1. Zadania i przedmiot poetyki. Miejsce poetyki w obrębie teorii literatury i nauki o literaturze.

Jest to jedna z dziedzin teorii literatury. Zajmuje się strukturą dzieła jako swoistej formy wypowiedzi, jego ukształtowaniem językowym. Interesuje się ogólnymi regułami organizacji wypowiedzi literackiej, jej ogólnymi właściwościami, a nie treścią utworów.

Literaturoznawstwo:

1. Teoria literatury:

a)Poetyka.

b)Teoria Procesu.

2. Historia literatury.

2. Dziedziny badawcze poetyki.

Ze względu na przedmiot: stylistyka, teoria języka poetyckiego, wersologia, genologia.

Ze względu na sposób ujęcia: opisowa i historyczna.

3. Poetyka opisowa i historyczna.

1. Poetyka opisowa [semantyczna].

Zajmuje się właściwościami strukturalnymi dzieła literackiego, jego częściami składowymi, typologią form literackich. W tym ujęciu dzieło literackie i jego elementy dane są jako gotowy i od razu ukształtowany artefakt. Zajmuje się elementami konwencji literackich, ale nie wiąże ich z historią.

2. Poetyka historyczna.

Zajmuje się problemem przekształceń i rozwoju. Bliższa jest historii literatury. Interesuje ją funkcjonowanie form w danym okresie, powiązana z nimi świadomość literacka. Cel: analiza systemów form literackich w różnych epokach.

4. Poetyka sformułowana i immanentna jako przedmiot historii literatury.

Immanentna: zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką bądź komplet właściwości pod jakimś względem jednorodnych, dających się wyprowadzić z samych dzieł. Mówi się o niej w odniesieniu do poszczególnych utworów, twórczości danego pisarza / grupy literackiej / prądu.

Sformułowana: zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką, wyłożony w pojęciowym wywodzie, w formie traktatu, artykułu publicystycznego, eseju… Jest dokumentem świadomości literackiej, świadczącym o tym, jak swoją twórczość pojmował poszczególny pisarz / grupa literacka…

5. Wyznaczniki literackości.

1. utwór literacki jest dziełem sztuki, bądź przedmiotem przeżycia estetycznego:

- trudno określić co jest dziełem sztuki

- literatura w tym wypadku miałaby odnosić się tylko do dzieł „wartościowych”

2. cechą swoistą języka literackiego jest obrazowość:

- nie zawsze występuje w dziele literackim

3. język lit. traktowany jako pewna odmiana języka emotywnego:

- I.A. Richards: bardziej chodzi o oddziaływanie na odbiorcę niż sam język

4. C. Brooks: tylko w poezji kontekst jest zawsze obręby:

- przeczą temu choćby poetyckie konwencje

- metafory można zrozumieć odwołując się do ogólnego kontekstu i znaczenia użytych słów.

5. R. Jacobson: lit. posiada funkcję poetycką (wypowiedź uporządkowana w sposób nie dający się uzasadnić zwykłymi potrzebami komunikacji językowej)

- brak zainteresowania prozą

6. Fikcja jako wyznacznik literackości (całkowita autonomiczność świata przedstawionego w utworze)

Wniosek: heterogeniczność utworów, które obecnie uznaje się za literaturę uniemożliwia stworzenie, jednej, jedynej pełnej definicji, w której można zamknąć te dzieła. Do XVIII w. terminem literatura określano jedynie poezję.

Cechą „literackości” jest to, że utwór spełnia podstawowe funkcje językowe (przedstawieniową i wolicjonalną) w sposób odmienny niż wypowiedzi potoczne i naukowe: to znaczy przy udziale fikcji literackiej, a więc pośrednio nieasertorycznie i ze zmniejszoną jednoznacznością lub z „uporządkowaniem naddanym” lub wreszcie ze zwiększoną obrazowością.

6. Rodzaje i gatunki literackie.

Rodzaje: liryka, epika, dramat.

Gatunki:

Liryka: elegia, oda, hymn, pieśń, tren, epitafium, epitalamium, anakreontyk, fraszka, epigramat, madrygał, sonet, poemat prozą, sielanka, ballada.

