emocjonalnych.

Autoskuteczność:

• to przejaw wiary w siebie w odniesieniu do konkretnego zadania, chociaż późniejsze prace osób korzystających z jego dorobku próbowały określić uogólnione poczucie autoskuteczności.

• redukcja lęku uprzedmiotowionego (fobii) czy uzależnienia oraz utrzymanie stabilności pożądanych zachowań,

• co wskazuje na zasadność wykorzystania w procesie terapii sposobów kształtowania i rozwijania autoskuteczności.

• poczucie własnej skuteczności zdaje się mieć istotny wpływ na poziom wykonywania tych zadań, które wymagają opanowania negatywnych, „obawowych” emocji co do subiektywnie szacowanych szans realizacyjnych. To sól motywacji.

WYKLAD 7 (12.11.2013)- O narzekaniu i jego skutkach wg Wojciszke”

Różnice kulturowe co do norm wyrażania zadowolenia:

• Norma afirmacji: trzeba być zadowolonym i szczęśliwym (lub przynajmniej na takiego wyglądać)

• Norma keep smiling: bycie szczęśliwym nie jest obowiązkiem, ale nie wolno być nieszczęśliwym

• Norma „narzekania” – wypada być nieszczęśliwym lub przynajmniej na takiego wyglądać. TO MY!

„Polskie” narzekanie:

• Przekonanie, że my, Polacy narzekamy od „często” do „niemal bez przerwy” podziela 95% rodaków,

• Tylko 20% uważa, że można głośno mówić o swoim szczęściu

SKŁADOWE KULTURY NARZEKANIA:

1. norma nakazująca doświadczać świat społeczny jako zły:

• ludzie są niegodni zaufania,

• porządek społeczny jest niesprawiedliwy i krzywdzący,

• ja sam jestem ofiarą złych ludzi i instytucji

2.norma negatywnego spostrzegania własnych stanów:

• Jak się Pan/Pani dzisiaj czuje? – normą jest mówić źle i czuć się źle (badania Czapińskiego)

• UWAGA: nastrój faktycznie spada PO NARZEKANIU ( my wierzymy we własne deklaracje emocjonalne)

3. rytuały narzekania:

• spotkania rodzinne czy towarzyskie jako licytacja komu gorzej i kto ciężej zachorował,

• takie rytuały są naszym sposobem nawiązywania głębszych kontaktów społecznych (Badania: rozmowa dwóch osób)

Skutki kultury narzekania= pułapka negatywizmu

• tracimy zdolność dostrzegania i cieszenia się z pozytywnych aspektów świata społecznego, gdyż narzekanie inicjuje błędne, samosprawdzające się koło

Nawykowe narzekanie nie przynosi ulgi – pogarsza nastrój, gdyż:

• a) wierzymy w to, co mówimy,

• b) koncentracja na negatywnych emocjach nasila ich przeżywanie

• Ulgę daje „wyrzucenie” traumy

Narzekanie prowadzi do:

• samopodtrzymywania się negatywnych przekonań o świecie (wybiórcze spostrzeganie). To obniża z kolei poziom zaufania do ludzi (w Polsce drastycznie niski) i skłonność do działania na ich rzecz.

• Zwłaszcza osłabia to naszą zdolność do wspólnego budowania mitów uzasadniających porządek społeczny

Narzekanie może prowadzić do spadku naszej skuteczności.

• Natrętne myślenie o doznanych krzywdach przeszkadza w realizacji nowych zadań.

• Czarna wizja świata towarzysząca narzekaniu obniża subiektywne szanse powodzenia

• Gdy nie widzimy szans, mniej się staramy i mniej zdobywamy. Potwierdza się wtedy nasze przekonanie, że nie warto się starać!

Samospełniające się proroctwa…:

• ’działają w obie strony …gdy widzimy szanse, bardziej się staramy i więcej zdobywamy.

• Ta sama szklanka dla jednego jest w połowie pusta, dla innego wciąż do połowy pełna. Jesteśmy narodem, który uporczywie koncentruje się na pustej części szklanki.

WYKŁAD 8 i 9 (19.11.2013 r.)

Punkt wyjścia – różny u Bandury i Rottera

Julian Rotter- myślał o poczuciu kontroli – jest to właściwość osobowościowa, coś generalne, sumuje się z różnych sfer.

Julian Rotter- zachowanie potencjalne

Pięć podstawowych założeń teorii Rottera:

1. Zachowanie człowieka jest efektem integracji czynników środowiskowych i personalnych.

2. Ludzka osobowość podlega procesowi uczenia się, może być zmieniana lub modyfikowana tak długo, jak długo ludzie zdolni są do uczenia się.

3. Osobowość ma podstawową stabilność.

4. Motywacja jest wyznaczana przez stawiane sobie cele.

5. Ludzie są w stanie przewidywać wydarzenia, a więc są w stanie zmienić swoje środowisko, jak i osobowość.

Przewidywanie zachowań (wydarzeń)

• Zachowanie potencjalne (in. przewidywanie wydarzeń) jest prawdopodobieństwem tego, że dane zachowanie pojawi się w konkretnej sytuacji.

• Co determinuje siłę zachowania potencjalnego?

Zachowanie potencjalne to iloczyn/kalkulowanie oczekiwań i wartości wzmocnień

Obliczam prawdopodobieństwo tego, że dane zachowanie przyniesie rezultat w postaci pewnego wzmocnienia i kalkuluje wartość tego wzmocnienia dla mnie.

Zachowanie potencjalne:

• Zachowanie potencjalne= oczekiwania oraz wartość wzmocnienia

• Obliczamy prawdopodobieństwo tego, że dane zachowanie przyniesie rezultat w postaci pewnego wzmocnienia i kalkulujemy wartość tego wzmocnienia dla nas.

• Na tej podstawie wykonujemy dane zachowanie – bądź nie

Oczekiwania:

• to nasze oszacowania tego, czy dane zachowanie przyniesie nam sukces….

• bazują na naszych doświadczeniach…. (z daną klasą sytuacji)

• stanowisko Rottera -”jeżeli ludzie zwykle są wzmacniani za określone zachowania, to ich oczekiwania, że to zachowanie przyniesie sukces w przyszłości, będą bardzo wysokie”

Gdy sytuacje się powtarzają:

• wypracowujemy dużą dozę zaufania co do własnych oczekiwań…….

• GDY sytuacje są NOWE, próbuję włączać jakiś mechanizm generalizacyjny

- oczekiwania bazują na doświadczeniach z podobnymi sytuacjami.

-oczekiwania prowadzą zatem do względnie stałych wzorców zachowań.

Według Rottera stałość ludzkich zachowań jest rezultatem dobrze określonych, stabilnych oczekiwań ( a nie – doświadczeń). W zupełnie nowych sytuacjach człowiek kieruje się zgeneralizowanym oczekiwaniem

Ludzi można ustawić/uporządkować na pewnym continuum, którego jeden kraniec stanowi zgeneralizowane oczekiwanie, że to co mnie w życiu spotyka zasadniczo zależy ode mnie.( wewnętrzne umiejscowienie kontroli, poczucie kontroli wewnętrznej, wewnątrzsterowne) .

Wewnątrzsterowni- bardziej czerpią informację z porażek, niepowodzeń

Drugi kraniec- zgeneralizowane oczekiwanie, że to co mnie spotyka w życiu zależy zasadniczo od czynników zewnętrznych, np. los, pech, szczęście, Bóg. (Rotter określił to jako ulokowanie zewnętrzne, poczucie kontroli zewnętrznej, zewnątrzsterowne).

Zewnątrzsterowni- koncentrują się na tym co wpływa a nie na sobie (konstrukt subiektywny)

(IE) – Rotter skonstruował narzędzie badawcze, które umiejscawia człowieka, w kierunku któregoś krańca. Im wyższy wynik, tym większa kontrola wewnętrzna. Rotter nie interesował się jeszcze odpowiedzią na pytanie: „Co to znaczy, że ja mam wpływ na los? Co konkretnego we mnie ma wpływ na moje życie” (To jest BARDZO WAŻNE PYTANIE !!!!).

Dzięki jego poglądom:

- zaczęto ogrom procesów badawczych: odporność na stres etc. Próbowano to tłumaczyć poczucie kontroli i jego umiejscowieniem

ALE.. stwierdzono ,że błąd tkwi w narzędziu badawczym!

1. Jest monotonne, ale dotyczy wielu sfer przekonań: sfera polityki, edukacji, zawodowa, relacji z ludźmi = OGÓLNA FILOZOFIA ŻYCIOWA

2. Rotter popełnił błąd poprzez próby ogólnego diagnozowania poczucia kontroli jako właściwości osobowościowej (ale mu nie wyszło ). Traktował ją zadaniowo. Wynik jest uśredniony z różnych sfer.

3. Możliwe, że istnieją takie osoby, które mają zgeneralizowane oczekiwania ALE jest mało takich osób.

Podrzucono idee traktowania całościowego – zaczęto tworzyć narzędzie specyficzne

Np. I. E pracy ; I.E młodzieży szkolnej

PRZYJRZEĆ SIĘ NARZĘDZIU!!! W PREZENTACJI MULTIMEDIALNEJ

Osoby wewnątrzsterowne do zewnątrz sterownych (PROGNOZA!):

- lepiej znoszą sytuacje trudne

- lepsi uczniowie i pracownicy

- bardziej odpowiedzialni

- lepiej się uczą na błędach

Zewnątrzsterowni: zwracają uwagę na obszar, gdy błąd- koncentracja na spektrum zewnętrznym.

