WSTĘP DO JEZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO, WYKŁAD, 4.05.11
Pojęcie pragmatyki
Badanie rzeczywistego języka
Austin: Performatywy i konstatacje i teoria aktów mowy. Dwie podstawowe teorie dla pragmatyki.
W logice, to co nazywa się zdaniem w logice może być albo prawdziwe albo fałszywe, a jak nie jest ani takie, ani takie, to jest bezsensowne.
W języku naturalnym, kandydatami na odpowiedniki sądów logicznych są zdania oznajmujące. Ale nawet gdybyśmy się przyjżeli zdaniom zonajmującym, to można znaleźć wypowiedzi, które sa zdaniami oznajmującymi z gramatycznego punktu widzenia, nie są ani prawdziwe, ani fałszywe, ale są jak najbardziej sensowne. Ex: „mianuję pana dyrektora”, „jutro wstanę wczesnie”. W pzreciwieństwie do zdania „ten pan jest dyrektorem”, „J. wstał wcześnie”, które są prawdziwe / fałszywe, te pierwsze nie są nia prawdziwe, ani fałszywe, nie wiadomo, jakie miałyby być ich warunki prawdziwości. Ta obserwacja doprowadziła Austina do stwierdzenia, że w jezyku naturalnym istnieją dwa typy wyrażeń, które mogą być zdaniami:
Sądy prawdziwościowe – konstatacje. Mogą one być prawdziwe / fałszywe; są to stwierdzenia stanu rzeczy
Wyrażenia sprawcze – performatywy. Nie opisują stanów rzeczy, ale go zmieniają. Na przykład mianowanie – przed mianowaniem nie był dyrektorem, po – był. Zmieniają stany rzeczy, ale nie można ich oceniać jako prawdziwe / fałszywe, nie wiadomo, z czym należy porównywać, ze stanem przed, czy po. Performatywy – pyta się, czy skutecznie zmieniły rzeczywistość? Czy ktoś został mianowany dyrektorem..? mówi się o performatywach skutecznych , ze są udane, a o nieskutecznych, że są nieudane, a czasami używa się wymiennie terminów- fortunne / szczęśliwe. Dlaczego performatywy mogą być nieudane?
Mogą być nieważne –
wypowiadający jest niewłaściwy i nie ma uprawnień. Niewłaściwa formuła/ obiekt. By perfrmatyw był ważny musi być określona osoba uprawniona do wykonania performatywu, w określony sposób i na określonym obiekcie. Niewłaściwy wypowiadający – Austin: statek gotowy do wodowania, ma się nazywać Elżbieta II, jest wyznaczona osoba, która ma dokonać chrztu statku, a tu wpada o obdartus, łapie butelkę, rozbija o burtę statku i mówi „nadaję ci imię marszałek stalin”. Nazwał statek marszałek Stalin? Nie. Performatyw nie jest ważny –do nadania imienia była wyznaczona inna osoba. Jest to częsta sytuacja w różnego typu aktach oficjalnych, gdzie za kogoś nikt inny nie może wystąpić.
Niewłaściwa formuła – Wizygoci przechodzą na chrześcijaństwo w wersji rzymskiej, więc zmieniali wyznanie, chrzcili się po raz drugi. Pojawili się wizygoccy biskupi, księża. Po kilkunastu latach – kuria się zorientowała, ze w Hiszpanii nowe chrzty, które mają ustaloną formułę, są przeprowadzane po łacinie, ale z formułą „w imię ojca i córki”. Zaczęto się zastanawiać, czy te chrzty są ważne. Są sytuacje, w których trzeba powiedzieć dokładnie to, co trzeba, a nie nic innego. Polskie prawodawstwo jest tego pełne.
Niewłaściwy obiekt – osoba właściwa, formułą właściwa ale obiekt nie. Też chrzest, ale w innej okoliczności. Próba ochrzczenia pingwinów. Nieudana. Musi być odpowiedni obiekt.
Nieszczere – gdy ktoś mówi, że przyjdzie, a nie zamierza.
Złamane
Performatywy:
Jawne: występuje w nich czasownik per formatywny w odpowiedniej formie, na przykład – „nazywam ten statek …”- tu „nazywam”; „obiecuję, że jutro wstanę wcześnie” – „obiecuję”. Czasownik per formatywny. Test, który pozwala stwierdzić, ze mamy do czynienia z performatywem jawnym, jest dodanie „niniejszym”.
Charakterystyczne dla języka oficjalnego.
Niejawne: nie mają czasownika per formatywnego- „jutro wstanę wcześnie”. Bez czasownika p. wyrażonego w sposób jasny.
Konstatacje nieudane:
Kot siedzi na macie – nie wierzę w to. Jeżeli mówię, że siedzi, ale nie siedzi, to – kłamstwo nie jest udanym stwierdzeniem. Zarówno celowe, jak i wynikające z niewiedzy.
Teoria illokucji
….
Akt retyczny:
Powtarzanie roli, wiersza
Uczenie się języka metodą bodziec – reakcja. Zadają pytania i należy na nie odpowiedzieć.
Akt fonetyczny i fatyczny można odtworzyć tylko w mowie niezależnej, ale retyczny można też w mowie zależnej.
Konstatacje i performatywy różnią się na poziomie aspektu illokucyjnego.
Akt mowy ma jeszcze jeden aspekt – perlokucyjny. Poprzez ostrzeżenie, obiecanie, poprzez dokonanie aktu illokucyjnego robimy coś jeszcze. Ale to coś jeszcze jest trudno pokazać. Mówiąc – bądź punktualnie – poprosił ją, by była punktualnie. Ona wie, że jemu zależy. Zmienił jej stan świadomości.
Skutkiem perlokucyjnym aktu mowy, jest realizacja aspektu perlokucyjnego, nic więcej. Tylko to, o co chodziło w bezpośrednim akcie mowy.
…
Sears:
Asertywny
Deklaratywny
Dyrektywy
Komisywy
Ekspresywy
Między rozstrzygnięciami a werdykty wami trudno wyznaczyć granicę.
Sears mówi o tym, jaka jest siła illokucyjna tego aktu, a w szczególności interesuje się wykładnikami siły illokucyjnej analizowanych przez siebie aktów.