ZOBOWIĄZANIA

ZOBOWIĄZANIA

I. OGÓLNE CECHY ZOBOWIĄZAŃ

$ 122. Pojęcie, historia i znaczenie.

Uprawnienie wierzyciela, żąda od dłużnika, aby spełnił na jego rzecz określony obowiązek

Debitor – dłużnik, ciąży na nim dług,

obowiązek polegający na dare, facere, praestare

(dania czegoś, uczynienia czegoś, świadczenia)

Creditor – wierzyciel, uprawniony był do wierzytelności

Rozwój obligationes

- obligationes (obl) są formą prawną obrotu gospodarczego

- początek republiki – zamknięta gospodarka agrarna, obl słabo rozwinięte

- IV w pne – pojawia się bity pieniądz, ożywienie wymiany towarowej

- III i II w pne – ekspansja polityczna po wojnach punickich,

potężny impuls rozwoju gospodarczego

- rozwój obl:

- za pośrednictwem magistratury i iurysprudecji

- na płaszczyźnie ius gentium, wymiana handlowa między obywatelami a peregrynami

- odrzucenie formalizmu, krępującego swobodę obrotu towarowego

- wychodzenie naprzeciw potrzebom praktycznym

- powstawanie z czasem coraz to nowszych typów obl

Znaczenie obligationes

- należały do res incorporales

- prawo własności ograniczone do kręgu wolnych obywateli sui iuris

- obl dotyczyło Latynów, peregrynów, niewolników, członków rodziny alieni iuris

- nastawione były na ochronę wierzycieli, surowe prawo egzekucyjne,

patrz np. legis actio per manus iniectionem

- w prawie poklasycznym pojawiła się idea ochrony dłużnika,

poprzez łagodzenie prawa egzekucyjnego, ograniczenie wysokości odsetek

- normy prawa obl były skonstruowane bardzo ogólnie,

obsługiwały zarówno drobną wymianę handlową jak i wielkie transakcje towarowe,

w Rzymie nie rozwinęło się osobne prawo handlowe

- obl porządkowały i zabezpieczały:

- organizację produkcji i dystrybucji (płynność w dostawach materiału,

pewność zbytu bieżących i wytworzonych w przyszłości towarów)

- organizację i podział pracy

- wykonywanie usług i świadczenie ich w przyszłości (obl oparte na facere)

- stosunki kredytowe
- stanowiły pokaźną część podręcznika Gaiusa i Institutiones Justyniana

- były głównym przedmiotem recepcji prawa rzymskiego,

stanowiły podstawę regulacji prawnych stosunków ekonomicznych

w nowożytnym kapitalizmie

$ 123. Podział zobowiązań.

Ex contractu – z umów, zaskarżalnych według ius civile, np. sprzedaż, pożyczka, zlecenie

Quasi ex contractu – ze zdarzeń podobnych do kontraktów,

np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,

osób zmarłych albo przebywających w odległej prowincji

Ex delictu – z deliktów prawa prywatnego, np. kradzież, wyrządzenie szkody, zniewaga

Quasi ex delictu – ze zdarzeń podobnych do deliktów,

np. odpowiedzialność właściciela gospody za szkody wyrządzone przez personel

Jednostronne – jedna strona tylko wierzycielem, druga tylko dłużnikiem,

np. pożyczka, obl ex delictu

Dwustronne – każde ze stron jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem

- zupełne – automatycznie przy powstaniu stosunku obl,

np. sprzedaż, wydanie rzeczy + zapłata ceny

- niezupełne – w zamyśle jednostronne, ale nadzwyczajne okoliczności sprawiają,

że staje się dwustronne, np. przechowanie, ale przechowawca

musiał swoim kosztem ratować cudzą rzecz przed zniszczeniem

Stricti iuris – ścisłego prawa, obl jednostronne (prostsze w konstrukcji, z reguły starsze)

ochrona procesowa sformalizowana i rygorystyczna, niewielka rola sędziego,

powództwa zwane condictiones (nie actiones)

Bonae fidei – sędzia obustronne uprawnienia i obowiązki

mógł kształtować w miarę swobodnie, kierując się zasadami dobrej wiary

np. uwzględnić dodatkowe klauzule rozszerzające albo zwężające obowiązki dłużnika,

zasądzić odszkodowanie

(ten podział niejako pokrywa się z poprzednim)