W istocie to, czy ktoś jest wewnątrzsterowny lub zewnątrzsterowny zależy od dotychczasowych doświadczeń (np. regularności/braku regularności kar)

Przykład:

• Z kim Karol umówi się na spotkanie?

• Karol uważa, że istnieje:

• wysokie prawdopodobieństwo, iż Alicja zgodzi się na to spotkanie,

• b. małe –że Barbara wyrazi zgodę

• Jednak Karol decyduje się poprosić pierwszą Barbarę

• DLACZEGO?

Wartość wzmocnienia:

• bo randka z Barbarą stanowi dla niego wzmocnienie o większej wartości.

• Rotter definiuje wartość wzmocnienia jako stopień preferencji danego wzmocnienia nad pozostałymi

• Można wskazać relatywnie stabilne różnice interindywidualne w generalnym preferowaniu pewnych wzmocnień nad innymi

Stałe wzorce zachowań…:

• są także pochodnymi względnie stabilnych oszacowań, że pewne nagrody są istotnie wartościowe- np.. pewni ludzie dążą do osiągania celów ambitnych, nawet jeśli prawdopodobieństwo osiągnięcia jest małe.

• wyjaśnienie: konsekwentnie wysoka wartość przypisywana osiągnięciom

Niezależność gł. zmiennych:

• z samego faktu, że dane wzmocnienie ma dużą wartość dla ciebie , nic nie wynika dla twoich oczekiwań, co do osiągnięcia tego wzmocnienia

Co potrzebujemy wiedzieć, aby przewidzieć, jak osoba zachowa się w danej sytuacji?

Kalkulacje osobiste (NA PODSTAWIE WŁASNYCH WARTOŚCI/OCZEKIWAŃ):

Opcja	Rezultat możliwy	Oczekiwania	Wartość	Zachowanie potencjalne
Odeprzeć odrazę	Przeprosiny	wysokie	Wysoka	WYSOKIE
Prośba o pomoc, użalanie się	Drwiny, śmiech	przecietne	Bardzo niska	NISKIE
Opuścić imprezę	Poczuję się jak głupiec	wysokie	niska	przeciętne
Uderzyć w twarz	Krew z nosa	niskie	Bardzo niska	NISKIE

Podsumowanie porównawcze:

1. J. Rotter: poczucie kontroli dotyczy przeświadczenia czy czyjś los zależy od własnego działania czy od sił zewnętrznych

2. A. Bandura: Człowiek może działać na różnym poziomie wydajności (postrzeganie własnej skuteczności)

Tworzą grupę teorii motywacji:

- teorie odnoszące się do subiektywnych przeświadczeń/oczekiwań

• Czy potrafię to zrobić?

Jeśli ludzie odpowiadają ,,tak”- to działają ,,lepiej”

Natomiast ten subiektywny odbiór- nie może zbytnio odbiegać od danych receptorowych!

Wykład 10 i 11 (26.11.2013 i 03.12.2013) – Modyfikacja zachowania : nurty uczeniowe używają terminu ,,terapia”

Modyfikacja:

Przeświadczenie behawiorystów:

• natura ludzka jest prosta i racjonalna,

• Zachowania mają jasny, wytłumaczalny sens,

PROBLEM: w jaki sposób podstawowe zasady warunkowania mogą wyjaśnić zachowania „irracjonalne”, np.. fobie?

• J.B. Watson – eksperyment z małym Albertem – demonstracja, jak pozornie „irracjonalne” zachowania mogą kształtować się na drodze zwykłych procedur warunkowania.

• Inne zachowania (fobie) – ta sama droga….

• Możemy nie zarejestrować zjawiska, gdy takie bodźce jak wąż czy most wystąpiły łącznie z już istniejącymi naszymi lękami,

• MOGŁO TO BYĆ JEDNORAZOWE POŁĄCZENIE oraz – bez udziału naszej świadomości (wczesne dzieciństwo)

PROBLEM INTERPRETACYJNY:

• skojarzenia wytwarzane w procesie warunkowania klastycznego powinny zanikać, jeśli nie są utrwalane, a pojawiły się np. – tylko raz.

• Dlaczego w takim razie FOBIE nie zanikają samoistnie?????

ANALIZA ZACHOWANIA OSOBY BOJĄCEJ SIĘ JAZDY WINDĄ

zachowanie:

- unikanie bodźca lękorodnego,

- ucieczka (uniknięcie) działa jako nagroda

- i tak wiele razy….

ODPOWIEDŹ:

- warunkowanie klasyczne odpowiada za proces POWSTANIA FOBII,

- warunkowanie instrumentalne odpowiada za proces UTRZYMYWANIA SIĘ FOBII.

KONKLUZJA: Zachowania „irracjonalne” są rezultatem procesu uczenia się, jeżeli zaakceptujemy tezę, że problemy z zachowaniem stanowią rezultat nieprawidłowych doświadczeń zdobytych w procesie warunkowania, to musimy przyjąć kolejną tezę:

• zachowania „irracjonalne” mogą być zmienione wg. tych samych zasad warunkowania!

Procedury modyfikacji zachowania:

a) są czasochłonne – niekiedy trwają do kilku lat,

b) zainteresowanie terapeuty dotyczy zmiany (wyeliminowania, zmniejszenia częstotliwości) ściśle określonych zachowań,

c) terapeuta nie zajmuje się określeniem przyczyn zachowań

Specyfika modyfikacji….:

• DLA innych stanowisk terapeutycznych zachowanie jest SYGNAŁEM o jakimś problemie,

• DLA modyfikatora zachowanie jest PROBLEMEM (albo ma zniknąć, albo stać się bardziej adekwatne do wymogów sytuacji)

Modyfikacja zachowania z wykorzystaniem zasad warunkowania klasycznego:

• Desensytyzacja (uniewrażliwienie)- Wolpe, 1958,

• IDEA- zastąpić stare skojarzenie pomiędzy bodźcem lękorodnym a lękową odpowiedzią nań – nowym skojarzeniem tego bodźca z czymś, co działa jako nagroda (często – relaksacja) : kojarzenie bodźca negatywnego z pozytywnym.

Uwrażliwienie- ma 3 etapy:

Etap 1: Poznanie bodźców i sytuacji, które wywołują lęk (agresję, samoagresję, itp.), wspólne układanie hierarchicznej listy bodźców – to warunek uniewrażliwienia

Etap 2: Terapeuta poszukuje określonych sytuacji (dóbr), które mają wartość nagradzającą i mogą zneutralizować reakcję lękową, często - relaksacja

Etap 3:

• właściwa desensytyzacja,

• terapeuta zestawia bodźce lękotwórcze z sytuacjami neutralizującymi ( wg. listy bodźców)

• WYSOKA SKUTECZNOŚĆ, często – czasochłonność.

• Zauważmy- wyucza zmiany spostrzegania danego bodźca – z awersyjnego na nagradzający

Terapia awersyjna:

• KIEDY?

- gdy bodźce szkodliwe dla zdrowia, niebezpieczne lub nieakceptowane społecznie są bardzo silnym wzmocnieniem pozytywnym dla konkretnego człowieka.

Modyfikacja zachowania z wykorzystaniem zasad warunkowania instrumentalnego:

• precyzyjne określenie modyfikowanego zachowania (,, O co chodzi?”; ,,O jakie określone zachowanie chodzi?”= co w zachowaniu przedmiotowym)

• ustalenie, z jaką częstotliwością pojawia się niepożądane zachowanie w istniejącym systemie wzmocnień, (nagrody i kary) . Rejestracja istniejącego systemu nagród i kar. (Bandura: był głównie za rejestracją poprzez filmowanie i następnie wspólne omówienie) UWAGA: największym wzmocnieniem dla niegrzecznego dziecka jest uwaga rodzica . Przykład: Gdy dziecko krzyczy, zachowuje się w sposób niewłaściwy- rodzice zwracają na nie uwagę: jest to myślenie Bandury zapoczątkowane przez Skinnera [gdy dziecko woła mamę- normalnie: nie reaguje; głośniej- reaguje i później się to utrwala i ogólnie się głośniej komunikują = wzmocnienie]

• zmiana systemu nagród i kar [zadanie terapeuty: nauczyć zjawiska nagrody- zainteresowanie rodziców] (np. smutna buźka- nie ma wieczorynki, czytania bajki z mamą. Nie stosujemy kar fizycznych (behawioryści: kara to NIGDY nie agresja- bo wówczas zaszłoby zjawisko społecznego uczenia się), a np. odsyłamy dziecko do bezpiecznego, nudnego pokoju: brak zabawek, innych przedmiotów. Dziecko ma siedzieć samo, my je ignorujemy (największa kara). Za dobre zachowanie naklejamy np. gwiazdki, za większą ilość gwiazdek – jakaś większa nagroda, np. pójście do kina)

• terapia Bandury (dzieci agresywne) – błędny system rodzicielskich wzmocnień

• wzmacniano zainteresowaniem rodziców zachowanie agresywne, wycofywano zainteresowanie, gdy dziecko było spokojne, pogodne, TO JEST BŁĄD

Gospodarka żetonowa (ekonomia punktów- za pozytywne zachowanie przyznawany symbolicznie żeton)

• zmiana większej liczby zachowań niepożądanych u wielu osób jednocześnie

• Bandura, 1973 – zakład poprawczy (i inne instytucje),

• cały system oparto na wzmocnieniach pozytywnych, indywidualnej inicjatywie, odpowiedzialności za swoje postępowanie

• problem- nieupatrywanie związków pomiędzy moich zachowaniem a konsekwencjami

Metody obserwacji:

• Przemyślmy…..własne niepożądane nawyki!

