ANTROPOLOGIA KULTUROWA

13.04.2011

TEMAT: podstawowe pojęcia charakterystyczne dla pojmowania teoretycznych zasad antropologii kultury

Wykład 1. Treść i zakres pojęcia kultura

- egzamin, jak 5 z ćwiczeń to zwolnienie z jednego pytania

- na końcu sprawdza obecność, raz można nie iść

Literatura:

• W. Wołoszyn „Antropologia kulturowa” Bydgoszcz

• E. Kraczak „antropologia kulturowa, klasyczne kierunki szkoły i ich orientacje” 2003 rok

• ??????

Pytania

- genealogia pojęcia kultura i cywilizacja, cywilizacja – kultura

- podsawowe składniki kultury, fakt kulturowy

- szerokie i wąskie pojęcie słowa kultura

1. Geneza pojęcie kultura i cywilizacja oraz relacje: natura – kultura, cywilizacja – kultura. Kultura to pojęcie wieloznaczne. Różnorodność jej określeń wynika zarówno z odmiennych punktów widzenia przyjmowanych przez różne szkoły i dyscypliny naukowe, jak i z rzeczywistych przemian, którym podlegała w ciągu wieków, Rodowód sięga starożytnego Rzymu, w łacinie kultura oznaczał uprawę roli. W znaczeniu przenośnym użył go jako pierwszy Cyceron odnosząc do uprawy umysłu, rzadko używano tego zwrotu przez starożytnych, Częściej odnoszono go obiektywnych zespołów – uprawy czegoś, Upowszechnienie słowa kultura w znaczeniu przenośnym jest dziełem czasów nowożytnych dopiero wiek XVIII przyniósł rozumienie kultury jako życia umysłowego, duchowego człowieka oraz jego cech i wytworów, Goethe i Humboldt położyli nacisk na swoistość i autentyczność przezywania oraz tworzenia kultury w narodach i jednostkach. Ich poglądy stały się punktem wyjścia dla teorii osobowości kulturowej i dla teorii kultury narodowej traktowane jako odrębny świat dzieł i przeżyć narodu, W Polsce jako jeden z pierwszych pojęcia tego używał Lelewel. Używano go głównie w znaczeniu doskonalenia moralnego i umysłowego człowieka a także rozwoju sztuki, wiedzy, idei i religii. CYWILIZACJA Podobnie długi rodowód ma cywilizacja, który pochodzi od łacińskiego civis – obywatel. Jednak pojęcie cywilizacja oraz hasło cywilizowanego społeczeństwa i ludzkości pojawiają się dopiero w XVII w we Francji. Często termin cywilizacja używano zamiennie z pojęciem kultura , W większym stopniu upowszechniły się poglądy Alfreda Webera w Niemczech oraz Maclvera i Mcrtona w Stanach Zjednoczonych ujmujące cywilizację jako zespół materialno – technicznych procesów i osiągnięć, a kulturę jako układ wartości, norm i ideałów, etnologia- nauka zajmująca się studiami porównawczo – teoretycznymi nad kulturami różnych ludów, antropologia kulturę odnosi do całości badanych zjawisk i nie przeciwstawia elementów duchowych i materialnych, jednostkowych i zbiorowych NATURA – KULTURA Pufendorf przeciwstawia kulturę przeciwko naturze, określając tę pierwszą jako usunięcie niewiedzy i panowanie rozumu, Kulturę jak podkreśla J. Niżnik można najkrócej określić jako sposób istnienia człowieka, który może najkrócej określić jako sposób istnienia człowieka, który może przetrwać o tyle o ile uczestniczy w określonej kulturze.W przeciwieństwie do natury kultura oznacza to co wyuczone, sztuczne, nadane wyposażeniu naturalnemu. Pojęcie natury dotyczy tego co występuje tylko niekiedy i niektórych miejscach. Pojęcie natury odnosimy do tego, co wyuczone i dyktowane przez normę. Wreszcie gdy o naturze mówimy jako o całości autonomicznej, która daje się rozumieć bez czegokolwiek poza nią, kultura jest systemem zrozumiałym jedynie przez odniesienie do natury Znane są poglądy Freuda odnoście zalezności kultury od natury. Współcześnie zaciera się antagonistyczna opozycja kultura – cywilizacja Natura i kultura wg Suchodolskiego - to nie 2 przeciwstawne światy, a wręcz przeciwnie, powiązane ze sobą. Te światy oddziałują na człowieka jako istotę biologiczno - społeczno – kulturową a on podlega ich prawom i ingeruje w nie, ma decydujący wpływ na związek między kulturą i naturą. Przestrzegał przed nierozważną ingerencją człeka i przed zachwianiem równowagi w kontaktach człowieka z przyrodą i kulturą. Przeciwstawiał się teoriom, że tylko kultura stwarza człowieka i podkreślał, że kształtowanie osobowości dokonuje się również przez kontakt z przyrodą. CYWILIZACJA – KULTURA Przez cywilizację rozumieć można całość dorobku kulturalnego, organizacyjnego i technicznego człowieka a mianem kultury określać religie, moralność, ideologie i sztuki piękne. Propozycję rozgraniczenia pojęć podaje W. Tatarkiewicz. pisze on: niech cywilizacja oznacza to wszystko co ludzkość stworzyła i dodała do natury dla ułatwienia i polepszenia życia, a kultura – te czynności i przeżycia poszczególnych ludzi, którzy wytworzyli cywilizacją i z cywilizacji korzystają, tym właśnie różnią się od ludzi pierwotnych Cywilizacja będzie zawsze stanowiła nadbudowę nad naturą Kultura natomiast stanowi bogactwo duchowe człowieka, wyższą formę ludzkiego bytowania. to właściwość osoby wykształconej, która rozwinęła swój smak, zmysł krytyczny i sąd. Pomiędzy kulturą i cywilizacją stwierdza Tatarkiewicz dokonuje się wymiana: jednostki o wyższej kulturze przyczyniają się do postępu cywilizacji, a postępująca cywilizacja przyczynia się do podniesienia kultury innych jednostek. Mówi się o cywilizacji w odniesieniu do zjawisk globalnych. Suchodolski uważa, że charakterystycznym znamieniem naszych czasów jest powstanie i rozwój globalnej cywilizacji świata mającej dwie różne uniwersalne postacie. Jedna rodzi się w procesach rozwoju naukowo – technicznego i gospodarczych powiązań w obrębie całego świata. Jest to cywilizacja ujednolicona, pragmatyczna, cywilizacja kosmopolityczna i konsumpcyjna, masowej kultury rozrywkowej, niszczącej autentyczne kultury regionalne. Przeciwstawia jej wizję cywilizację uniwersalną typu humanistycznego, która charakteryzuje się różnorodnością kultur świata i jednocześnie więzią wspólnotową ludzkiego rodu, cywilizacją w której kultura jest powagą i radością życia. 2. podstawowe składniki kultury 1.Rzeczy przedmioty stanowiące wytwory i obiekty ludzkiej działalności. Pełnią one określoną funkcję w życiu człowieka, stanowią rodzaj dóbr kultury. Rozwój kultury mierzy się liczbą i jakością owych rzeczy, jak też sposobem ich wytwarzania oraz poziomem techniki. Są wytworem ludzkiej pracy fizycznej i umysłowej. 2. Znaki znajdujące się na owych różnorodnych rzeczach jak: naczynia, przedmioty, narzędzia budowle. Kryją one zawsze informacje, zawsze do czegoś się odnoszą. Wyróżnia się 2 rodzaje znaków: Występujące w formie materialnej jako rzeczy typu, W formie zachowań typu gestu, słowa. Język, zajmuje centralne i najważniejsze miejsce w szeregu różnych systemów. Pełni on rolę uniwersalnego środka informacji i porozumiewania się ludzi, podstawowa funkcja znaku to przekazywanie określonych informacji, Dzięki znakom możliwe jest porozumiewanie się ludzi w sposób bezpośredni i pośredni w czasie i przestrzeni. Znaki służą utrwaleniu przekazywaniu i kontynuowaniu kultury, określają jej tożsamość i 3. zachowania ludzkie które mają charakter społecznie ustalonych i stanowią realizację określonego wzoru kultury. Chodzi zatem o zachowanie kulturowe, a nie czysto fizjologiczne, o wzory zachowań akceptowanych społecznie, traktowanych jako cenne i zróżnicowane w zależności od kultury i czasu. Niektóre z wzorów bardzo ściśle normują zachowania, nadają im cechy rytuału - jak w przypadku życia religijnego – inne pozostawiają duży margines swobody, dają możliwość wyboru, oczywiście w wyznaczonych ramach Globalne antropologiczne pojęcie kultury – jak stwierdza A. Kłoskowska – obejmuje następujące postacie zjawisk: przedmioty stanowiące wytwory i obiekty ludzkiej działalności, same działania a wreszcie stany psychiczne człowieka: postawy dyspozycje, nawyki, stanowiące rezultat wcześniejszych oddziaływań oraz przygotowanie i warunek wcześniejszych działańJak wynika z powyższego, zakres pojęcia fakt kulturowy jest dość szeroki. Można wymienić 5 jego podstawowych kategorii. Są to:Wytwory - trwałe wzory kultury, materialne i przekonania, idee, ideały Wartości – będące przedmiotami materialnymi,, ideami, przekonaniami. Normy i wzory – normy rozumiane jko prawne lub obyczajowe uzasadnienie i obowiązujące reguły, zasady wyznaczające postępowanie jednostki, a wzory jako zespoły postulowanych zasad postępowania ludzi, funkcjonowania instytucji lub właściwości przedmiotów Zachowania - które stanowią w dużej mierze odbicie obowiązujących norm i wzorów, odmiennych w różnych zbiorowościach społecznych Obyczaje - traktowane jako uznane w określonej społeczności zachowań 3. szeroki i wąskie rozumienie pojęcia kultura Szerokie rozumienie kultury jest typowe dla orientacji antropologicznej i socjologicznej, nazywanej także humanistyczną. E. Tylor podał taką definicję kultury. Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa. Dla S. Czarnowskiego kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie. Uważa o, że element dorobku społecznego zaliczony może być do kultury tylko wtedy gdy stanie się dobrem wspólnym szeregu ludzkich grup. Nie ma i nie może być jedynie kultury duchowej. Kultura obejmuje całość dorobku ludzkości. Dla Szczepańskiego to ogól wytworów działalności ludzkiej materialnym i niematerialnych wartości uznanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach przekazywanych innym zbiorowością następnym pokoleniom. Takie szerokie pojęcie ujecie kultury oznacza wszystko co stworzył człowiek od zarania dziejów i co ma trwały zobiektywizowany charakter. B. Suchodolski stwierdza że kultura to całokształt dorobku ludzkości społecznie utrwalony i gromadzony w ciągu dziejów stale wzbogacony nowymi dziełami twórczymi i pracą wszystkich społeczeństw; również poziom rozwoju społecznego grup i jednostek w danej epoce historycznej, uwarunkowany stopniem rozwoju sił przyrody, osiągniętym stanem wiedzy i twórczości artystycznej oraz formami współżycia społecznego. A zatem w szerokim pojęciu kultury pojęcei kultura obejmuje: Ogół trwałych materialnych i niematerialnych wartości, będących wytworami ludzkiej działalności, Ogół wyznaczonych zachowań odpowiednio ukształtowanych historycznie wzorów, uznanych i przyswojonych społecznie w procesie wzajemnych oddziaływań jednostki i grup społecznych, przekazywania z pokolenia na pokolenie.Węższe rozumienie pojęcia kultura zasadza się na odróżnieniu kultury duchowej od materialnej. Wiąże się z tym najpopularniejsze rozróżnienie kultury i cywilizacjiA. Weber wskazuje na kilka dziedzin stanowiących elementy kultury w w ęższym znaczeniu. Są to jak podkreśla A. Kłoskowska: Działalność artystyczna, polegająca na wchłonięciu świata poprze osobowości twórcy i jego uzewnętrznieniu w dowolnie ukształtowanym produkcie syntezy Idea stanowiąca nową postać obrazu świata nie posiadającego dotąd odpowiednika w rzeczywistości zewnętrznej, ale narzucona jej w celu przekształcenie we wskazanym kierunku Religia Takie węższe pojęcie kultury odnoszone bywa do zespołu wartości duchowych i realizowanych w osobistych przeżyciach jednostek. Do kultury zalicza się: sztukę literaturę a nie zalicza się nauki, techniki, działalności społecznej, politycznej i gospodarczej. W technice dostrzegają Nawet zagrożenia dla rozwoju autentycznej kultury. Znamiennym przykładem jest m.in. książka „ triumf techniki nad kulturą”. Jeszcze utrzymuje się również podział na 2 kultury: tradycyjną – literacką oraz nowoczesną - naukową, techniczną i audiowizualną.Wąskie pojęcie kultury prawie wszyscy utożsamiają z literaturą sztuką i obyczajowością. W tym znaczeniu kultura stanowi ogół przejawów działalności ludzkiej, wartości, przeżyć i potrzeb nie mających bezpośredniego użytkowego charakteru, rozwijanych bezinteresownie. Ten wąsko pojmowany zakres pojęcia kultury dotyczy zatem sfery intelektualnej, estetyczne, zabawowej i obyczajowej działalności ludzi. Oba szersze i węższe ujęcia kultury to najczęściej spotykane i stosowane rozróżnienia. A. Kłoskowska przypomina, że krytyczny przegląd koncepcji kultury. Kroebera i Kluckhohna zawiera 6 różnych aspektów, występujących najczęściej wspólnie różnych definicjach. Są to: Opisowo – wyliczający, Historyczny, Normatywny, Strukturalny, GenetycznyKategorie i typy kultury kategorie kultury rozumie się na ogół wielkie podstawowe działy kultury, obejmujące zjawiska względnie jednorodne i różniące się od siebie istotnymi cechami, Różnice w wyodrębnianiu tych kategorii związane są ściśle z reprezentowanym stanowiskiem teoretycznym i metodologicznym. Obok tego kryterium opartego na istotności różnic zjawisk zachodzących