Epika: nowela, powieść (społeczno – obyczajowa, psychologiczna, historyczna, sensacyjna, fantastyczna, biograficzna), epos, opowiadanie, powiastka filozoficzna, esej, felieton, reportaż,

Dramat: tragedia, komedia, farsa, misterium, moralitet.

7. Funkcje utworu literackiego.

• Wywoływanie przeżyć estetycznych, czyli reakcji uczuciowych, które nie wykraczają poza swój bodziec przedmiotowy.

• Estetyczno – poznawcza – każdy utwór zawiera jakiś obraz świata i działań ludzkich, przedstawia zjawiska rzeczywistości zewnętrznej, psychicznej, problemy, idee i zapatrywania ludzi żyjących w określonych warunkach społecznych i historycznych. Jednocześnie każde dzieło jest wyrazem ideowo – artystycznej świadomości twórcy.

• Estetyczno – wychowawcza – utwory poetyckie dlatego mogą wpływać formująco na świadomość czytelników, że narzucają im określony sposób postrzegania i przeżywania świata, rozszerzają ich horyzonty poznawcze.

8. Struktura i strukturalność utworu literackiego.

Struktura utworu – całokształt relacji zachodzących między składnikami dzieła, system koordynujący stosunki na różnych jego płaszczyznach.

Strukturalność – pozycja każdego elementu dzieła literackiego jest warunkowana przez położenie wszystkich innych elementów; i odwrotnie – każdy element struktury określa sobą wszystkie pozostałe. Strukturalność dzieła literackiego jest nierównomierna.

9. Podstawowe składniki treści utworu.

* Motyw – najmniejsza jednostka kompozycyjna utworu. Dzielą się na dynamiczne [rozwijające świat przedstawiony w czasie] i statyczne [kształtujące przestrzeń].

* Temat – Główny element świata przedstawionego. Zazwyczaj zespół motywów. Wokół tematu gromadzi się treść utworu.

* Fabuła – Forma świata przedstawionego. Uformowany w szereg przyczynowo – skutkowy przebieg wydarzeń rozwijających się w czasie i składających się łącznie na koleje życiowe bohatera [bohaterów].

* Wątek – ciąg zdarzeń dotyczących określonej postaci, składnik podrzędny wobec fabuły.

* Wzorzec liryczny – skrystalizowana w danym utworze koncepcja przeżywania, proponowana niejako przez autora czytelnikom.

* Podmiot literacki – ktoś, kto informuje czytelnika o zdarzeniach, wyraża przeżycia. Twórca świata przedstawionego. Nie należy go mylić z autorem. Jest to postać skonstruowana w dziele, twór semantyczny

* Idea – zasadnicza koncepcja myślowa dzieła, niejako jego wyższy sens, prawda dowiedziona lub tylko sugerowana. Występuje w dwojakiej postaci:

a) problem – zmierzające do obiektywności ujęcie zagadnienia natury moralnej, psychologicznej czy filozoficznej.

b) tendencja – kierunkowa, nastawiona na określone rozwiązanie i wywołanie wrażenia, że to rozwiązanie jest wartościowe.

10. Przekształcenia słowotwórcze.

* Neologizmy – słowa nowo utworzone. Powstają często w języku potocznym lub naukowym. Muszą być umotywowane w utworze.

* Zdrobnienia [deminutiva] i zgrubienia [augmentativa] – wykorzystywane do celów estetycznych. Są wyrazami postawy emocjonalnej w stosunku do danego przedmiotu.

* Złożenia [composita] – wyrazy utworzone z 2 słów. Np. różanopalca.

11. Przekształcenia semantyczne. [Tropy]

* Epitet – określenie. Poszerza bądź zacieśnia znaczenie wyrazu lub też nadaje mu inny odcień, określa stosunek wypowiadającego do danego przedmiotu. Najczęściej przymiotniki.

* Epitet stały – określenie zawsze odnoszone do tego samego zjawiska – szybkonogi Achilles.

* Epitet metaforyczny – wyraz określający traci swe podstawowe znaczenie i przybiera inne.

* Porównanie – zestawienie 2 zjawisk, z których 1 służy określeniu 2. Pozwala wydobyć nowe odcienie znaczeniowe ze słów.

* Metafora / przenośnia – zespół słów, w którym znaczenie jednych zostaje niejako przeniesione na znaczenie pozostałych.