• Prawdopodobnie: obgryzasz paznokcie, przeklinasz, za dużo mówisz, za dużo palisz, (inne- jakie? lub- niewłaściwe skreślić),

• Poszukujesz profesjonalnej pomocy u terapeuty behawioralnego

Pytanie:

• JAK CZĘSTO ANGAŻUJESZ SIĘ W TO ZACHOWANIE?

• SPRAWA KARDYNALNA: zdobycie jak najwięcej informacji o zachowaniu (jak często, w jakich okolicznościach?)

Jak zdobywać informacje?:

• Metoda obserwacji bezpośredniej: wideofilmowanie, próbki zachowań, polecenie grania roli,

• Samoobserwacja –obserwacja i zapisywanie informacji o swoim zachowaniu w określonym odcinku czasowym (niekiedy- zadziwienie, gdyż próbując schudnąć jem bez opamiętania wtedy gdy: oglądam telewizor lub jestem sam)

Samoobserwacja ma duży walor terapeutyczny gdyż:

UWRAŻLIWIA NA PRZYKŁADANIE UWAGI DO SWEGO ZACHOWANIA, (trzeba jednak być szczerym!),

• Obserwacja dokonywana przez innych – odpowiednio poinstruowanych rodziców, wychowawców

Terapia w ujęciu Rottera:

• celem terapii jest eliminacja niskich oczekiwań, co do odniesienia sukcesu. Niekiedy wymaga to zmiany celów życiowych człowieka.

• Zmiana celów: zachowanie nieadaptacyjne wynika z 3 kategorii niewłaściwych celów:

• Celów wzajemnie konfliktowych

• Celów destruktywnych

• Celów nierealistycznie ambitnych

• Eliminacja niskich oczekiwań

Pomagając ludziom Rotter używa różnych metod, w tym wzmacniania pozytywnych zachowań, ignorowania niepożądanych zachowań, udzielania porad, modelowania odpowiednich zachowań i wskazywania na odległe konsekwencje zarówno pozytywnych jak i negatywnych zachowań.

Wykład 11. Teoria Carla Rogersa– pomiędzy ja a organizmem

Teoria Carla Rogersa- ,,obszar 3 siły” – protest przeciwko wcześniejszym nurtom (stanowisko psychodynamiczne/uczeniowe= istota ludzka to ALBO efekt kontroli impulsów ID ALBO efekt uczenia się). Brakuje swobody osobistego wyboru i takich związanych z godnością, miłością, odpowiedzialnością człowieka.

Zbyt wąskie koncepcje natury ludzkiej:

• Protest: istota ludzka to albo efekt kontroli impulsów id,

• albo – efekt uczenia się.

• BRAKUJE- osobistego wyboru.

• Przekonanie: ludzie są w stanie być odpowiedzialnymi za siebie

• chociaż – czasami odpowiadamy automatycznie na pewne zdarzenia w środowisku, chociaż – czasami jesteśmy motywowani przez impulsy nieświadome – to WAŻNY JEST NASZ WŁASNY WYBÓR!

KORZENIE nurtu humanistycznego:

• -dorobek filozofów egzystencjalnych – rozumienie sensu egzystencji, niepowtarzalność jednostkowego bytu, znaczenie wolnej woli ( Nietzsche, Kirkeggaard, Sartre)

• dorobek psychologów egzystencjalnych (Binswanger, Frankl, May)

Psychologia egzystencjalna:

• potrzeba określenia sensu życia zakorzenionego w tzw. projekcie życiowym,

• szacunek dla przeżywanych przez człowieka dylematów egzystencjalnych,

• poszukiwanie nowych sposobów bycia w świecie (przekraczanie zewn. i wewn. ograniczeń dzięki właściwej interpretacji faktów i doświadczeń życiowych)

• zasada przyczynowości – zastąpiona zasadą rozumienia i interpretacji,

• odwołanie do tego, co w człowieku egzystencjalne: samoświadomość, wolność woli, odpowiedzialność, potencjalna zdolność do autorefleksji,

• METAFORA WĘDROWCA: ustala cele, wybiera kierunek, rusza w drogę, ku horyzontowi

• Pojęcie nieświadomości duchowej: człowiek jako istota motywowana wolą sensu.

• Ta potrzeba odczytywania (nadawania) znaczenia doświadczeniom swojego życia jest SILNIE ODCZUWANA, CHOĆ NIE ZAWSZE UŚWIADAMIANA

• (pomiędzy faktami a człowiekiem rozciąga się „ogromna przestrzeń” dla interpretacji =to podłoże wolności, odpowiedzialności, rozwoju) = FRANKL

• akcentowanie w człowieku tego, co w nim zdrowe, wolne i indywidualne

( z podkreśleniem konieczności okresowego wykraczania poza sferę komfortu psychicznego)

• zaprzestanie koncentrowania się na przeszłości

• problemy danej chwili nie wynikają z przeszłości (to nie kotwica) , ale ze specyficznej interpretacji obecnej sytuacji egzystencjalnej,

• czas życia – jako dar do wykorzystania

KORZENIE nurtu humanistycznego:

• doświadczenia terapeutyczne C.Rogersa („atak od zewnątrz” na bhv)

• A. Maslowa („atak od wewnątrz na bhv - pamiętniki): a wcześniej kariera z nim, zmieniły mu się poglądy gdy urodziła mu się córka : ,,Nikt, kto ma dziecko nie może być behawiorystą”

UWAGA: Rogers nie był naukowcem, więc jego teoria nie jest pięknie uporządkowana, są w niej pewne luki, niewyjaśnione pojęcia = zarzut

KLUCZOWE ELEMENTY PODEJŚCIA HUMANISTYCZNEGO (człowiek jest z natury prospołeczny, dobry etc. Nie wychodzenie przeciwko drugiemu człowiekowi).

1.Osobista odpowiedzialność,

2. Perspektywa „tu i teraz”,

3. Zjawisko indywidualności,

4. Wzrost, rozwój osobisty

Osobista odpowiedzialność :

• Kamień węgielny/milowy – jesteśmy bezwzględnie odpowiedzialni za to, co nas spotyka,

• Ludzie są aktywnymi rzeźbiarzami swojego życia i mają wolność wyboru ograniczoną tylko własną konstytucją,

• Ludzie mają silę „robić, co chcą” lub być takimi, jakimi chcą”

• Często „uciekają” od tak rozumianej wolności

Perspektywa „tu i teraz”:

• czas przeznaczony na wspomnienia jest czasem straconym

• pomyśl, ile straciłeś……..

• prawdziwe życie dzieje się tylko w perspektywie „tu i teraz”, przeszłość i przyszłość się liczą ALE wcześniejsze nurty zbyt dużą wagę przypisywały przeszłości [determinanty]. Teraz: przeszłość, to skąd pochodzisz.

• Dzisiaj jest pierwszym dniem reszty twojego życia- chodziło im o to aby żyć chwilą obecną, a nie czekać aż coś się zdarzy/wspominać przeszłość

Zjawisko indywidualności:

• nikt nie zna ciebie lepiej, niż ty sam,

• to podwalina do zupełnie innego pojmowania sensu terapii i roli terapeuty- relacja równoważna, terapeuta ma wyłącznie odblokować warunki do rozwoju

Osobisty wzrost (rozwój):

• życia nie należy rozpatrywać w kategoriach prostego zaspokajania potrzeb,

• człowiek jest motywowany do ciągłego stawania się (wzrostu) – „w pełni funkcjonuje”, samoaktualizuje ,

• PROCES WZROSTU TO NATURALNA DROGA ROZWOJU

• Czynniki blokujące wzrost – gł. w środowisku zewnętrznym:

• „jeżeli uczenie się i dojrzewanie traktować jako czynniki opozycyjne (co nie jest prawdą), to dla Skinnera pierwszy z nich, dla Rogersa – drugi, należy traktować jako główny czynnik rozwoju

Teorie:

1. Teoria Maslowa- wzrostu ego

2. Teoria Rogersa- regulacyjna funkcja ,,ja”

Teoria Rogersa:

• dwa podstawowe konstrukty:

• ORGANIZM,

• JA

Ad. Organizm: konstrukt psychiczny, nie biologiczny:

• Umiejscowienie wszelkiego doświadczenia (wszystko, co nam się zdarzy)

• Całość doświadczeń = pole fenomenologiczne organizmu (SZERSZE NIŻ ŚWIADOMOŚĆ)

• Pole fenomenologiczne organizmu składa się z doświadczeń świadomych i nieuświadomionych (subcepcja- proces reagowania na doświadczenia nieuświadomione inaczej podpercepcja)

Ad. JA:

• Część pole fenomenologicznego, stopniowo wyodrębniona z całości w sensie rozwojowym (część doświadczenia dotyczących ,,mnie” – wczesne lata dziecięce]

• Dotyczy jednostki jako podmiotu doświadczenia = to doświadczenia ja (self- expierence)

• To materiał surowy dla obrazu ja (self- concept)

• Obraz JA = poznawczy wyraz doświadczeń ja (cechy/ważne wydarzenia, informacje o relacjach ,,ja” z innymi osobami”

• Tworzy się ,,ja – idealne”- podobne strukturalnie do tego poprzedniego ALE w ja idealnym znajdują się moje oczekiwania- co ja bym chciał.