w tym samym czasie, warto przywołać podziała na trzy wielkie epoki w dziejach ludzkości i kultury – to jest epokę dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji. Każda z nich dzieli się na 3 okresy. Cechy kultury postmodernistycznej- można ryzykując pewne konieczne uproszczenia, ująć w kilku następujących stwierdzeniach: 1 .Postmodernizm jako prąd filozoficzny powstał w opozycji do modernizmu, do uznawania wszechpotęgi rozumu, na którego miejsce wprowadza kategorię mądrości. Jest to rozpaczliwa próba odnalezienia się człowieka zagubionego w otaczającym świecie i jest to zarazem próba konstruowania nowej wizji świata w oparciu o nowy sposób myślenia i nowe ideały. 2. Za naczelną kategorię postmodernizmu uznaje się pluralizm. Dotyczy to odwołania się do różnych tradycji kulturowych, sposobów myślenia i postępowania, łączenie z legitymacją pluralizmu języków. Charakterystyczna jest wręcz programowa akceptacja wszelkich poglądów, stylów życia i postaw estetycznych. 3. Z pluralizmem łączy się w dużym stopniu relatywizm kulturowy. Neguję się tu podział kultur na wyższe i niższe, uznaje się wszystkie kultury za równouprawnione, odrzuca się ponadkulturowe kryteria prawdy i racjonalności. 4. Kulturę postmodernizmu cechuje otwartość epistemologiczna i nowa wrażliwość estetyczna. Jest ona otwarta na wszelkie nowości., a w tym na pojawienie się nowych ruchów społeczno – kulturalnych o zasięgu światowym i charakterze uniwersalnym. Odrzuca się to wszelkie ograniczenia poznawcze i estetyczne, uznaje : logikę sprzeczności i wartościowości. 5. W kulturze ponowoczesnej jest wyraźna tendencja do uczynienia jej powszechną. Cenione jest to czym żyje społeczeństwo, Powszechność kultury łączy się ściśle ze sposobem wytwarzania dóbr zgodnie z prawami rynku. Twórczość przybiera charakter powielania, zostaje zastąpiona określeniem produkcji, która ma wielokrotnie charakter seryjny i anonimowy. Następuje również zbliżenie środowisk artystów i odbiorców Wszyscy są traktowani jako konsumenci bardzo bogatej oferty różnorodnych produktów kultury, bombardowani ułudami reklam. typy kultury: 1. ze względu na przynależność do określonych warstw i grup społecznych wyróżnia się następujące typy: rycerską, szlachecką, mieszczańską, chłopską, ludową, robotniczą, inteligencką. Warstwy te przez swoje silne zróżnicowania - głównie społeczne i obyczajów – tworzyły odrębne kultury. 2.Ze względu na charakterystyczny typ gospodarowania i układu stosunków między ludźmi wydziela się np. kultury pasterskie czy myśliwskie 3. Ze względu na przynależność do religii lub dystansowania się wobec niej wyróżnia się typ kultury świeckiej (Laickiej) i religijnej, a w ramach tej ostatniej przez zależność do określonej religii, czy wyznania typ kultury buddyjskiej, chrześcijańskiej ( w ramach tej protestanckiej, katolickiej, prawosławnej) islamu itp.4. Ze względu na charakter aktywności ludzi w różnych dziedzinach jak: Intelektualnej –Artystycznej –W zależności od typu zawodu mówimy o różnych kulturach np. kulinarnej, pedagogicznej, Ze względu na ogólną egzystencję fizjologiczno – emocjonalną człowieka wyodrębniamy kulturę zdrowotną, erotyczną, seksualną 5.Ze względu na zakres występowania określonych cech kultury dokonamy podziału na kulturę: globalną, kontynentalną, narodową, regionalną 6.Ze względu na poziom kultury wyodrębniamy typ kultury wysokiej (elitarnej) i masowej ( popularnej) 7. Ze względu na przynależność do grupy wiekowej wyodrębnia się kulturę młodzieżową i różne subkultury. 8. Ze względu na stosunek do obowiązującej polityki państwa przeciwstawia się kulturze oficjalnej kulturę alternatywną i kontrkulturę. Kultura literacka- jest składnikiem globalnej kultury, obejmuje ona całość historycznego dorobku literackiego, wszystkie istniejące w danym czasie instytucje służące życiu literackiemu, poziom ich działalności, stan czytelnictwa itp., w odniesieniu do osoby znajomość literatury i wyrobienie smaku, znawstwo. W tym drugim znaczeniu można wskazać na takie trzy jej elementy jak: Wiedza stanowiąca ogół nabytych umiejętności właściwego rozumienia i wartościowania przekazów uznanych za wzorcowe, Gust