Pojęcie procesu społecznego

L. von Wiese podjąć próbę dokonania klasyfikacji wszystkich możliwych procesów zachodzących między ludźmi. Dla niego cała rzeczywistość społeczna sprowadza się do zagęszczeń procesów, które uważał za podstawowy element składowy tej rzeczywistości. Istnieją ludzie i procesy między ludźmi

1. Procesy zbliżania się ludzi do siebie, czyli procesy łączące ludzi, – czyli procesy asocjatywne

a) zbliżenie b)przystosowanie c)zrównanie

d) zjednoczenie

2.Procesy oddzielania się, czyli procesy dzielące ludzi – procesy rozłączania

a) współzawodnictwo b) opozycja c)konflikt

Procesami społecznymi będziemy nazywali serie zjawisk społecznych dotyczących osobowości , grup społecznych, zbiorowości, w taki sposób że są one seriami zjawisk tylko społecznych. W społeczeństwie występuje wiele procesów, w których zjawiska techniczne, ekonomiczne, estetyczne, religijne inne są splecione ze zjawiskami zachodzącymi w społeczeństwie. Te procesy nazywamy procesami zachodzącymi w społeczeństwie.

Rodzaje procesów społecznych:

Możemy wyróżnić procesy społeczne w zależności od tego, co zapewnia ich identyczność i ciągłość, ze względu na układ, w którym serie zjawisk składające się na ten proces, przebiegają:

1. Procesy interpersonalne - zachodzące w osobowości człowieka. Są to najczęściej zjawiska psychiczne, lecz niektóre mogą mieć charakter społeczny. Badanie procesów interpersonalnych należy do psychologii społecznej. W wielu procesach społecznych są one czynnikami współwystępującymi

2. Procesy zachodzące między dwoma jednostkami:

-powstanie stosunków różnego rodzaju, przystosowanie współpraca, przyjaźń, konflikt, wrogość. Na powstawanie tych stosunków można patrzeć jako na serię zjawisk powiązanych, zmieniających się wzajemnych oddziaływań, ocen, sposobów percepcji, odnoszenia zachowań do sytuacji społecznych

3. Procesy zachodzące pomiędzy jednostka i grupą

Tu spotykamy takie procesy jak: podporządkowanie, identyfikacja, dążenie do dominowania, sprzeciw, bunt, oderwanie się

4. Procesy zachodzące między dwoma grupami. Stosunki między dwiema grupami mogą przebiegać na poziomie stosunków między indywidualnymi członkami występującymi jako członkowie grup, między instytucjami, między grupami jako całościami. Występują tu procesy: współpracy, współistnienia pokojowego wzajemnej pomocy, tolerowania się niechęci przejawiającej w zachowaniach, konkurencji, konfliktu, wrogości, walki między państwami wojny gospodarczej, psychologicznej, czy prowadzonej siłami zbrojnymi.

5. Procesy zmieniające organizację i strukturę grup.

Mogą to być procesy rozwoju, dekadencji, reorganizacji, deorganizacji ruchliwości społecznej, modernizacji. Zmiany w strukturach mogą być wywołane pojawieniem się nowych elementów, zmianami stosunków między istniejącymi elementami, tzw. Zmianami w sposobach wzajemnego podporządkowania tych elementów, zanikiem pewnych elementów. Mogą to być zmiany w systemach wartości., czy w systemach podgrup. Procesy wywołane w organizacji są wywołane powstaniem nowych wzorów zachowań, zmianami w systemie kontroli, zanikiem czy powstaniem nowych instytucji.

Ważniejsze procesy społeczne

1.Procesy przystosowania powstają zawsze tam, gdzie jednostki lub grupy znajdujące się w sytuacji, w które spotyka się podobne lub odmienne dążenia innych ludzi, nie mogące im narzucić swojego sposobu działania, musza nawzajem przystosować swoje działania do siebie. Występują one we wszystkich tych sytuacjach, gdy jednostki lub grupy znajdują się w nowej sytuacji, w której dotychczas stosowane wzory działań, kryteria oceni modele kulturowe nie dają możliwości zaspokojenia potrzeb i uczestnictwa w życiu zbiorowym. Proces przystosowania nigdy nie jest w pełni jednostronny. Z obu stron zawiera różne elementy, przyjmując różne etapy, przyjmując różne postacie. Człowiek przystosowujący się może uznać, że jego dawne wzory są niewłaściwe, całkiem je odrzucić i przyjąć nowe, efektywniejsze w zastanej nowej sytuacji.