Strukturalny charakter obrazu ja

Dwie właściwości struktury ja

A) tendencja do aktualizacji – to jest zgodne z myśleniem o bardzo określonej, społecznej naturze człowieka.

B) tendencja do zachowania stanu zgodności

Tendencja do aktualizacji

• Wrodzona tendencja każdego organizmu do rozwijania i uzewnętrzniania potencjalnych zdolności i możliwości zawartych w całościowej strukturze organizmu,

• Przejawia się tylko przez organizm jako całość = wynik harmonijnego współdziałania wszystkich struktur,

• Rozwój – to wyodrębnienie organizmu i jego autonomizacja

Self- actualization

• Ja również przejawia tendencję aktualizacyjną,

• Aktualizacji i uzewnętrznieniu podlega tylko ta część doświadczenia, która jest usymbolizowana (usymbolizowana= uświadomiona) w ja.

• Tendencja aktualizacyjna całościowej struktury i tendencja samoaktualizacyjna ja mogą być ze sobą w zgodzie lub w niezgodności= konsekwencje regulacyjne dla naszego zachowania

Tendencja do zachowania stanu zgodności

• To założone, naturalne źródło motywacji.

• Stan braku zgodności między strukturami i ich tendencjami aktualizacyjnymi =NAPIĘCIE MOTYWACJA DO ZNIESIENIA NAPIECIA= mechanizmy obronne (jednostka odczuwająca brak zgody pomiędzy strukturami tendencji aktualizacji a tendencją samoaktualizacji, motywowana przez nie będzie wprowadzała mechanizmy obronne)

• Pojęcie mechanizmów obronnych: osoba nie musi sobie zdawać sprawy z ich stosowania

• Stosowanie mechanizmów obronnych: oznacza, że człowiek odczuwa stan niezgody (pomiędzy doświadczeniami w strukturze a świadomymi doświadczeniami w ,ja”)

Obraz ja

• Obraz ja = świadome odzwierciedlenie doświadczeń jednostki (to świadomy obraz siebie i własnych relacji w świecie)

• Może tak być: w obrazie ja nie będą uświadomione doświadczenia ważne ze względu na zaspokojenie tendencji aktualizacyjnej organizmu, wówczas jednostka zaprzecza (niepoprawnie symbolizowane) lub nie dostrzega w swoim obrazie ja pewnych cech , chociaż ewidentnie przejawiają się one , dostrzega je otoczenie

Jest niezgodność (nie zapisuje się w moim obrazie ,,ja”) zapisuje się w strukturze organizmu

Ważne pytanie

Jak dochodzi do tego, że pewne, ważne dla jednostki doświadczenia nie są uświadomione w obrazie ja?

ODPOWIEDŹ Rogersa: OBOK W/W TENDENCJI ISTNIEJE (ZAKŁADA SIĘ) POTRZEBA POZYTYWNEGO STOSUNKU (może powodować bariery/ograniczenia).

Potrzeba pozytywnego stosunku

• Jest zaspokajana przez miłość innych osób (gł. znaczących) – początkowo tylko przez rodziców

• Zaspokojenie może być dwojakie:

A) może mieć charakter warunkowy (warunkowa akceptacja jednostki),

B) charakter bezwarunkowy

Bezwarunkowa akceptacja jednostki

• ..żadne doświadczenie organizmu nie jest dyskryminowane i traktowane jako MNIEJ GODNE pozytywnego stosunku,

• Zatem: wszelkie doświadczenia organizmu mogą być bez przeszkód uświadomione w obrazie Ja. Obraz ja jest adekwatnym odwzorowaniem doświadczeń jednostki. (dotyczy to także naszych doświadczeń/porażek/emocji destrukcyjnych etc.)

• Nie wystąpi konflikt między tendencjami: aktualizacyjną a samoaktualizacyjną

W potocznym przekazie: akceptacja bezwarunkowa- NA WSZYSTKO SIĘ ZGADZAMY

ONI tłumaczyli: wycofanie akceptacji dla zachowania nie jest WYCOFANIEM AKCEPTACJI DLA JEDNOSTKI.

Warunkowa akceptacja

• Jednostka i Ja mogą być zaakceptowane DOPIERO w wyniku spełnienia określonych warunków godnościowych.

• Uzyskuje akceptację dla ja, gdy wyeliminuje pewne doświadczenia (zachowania) niegodne wg otoczenia.

• Nie całe doświadczenie organizmu może być zawarte w strukturze ja

• Struktury te funkcjonują w pewnym stopniu niezależnie (wypowiedź Rogersa)

np. dziecko nie odróżnia nieakceptacji zachowań osoby od miłości osoby [najtrudniejszy problem w relacjach z innymi]

Stan niezgodności miedzy ja a doświadczeniem a regulacja zachowania

• …gdy jednostka spostrzega siebie jako posiadającą cechy A,B,C i doświadczającą uczuć o,p,r ( to percepcja obrazu ja),

• lecz gdyby nastąpiło pełne uświadomienie doświadczenia, to= posiada cechy C,D,E oraz uczucia r,s,t

• wytwarza się stan napięcia

Stan niezgodności (napięcie)

• niezrozumiałe dla jednostki, ale odczuwalne, przejawiające się w zachowaniu (neurotycy),

• np.. werbalne komunikowanie miłości i nieuświadomiona nienawiść

Napięcie- sygnał, że coś ważnego się nie zapisuje w obrazie ja ALE przejawia się w moim zachowaniu. Jednostka je odczuwa. Nie zawsze je rozumie. Najczęściej spotykane u neurotyków np. werbalnie dziecko przekazuje, że kocha ojca (bo tak robi dobre dziecko), a tak naprawdę to trauma

Jak się przejawia stan niezgodności

a) z wewnętrznego pkt. widzenia – lek, poczucie zagrożenia (reakcja na subcepcję niezgodności)

UWAGA! całkowite uświadomienie sobie stanu niezgodności (przy akceptacji warunkowej) – dezorganizacja ja

b) z zewnętrznego pkt. widzenia –jednostka spostrzegana jako nadwrażliwa ,bezbronna, z zakłóconymi relacjami,

c) z punktu widzenia społeczności zbiorowej – nieprzystosowanie (różne kliniczne rozpoznania)

Jak się przejawia stan niezgodności w sferze poznawczej?

Jakie są osoby ze stanem niezgodności w sferze poznawczej?

• Intensjonalne- mają prosty sposób widzenia świata= brak relatywizmu (wszystko jest czarno-białe); przekonania są sztywne; trudności z ich zmianą; niechęć do ich konfrontacji z rzeczywistością; ma trudności w odróżnieniu opinii od faktu; bardzo chętne kierowanie się myśleniem przesadnym, ,,zdjęcie” odpowiedzialności za swoje własne postępowanie

W przypadku akceptacji bezwarunkowej- układ nerwowy swobodnie przyjmuje doświadczenia i przekazuje je dalej (jednostka jest otwarta na doświadczenie: kieruje się ekstensjonalnością= jej funkcjonowanie poznawcze jest przeciwne intensjonalnemu : potrafi dostrzegać niuanse, zmieniać poglądy, konfrontować się z faktami= ZGODNOŚĆ W ZNACZENIU POZNAWCZYM.

Ogólnie też, takie jednostki są tolerancyjne. Osoby otwarte na doświadczenie akceptują fakt, że ,,ja” mogę się różnić od innych a inni mogą się różnić ode mnie.

Taka osoba ma głębokie poczucie odpowiedzialności za siebie samego- na pewno została uruchomiona TENDENCJA AKTUALIZACYJNA.

Narzędzie badawcze

Rogers nie zajmował się tym, jakie mechanizmy obronne są ważne, jak u Freuda.

Teoria powstała na podstawie jego doświadczeń terapeutycznych. Rogers nie stawiał żadnych diagnoz. U Rogersa nie ma potrzeby stosowania żadnego narzędzia diagnostycznego. Postępowanie terapeutyczne dla wszystkich osób jest takie samo, bo każdy ma ten sam problem – konflikt, STAN NIEZGODNOŚCI. Nie potrzebował narzędzia do diagnozy, potrzebne mu było narzędzie do CELÓW BADAWCZYCH (,,Czy moja terapia daje efekty?”) Stosował narzędzie Q-sort (metoda autorstwa angielskiego psychologa Stevensona), prosta metoda i postępowanie- osoba dostawała polecenia dokonania samoopisu na podstawie kartek z różnymi określeniami cech jak: jaka jestem, jaka nie jestem. (posortowanie określeń/cech ,,ja”)

Polecenie: posortuj je tak jak się teraz spostrzegasz. (wzdłuż kontinuum: ,,zupełnie do mnie nie podobne”- ,,zupełnie do mnie podobne”)

Polecenie 2: Posortuj te kartki tak, jakbyś chciała się postrzegać, jaka chciałabyś być (wówczas uzyskiwano porównanie między stanem ja a idealnym ja). Współczynnik korelacji pomiędzy dwoma sortowaniami był wskaźnikiem poziomu samoakceptacji [-1;+1] -> takie przyjmuje wartości. IM WYŻSZY WSPÓŁCZYNNIK KORELACJI , TYM WYŻSZY POZIOM SAMOAKCEPTACJI.

Rogers w swojej pracy podawał przypadki różnych osób i wskazywał w jakim stopniu jego terapia jest skuteczna. Nie ukrywał faktu, że dla niektórych osób terapia nie była skuteczna w ogóle.

