Historyczne przyczyny ukształtowania się romantyzmu.
Romantyzm powstał przez wątpliwości ludzi oświecenia. Przestali ufać uczonym a wiedza rozmijała się z ludzkim doświadczeniem. Europą wstrząsnęły gwałtowne wydarzenia: Wielka Rewolucja Francuska (1789), wojny napoleońskie (1799-1815) i kongres wiedeński (1815) na którym potwierdzono rozbiory Polski. Przez te wydarzenia ludzie zaczęli wątpić, czy można dalej wierzyć rozumowi. Ludzie zaczęli buntować się przeciw ograniczeniom narzuconym przez poprzednie pokolenie.
Granice chronologiczne romantyzmu.
Polska: 1822 (I tom poezji Mickiewicza „Ballady i romanse”) – 1863 (powstanie styczniowe)
Europa: 1789 (Wielka Rewolucja Francuska) – 1848 (Wiosna Ludów)
Pochodzenie nazwy.
Nazwa wywodzi się z języka francuskiego w którym ‘roman’ oznacza powieść lub opowiadanie. Pierwotnie pochodzi od słowa ‘romanus’ – rzymski, ponieważ w średniowieczu jeżyki narodów tubylczych nazywano romańskimi, a utwory tych ludów romansami.
Preromantyzm – zespół zjawisk i tendencji artystycznych, które pojawiły się na przełomie XVIII i XIX wieku, zapowiadając nadejście romantycznego przełomu w kulturze europejskiej.
Literatura „burzy i naporu” – nagłe ożywienie w literaturze niemieckiej pod koniec XVIII wieku. Grupa młodych literatów zbuntowała się przeciwko stagnacji, stawiając nowy ideał – tworząc jednostkę. Przywódcą ruchu był Johann Herder, a najwybitniejsi twórcy to: Johan Goethe i Friedrich Schiller. Ich dzieła uważa się za preromantyczne.
Osjanizm – kierunek w literaturze europejskiej, charakteryzujący się nastrojowością, tajemniczością i smutkiem.
Gotycyzm – nurt kultury europejskiej, dążył on do przywrócenia rangi i znaczenia tworom i budowlom pochodzącym ze średniowiecza. Prądowi nadano nazwę gotycyzmu gdyż tradycję średniowieczne były wiązane z gotyckim stylem architektonicznym.
Cechy romantyzmu:
Przewaga wiary nad rozumem
Uznanie głębi przeżyć za ważniejsze niż piękno
Wkraczanie w życie wewnętrzne człowieka, w tajemnice bytu
Indywidualizm
Spontaniczność
Umiłowanie wolności
Fascynacja żywiołowością natury
Historyzm (widzenie teraźniejszości w perspektywie historycznej)
Symboliczność
Johann Wolfgang Goethe (1749-1932) – najwybitniejszy pisarz w literaturze niemieckiej. Łączył oświecenie z romantyzmem. Jego najpopularniejsze działa to „Faust”, „Cierpienia młodego Wertera” oraz ballady np. „Król Olch”.
„Faust”:
Studiował medycynę, prawo, filozofię i teologię
Był nauczycielem akademickim przez 10 lat
Wiedza nie dała mu odpowiedzi na nurtujące go pytania, „wie, że nic nie wie”, nie może uszczęśliwić ludzi ani naprawić świata
Uważa się za mądrzejszego od swoich uczniów, wyśmiewa ich
Jest biedny, samotny, wiedza nie daje mu satysfakcji, odizolowany od świata
Pragnie dowiedzieć się co rządzi światem, podróżować, żyć pełnią życia, dać ludzkości szczęście.
Zawarł pakt z diabłem – Mefistofelesem, uważa, że dążenie do celu jest ważniejsze niż osiągnięcie go.
Człowiek faustyczny – chcę żyć pełnią życia, zachować wieczną młodość, chce zdobyć władzę na wszystkim, w tym celu jest zdecydowany wiele poświęcić.
Adam Mickiewicz „Oda do młodości”
| Świat dziś | Świat jutro |
|---|---|
| martwy, bez serc, bez ducha, gnuśny, samolubny, słaby, egoistyczny, nieczuły | swobodny, młody, przyjazny, dynamiczny, pełen życia, radosny |
Według Mickiewicza człowiek młody niekoniecznie ma niewiele lat. Jest to ktoś, kto może poszerzać swoje horyzonty, ktoś przed kim świat stoi otworem, może wiele zrobić, odkryć, dokonać. Człowiek młody jest przede wszystkim młody duchem, ma chęć do życia, jest szczęśliwy, dąży do realizacji swoich celów. To, że ziemie jest ‘stara’ oznacza, że ludzie nie próbują przełamać swoich słabości. Starzeją się cieleśnie oraz duchowo i nie próbują z tym walczyć. Nie próbują walczyć o swoje marzenia.