* Metafora językowa – ustabilizowana zbitka słów w mowie potocznej.

* Metonimia – rodzaj metafory, w którym desygnaty nazw pozostają ze sobą w realnym związku. Zastępuje się wtedy jeden przez drugi. [wypić kielich do dna -> wino zastąpione kielichem].

* Synekdocha – rodzaj metafory, w którym część zastępuje całość lub całość – część. Między elementami zachodzi związek realny.

* Oksymoron – odmiana metafory bądź epitetu, zestawienie wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu, wykluczających się.

* Peryfraza – zastąpienie wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym.

* Hiperbola – potęgowanie, powiększanie zjawisk. Służy nadaniu uroczystego tonu, wytworzeniu nastroju grozy.

* Animizacja – przypisywanie przedmiotowi martwemu właściwości istot żywych.

* Personifikacja / uosobienie – przypisywanie przedmiotom martwym cech ludzkich.

* Symbol – znak językowy w utworze oznacza nie tylko swój desygnat, ale bezpośrednio wskazuje na treść, którą ten reprezentuje.

* Alegoria – znak językowy, który stale zastępuje jakieś pojęcie.

* Ironia – sprzeczność między znaczeniami słów a intencją zawartą w kontekście.

12. Przekształcenia składniowe.

* Inwersja – zmiana obowiązującego szyku. Służy wydobyciu nowego odcienia znaczeniowego.

* Elipsa – brak w zdaniu określonego elementu, który ze względu na całość składniową powinien się tam znaleźć, najczęściej brak jest orzeczenia.

* Powtórzenie – określony element wraca, nadając określoną tonację stylistyczną.

* Paralelizm – powtarza się systematycznie określona struktura wersyfikacyjno – składniowa.

* Anafora – Zespół zdań lub wersów rozpoczyna się od tych samych wyrazów.

* Epifora – powtarzalność słów lub zwrotów kończących wers.

* Apostrofa – bezpośredni zwrot do adresata.

* Pytanie retoryczne – pytania pozorne, na które nie oczekuje się odpowiedzi.

* Antyteza – kształtowanie wypowiedzi z elementów znaczeniowo przeciwstawnych. Służy wydobyciu silnych tonów emocjonalnych.

* Zdania parenetyczne – zdania wtrącone w nawias. Służą wprowadzeniu nowego elementu, nie mieszczącego się w wypowiedzi zasadniczej.

* Anakolut – struktura składniowa, w której poszczególne elementy nie są ze sobą zestrojone zgodnie z obowiązującą normą [idąc do domu padał śnieg]

13. Pojęcie stylu; odwołania do stylów literackich.

Styl – obejmuje wszystkie relacje pomiędzy jednostkami językowymi w obrębie pojedynczej wypowiedzi literackiej.

• Aluzja – konkretne sformułowanie jest w danym kontekście istotne nie tylko samo w sobie, ale jako przywołanie pewnej znanej wartości poetyckiej.

• Cytat – służy zamanifestowaniu związku z cytowanym pisarzem.

• Parafraza –przekształcenie stylu i motywów określonego utworu, wprowadzonych w nowy kontekst.

• Stylizacja – pisarz kształtuje język utworu na wzór stylu określonego dzieła, typu dzieł, określonego gatunku literackiego.

• Pastisz – celem jest imitowanie właściwości stylistycznych danego wzoru.

• Parodia – naśladowanie karykaturalne danego utworu.

14. Metody dźwiękowej instrumentacji wypowiedzi literackiej.

* Aliteracja –identyczność głosek rozpoczynających położone w sąsiedztwie wyrazy.

* Onomatopeja – dźwiękonaśladownictwo.

* Paranomazja – celowe zestawianie podobnie brzmiących wyrazów niezależnie od tego czy zachodzą między nimi inne pokrewieństwa i związki.

* Kalambur – oparty na dźwiękowym podobieństwie lub identyczności odległych znaczeniowo słów.

* Instrumentowanie utworu za pomocą intonacji – polega na celowym dobieraniu określonych, podobnych czy przeciwstawnych, układów intonacyjnych, gromadzeniu i spiętrzaniu intonacji jednego typu.

* Instrumentowanie wypowiedzi przez celowy układ akcentów – takie grupowanie akcentów, które staje się zauważalne na tle przeciętnego obyczaju językowego.