Trzy przypadki osób:

	Przed terapia (PT)	Po terapii (POT)	6 miesiecy po POT
Osoba A	-0.81 (opisy sa odwrotne, całkowicie odmienne)	+0,32 Terapia skuteczna	+0,52 lepiej sobie radzi,niż wcześniej
Osoba B	-0,53	+0,41	-0,11 spadek
Osoba C	-0,32	-0,45	-0.61

Mamy do czynienia z dwoma sortowaniami w odpowiedzi na polecenie, z dwoma samoopisami, jak siebie spostrzegasz i jaka chciałabyś być. To są wskaźniki rozbieżności, tam gdzie zaczynały się one udodatniać, Rogers mówił, że ten proces zachodził z tego powodu, że następowały jakby jednoczesne działania człowieka. W pierwszym sortowaniu jego obraz ja realnego podnosił się w wyniku terapii, a jednocześnie obraz ja idealnego obniżał się. Uważał Rogers, że dużym problemem człowieka jest stawianie sobie wygórowanych wymogów związanych z dążeniem do doskonałości. Ta samoakceptacja była zwykle efektem działania sil dwukierunkowych, jak napisałam wyżej.

Narzędzie badawcze to miało być operacjonalizacja tego, co Rogers postulował w ujęciu teoretycznym. (konflikt miedzy doświadczeniami zawartymi w organizmie a doświadczeniami zapisanymi w ja). Co innego badamy, a co innego opisujemy w teorii – podstawowy zarzut jego teorii.

Terapia w ujęciu Rogersa

Do tej pory osoba terapeuty była najważniejsza, dominująca, ustalała co jest problemem pacjenta i jak sobie ma z nim poradzić. To była decyzja arbitralna. To był układ niesymetryczny. Nawet jzyk na to wskazywał: głównie słowo pacjent – osoba modyfikowana. Ma konotacje słabszą, chora, niesprawna, nie do końca zarządzającą sobą.

Terapia Rogersa jest skoncentrowana na osobie/kliencie. Wszystko się od niego odmieniło. Układ absolutnie symetryczny! ,,Nikt nie zna Ciebie lepiej niż Ty sam” – dotyczy to także sytuacji terapeutycznej. Jedna osoba może poznać druga osobę, tylko na drodze empatycznego wnioskowania. Dotyczy to także sytuacji terapeutycznej. Cechy:

- absolutna niedyrektywność

- absolutna empatyczność

- terapeuta ma wysłuchać, zakomunikować, że zrozumiał i zaakceptował CAŁĄ OSOBĘ , bez względu na jej postępowanie

Zadanie terapeuty: dostarczyć, stworzyć atmosferę bezwarunkowej akceptacji. Pacjenci czasem pierwszy raz w życiu spotykali się z bezwarunkowa akceptacja.

Rogers uważał , że w takich warunkach uruchomi się u człowieka samoistnie potrzeba samoaktualizacji, to co było zablokowane przez niewłaściwe oddziaływanie środowiska. Terapia była stosowana w każdym przypadku tak samo. Nie było odmiennego postępowania terapeutycznego, bo nie było żadnej diagnozy. Zdarzyło się, że stosował takie samo postępowanie wobec osób całkowicie zaburzonych psychicznie, co dla niektórych było zarzutem dla tej teorii. Rogers bardzo zwracał uwagę na to, by ludzie potrafili w końcu nazwać = uświadomić sobie emocje, które przeżywają.

Nie wszystkim odpowiadała ta terapia, bo tu terapia dokonuje się silami klienta/osoby. Terapeuta nie powie co masz zrobić, ale wysłuchuje i potrafi Cie zrozumieć, może tylko powiedzieć: ”wydaje mi się, że czujesz..”.

NIEZGODNOŚĆ- NIEZGODNOŚĆ POMIĘDZY DOŚWIADCZENIAMI ZAPISANYMI W ORGANIŹMIE A TYMI UŚWIADOMIONYMI W STRUKTURZE ,,JA”

STAN NIEZGODNOŚCI- POWÓD: WARUNKOWA AKCEPTACJA. MANIFESTUJE SIĘ NAPIĘCIEM W SFERZE POZNAWCZEJ. W OBRAZIE JA – ZAPISUJE SIĘ TYLKO TO, CO UŚWIADOMIONE. GDY ODCZUJEMY NIEZGODĘ- URUCHAMIAJĄ SIĘ MECHANIZMY OBRONNE (ZNIEKSZTAŁCANIE, WYPARCIE!)

WYKLAD 12 (07.01.2014 r.)- nurt poznawczy : ATRYBUCJE PRZYCZYNOWE

Najbardziej współczesna teoria. Psychologia znów wraca z nim do Europy. Dzieje się w Niemczech, Anglii ale i Polsce.

Sama nazwa „poznanie” czy „poznawanie” jest specyficzna, bo nie jest to rejestracja faktów, to jest interpretacja faktów dotyczących siebie i świata. Mówimy tu o interpretowaniu faktów w zgodzie, w sposób spójny z istniejąca już nasza wiedzą. Interpretuje je tak, żeby się dały uspójnić z wiedzą, która posiadam na temat siebie czy świata. To czego nie potrafię uspójnić to, to z czym nie potrafię sobie poradzić, wszystko to nam zalega, pamiętamy toksycznie, stąd niesamowita waga uspójnienia tego co do nas napływa z wiedza posiadana. Nurt poznawczy wprowadza swoja własną nazwę na proces interpretacji = konstruowanie poznawcze. Chodzi oto, by świat, który nas otacza zgadzał się z tym, co my czujemy, jak jego interpretujemy.

Konstruowaniu poznawczemu podlegają dwie najważniejsze perspektywy czasowe:

1. przeszłość

2. przyszłość

Konstruowanie poznawcze może dotyczyć zarówno przeszłości jak i przyszłości. To nadawanie sensu wydarzeniom, które już się odbyły. W tym obszarze największe pole badawcze dotyczy problematyki atrybucji.

Problematyka atrybucji została podjęta nie przez psychologów osobowości, a raczej przez psychologów społecznych, dlatego podstawowe prawa dotyczące atrybucji w zasadzie dotyczą nas wszystkich. Dopiero później włączyli się do tej problematyki psychologowie osobowości.

PROBLEMATYKA KONSTRUOWANIA PRZESZŁOSCI- czyli interpretowania wydarzeń, które już miały miejsce.

Atrybucje przyczynowe – to nasz indywidualny sposób odpowiedzi na pytanie: dlaczego? To wyjaśnianie tego, co się zdarzyło.

- np. dlaczego cos się nam (lub innym) zdarzyło, zwłaszcza gdy:

+to wydarzenie się powtarza, niepokoi nas

+jest porażka, niepowodzeniem (nad przyczynami sukcesów zastanawiamy się mniej) dlaczego przytrafiają nam się serie niepowodzeń

Asymetrie atrybucyjne: (wczesne badania)

Dotyczą w zasadzie wszystkich ludzi:

1. egotyzm atrybucyjny – przyczyny sukcesów jesteśmy skłonni przypisywać sobie, przyczyny niepowodzeń – czynnikom zewnętrznym. Jeszcze nie mówią jakim zewnętrznym, nie mówią co to znaczy sobie, czemu w sobie przypisujesz. Tu jest wyraźne nawiązanie do problematyki projekcji, mechanizmów obronnych. Próby wyjaśnienia zjawiska (samoocena, aspekty poznawcze)

2. egocentryzm atrybucyjny – skłonność do przypisywania sobie większej odpowiedzialności za konsekwencje wspólnie wykonywanej pracy.

Uwaga:działa także w przypadku niepowodzeń!

Wyjaśnienie –niejednakowy dostęp do informacji, zwiększenie naszego poczucia sprawstwa.

1. kamień WEGIELNY, najważniejsza asymetria: Aktor czy obserwator? Wykonawcy zachowań doszukują się przyczyn w czynnikach sytuacyjnych, podczas gdy obserwatorzy tych samych zachowań lokują ich przyczyny w cechach osobowości wykonawcy! To zniekształcenie bardzo wpływa na ocenę siebie i innych!!!

Aktor czy obserwator?

Przykład 1.

Np. moje niegrzeczne zachowanie spowodowane było tym, że mnie rozmówca sprowokował- mówi aktor

Jego niegrzeczne zachowanie wynika stad, że on jest w ogóle człowiekiem niekulturalnym. – mówi obserwator

Jeżeli ja działam to moja uwaga bardziej skupia się na otoczeniu, na tle, jeżeli ja obserwuje czyjeś działanie to wtedy figura jest ta osoba i ja lokuje to wszystko co ona wykonuje w jej względnie stałych cechach.

Jest to podstawowe zniekształcenie atrybucyjne!

To jest pierwsza wiedza na temat atrybucji.

Na chwile odchodzimy od tematyki atrybucji, żeby zobaczyć co zrobili psychologowie osobowości.

Model wyuczonej bezradności (nadal perspektywa przeszłościowa)

Eksperyment Seligmana.