czyli ogół upodobań, Kompetencje literackie, którymi określa się ogół zdolności pozwalających posługiwać się zdobytym doświadczeniem literackim. Elementy kultury: Wartość i wzór wydają się pełnić pierwszorzędne znaczenia. Wartość – jako pojęcie jest różnie rozumiane w psychologii socjologii i antropologii. Potocznie wartość utożsamiamy z tym co cenne, odpowiadające wysokim wymaganiom, godne pożądania, stanowiące cel, dążeń ludzkich. Są to idee przekonania, ideały, przedmioty materialne uznawane przez zbiorowość społeczną i jednostki za szczególnie cenne. Wartość wg słownika języka polskiego – to ile coś jest warte; cecha przedmiotu, materiału, znaczenia, ważność.Wzory - to normy wyrastające z systemu wartości. Są one systemem postulowanych zasad postępowania ludzi, instytucji np. wzór pracownika, placówki. Słusznie twierdzi się, że świat kultury ludzkiej jawi się jako zbiór wzorów. W rozważaniach dotyczących trwałości kultury, jej zmienności nie sposób pominąć wzorów osobowych. W najogólniejszym znaczeniu za wzór kultury można uważać zgodnie z sugestią Żygulskiego: każdą prawidłowość, normę, określoną, powtarzającą się formę, w jakiej pojawiają się i funkcjonują rzeczy, znaki i zachowania oraz ich kompleksy, dobra kompleksowe. Dla szeroko rozumianej teorii estetycznej będą to wzory związane z rodzajami dóbr estetycznie cennych.Kanon łączy się ściśle z omówionymi wcześniej wzorami i wartościami w kulturze,Słowo pochodzenia greckiego oznacza miarę, wzorze, prawidło, przepisy. Jest używany współcześnie głównie jako zasada, wzór, reguła, norma. W szerszym znaczeniu kanon od czasów starożytnych wchodził do terminologii estetyki, etyki, logiki i teorii poznania. Obyczaj, obrzęd, rytuał – to składniki kultury mające doniosłe znaczenie w kształtowaniu się kultury obyczajowo – obrzędowej. W ramach każdej kultury wytwarzają się wzory obyczajowo – obrzędowe, nazywane formami rytualizacji życia. W praktyce społecznej wzory ulegają zobiektywizowaniu na konkretne obyczaje i zwyczaj, obrzędy, ceremonie i rytuały. Przez obyczaj rozumie się powszechnie przyjęte sposoby postępowania najczęściej utwierdzone tradycją i mające miejsce na określonym terenie i dotyczące pewnej grupy ludzi. Obyczaje są jednym z systemów dla danej zbiorowości i jako takie są jednym z systemów dla danej zbiorowości ji jako takie stanowią swoisty system kontroli społecznej. Naruszenie obyczaju powoduje negatywną reakcję ze strony grupy – dezaprobatę, nawet wyobcowanie ze zbiorowości, usunięcie ze składu jej członków. Zwyczaje - to sposoby postępowania wynikające z nabytej dyspozycji przyzwyczajenie i jako takie mogące się czasem przekształcić w obyczaje. Mogą mieć charakter trwały lub przejściowy , przemijający z modą. W przeciwieństwie do obyczaju nie jest obarczone sankcjami a jedynie a jedynie jest formą uznania lb odrzucenie. Zwyczaje dzieli się na grupowe i indywidualne. Wyróżnia się zachowania obowiązujące w określonej grupie zawodowej, środowisku, regionie, zachowania ludowe, arystokratyczne, zachowania prymitywne i wytworne. Powstają z nawyku i przyzwyczajeń a także z dawnych obyczajów i obrzędów, stąd jedne się utrwalają a inne są odrzucane. Nieliczne zwyczaje – jako relikt przeszłości – stały się normami mającymi moc obowiązującą jako prawo obyczajowe. Obrzędy – utożsamiane z ceremoniami lub obyczajami, są to definiowane jako uświęcona tradycją zespoły czynności i praktyk towarzyszące uroczystościom rodzinym, społecznym, religijnym, Szczególnie etnologia i antropologia eksponują w obrzedzie znaczenie ważnych przejściowych wydarzeń w życiu człowieka, jak:- obrzędy inicjacyjne- obrzezanie, chrzciny- Afirmacjne – jubileusz pracy, pożycia małżeńskiego- Współżycia- świąt rodzinnych, ludowych, kościelnych Izolacji – pożegnanie pracownika, pogrzebRytuały – zespoły czynności stanowiące formę zewnętrzną obrzędu religijnego, uroczystości, ceremonii, Wiążą się z uświadomionym przymusem ich realizacji i świadczą o doniosłości wykonanej czynności. Zachowania rytualne występują także w świecie zwierząt służąc głównie zachowaniu gatunku, Są zakorzenione w określonych wartościach i dają podlegającym im zbiorowościom