Mickiewicz uważa, że przyjaźń powinna zespajać i przywoływać do działania. Pomagać spełniać marzenia i osiągać cele. Przyjaźń powinna pomagać ludziom przełamywać lody i ułatwiać pokonywanie życiowych przeszkód.
Adam Mickiewicz „Romantyczność”
Karusia to młoda dziewczyna, której ukochany nie żyje od dwóch lat. Twierdzi, że nadal czuje jego obecność przy sobie, słyszy jego głos i widzi jego twarz. Ludzie nie widzą go, jednak cześć osób wierzy, że wrócił do dziewczyny. Kierują się uczuciami i wiarą.
Starzec przedstawiony w utworze jest racjonalistą. Dla niego prawdą jest to, co widzi, co może zbadać i dotknąć. Narrator jednak wierzy w słowa dziewczyny. Nie wszyscy wierzyli w to samo, ponieważ niektórzy z nich kierowali się wyłącznie rozumem a inna, wiarą uczuciami i intuicją.
Adam Mickiewicz „Dziady” część II
Akcja II cz. „Dziadów” rozgrywa się w przeddzień Zaduszek w cmentarnej kaplicy. Przewodzący obrzędom Guślarz przywołuje duchy zmarłych osób, które nie mogą po śmierci zaznać wiecznego spoczynku, lecz muszą odbywać karę za błędy za życia. Podczas obrzędu wzywa się dusze pokutujące aby powiedziały czego potrzebują, by ich męka się skończyła. W zamian za pomoc dusze udzielają porad jak żyć. W czasie obrzędu przybywają kolejno: duchy dzieci Józia i Rózi, widmo Złego Pana, duch młodej pasterki Zosi. Dzieci uczą, że aby wejść do nieba, trzeba na ziemi zaznać cierpienia. Zły Pan poucza, że do zbawiania konieczne jest miłosierdzie, a pasterka, że ludzie którzy nigdy nie odwzajemnili miłości, nie trafią do nieba. Kiedy obrzęd już się kończy przybywa czwarte widmo – duch młodego mężczyzny. Patrzy na jedną dziewczynę, a Guślarz nie może go odwołać.
Johann Wolfgang Goethe „Cierpienia młodego Wertera”
Bohater werteryczny:
Nadmierna uczuciowość
Marzyciel
Kult natury i przyrody
Bunt wobec otaczającego świata
Samotność
Obłęd
Powieść epistolarna – powieść pisana w listach
Podczas swojej rozmowy z Albertem, Werter wyraża swoje poglądy na temat samobójstwa. Werter uważa, że ból i cierpienie ludzkie mają pewne granice, a jeżeli się je przekroczy, to człowiek traci nadzieję, chęć do życia i jego natura ulega rozpaczy. Albert ma natomiast zupełnie przeciwne zdanie. Uważa, że samobójcy to ludzie godni pogardy. Nie ma żadnego usprawiedliwienia dla odebrania sobie życia, jest to oznaka słabości.
Cyprian Norwid „W Weronie”
Norwid nie odnosi się do treści dramatu Szekspira „Romeo i Julia” w sposób bezpośredni – nie streszcza go, ani nie opisuje żadnej konkretnej sceny. Interesuje go refleksja nad losem nieszczęśliwych kochanków Nastrój utworu jest spokojny, poważny, refleksyjny.
Kompozycja utworu jest dwudzielna, składa się nią opis i refleksja. W części opisowej przenikają się obrazy poetyckie ukazując ruiny domów skłóconych rodów i niebo. Można wyodrębnić sfery przynależne do natury i do człowieka. Metafora „łagodne oko błękitu” może oznaczać przyrodę lub symbol Boga.
Adam Mickiewicz „Dobranoc”
Sonet typu petrarkowskiego podzielony jest na dwie strofy czterowersowe i dwie tercyny. Odznacza się precyzyjną konstrukcją rymów. Wypowiedź ma charakter wytworny, idealizuje adresatkę.
W strofie I i II podmiot liryczny ma łagodne życzenia względem ukochanej, wyraża dobroć i tkliwość. W strofach III i IV osoba mówiąca prosi o spojrzenia, o pozwolenie na pocałunki, jednak ona ucieka i zamyka drzwi.
Adam Mickiewicz „Stepy akermańskie”
Bohater liryczny w sonecie to podróżnik, emigrant bądź też pielgrzym szukający celu swojego życia. Jest zachwycony i podziwia otaczający go świat. Sonet zawiera wiele metafor i hiperbol. Hiperbolizacja świata przedstawionego posłużyła poecie do wydobycia piękna, kontrastu między samotnością a ogromem przyrody.