Uczestnikami były małe psy pochodzące z jednej hodowli laboratoryjnej. Podzielone były one losowo do 2 grup: jedna – grupa eksperymentalna i 2- kontrolna. Gr1 (eksp.) szczeniaki były wpuszczone do specyficznej klatki, podłoga była podłączona do prądu, aplikacja lekkich, ale wyraźnych próbek prądu. Klatka była przedzielona wyraźnym murkiem. Psy były wesołe, pełne wigoru, skłonne do zabawy. Bawiły się jak zwykle i w pewnym momencie zaczęto trening uderzeniami prądem. Próbowały podnosić łapy, przeskakiwały murek, ale tam działo się to samo. Sytuacja ta trwała dość długo. Losowo pojawiały się te uderzenia i losowo były wycofywane. Nie miało znaczenia to, co one robiły, czy piszczały. Gr2 wszystko to samo, rozpoczęła się aplikacja prądem i wystarczyło przeskoczyć murek, by tam znajdowała się normalna podłoga, nie było tam prądu. Seligman porównał i stwierdził, że: zwierzęta wyrównane po takim treningu zachowują się zupełnie inaczej: w gr1 zwierzęta straciły wigor, przejawiały syndromy depresyjne, podczas gdy zwierzęta z gr2 nie miały żadnych różnic w funkcjonowaniu jak wcześniej. Tym eksperymentem ukazał zjawisko wyuczonej bezradności.

Podstawowe określenia Seligmana:

• Wzmocnienie jest niekontrolowalne, gdy prawdopodobieństwo jego zajścia jest takie samo, bez względu na to, czy reakcja zostanie czy nie zostanie wykonana.

• Sytuacje w której wzmocnienia nie zależą od jakiejkolwiek reakcji osobnika, nazywamy obiektywna niezależnością.

• Przedział czasowy, …,

• Trudności w uczeniu się po treningu bezradności, noszą nazwę deficytów wyuczonej bezradności.

Deficyty :

1. motywacyjne- zahamowanie w inicjowaniu dowolnych reakcji

2. poznawcze- trudności w uczeniu się nowych reakcji

3. emocjonalne (lek, uczucia związane z depresja

Co maja psy do człowieka?

W jakim stopniu dotyczy to tez ludzi?

Seligman prowadził też doświadczenia z udziałem ludzi. Wyglądały zdecydowanie inaczej, np. mówił ludziom tak: określimy twój poziom inteligencji na podstawie paru zadań. Ludzie otrzymywali szereg zadań, które były nierozwiązywalne, brakowało danych. Nie udało ci się pierwszego, a to próbuj drugie itd. Stwierdził ,że to samo dzieje się z ludźmi co z psami. Ludzie mówili, jak się czuja, mieli poczucie, że nic im się nie chce. Seligman powiedział, że mamy do czynienia z ogromnie ważnym zjawiskiem, dotyczącym nas wszystkich. Wtedy gdy ktoś dostarcza nam wzmocnień niezależnie od naszego zachowania, np. uczeń ma opinie słabego ucznia i bez względu na to co zrobi, nawet dobrego, to jego osiągnięcia są poddawane w wątpliwość; jest to sytuacja osób wysyłanych do domów opieki społecznej bo np. personel działa w sposób odpersonalizowany. Ci ludzie utracili możliwość wpływu na oferowane im wzmocnienia.

Psy po treningu zachowywały się podobnie, zaś ludzie nie. Wszyscy przezywali deficyty ale, jedni radzili sobie z nimi szybciej i sprawniej, a inni mówili, że do niczego się nie nadają i zalegały te negatywne emocje bardzo długo w nich ,a byli i tacy którzy mówili, że kochają wyzwania i nie przechodzili tak silnie tych deficytów jak inni. Seligmann nie potrafił wyjaśnić tych różnic indywidualnych powstających podczas treningu bezradności.

Koncepcja Seligmanna jest koncepcja klasyczna! Jeśli ona nie umiała wyjaśnić różnic indywidualnych to Seligmann zwrócił się do dorobku psychologów osobowości, którzy zajmowali się atrybucjami, szczególnie Weinera.

Wykład 13 (14.01.2014 r.) – Model Abramsona, Seligmana i Teasdale’a

1. Podejście poznawcze

1. Konstruowanie poznawcze- jest to interpretowanie/ nadawanie sensu subiektywnego

2. Jest to ścisłe nawiązanie do stanowiska Bandury

3. Dbanie o to aby świat receptorowy nie równał się/ nie był światem subiektywnym

1. Problematyka atrybucji - ,,Dlaczego coś mi się zdarza?”

3 x asymetrie atrybucji

1. Pojęcia: wyuczona bezradność, obiektywna niezależność

Seligman- ludzie różnie radzą sobie z deficytami :

1. zalegają długo, obniżają samoocenę

2. lepiej sobie radzą

Seligman nie potrafił wyjaśnić różnic indywidualnych w radzeniu sobie z deficytami bezradności

Odpowiedzią na to pytanie stał się : model atrybucyjny (Abramsona, Seligmana, Teasdale’a)

Pierwsza podstawowa różnica ( porównanie z modelem pierwotnym Seligmana) : dołączenie do sekwencji zdarzeń atrybucji przyczynowych

Założenie: Jednostka, która widzi, że jej działanie nie ma wpływu na efekty, zadaje sobie pytanie : Dlaczego tak się dzieje?

Teza: rodzaj atrybucji przyczynowych jakich się wtedy dokonuje, ma wpływ na oczekiwania co do dalszej niezależności działań i wyników.

Tematyka atrybucji : ,,pomost między przeszłością a przyszłością”- atrybucje tkwią w perspektywie przeszłościowej ALE pozwalają tworzyć oczekiwania

Oczekiwania te determinują ogólność, trwałość i typ symptomów bezradności. (nawiązanie do podziału atrybucji przyczynowych Weinera)

Zerowa korelacja: to co robię/ tym co się dzieje = trening bezradności

Cztery grupy wyjaśniania przyczyn braku wpływu i kontroli (gdy spostrzega, że nie może kontrolować wyników) – czyli jeśli ludzie spostrzegają, że nie mogą kontrolować wyników uważają wówczas, że :

- brak im zdolności

- nie włożyli wysiłku

- brak im szczęścia

- poziom trudności (zadanie było zbyt trudne)

Weiner podzielił atrybucje ze względu na dwa kryteria :

A. Stabilność

- atrybucje stałe: brak zdolności, trudność zadania

- atrybucje zmienne: brak szczęścia, wysiłku

B. Miarę kontroli (wymiar miejsca kontroli)

- czynniki wewnętrzne: brak zdolności, brak wysiłku zapożyczone od Rottera : wymiar stopnia

- czynniki zewnętrzne: brak szczęścia, zbyt trudne kontroli – to co się dzieje zależy od :

a) wewnątrz- sterowni (ode mnie)

b) zewnątrz- sterowni (od : co się dzieje)

Egotyzm atrybucyjny- przyczyn swoich sukcesów upatrujemy w sobie (Rotter, Johnes- wcześni badacze atrybucyjny)

Weiner: zaczął różnicować – nie jest to obojętne dla naszej samooceny

Abramson, Seligman, Teasdale – wzięli sobie ten podział, aby wytłumaczyć deficyty bezradności.

Badacze dodali swój własny WYMIAR:

- atrybucje globalne (uogólnione)

- atrybucje specyficzne

Badania: przeprowadzone na trudnym materiale i ludzie nie dawali rady go rozwiązać (zadania były praktycznie nie do rozwiązania)

1. Ci, którzy po treningu mieli deficyty bezradności : motywacyjne, emocjonalne= później pisali gorzej wypracowanie (spektrum do którego odnosili przyczyny)

2. Ci, którzy napisali tak jak zwykle: przyczyny odnosili TYLKO do wąskiego zakresu treningu

Abramson, Seligman, Teasdale

1. Mechanizm porównań społecznych- porównujemy swoje osiągnięcia z osiągnięciami swojej grupy odniesienia (osób do mnie podobnych)

2. Wydzielenie:

- osobistej bezradności: obniża samoocenę

- uniwersalnej bezradności: nie ma wpływu ,,80% nie zdało egzaminu + 1”

Zależności między wymiarami atrybucji a deficytami bezradności

1. Atrybucje do czynników wewnętrznych powodują większe zaburzenia emocjonalne (wynikające z zagrożeń ego) niż atrybucje do czynników zewnętrznych

2. Atrybucje do czynników stałych wpływają na dłuższy czas trwania deficytów bezradności niż atrybucje do czynników zmiennych

3. Atrybucje do czynników globalnych, ogólnych powodują transfer bezradności na sytuacje różne od oryginalnych sytuacji treningowych

4. Atrybucje do czynników specyficznych wywołują deficyty bezradności tylko w sytuacjach podobnych do treningowych

Toksyczność atrybucji : atrybucja wewnętrzna, stała, ogólna

Szereg badań pokazuje… że na poczucie braku szczęścia i umiejętności – nakłada się uzależnienie od kultury : kobiety - ,,brak zdolności” ; chłopcy: ,,brak wysiłku” (związany z płcią)

Podsumowanie:

1. Teoria wyuczonej bezradności z punktu widzenia Seligmana posłużyła mu po to, żeby stworzyć poznawczą koncepcję depresji klinicznej i człowieka (gdy człowiek traci kontrolę nad wydarzeniami)

2. Dotyczy też ludzi zdrowych, którzy spotykają się z brakiem wpływu na pożądane przez siebie wyniki

3. Ważne jest upatrywanie związku między moim działaniem a skutkami

,,to co robię” ,, to, co mnie spotyka”

1. kwestia celów, odpowiedzialności

2. kwestia społecznej odpowiedzialności

1. ,,to co robię” = ,, to co mnie spotyka” - istota gospodarki żetonowej A. Bandury

2. Niektóre terapie- opierały się na nauce na nowo kontroli

3. Pierwotna teoria: człowiek znajdujący się sytuacji obiektywnej niezależności uczy się, że istnieje zerowa korelacja między jego działaniem a wynikiem

• Deficyty bezradności- gdy jednostka oczekuje braku tej zależności w przyszłości

• Nie wyjaśnia różnic indywidualnych

1. Model atrybucyjny przewiduje, że oczekiwania braku zależności są modyfikowane przez rodzaj atrybucji przyczynowych tworzonych dla braku kontroli w fazie treningowej

Orientacja defensywna (badania Dolińskiego) – obszar badań

,,Czy orientacja defensywna czy rzucanie kłód pod własne nogi ma jakiś sens?”