Proces przystosowania może mieć kilka postaci:

Stadium reorientacji psychologicznej. Jednostka przystosowująca się uczy się nowych wzorów zachowań, nowych systemów, nowych systemów wartości i kryteriów ocen, umie je stosować, gdy trzeba, ale nie uznaje ich za swoje, nie identyfikuje się z nimi zupełnie. Może nawet w stosunku do nich zachować wrogość i pogardę.

Tolerancja

Akomodacja czyli tolerancja

ale połączona ze wzajemnymi ustępstwami., z przyjęciem podstawowych systemów wartości istniejących w nowej sytuacji podstawowych wzorów zachowań jako własnych. Akomodacja jest już wytworzeniem wspólnych wartości i norm, czy wzorów obu partnerów, między którymi przebiega proces.

Asymilacja

Przystosowanie zupełne, kiedy osobnik przystosowujący się odrzuca wszystkie swoje dotychczasowe wartości i wzory, przyjmując nowe w całym zakresie i identyfikując się z nimi zupełnie.

2.Współpraca

Współpraca jest procesem pochodnym podziału pracy- konieczności wykonywania czynności wspólnie przez kilka ludzi. Jest działaniem zharmonizowanym, w którym poszczególne jednostki czy grupy dokonują zadania w osiąganiu jednego wspólnego celu- obojętne, jakim jest ten cel- ekonomiczny, polityczny, towarzyski, religijny. Każda współpraca wymaga przystosowania, ograniczenia w pewnym zakresie własnej samodzielności, ograniczenia swobody decyzji własnej, wymagającej zharmonizowania decyzjami partnera, Współpraca jest procesem zmiennym, tworzącym układy o chwiejnej równowadze

3.Współzawodnictwo

Powstaje na gruncie rozbieżności interesów lub na gruncie dążenie do zaspokojenia tych samych interesów kosztem partnera. Powstaje tam, gdzie ilość środków lub możliwości zaspakajania potrzeb jest ograniczona i członkowie grupy lub kilku grup współzawodniczą między sobą o ich zdobycie. Współzawodnictwo można określić jako przeciwstawne dążenie do zdobycia przedmiotów, dóbr czy osiągnięcia celów przez działania nie zharmonizowane.

Rodzaje współzawodnictwa

a)spontaniczny –przyrodzony proces współzawodnictwa między osobnikami i zbiorowościami o dobra i wartości pożądane, lecz znajdujących się w ilościach niewystarczających , aby mogli je otrzymać wszyscy. To współzawodnictwo jest procesem niezależnym od woli i intencji jednostek

b) proces współzawodnictwa , który może być świadomie i celowo organizowany przez jednostki i grupy , zmierzające planowo do wyeliminowania konkurentów od dostępu do pożądanych wartości i dóbr i realizacji ich interesów

c) współzawodnictwo tzw. twórcze

Współzawodnictwo w lepszym wykonywaniu pracy, w osiągnięciu lepszych wyników, znalezieniu lepszych rozwiązań dla ważnych zagadnień itp.

4. Konflikt

Jest seria zjawisk powstających na gruncie rozbieżnych interesów , jest procesem w którym jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, podporządkowanie sobie lub zniszczenie jednostki lub grupy dążącej do podobnych lub identycznych.

Klasyfikacja konfliktów:

1. Konflikty społeczne np.: klasowe, międzygrupowe

2. konflikty kulturowe, np.: konflikty 2 kultur

3. konflikty międzypaństwowe mogące się przerodzić w wojnę

4. konflikty ekonomiczne np.: walkę konkurencyjną 2 koncernów o eksploatację pól naftowych czy rynki zbytu

5. konflikty wartości- odmiana konfliktu kulturowego

Konflikty mogą występować w różnych stopniach intensywności, mogą przebiegać w sposób zorganizowany lub niezorganizowany mogą być trwał lub przejściowe, mogą przebiegać w sferze intelektualnej, estetycznej, duchowej lub fizycznej

Procesy przystosowania, współpracy, współzawodnictwa i konfliktu występują stale w każdej zbiorowości. Są one procesami społecznymi w ściśle tego słowa znaczeniu, leżą u podstaw wielu procesów zachodzących w społeczeństwie wielu serii zjawisk powiązanych. Występując w określonych ilościach i natężeniu, utrzymują one równowagę przebiegów życia społecznego, tzn. umożliwiają zaspakajanie potrzeb, realizacje interesów, wzrost gospodarczy, rozwój osobowości - pozwalają na utrzymanie ładu, porządku społecznego,. Mówimy o równowadze, gdy życie społeczne pełne jest zawsze tendencji rozbieżnych. Jeżeli procesy współzawodnictwa i konfliktu przeważają nad procesami przystosowania i współpracy, wtedy równowaga ta zostaje zachowana.