Cywilne – podlegały ochronie procesowej, np. sprzedaż, zlecenie, kradzież

Naturalne – pozbawione ochrony procesowej, wywierały jednak pewne skutki prawne

- obl zawierane przez osoby alieni iuris lub niewolników, zarządzających peculium

- peculium było własnością pater familias,

- córki i niewolnicy pozbawieni zdolności procesowej

- synowie mieli zdolność procesową, ale nie podlegali egzekucji

Moralne – pozbawione ochrony procesowej,

wynikały z dobrego obyczaju i poczucia moralnego obowiązku,

np. ustanowienie posagu

$ 124. Podmioty zobowiązań.

Jednostkowe – po stronie wierzyciela i dłużnika znajdowała się jedna osoba, np. sprzedaż

Złożone – po stronie wierzyciela (w) lub dłużnika (d) więcej niż jedna osoba, np. spadek

- podzielne – rozpadało się na tyle niezależnych obl, ile było podmiotów

w lub d odpowiadają tylko za swoją część

- kumulatywne – w przypadku deliktu, współsprawcy odpowiadają indywidualnie,

ale każdy z nich musi wypłacić odszkodowanie w pełnej wysokości,

a więc odszkodowania się kumulują

- solidarne – każdy w lub d odpowiadał za całość świadczenia,

dla zawiązania wspólnoty wymagana stypulacja albo zapis w testamencie

- czynne – solidarność w, np. wspólników, d mógł zapłacić całość jednemu w

- prawo regresu - po wygaśnięciu właściwego obl,

pozostali współ-w mogli ubiegać się o zwrot należności od w

- bierne – solidarność dłużników, w mógł ściągnąć całość z jednego d

- prawo regresu – po wygaśnięciu właściwego obl,

d mógł ubiegać się o zwrot należności od pozostałych współ-d

- prawo regresu – początkowo oparte było dodatkowym węźle prawnym,

łączącym współ-w lub współ-d, np. kontrakt spółki, współdziedziczenie

- Justynian – uznał, że prawo regresu wynika z samej zasady solidarności

$ 125. Przedmiot zobowiązania.

Przedmiotem zobowiązania jest określone świadczenie

Warunki ważności i skuteczności zobowiązania

Impossibilium nulla obligatio est

(Nie ma zobowiązania co do rzeczy niemożliwych)

- świadczenie musiało być możliwe do wykonania,

w źródłach często powtarzany przykład – sprzedaż centaura

- musiało być zgodne z prawem i dobrymi obyczajami,

np. zlecenie dokonania kradzieży, zabójstwa

- musiało być precyzyjnie określone,

dłużnik musiał dokładnie wiedzieć do czego jest zobowiązany

- musiało przedstawiać wartość majątkową, możliwą do wyrażenia w pieniądzach

Dare – „dać”, przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy, np. poprzez mancipatio,

albo ustanowienie dla niego ograniczonego prawa rzeczowego,

np. sprzedaż

Facere – „czynić”, wydanie rzeczy wierzycielowi w posiadanie lub w dzierżenie

albo wykonywanie innych czynności faktycznej lub prawnej natury,

np. najem

Praestare – „świadczyć”

- w szerokim znaczeniu – wszystko, co może być przedmiotem zobowiązania

- w wąskim znaczeniu – nadzwyczajne zobowiązanie gwarancyjne

albo odszkodowawcze, odpowiedzialność za dług cudzy

Świadczenia oznaczone indywidualnie – dotyczyło rzeczy oznaczonych indywidualnie,