poczucie wspólnoty, a przez Ti jednocześnie zwalniają z odpowiedzialności za podejmowane działanie bo pojawiają się mityczne uzasadnienia – „przecież to się tak robi” Mit – w języku potocznym to podanie o bogach legendarnych bohaterach fantastycznych zdarzeniach, w potocznym znaczeniu to wymysł, bajka. Celem każdego mitu jest próba odpowiedzi na pytania dotyczące życia i śmierci, dobra i zła, pochodzenia przeznaczenia i natury świata i człowieka Symbol – w powszechnym encyklopedycznym rozumieniu nie jest pojęciem jednoznacznym. Symbol to także znak wizualny z podsystemem znaków zastępczych, będący substytutem określonego przedmiotu lub pojęcia abstrakcyjnego, zdarzenia i wywołujący określone stany psychiczne oraz emocjonalne – wyobrażenia, przeżycia związane z tym przedmiotem. Występuje zawsze w formie wizualnej i funkcjonuje w określonej konwencji zawartej między używającymi go. Systemy kultury charakteryzują się uporządkowanym i skoordynowanym zespołem swoistych elementów, powiązanych wzajemnymi relacjami, składających się na zwarty obraz odpowiedniej dziedziny kultury: Nauka - to termin różnie definiowany i rozumiany. W ścisłym znaczeniu obejmuje badania i wiedzę naukową. W szerszym pojęciu oznacza proces nauczania oraz uczenia się, a także i przede wszystkim dyscyplinę naukową i gotowy wytwór działalności badawczej, osiągnięty zgodnie z metodologią badań naukowych oraz ogół czynności składających się na owe badania. W sensie historyczno- socjologicznym, nauka to dziedzina kultury obejmująca : całokształt historycznie rozwijającej się wyspecjalizowanej działalności poznawczej, prowadzonej w sposób systematyczny przez uczonych; narzędzia i środki tej działalności; instytucje społeczne powołane do prowadzenia badań naukowych i nauczania. W tym sensie nauka ujęta jest jako szczególny rodzaj działalności społecznej i jako swoista forma świadomości społecznej oraz zespół instytucji funkcjonujących w określonych warunkach historycznych. Religia - należy również do odmiennie rozumianych i definiowanych terminów. Wiele wcześniejszych definicji, jak Tylora czy Jamesa, nie obejmowała istoty zjawisk z religii pozaeuropejskich. Zarysowały się wyraźnie dwie tendencje w interpretacji sensu zjawisk religijnych. jedna z nich akcentuje silnie status religii w ujmowaniu stosunku człowieka do sacrum. Wartość tego co święte, jest także różnie ujmowana. W religjah monoteistycznych oznacza Boga, w politeistycznych panteon bóstw, w buddyzmie - wartości moralne, w innych jeszcze bezosobową siłę – mana. Istniej powszechne przeświadczenia, że sacrum wywiera istotny wpływ nażycie człowieka i los świata. Stąd wierni odnoszą się z lękiem i ufnością doń, próbując przez modlitwę i ofiary pozyskać sobie łaskawość Drugi kierunek kładzie nacisk na potrzeby i wartości. Religia jest wyrazem i formą lub substytutem wartości i potrzeb poznawczych, moralnych, obyczajowych, społecznych Religia jako forma świadomości społecznej jest zjawiskiem złożonym i silnie powiązanym z różnymi dziedzinami kultury i działalności ludzkiej, zjawiskiem historycznie zmiennym i podlegającym ogólnym prawom rozwoju społecznego. Wierzenia religijne – jak podkreśla Józef Keller – kształtowały się i rozwijały w wyniku działania skomplikowanych mechanizmów psychologicznych – racjonalizacji i kompensacji, jako próba objaśniania owych wszystkich niezrozumiałych zjawisk, z którymi, człowiek się spotykał w życiu codziennym i stanowiły punkt złożonego procesu alienacji. Kult – jako zespół aktów i czynności stanowiących wyraz czci dla sacrum - spełnia istotne funkcje integrujące i kulturowe. Przyczynia się on do pogłębienia więzi wspólnotowych określonej grupy religijnej i wyodrębnia je spośród innych – obcych jej religijnie. Stymuluje również twórczość artystyczną i swoiste formy sztuki sakralnej. Rozdzielenie sztuki od rzemiosła początkowo miałao miejsce już w odrodzeniu, ale ostatecznie nastąpiło w XVII wieku wtedy uświadomiono sobie różnice między nauką a sztuką. Współcześnie odżyły wątpliwości co do zakresu pojęcia sztuki. Uważa się, że system sztuka jest otwarta. Wzbogacony został o nowe rodzaje jak :film, fotografia, telewizja. Wątpliwość