* Rytmizacja wypowiedzi – powtarzanie z uchwytną regularnością podobnych lub jednakowych zespołów elementów brzmieniowych.

15. Sylabizm.

* ustalenie norm pełnej rytmicznej ekwiwalencji wersów w płaszczyźnie językowej.

* zerwanie z rygorami zgodności podziałów wersowych i zdaniowych.

* jednakowa liczba sylab w wersie.

* średniówka w wersach dłuższych niż 8 wersów.`

* stały akcent na przedostatnią sylabę – stała klauzula paroksytoniczna.

* akcent paroksytoniczny przed średniówką.

* regularnie rozłożone rymy o ustabilizowanej przestrzeni półtorazgłoskowej – rymy żeńskie.

* występują przerzutnie.

16. Wiersz toniczny.

* równozestrojowość wersów, przy czym nie zawsze występuje pełna regularność.

* najpopularniejsza postać wiersza tonicznego – trójzestrojowiec.

* zmienna liczba sylab w wersie.

* różne rozłożenie akcentów.

17. Wiersz sylabotoniczny. Podstawowe stopy.

* równozgłoskowość + stałe miejsca sylab akcentowanych.

* rytmicznej powtarzalności podlega budowa akcentowa całego sylabicznie określonego wersu.

* rytmikę określa się na podstawie stóp – powtarzających się w wersie jednakowych pod względem układu akcentowego zespołów sylab, z których jedna jest zawsze akcentowana, inne zaś nie.

TROCHEJ: (_ _) – dwie sylaby, pierwsza akcentowana.

JAMB: (_ _) – dwie sylaby, druga akcentowana.

DAKTYL: ( _ _ _ ) – trzy sylaby, pierwsza akcentowana.

AMFIBRACH: ( _ _ _ ) – trzy sylaby, druga akcentowana.

ANAPEST: ( _ _ _ ) –trzy sylaby, trzecia akcentowana.

PEON TRZECI: ( _ _ _ _ ) – cztery sylaby, trzecia akcentowana.

18. Wiersz nieregularny.

* trzy zasadnicze odmiany: nawiązująca do sylabizmu, sylabotonizmu, tonizmu.

* nieregularna liczba sylab.

* nieregularnie rozłożone akcenty.

* generalnie przeciwstawia się jakimkolwiek schematom.

19. Wiersz wolny.

* odcina się od wiersza tradycyjnego i od prozy, rozumianej jako mowa praktyczna.

* duża rola chwytów przeciwprozaicznych.

* wierszowana intonacja i organizacja głoskowa.

* wykorzystuje układ zdaniowy i wersowy.

* wersy różnej długości.

20. Rodzaje rymu, jego miejsce i rola w wierszu.

* Rymy żeńskie – półtorazgłoskowe [licząc od akcentowanej samogłoski do końca wyrazu].

* Rymy męskie – jednozgłoskowe, wyrazy akcentowane na ostatnią sylabę.

* rymy ubogie – ja : dwa

* Rymy gramatyczne – źródło współdźwięczności = identyczność form gramatycznych.

* Rymy dokładne / ścisłe – opierały się na identyczności rymujących się cząstek.

* Rymy rzadkie – wykorzystują słowa brzmiące w polszczyźnie obco.

* Rymy niedokładne – przybliżona zgodność brzmień.

Miejsce rymu w wierszu:

• Występują najczęściej w klauzuli wersu.

• Pojawiają się także rymy wewnętrzne: ustabilizowane [na średniówce] i nie ustabilizowane [dowolne miejsca]

• Rzadkością są rymy obejmujące zakończenia początkowych wyrazów kolejnych wersów.

Funkcje rymu:

1. Instrumentacyjna : jeden z wyrazistych sposobów kształtowania brzmienia.

2. Wierszotwórcza:

* pojawiając się w zakończeniu wersu silnie uwydatnia ich równoważność, pełniąc funkcję rytmizacyjną.

* ma duże znaczenie dla członowania wiersza. Funkcja delimitacyjna.

* czynnik komponujący całości większe niż jeden wers.

3. Stylistyczna: zestawiając współbrzmienia kojarzy wyrazy.

Powiem Wam tyle: Never, kurwa, again.