5. Dezorganizacja – jest procesem lub kompleksem procesów społecznych, na które składa się wielość zjawisk i zachowań odchylonych od normy, a ich występowanie i intensywność zagraża kontynuacji procesów życiowych zbiorowości. Polega ona na:dezorganizacji instytucji, które nie wykonują swoich zadań, osłabienie mechanizmów kontroli społecznej-formalnych i nieformalnych, chwiejności kryteriów ocen i norm moralnych, dopuszczaniu wzorów zachowań, które w zbiorowości zorganizowanej podlegały represji formalnej i nieformalnej(wg Durheim’a anomia –stan zbiorowości zdezorganizowanej)

Procesy dezorganizacji przejawiają się we wzmożonym występowaniem następujących zjawisk:

1. Występowanie alkoholizmu i narkomanii w sposób zagrażający funkcjonowaniu gospodarki i instytucji

2. Podniesiona stopa przestępczości różnego rodzaju ( powstanie zorganizowanej przestępczości)

3. Wzmożone występowanie zachowań seksualnych uznawane za niepożądane ograniczane w okresach stabilizacji społecznej (min. prostytucja)

4. Zwiększona ilość chorób nerwowych i psychicznych, załamań, dezorganizacji i dezintegracji osobowości.

Nagłe zachwianie się stanu równowagi i nagłe przejawy dezorganizacji mogą być wywołane przez:

1. Katastrofy żywiołowe takie jak: powóz, trzęsienia ziemi, itp.

2. Wskutek wybuch wojny, bombardowań, inwazji

c) Wskutek manifestacji, demonstracji przekształcającej się w rozruchy rewoltę czy też rewolucję

Stopniowe narastanie procesu dezorganizacji zbiorowości może być wywołane:

1. radykalne zmiany w technice produkcji , komunikacji, transportu polegające na szybkich zmianach ustalonego porządku społecznego

2. masowe migracje i przenoszenie się ludności

3. masowe występowanie upośledzeń umysłowych, psychonerwic, osobowości zdezorganizowanych

Powoli narastające zjawiska dezorganizacji społecznej występują w postaci tzw. Problemów społecznych. Problemami społecznymi nazywamy tzw. serie zjawisk powiązanych lub niepowiązanych

występujących jednak w takich ilościach, że zwracają uwaga opinii publicznej i staja się przedmiotem troski członków zbiorowości.

Klasyfikacja- kategorie:

1. problemy wynikające z życia jednostek ( problemy młodocianych, ludzi starych, problemy pracy)

2. problemy wynikające z zachowań odchylonych od normy (przestępczość, choroby nerwowe, psychiczne)

3. problemy wynikające z organizacji społeczności lokalnych czy też szerszych społeczności (problemy mniejszości narodowych i konfliktów rasowych)

4. problemy wynikające ze stosunków międzynarodowych

Wyróżnia się dwa rodzaje rozwiązań dla problemów społecznych i dwa rodzaje metod zapobiegania dezorganizacji społecznej

1. Pierwsza polega na przeprowadzeniu reform, czyli reorganizacji społecznej. Reformy zmieniają organizację i strukturę zbiorowości tak, aby usunąć przyczyny powstawania problemów budzących niepokój. Lecz każda reforma stwarza z konieczności stwarza warunki dla powstania nowych problemów

2. Druga metoda jest tzw. inżynieria społeczna, polega na działaniu ograniczonym, bez daleko idących reform, lecz zmierzająca do usunięcia skutków i przejawów. Jest systemem metod działania lokalnego, ograniczonego do danego zjawiska

6. Procesy ruchliwości społecznej- seria zjawisk polegające się na przenoszeniu się jednostek czy grup z miejsca na miejsce w przestrzeni społecznej. Polega na zmianie pozycji społecznej w tej samej zbiorowości i zajęciu nam innej pozycji. Zmieniać pozycje mogą jednostki, grupy, kategorie zawodowe, społeczności lokalne.

Typy ruchliwości społecznej:

1. ruchliwość pionowa czyli przechodzenie z niższych pozycji na wyższe lub z wyższych na niższe (awans i degradacja)

2. ruchliwość pozioma horyzontalna – polega na przenoszeniu się z grupy do grupy – jednak bez zmiany pozycji społecznej, bez widocznego awansu czy też degradacji

3. ruchliwość między pokoleniowa (między generacyjna)

Przyczyny procesu ruchliwości:

Wynikają z samego życia zbiorowości –zaspakajania potrzeb i funkcjonowania