dotyczy też całości przeciwstawiania sztuki nauce i rzemiosłu. Język – komunikacja. Nie ulega wątpliwości, że komunikacja językowa odgrywa ważną rolę w całości kultury. Język stanowi podstawowe świadectwo komunikacji. Te jego funkcje, polegającą na doraźnym wzajemnym przekazywaniu treści myślowych przez uczestników wspólnoty językowej, nazywamy komunikatywną. Język odbija i utrwala w swych formach kontakty świadomości ludzkiej z rzeczywistością pozajęzykową i determinuje w pewnym zakresie punkt widzenia świata W tym rozumieniu język kształtuje rzeczywistość człowieka i w tym sensie determinuje rezultaty poznania. On wyznacza granice naszej rzeczywistościJęzyk jest podstawowym warunkiem ciągłości społeczeństwa i ich rozwoju. Osiągnięcia myśli ludzkiej i wszystkie wydarzenia historyczne są utrwalone i Czas świąteczny i struktura świąt:Czas początków określonej rzeczywistości jest ustanowiony przez pierwsze jej wystąpienie, pełni funkcje wzorcową pojawienie się określonej rzeczywistości jest jednocześnie jej stworzeniem. Okresowa reaktualizacja aktów twórczych dopełnionych przez istoty boskie stanowi kalendarz święty, całokształt świąt Czas początków nie płynie gdyż nie uczestniczy w świeckim trwaniu czasowym. Człowiek okresowo reaktualizuje czas początków za pomocą obrzędów, W czasie święta odnajduje się w pełni sakralny wymiar życia, doświadcza się świętości ludzkiego istnienia jako dzieła boskiego, Święta restytuują sakralny wymiar istnienia. Święto odbywa się w czasie początków, zachowanie człowieka jest zróżnicowane w okresie świąt, przed świętami oraz po świętach, Człowiek religijny wierzy, że w okresie świat żyje w innym czasie, Okresowe reaktualizowanie gestów boskich, święta religijne maja pouczyć ludzi o świętości wzorców. Poza czasem świętym gesty człowieka naśladują wzorce ustalone przez bogów mitycznych przodków, Święto religijne jest wydarzeniem sakralnym i jest obrzędowo uteraźniejszane, uczestnicy święta stają się współczesnymi wydarzeniami mitycznymi Człowiek religijny okresowo przedostaje się do czasu mitycznego i sakralnego, odnajdując czas początków, ma potrzebę zanurzenia się w czasie sakralnym i niezniszczalnym, Wieczny czas teraźniejszy, wydarzenia mitycznego umożliwia świeckie trwanie wydarzeń historycznych Wzorzec a czas historyczny Czas historyczny to czas na który składa się suma wydarzeń świeckich,,, osobowych oraz interosobowych, Czas święty historyczny, ustanawia czas egzystencjalny, jest jego wzorcem. Wszystko co istnieje dzięki istotom boskim albo półboskim. Początek rzeczywistości i życia jest religijny.Mit – wzorzec: Mit opowiada historie sakralną, które dokonało się na początku czasu ab inito. Jest opowieścią o czymś co się stało, o tym co mit stanowi prawdę o tym co bogowie uczynili na początku, opowiedzieć mit, czyli obwieścić co się stało Mit stanowi prawdę absolutną.” Tak jest bo tak powiedziano, że tak jest” Objawia się wystąpienie nowej sytuacji kosmicznej albo prawy darzenia. Postacie mitu to: bogowie, bohaterowie kulturowi (ich czyny stanowią tajemnicę, misteria) To opowieść o dziele stworzenia, mit wiąże się z ontologią - mówi o rzeczywistości, o tym co się stało rzeczywiste Mit opowiada jak doszło do istnienia jakiejś rzeczywistości, czy to będzie rzeczywistość całościowa, kosmos czy tylko jakiś fragment (wyspa, ludzki obyczaj) Mit objawia sakralność absolutną, opowiada o twórczej aktywności bogów, odsłania sakralność ich dzieł Wśród niektórych ludów mity mogą być recytowane jednie w obrębie czasu świętego, porach roku obrzędowo bogatszych ( opisują dramatyczne momenty wkraczanie sacrum w świat) To wkraczanie sacrum w świat ustanawia świat jako coś rzeczywistego. Podstawową funkcją mitu jest ustalanie wzorców wszelkich obrzędów i wielkich znaczących czynności ludzkich ( odżywiania się, pracy, nauki) objawia to co przeobfite, skuteczne Człowiek naśladując bogów, utrzymuje się w sferze sacrum (w rzeczywistości)świat uświęca się dzięki nieustannemu reaktualizowaniu wzorcowych gestów boskich. Religijna postawa przyczynie się do podtrzymania świętości miejsca. Re aktualizowanie mitów: Człek religijny przyjmuje na siebie