np. niewolników o indywidualnych cechach i kwalifikacjach

- przedmiotem zobowiązania może być ta konkretna, a nie inna rzecz

- jeśli pomiędzy zawarciem a wykonaniem zobowiązania rzecz uległa zniszczeniu,

zobowiązanie staje się niemożliwe do wykonania,

jeśli przy tym dłużnik nie był odpowiedzialny za szkodę

staje się wolny od zobowiązania

- ryzyko utraty rzeczy ponosi wierzyciel

Świadczenie oznaczone gatunkowo – dotyczyło rzeczy oznaczonych gatunkowo,

np. beli dębowego drewna do budowy statku

- przedmiotem zobowiązania może być jakakolwiek rzecz danego gatunku

- jeśli pomiędzy zawarciem a wykonaniem zobowiązania rzecz uległa zniszczeniu,

zobowiązanie jest nadal możliwe do wykonania,

dłużnik musi wydać wierzycielowi inną rzecz tego samego gatunku

- ryzyko utraty rzeczy ponosi dłużnik

Zobowiązania przemienne – więcej niż 1 świadczenie do wyboru

- zobowiązanie wygasa przy spełnieniu przez dłużnika wybranego świadczenia,

np. zapłata 10.000 sestercji albo wydanie określonego niewolnika

Odsetki – wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału

- obliczane według określonej stopy procentowej,

w stosunku do wysokości kapitału i czasu korzystania

- wyrażane w pieniądzu lub innej rzeczy oznaczonej gatunkowo

- uboczny przedmiot świadczenia, zależny od podstawowego zobowiązania do kapitału

- ograniczenia:

- Ustawa XII Tablic – maksymalne odsetki 1/12 miesięcznie (100% rocznie)

- koniec republiki - maksymalne odsetki 12% rocznie,

przy ryzykownej pożyczce morskiej bez ograniczeń

- Justynian - maksymalne odsetki 6% rocznie,

dla kupców i bankierów 8%, pożyczka morska 12%

$ 126. Modyfikacje świadczenia. Odpowiedzialność za szkodę.

Zawiązanie a wykonanie zobowiązania

- te dwie czynności nie muszą być wykonane w tym samym czasie

- problemy ze świadczeniem:

- może okazać się nie możliwe do realizacji

- może nie zostać zrealizowane

- może zostać zrealizowane z opóźnieniem

- może zostać zrealizowane w sposób niepełny lub nieprawidłowy

(np. wydanie rzeczy uszkodzonej)

- w związku z tym wierzyciel może ponieść szkodę

Szkoda – umniejszenie majątku

- przy obl ex contractu i quasi-… odszkodowanie jest dodatkowym zobowiązaniem

- przy obl ex delictu i quasi-… szkoda jest przyczyną powstania zobowiązania,

odszkodowanie jest jego głównym elementem

- siła wyższa – zdarzenia niezawinione przez działalność człowieka,

np. pożar, rozbicie statku, naturalna śmierć niewolnika

- świadczenia oznaczone indywidualnie – ryzyko ponosił wierzyciel

- świadczenia oznaczone gatunkowo – ryzyko ponosił dłużnik

- ale w umowie można to uregulować inaczej

- zdarzenie zawinione – szkoda wyrządzona przez ludzkie działanie albo zaniechanie

- musi być związek przyczynowy między działaniem sprawcy a powstaniem szkody

- musi zaistnieć wina jako element subiektywny:

- dolus – podstęp, świadome i dobrowolne działanie albo zaniechanie,

obliczone na wyrządzenie szkody, np. zabicie niewolnika,

za szkodę odpowiadają wszyscy dłużnicy (odpowiedzialność zbiorowa)

- culpa – inaczej neglegentia, wina nieumyślna, przeciwieństwo dolus,

wyłączenie z odpowiedzialności, jeśli strona nie odnosiła korzyści

np. bezpłatne przechowywanie rzeczy

- culpa lata – poważne zaniedbanie,

w prawie poklasycznym tendencja do zrównywania odpowiedzialności z dolus

- culpa levis – lekkie zaniedbanie

Custodia – specjalny obowiązek strzeżenia rzeczy

- dłużnik znalazł się w posiadaniu rzeczy wierzyciela

w celu przechowania lub wykonania jakiejś usługi

- odpowiada za dolus, culpa, szkody wyrządzone przez osoby trzecie, np. zwierzęta

- za custodia odpowiadają:

- komodatariusz (bezpłatnie użytkujący cudzą rzecz)

- właściciel magazynu, spichrza, gospody, stajni zajezdnej

- drobni rzemieślnicy, zajmujący się czyszczeniem lub naprawą rzeczy

Naprawienie szkody

- strony same ustalały, czy przywrócenie stanu pierwotnego, czy odszkodowanie pieniężne

- jeśli nie ustaliły:

- proces formułkowy – odszkodowanie pieniężne

- proces kognicyjny – możliwe dochodzenie przywrócenia stanu pierwotnego

- zobowiązania stricti iuris – sędzia mógł nakazać zapłatę jedynie równowartości rzeczy

- zobowiązania bonae fidei – sędzia mógł nakazać zapłatę dodatkowego odszkodowania

za utracony potencjalny zysk, brał pod uwagę interes poszkodowanego wierzyciela

- Justynian – odszkodowanie nie mogło przekroczyć

dwukrotnej wartości podstawowego świadczenia

Kara prywatna – dodatkowe odszkodowanie za zobowiązania ex delictu i quasi-…

- naruszenie cudzej własności – 2-, 3-, 4-krotna wartość przedmiotu deliktu,

np. kradzież konia, złodziej oddawał konia (przywrócenie stanu pierwotnego)

+ płacił 3-krotną wartość konia (kara prywatna)

- zniewaga – według uznania sędziego

Kara umowna – dodatkowe umowne zabezpieczenie wykonania świadczenia

- ustanawiane zwykle w formie stypulacji

- dłużnik musiał zapłacić umówioną karę, jeśli nie wypełnił zobowiązania,

nawet jeśli nie było w tym jego winy

- mogła być dochodzona obok odszkodowania

- mogła być dochodzona jako zryczałtowane odszkodowanie,

korzystne bo wierzyciel nie musiał wykazywać wielkości poniesionej straty, powoływał się na konkretne ustalenia umowne

Mora – zwłoka, niewykonanie zobowiązania w terminie z przyczyn zależnych od stron

- mora debitoris – zwłoka dłużnika, powstawała w momencie upłynięcia terminu,

kończyła się gdy dłużnik wykonał spóźnione zobowiązanie

- interpelatio (int) – wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia

- zobowiązanie bez określonego terminu – int konieczne do powstania zwłoki

- zobowiązane z określonym terminem – int możliwe,

bo uświadamiało dłużnika o powstaniu zwłoki, ale nie konieczne

- zobowiązania ex delictu – int zbyteczne

- zobowiązania stricti iuris – wierzyciel mógł domagać się rozliczenia z pożytków

pozyskiwanych przez dłużnika po terminie

- zobowiązania bonae fidei – jak wyżej

+ wierzyciel mógł domagać się karnych odsetek od długów pieniężnych

i wynagrodzenia za szkody poniesione w wyniku zwłoki

- świadczenie oznaczone indywidualnie –

utrata rzeczy indywidualnej po terminie

nie zwalniała dłużnika od zobowiązania, czyli w efekcie wypłacenia odszkodowania (nie wiesz o co chodzi? patrz $125 )

- mora creditoris – zwłoka wierzyciela,

powstawała jeśli odmawiał przyjęcia świadczenia bez słusznej przyczyny

- dłużnik nie był zwolniony ze świadczenia, ale:

- nie musiał odpowiadać za culpa levis (nadal musiał za dolus i culpa lata)

- mógł domagać się od wierzyciela zwrotu kosztów spowodowanych zwłoką,

np. koszty utrzymania niewolnika

- w skrajnych przypadkach mógł sprzedać rzecz,

która np. zajmowała dużo miejsca w jego magazynie


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
praworzymskie24wygaśnięcie zobowiązan
Prawo zobowiazan czesc prawa cywilnego regulujaca
Zobowiązania część szczegółowa (6)
Zobowiązania część szczegółowa (1)
Zarządzanie środkami pieniężnymi i zobowiązaniami krótkoterminowymi
Zobowiązanie ws okazania wyników badań
Zobowi±zania 3 swoboda umów
zobowiazania fragment
1-pojęcie zobowiązania, prawo kontraktowe
Zagadnienia na egzamin prawo cywilne ogólne i zobowiązania - P41 i P31, STUDIA-Administracja
PRAWO CYWILNE ZOBOWIĄZANIA PRÓBKA
zobowiązania część ogólna !!!
Zobowiązania0006
Zobowiązania0015
el pr zobowiazania id 157316 Nieznany
cyw1 skrypt zobowiazania id 126 Nieznany
Prawo zobowiązaniowe skrypt
Zobowiązanie podatkowe ćwiczenia

więcej podobnych podstron