III model : model bezradności intelektualnej (Grzegorz Sędek, Mirosław Kofta)

1. Przyczyną stanu bezradności intelektualnej w szkole jest (czasami wąska/obszarowa):

- wadliwy sposób nauczania (nudny, nacisk na reprodukcję)

- zaburzenie interakcji uczeń- nauczyciel (np. posługiwanie się etykietą Golema, blokuje zadawanie pytań)

- nie dotknie osoby oszczędnej -> tylko tej, która włożyła ogromny wysiłek i się stara!

- wcześniejsze luki w materiale

b. Poznawczy trening bezradności – efekt : stan bezradności, demobilizacja poznawcza, deficyt rozumienia = bezmyślność

utrata motywacji wewnętrznej, bo stany bardzo szybko się utrwalają

samo pojawienie się sygnałów specyficznych dla danej dziedziny = zdolność automatycznego wzbudzenia bezradności bez uprzedniego treningu

UWAGA! Bezradność intelektualna NIE JEST cechą osobowości a jedynie STANEM.

Model poznawczy:

• Bezradność powstaje w sytuacjach problemowych, w których określony jest cel, lecz nieokreślone sposoby jego osiągnięcia. Człowiek podejmuje wtedy aktywność poznawczą w celu opracowania skutecznego programu działań,
• W sytuacji kontrolowanej przynajmniej jedna ze sformułowanych hipotez znajduje potwierdzenie. Człowiek w wyniku wysiłku poznawczego osiąga zysk poznawczy – redukuje początkową niepewność co do właściwego sposobu działania,
• Kiedy aktywność przebiega w sytuacji niekontrolowanej, wysiłek umysłowy nie daje zysku poznawczego – to informacyjny trening bezradności: brak jakichkolwiek postępów pomimo długotrwałych prób pokonania trudności,
• Nieefektywny wysiłek powoduje „przeskok” w nowy stan psychologiczny, zwany przez autorów wyczerpaniem poznawczym. Istotą tego stanu jest ograniczenie dostępu do ogólnych zasobów poznawczych (uwagi i pamięci roboczej),
• Wyczerpanie poznawcze odpowiedzialne jest za deficyty poznawcze przy wykonywaniu różnych zadań umysłowych,
• Stan ten ma komponent motywacyjny –(zanik motywacji wewnętrznej, ciekawości i zainteresowania aktywnością) oraz komponent emocjonalny (zdecydowane obniżenie nastroju) (Sędek, 1995, s.18-19).

Wykład 14 (21.01.2014 r.) - Konstruowanie poznawczej perspektywy przyszłościowej

Perspektywa przyszłościowa

Mój cel/moje cele

1. na najbliższy tydzień

2. na najbliższy miesiąc

3. na najbliższy rok

4. na najbliższe 10 lat

5. na całe życie

Jeżeli konstruowanie poznawcze- cele własne (razem z Albertem Bandurą)

Cele własne- charakterystyka treściowa:

• W dużym stopniu wyjaśniają i regulują postępowanie człowieka. „Nie można zrozumieć biegu, jeżeli nie wiemy, dlaczego lub po co człowiek biegnie”

• To „przyszły stan rzeczy”, który musi mieć dla człowieka określoną wartość i znaczenie, gdyż tylko wtedy pełni funkcję regulacyjną.

• Mechanizm wpływu celu na działanie poprzez:

a) selekcjonowanie uwagi,

b) mobilizację wysiłku,

c) podtrzymywanie wytrwałości,

d) wypracowanie optymalnych strategii,

e) uruchamianie korzystnych emocji - „poczucie przybliżania się”

Treściowa analiza celów – zadanie: objęcie całego bogactwa ludzkiego życia.

• Przykładowa klasyfikacja Nuttina - cele związane z:

1. różnymi aspektami własnej osobowości,

2. stosunkami interpersonalnymi,

3. posiadaniem, zdobywaniem lub tworzeniem przedmiotów,

4. wszelkimi produktami ludzkiej aktywności poznawczej

• Wiele propozycji skategoryzowania celów podkreśla dwa ich rodzaje:

1. osiągnięcia i władza,

2. bliskość z innymi ludźmi.

Sugestia: że wymienione kategorie celów pozostają ze sobą w konflikcie

Przykład :

Badania Emmonsa, sugerujące negatywny związek dominacji celów osiągnięciowych z dobrostanem psychicznym (subjective well-being) = zapominamy o celach związanych z bliskością z innymi ludźmi.

Odmiennie, wysoki udział celów dotyczących bliskości z innymi stanowi istotny predyktor zadowolenia z życia i samego siebie oraz ogólnie dobrej kondycji psychofizycznej – zapewniamy sobie wsparcie

Cele bieżące (proksymalne) i cele odległe.

Czy te bieżące stanowią kolejne etapy budowania celu nadrzędnego czy funkcjonują „niezależnie”? (bieżące cele sterują!!!)

• pogląd o skuteczności budowania zorganizowanej ścieżki celów

• Podnoszenie wartości motywacyjnej celów:

- proksymalność – to, co nas motywuje

- wyraźny = stopień trudności

- stopień trudności- poszczególne etapy/subcele – domagać się/uzyskiwać informacje zwrotne

• Cele własne - tzw. bogactwo celów, wskazujące na ilość odmiennych kategorii dążeń własnych, traktowanych jako znaczeniowo równie istotne.

Zalety bogactwa celów (za : Obuchowski) :

1. to wskaźnik dynamiki osobowości, potrzeba nam pewnej ‘nadmiarowości” doświadczeń, (im więcej celów – kategorii, tym większa dynamika osobowości)

2. im większe bogactwo – tym bardziej ratuje nas w sytuacji poniesienia porażki w przypadku jednej sfery,

Wady bogactwa celów:

1. znaczna liczba stawianych celów może wpływać na skuteczność realizacji celu nadrzędnego w sposób utrudniający lub wręcz uniemożliwiający. (rozdrobnienie się w realizacji)

Konstruowanie przyszłości, to przede wszystkim umiejętność stawiania sobie celów życiowych- ten aspekt podano analizie pod względem formalnym (Jak to robię?) i treściowym (Jakie cele sobie stawiam?). ANALIZĘ TREŚCIOWĄ NALEŻY PRZECZYTAĆ U STRELAUA, PERVINA!!!!!!!!

Tekst ułatwiający analizę formalną (formalna analiza celów : Jak człowiek jest skłonny je formułować?) :

Konstruowanie przyszłości to także umiejętność realizacji postawionych celów

Analiza porównawcza : tzw. ,,punktowców” i ,,przedziałowców”

Poziomy aktywności jednostki	Punktowa strategia aktywności	Przedziałowa strategia aktywności
Funkcjonowanie poznawcze: standard oceny równoważności dwóch wielkości	dokładnie tak samo	mniej więcej tak samo
kategorie pojęciowe	wąskie	szerokie
szczegóły są	ważne	nieważne
Strategie tworzenia celów: preferowany poziom ogólności celu	Jasno określone zadania	Dążenia- w tym kierunku trzeba iść
szerokość kategoryzacji celów	wąskie	szerokie
dominujący stan motywacji	monoteliczny- jest cel a motywacje są podporządkowane celowi	politeliczny- wiele motywacji, cel przyjmuje drugoplanową rolę tła
Funkcjonowanie behawioralne: zachowanie zorientowane na:	cel	kierunek
planowanie	szczegółowe	tylko kierunek jest planowany
sposób realizacji celu	duża wytrwałość, próby zamykania i kończenia aktywności (poważne traktowanie celów)	mała wytrwałość (giętkość), aktywność bywa porzucana, może występować zmienność celów
źródło satysfakcji	przyjemność związana z antycypacją celu	przyjemność związana z poczuciem posuwania się naprzód
stosunek do dodatkowej stymulacji (funkcje behawioralne)	unikanie (zaburza, zagraża)	nieunikanie (może służyć czemuś innemu – np.w przypadku poniesienia porażki w jednej sferze można podjąć z sukcesem działania w innej)
określenie czasu potrzebnego do wykonania	łatwe	trudne

Wartość adaptacyjna :

- rozpatrywana kontekstowo

- łatwiej adaptują się przedziałowcy

- precyzja w dziedzinach wielokierunkowych przynosi frustrację- możliwość niepowodzenia

- formułowanie ,,wąskich” celów w przypadku porażki (jesteśmy bezbronni) np. sportowcy : trudno mu znaleźć i zaakceptować jako równoważny cel w innej dziedzinie

- z powodu ,,monotelicznie” doświadczanej motywacji nie można być usatysfakcjonowanym z poszukiwania celów

Badania dotyczą procesów i mechanizmów, które pośredniczą pomiędzy strukturami poznawczymi a działaniem. Te różnorodne strategie samoregulacji, uruchamiane w sytuacjach utrudniających utrzymanie intencji, pomagają w przejściu ,,od myśli do czynu”.

