KRYMINOLOGIA- nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa jako pewnej szczególnej fory zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby sprawczej przestępstwa, ofiary przestępstwa oraz instytucji i mechanizmów kontrolujących jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości.
„Kryminologia jest nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej”.
Obszary zainteresowania kryminologii:
-przestępstwo
-przestępczość
-przestępca
-ofiara przestępstwa
-kontrola społeczna
Działy kryminologii
1. Symptomatologia kryminalna (fenomenologia). - to dział kryminologii zajmujący się formami objawowymi przestępczości. Należą do nich: dynamika i struktura przestępczości, geografia kryminalna, sposoby popełniania przestępstw, niektóre elementy organizacji świata przestępczego, np. sposoby porozumiewania się sprawców przestępstw, używanie pseudonimów itp.
2. Etiologia kryminalna, - dział zajmujący się przyczynami przestępstw.
3. Profilaktyka kryminologiczna. – zajmuje się genezą i etiologią faktów, ma za zadanie nadanie nadania pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej oraz usunięcia ujemnych tendencji jeżeli takie w określonym zachowaniu występują. Ten dział kryminologii obejmuje różnorodne zagadnienia dotyczące systemu wychowania i oświaty, treści kultury, funkcjonowania środków upowszechniania informacji, skuteczności polityki karnej, samoobrony obywateli itp.
4. Funkcjonowanie systemu sprawiedliwości karnej.. Ma wymiar teoretyczny i praktyczny. Kontrola przestępczości zapewnia sprawiedliwość. Jednym z ważnych elementów tej kontroli jest polityka karna. Wokół tej polityki toczą się liczne dyskusje dotyczące rodzajów sankcji karnych, ich skuteczności itp.
*5. Wiktymologia – nauka o ofierze przestępstwa
TEORIA ANOMII MERTONA
Centralne w koncepcji Mertona są następujące pojęcia: kulturowo określone cele oraz zinstytucjonalizowane środki służące do ich realizacji.
W prawidłowo funkcjonującym społeczeństwie kulturowo określone cele są ściśle powiązane z środkami służącymi o ich realizacji. Zakłócenie funkcjonowania społecznego, następuje na skutek nadmiernego akcentowania albo celów albo środków. Pod pojęciem anomii rozumiał załamanie się struktury kulturowej na skutek silnego rozdźwięku między celami a normami kulturowymi, a stworzonymi możliwościami postępowania zgodnie z nimi przez społeczeństwo dla członków danej grupy.
Wyróżnił on dwa rodzaje anomii:
Anomia zwykła odnosi się do stanu zamieszania w grupie lub społeczeństwie w wyniku konfliktu systemu wartości co powoduje poczucie oderwania od grupy oraz pewien niepokój.
Anomia ostra prowadzi do degradacji, a w konsekwencji rozpadu sytemu wartości co powoduje silne lęki.
Wyróżnił pięć postaw:
Adaptacyjne: konformizm, rytualizm, innowacja wycofanie się bunt.
Najbardziej pożądane są dwie postawy: konformizm i rytualizm.
NIELETNI to osoby, które:
ukończyły 13 lat, a nie ukończyła 17 lat
nie ukończyły lat 18 w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji
nie ukończyły lat 21 w zakresie stosowania środków wychowawczych i poprawczych
CHARAKTERYSTYKA NIELETNICH SPRAWCÓW
wadliwa samokontrola emocjonalna i poznawcza
brak odpowiedniego poziomu akceptacji
braki w rozwoju potrzeby sensu życia
stałe odczuwanie poczucia zagrożenia
wysoki poziom koncentracji na własnych przeżyciach
ZJAWISKO PRZESTĘPCZOŚCI NIELETNICH W POLSCE
wzrost ilości czynów karalnych popełnianych przez nieletnich
obniżenie się wieku nieletnich sprawców, coraz częściej odnotowuje się przypadki nieletnich, którzy nie ukończyli 13 roku życia
utrzymuje się miejski charakter życia, dotyczy dużych aglomeracji miejskich
nasila się działalność nieletnich sprawców w zorganizowanych grupach przestępczych, w których dominującą rolę odgrywają osoby dorosłe
wzrasta przestępczość nieletnich, którzy najczęściej przy wykorzystanie niebezpiecznego przedmiotu zachowuję się brutalnie, bezwzględnie i bardzo agresywnie w stosunku do swoich ofiar
zdecydowaną większość stanowią czyny mające podłoże kryminalne (ok. 90% wszystkich przestępstw)
w 2010 roku nieletni popełnili ogółem 100tys. czynów karalnych, z tego o podłożu kryminalnym ok. 94tys.
w strukturze tej dominuje przestępczość na zabór mienia bez użycia przemocy na osobie, są to najczęściej kradzieże i kradzieże z włamaniem
GRUPA DZIAŁALNOŚCI NIELETNICH (Pawełczyńska)
rówieśnicze
chuligańskie
chuligańsko-kradnące
przestępcze
Charakterystyka zjawiska narkomanii w Polsce
wzrost ilości osób za zażywających środki narkotyczne, aktualnie szacuje się, że w Polsce ok. 250tys. osób zażywających w tym ok. 50tys. to osoby uzależnione, wymagające natychmiastowego leczenia
obniżenie się wieku osób zażywających środki narkotyczne
utrzymywanie się miejskiego charakteru zjawiska, większość narkomanów to mieszkańcy miast
polską scenę narkotykową charakteryzuje różnorodność stosowanych środków odurzających
wysoki stopień kryminalizacji środowisk narkomańskich
wzrost ilości ostrych zatruć, w tym też ze skutkiem śmiertelnym, w ostatnim czasie odnotowano ponad 1000 zatruć, w tym od 100-200 to przypadki śmiertelne
dynamiczny rozwój narkobiznesu
WIKTYMOLOGIA
(łac.- victima – ofiara, logos- nauka)
WIKTYMOLOGIA jest naukązajmująca się ofiarami przestępstw oraz badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa, zwłaszcza ustaleniem czynników tworzących podatność na stanie się ofiarą przestępstwa oraz metod zapobiegania temu.