człowieczeństwo mające wzorzec ponadludzki, chce być inny niż jest w płaszczyźnie świeckiego doświadczenia Ten człowiek nie jest dany: on tworzy siebie zbliżając się do wzorców boskich. Człowiek świecki uważa że jest tworzony jedynie przez historie ludzką ( suma czynów, która zupełnie nie obchodzi człowieka religijnego) Natomiast człowiek religijny uważa, że jest tworzony, jedynie prze historię świętą (człowiek religijny wyznacza sobie swój własny wzorzec) Człowiekiem prawdziwym staje się wyłącznie stosując do nauk dawnych przez mity, naśladując bogów To pramit ma przechowywać prawdziwą historię, historie ludzkiej kondycji ( w nim należy szukać i odnajdywać zasady, paradygmaty wszelkiego postępowania)Ponadczasowy charakter mitu Co to jest mit? To zbiór niezwykłych opowieści o bogach i bohaterach starożytnej Grecji, ale nie tylko. To także głęboka wiedza o życiu, myśleniu, wyobrażeniach, tęsknotach, nadziejach, wierzeniach i rytuałach niegdysiejszych ludów. Trudno bez tych fantastycznych opowieści byłoby zrozumieć naszą tradcję głęboko zakorzenioną w kulturze śródziemnimorskiej. Dzięki wielkim pisarzom starożytności, Homerowi i /ezopowi, zostały wprowadzone do naszej kultury motywy i wątki, bez których trudno było sobie wyobrazić naszą współczesną literaturę I właśnie to znaczenie nadaje im charakter ponadczasowy, aktualny przez kolejne lata, a nawet tysiącleca. Opowieści o bogach i herosach stanowiły podstawe wierzeń, rytuałów i ceremonii religijnych Tłumaczyły początki świata, wyjaśniły pochodzenia nieba, gwiazd, Ziemi, a także wnikały w sens życia i tajemnicę śmierci. Stworzyły podstawę filozofii, stały się więć źródłem kultury europejskiej, natchnieniem dla poetów i inspiracja dla znakomitych malarzy Przestrzeń – abstrakcyjny termin określający złożony zespół pojeć. Sposoby dzielenia przestrzeni różnią się wielce stopniem wyrafinowania i komplikacji. Odmienne są również techniki określania rozmiarów i odległości. Słowo „ciał” kojarzy się bezpośrednio z przedmiotem raczej niż żywą i działającą istotą. Jeśli użyjemy terminów „człowiek” i „świat” myślimy o człowieku zamieszkującym świat, rządzącym światem i stwarzającym go. Pośród ssaków ludzkie ciało jest wyjątkowe gdyż z łatwością utrzymuje wyprostowana pozycję. Człowiek wyprostowany jest gotów do działania. Przestrzeń otwiera się przed nim natychmiast ulega zróżnicowaniu według osi przód – tył. Prawo – lewo w zgodzie ze strukturą ciała. Pion – poziom, góra- dół, przód – tył, prawo – lewo to koordynaty ciała, które przenosi się na przestrzeńRządzić przestrzenia i czuć się w niej na swoim miejscu, oznacza, że obiektywne punkty odniesienia w przestrzeni, takie jak punkty orientacyjne i podstawowe pozycje poddają się intencjom i koordynatom ludzkiego ciała .Człowiek przez swą obecność podporządkowuje przestrzeń schematowi. Najczęściej sam nie jest tego świadom , uświadamia sobie brak schematów wtedy kiedy się gubi. Zaznacza obecność schematu przy rytualnych okazjach kiedy przekraczając granice codzienności uświadamia sobie wartości życia, łącznie z tym jakie znajdują wyraz w przestrzeni. Poza przeciwieństwami: wertykalny- horyzontalny oraz góra – dół, kształt ludzkiego ciała określają otaczającą przestrzeń jako przód – tył oraz lewa – prawa strona. Przestrzeń z przodu jest przede wszystkim wizualna. Jest jasna i dużo większa od przestrzeni z tyłu, której doświadczamy dzięki znakom nie wizualnym. Przestrzeń z przodu jest „oświecona” ponieważ możemy ją zobaczyć w przeciwieństwie do przestrzeni z tyłu Każdy jest centrum własnego świata otaczająca przestrzeń jest zróżnicowana zgodnie ze schematem jego ciała. Zgodnie z tym jak porusza się człowiek układają się wokół niego rejony tył - przód i prawa – lewa strona. W wielkich i rozwarstwionych społeczeństwach hierarchie przestrzenne mogą być jasno wyrażone poprzez plan , projektowanie i rodzaj dekoracji. W tradycyjnym mieście chińskim przód i tył były wyraźnie zaznaczone: nie można pomylić przodu i południowej strony, podkreślanych wielką reprezentacyjną aleją z tyłem i północną stroną. Ludzie łatwo mylą prawa i lewą stronę ciała ora wynikający z nich podział przestrzeni.