1. Punktowa strategia aktywności

2. Przedziałowa strategia aktywności

Każdy z nas powinien się określić czy bliżej mu do punktowca czy do definiowca

1. punktowiec- osoby ,które akceptują sytuację. Obszar akceptacji zawiera tylko jedną dobrze określoną reprezentację sytuacji końcowej.

2. definiowiec- cel budowany jest szeroko

Test Kuhla- w każdej skali 12 pozycji (3 skale; 0-12 pkt)

1. Skala N- im niższy wynik tym większy deficyt w tym obszarze! Tak zwany emocjonalny większy deficyt. Reakcja na niepowodzenie powoduje ,,przemyśliwanie”, skoncentrowany na ,,gorących” emocjach, typ orientacji na stan, to tzw. ,,przewidywanie” myślowe doznanej porażki w połączeniu z paradoksalnym rozproszeniem uwagi. Nieadekwatne, uporczywe powtarzanie. Najlepiej skorelowany z lękiem. Można być skutecznym, ale olbrzymie koszty własne, napięcia, rozdrażnienie.

2. Skala D- im niższy wynik tym większy deficyt decyzyjny. Wówczas wzór orientacji na stan, proces planowania i podejmowania decyzji, odpowiedzią na irytujące wręcz niezdecydowanie. Taka osoba ciągle ,,przygotowuje pracę”

3. Skala W – im niższy wynik tym większy deficyt wykonania/realizacyjny.

Perspektywa przyszłościowa- konstruowanie jak te cele stawiane – subiektywnie

Rzeczywiste możliwości realizacji celów= rzeczywista, obiektywna umiejętność realizacji celów

Siła woli

• Dotyczy procesów i mechanizmów, które pośredniczą między strukturami pomocnymi – decyzją a działaniem

• Sprzyja jej nie tylko odpowiedni proces myślowy (MYŚL – IMPERATYW) :

Posługując się sugestywnym opisem Jamesa dotyczącym trudności ze wstawaniem z ciepłego łóżka w mroźny poranek, należy stwierdzić, że sama myśl-imperatyw ,,nie mogę dłużej leżeć” wystarcza by spowodować pożądany ruch.

• Sprzyja jej nie tylko motywacyjne zaangażowanie

- możliwe jest współwystępowanie wzrostu motywacji i pogorszenia działania lub w ogóle nie podejmowania działań (np. u ludzi, którzy doznali nieoczekiwanej porażki pojawia się ,,kosmiczna motywacja” do odniesienia sukcesu, zaś wyniki drastycznie obniżają się

• Kontrola wolicjonalna w ujęciu Juliusa Kuhla (inne rozumienie pojęcia kontroli: Rotter- pojęcie kontroli to SUBIEKTYWNE PRZEŚWIADCZENIE/ Kuhla- obiektywna umiejętność!!)

Sprzyja jej zdecydowanie umiejętność :

- koncentracji uwagi na zamiarze i pomijanie wszelkich dystraktorów

- odraczania bądź zaniechania doraźnej przyjemności (ludzie stosują różne strategie)

Eksperyment ,,Marshmallow” – Waltera Mischela

W latach 60-tych, na uniwersytecie Stanford, Walter Mischel przeprowadził słynny eksperyment , znany u nas jako test cukierka., który tak naprawdę rozpoczął badania nad opóźnioną gratyfikacją, samokontrolą iprokrastynacją. W Stanford użyto m.in. popularnych za oceanem słodyczy przypominających słodkie gąbki albo pianki, stąd w literaturze anglojęzycznej termin “marshmallow test”.

Mischell i jego współpracownicy zapraszali do badań dzieci w wieku ok. 4 lat. Dzieci te dostawały piankę (cukierka) i obiecywano im, że jeśli nie zjedzą jej od razu, a poczekają aż prowadzący do nich wróci, to otrzymają drugą. Czyli w skrócie – dzieci wiedziały, że jeśli poczekają kilka minut (ale nie wiedziały ile konkretnie) i nie zjedzą słodyczy, które mają przed sobą na talerzu, to w nagrodę dostaną ich więcej.

Zwróć uwagę, na to, jak radziły sobie dzieci, którym się udało dotrwać do wyczekiwanej nagrody. Jakie obrały strategie? Okazuje się, że to właśnie to, w jaki sposób odciągały swoją uwagę od cukierka, w jaki sposób były w stanie “nie myśleć” o nagrodzie, jest tak naprawdę kluczowe w zrozumieniu mechanizmów samokontroli .

Mamy tu bowiem klasyczny przykład opóźnionej gratyfikacji , czyli nagrody, na jaką trzeba poczekać. Odmawiasz sobie czegoś teraz, aby w przyszłości odebrać większą nagrodę. Ci, którzy mają lepszą samokontrolę i potrafią się powstrzymać, otrzymują nagrodę. Ci, którzy ulegają pokusie, zadowalają się mniejszą przyjemnością, ale za to natychmiast. Jak w życiu.

Mischell po kilkunastu latach od eksperymentu postanowił także zbadać, jak dzieci, które brały udział w jego badaniach radzą sobie w życiu. I odkrył, że dzieci, które zdały jego test cukierka, będąc już nastolatkami, przeważnie osiągają większe sukcesy, lepiej się uczą i łatwiej przyswajają wiedzę.

Mischell zaczął obserwować swoich “podopiecznych” także w dorosłym życiu. I okazało się, że tu także większe sukcesy odnoszą ludzie, którzy już w dzieciństwie potrafili sobie odmówić przyjemności w imię późniejszej nagrody. Opóźniona gratyfikacja (ang. delayed gratification), czyli zdolność do odłożenia przyjemności w czasie w nadziei na przyszłe zyski, czy efekty swoich działań jest w jakiś sposób miernikiem tego, co w życiu osiągamy. Dlaczego?

- kontroli emocji

• Kontrola emocji sprzyjająca silnej woli :

,,Zimna strategia emocjonalna” sprzyja realizacji zamiaru ze względu na ,,dystansowanie” się od zagrażających elementów sytuacji, w zamian może pojawić się zaintrygowanie, zaciekawienie, koncentracja na zabawnym aspekcie problemu. Polepsza to ogólny koloryt emocjonalny towarzyszący działaniom.

• Emocje utrudniające

,,Gorące strategie emocjonalne” to koncentrowanie się na własnych porażkach i przeczuciach negatywnych, doświadczanie lęku. W tym przypadku nie można wykluczyć skuteczności działań, są jednak duże koszty ciągłego przemyśliwania i przewidywania niepowodzeń.

• Kontrola działania wolicjonalna:

- wzmacnia aktywującą siłę zamiaru i hamuje siły konkurencyjne dopóty, dopóki nie zostanie osiągnięty założony cel

- zamiar określający osobiste zaangażowanie osoby, wzmacnianie niekiedy tzw. kontroli otoczenia ( większa motywacja do tego)

Autoskuteczność- Bandura = jak podejmuje jakieś działanie i ogłoszę całemu społeczeństwu

To właśnie kontrola wolicjonalna powoduje, że w trakcie realizacji celu następuje stopniowa zmiana proporcji sił- wzrasta znaczenie początkowo niedominującej tendencji, związanej z podjętym zobowiązaniem.

Kontrola wolicjonalna –to czasami przeciw- motywacja.

Zamiar- związane ze słabszą od innych tendencją motywacyjną, realizowany poprzez odraczanie etc.

Im dłużej działa w kierunku realizacji -> tym bardziej zamiar wypływa na pierwszy plan!

• Tę zmianę umożliwia efektywność strategii samoregulacji, które Kuhl opisuje w kategoriach:

- poznawczych (jako aktywną selektywność uwagi, kontrolę kodowania- uwrażliwienie na bodźce związane z zamiarem, oszczędność w przetwarzaniu informacji- umiejętność zakończenia rozważań o dostępnych alternatywach)

- emocjonalno-motywacyjnych (uwzględnia wspomnianą już m.in. kontrolę otoczenia)

Siła woli oznacza zatem aktywizację wszystkich procesów poznawczych i ,,zimnych” strategii emocjonalnych w dążeniu do osiągnięcia celu (zorientowanie na działanie)

Deficyt EMOCJONALNY woli :

- deficyt może dotyczyć programu działania, występując w sytuacji niepowodzeń

- powoduje ,,przemyśliwujący” , skoncentrowany na ,,gorących” emocjach typ orientacji na stan

- to ,,przeżuwanie” myślowe doznanej porażki w połączeniu z paradoksalnym rozproszeniem uwagi

- pojawiają się działania nieadekwatne, uporczywie powtarzane

Deficyt DECYZYJNY woli:

- ,,wahający się wzór” orientacji na stan. Deficyt dotyczy procesu planowania i podejmowania decyzji, odpowiada za irytujące wręcz niezdecydowanie, niekończący się proces rozważania dostępnych opcji

- taka osoba ,,ciągle” przygotowuje pracę (niekiedy bardzo sumiennie)

Deficyt REALIZACYJNY woli :

- manifestacja to niemożność ignorowania dystraktorów, przedwczesne porzucanie zaplanowanej czynności i podejmowanie wciąż nowych działań (piszę sprawozdanie, myślę o obiedzie, potem co trzeba kupić…)

- ta tzw. wola eksplozyjna, wywołująca zmienność (niestałość) działań także utrudnia osiągnięcie celu