Podstawowym przedmiotem badań wiktymologii jest:
rola ofiary w genezie przestępstwa,
potencjał wiktymogenny,
typologia ofiar,
kategorie zagrożeń,
przeciwdziałanie zagrożeniom,
prawa ofiar przestępstw
W wiktymologii można wyróżnić trzy cele: praktyczny, poznawczy, metodologiczny
Hołyst proponuje następujące ujęcie zadań wiktymologii:
zadania ogólne:
diagnozowanie sytuacji,
interpretacja sytuacji,
zapobieganie zjawiskom niepożądanym,
przygotowywanie propozycji dotyczących tworzenia sytuacji pożądanych;
zadania szczegółow:
edukacja społeczna w zakresie rozumienia stosunków społecznych, własnej roli w społeczeństwie, odpowiedzialności za nieostrożność i prowokację, ochrony samego siebie przed staniem się ofiarą,
pomoc na rzecz ofiar, która ma doprowadzić do pełnego powrotu poszkodowanej osoby do społeczeństwa (budowanie systemów pomocowych dla ofiar przestępstw),
psychoterapia i socjoterapia osób podatnych na uleganie sytuacjom zagrożenia
Wiktymologia indywidualna – zajmuje się osobą ofiary, która w danym konkretnym przypadku ze względu na jakiś rodzaj cech stała się lub może się stać przedmiotem czynu przestępnego.
Wiktymologia grup – zajmuje się cechami grup społecznych i kategoriami grup spolecznych, które posiadają wspólne elementy takie jak wiek, płeć, kultura, obyczajowość światopoglądowa i wynikająca z niej ideologia, czy ekonomicznej wyrażającej się standardem ekonomicznym, czy organizacyjnej, jak określony sposób i rodzaj działalności, czy społecznej, jak prestiż zawodu i zakres powiązań w społeczeństwie, a także zakres wpływów i władzy. Określone grupy społeczne stają ofiarami prześladowań religijnych, rasowych politycznych.
Wiktymologia społeczna – zajmuje się cechami społeczeństwa jako całości czy ludzkości w ogóle np. obniżenie jakości życia w makroskali. Przy dzisiejszych możliwościach technicznych problemem staje się sam fakt, że życie wielkich grup a nawet narodów może być zagrożone działalnością osób czy grup wykorzystujących potrzebę życia innych i potrzebę obrony wartości życia każdego.
Wiktymologia kryminalna – zajmująca się rolą i udziałem ofiary w genezie przestępstwa, której głównym celem i zadaniem jest budowa świadomości społecznej w zakresie możliwych do wystąpienia zagrożeń, a także umiejętności ich unikania i obrony przed tymi zagrożeniami
KRYMINALISTYKA – nauka o taktyce i technice popełniania przestępstw, taktyce i technice dochodzenia, taktyce i technice zapobiegania przestępstwom.
TAKTYKA KRYMINALISTYCZNA – zajmuje się sposobami popełniania, wykrywania i zapobiegania przestępstwom. Sposób dotyczy zachowania człowieka, pytając o sposób zawsze zadaje się pytanie „jak”.
TECHNIKA KRYMINALISTYCZNA – skupia się na środkach popełniania, wykrywania i zapobiegania przestępstwom. Środkiem jest to, czym człowiek posługuje się w swojej działalności. Pytając o środki zadaje się pytanie „czym”.
Głównym celem kryminalistyki jest identyfikacja osoby, zwierzęcia lub rzeczy na podstawie śladów ujawnionych na miejscu zdarzenia. Kryminalistyka pomaga dotrzeć do prawdy o przestępstwie, jego okolicznościach oraz o osobach z nim związanych.
W realizacji zadań kryminalistyki bardzo pomocna jest reguła tzw. 7 pytań lub inaczej reguła złotych pytań kryminalistyki. Są to następujące pytania:
„co?” (np. co się stało, na czym polegało zdarzenie)
„gdzie?” (gdzie miało miejsce, zdarzenie)
„kiedy?” (w jakim czasie, jak długo to trwało)
„jak?” (jakim sposobem dokonano przestępstwa)
„czym?”
„dlaczego?”
„kto jest sprawcą?”
Kryminalistyka spełnia 4 następujące funkcje:
funkcja rozpoznawcza – jest realizowana poprzez dostarczenie informacji o terenie w środowisku przestępczym
funkcja wykrywcza – koncentruje się wokół ustaleń co się wydarzyło, kto był sprawcą, kto jest pokrzywdzonym
funkcja dowodowa – jest wypełniona nie tylko przez zbieranie dowodów dokonania przestępstwa, ale też dowód niewinności
funkcja zapobiegawcza – polega na działalności profilaktycznej i prewencji kryminalistycznej