Wyjaśnij pojęcie i zakres kryminologii.
Kryminologia jest nauką o przestępcy i przestępstwie, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz metodach ich eliminacji.
Nadrzędnym zadaniem kryminologii jest :
zapobieganie przestępczości,
zwalczanie i eliminacja przyczyn tego zjawiska,
poznanie i ograniczenie objawów przestępczości,
badania nad funkcjonowaniem prawa w życiu społecznym,
jak też nad działalnością organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości,
badania nad stosowaniem kary i innych środków kontroli społecznej w odniesieniu do zjawiska przestępczości
Przedmiotem kryminologii jest :
1.Przestępca (narkoman, prostytutka, itp.) - ogólnie człowiek naruszający przepisy prawa, zagrożony demoralizacją i niedostosowany społecznie.
2.Czyn przez niego popełniony.
3.Ofiara przestępstwa.
ETIOLOGIA KRYMINALANA - bada przyczyny przestępczości, uwarunkowania biologiczne, psychiczne i społeczne przestępczych i dewiacyjnych zachowań poszczególnych osób. Dąży tym samym do ustalenia indywidualnych czynników, które doprowadziły do niezgodnego z przepisami lub normami społecznymi zachowania konkretnego człowieka.
Etiologia kryminalna stara się odpowiedzieć na pytania :
-Dlaczego ten człowiek stał się przestępcą, narkomanem, prostytutką, alkoholikiem?
-Dlaczego przestępczość oraz inne zjawiska patologii społecznej jak alkoholizm, prostytucja, itd. istnieją jako zjawiska masowe ?
-Jakie są tego przyczyny ?
-Od czego to zależy ?
-Jakie zachodzą między przyczynami, uwarunkowaniami i czynnikami wzajemne powiązania i zależności ?
SYMPTOMATOLOGIA KRYMINALNA - zajmuje się objawami, cechami które towarzyszą przestępczości oraz przestępczym i dewiacyjnym zachowaniem osób.
W odniesieniu do przestępczości i do przestępczych zachowań konkretnych osób oraz zjawisk patologii społecznej stara się odpowiedzieć na pytania :
-Co, jak, kiedy i gdzie zaistniało ?
-Jaka jest struktura, dynamika i geografia tych zjawisk ?
-W jaki sposób popełniane są przestępstwa ?
-Jakimi narzędziami posługują się sprawcy czynów przestępczych ?
-Bada elementy świata przestępczego (np. gwarę przestępczą, symbolikę tatuaży).
-Bada i analizuje ucieczki osadzonych zmierzając do ustalenia gdzie, jak i kiedy, w jakich okolicznościach doszło do tego przestępstwa.
-Wskazuje wnioski co trzeba zmienić, ulepszyć w systemie ochrony, aby zapobiec kolejnym takim zdarzeniom.
WIKTYMOLOGIA KRYMINALNA - zajmuje się ofiarami przestępstw, odkrywa i formułuje prawidłowości dotyczące różnych typów ofiar, ich więzi ze sprawcami przestępstwa oraz rolę ofiary w genezie przestępstwa.
Polega ona na :
-Ujawnianiu i charakterystyce osób najbardziej narażonych na stanie się ofiarą przestępstwa.
-Analizie związków łączących sprawcę i ofiarę.
-Określeniu roli ofiary w genezie przestępstwa.
-Rola ofiary w postępowaniu procesowym.
-Możliwością zrekompensowania ofiarom przestępstwa poniesionych strat.
Stosunkiem społeczeństwa do ofiar przestępstwa
KRYMINOLOGICZNA DIAGNOZA - polega na rozpoznaniu przeszłej i aktualnej sytuacji w dziedzinie zagrożenia przestępczością i aspołecznymi zachowaniami osób. Jest to rozpoznanie jakiegoś stanu i jego tendencji rozwojowych na podstawie zespołu objawów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości.
KRYMINOLOGICZNA PROGNOZA - przewidywanie objawów i przyczyn przestępczych zachowań jednostki i przestępczości, jak również zachowań przyszłych ofiar przestępstw i wiktymizacji społeczeństwa lub określonych środowisk bądź grup społecznych.
Kryminologiczna diagnoza i prognoza jest to działalność zapobiegawcza. Jedna ogranicza przez doskonalenie metod, form i środków walki z przestępczością, druga ogranicza objawy i skutki zaistniałych już przestępstw. Diagnoza musi być ściśle powiązana z prognozą, stanowiącą podstawę programowania antykryminalnych przedsięwzięć profilaktycznych czyli zapobieganie przestępstwom i przestępczości w przyszłości.
KRYMINOLOGICZNA PROFILAKTYKA - to działania wyprzedzające, wybiegające w przyszłość, obejmują problematykę etiologii czynu przestępczego zmierzające do nadania pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej oraz wywarcia wpływu na zmianę ujemnych postaw i tendencji. Są to działania prowadzone przez wymiar sprawiedliwości jak i inne instytucje państwowe, a także społeczeństwo. Jest to wybitnie praktyczna dziedzina kryminologii, ściśle współpracująca z pozostałymi działami kryminologii. Profilaktyka kryminologiczna stanowi ważną część polityki kryminalnej, którą dzieli się na :
Profilaktykę kryminalną - zespół metod i środków mających na celu uniemożliwienie lub utrudnienie dokonania przestępstwa (zabezpieczenie obiektów przed włamaniem, alarmy, itp.)
Politykę karną - działania polegające na dostosowaniu kary do rodzaju i okoliczności przestępstwa oraz osobowości sprawcy, a także zagadnienia o efektywności ścigania (nieuchronność kary)
Profilaktykę penitencjarną - wykonanie kary i zadania resocjalizacyjne
Narkomania
1)Zachodzi bezpośredni związek między potrzebą zdobycia narkotyku albo środka odurzającego, a jego kradzieżą, fałszowaniem recept, szantażowaniem w celu jego zdobycia, zmuszaniem osób trzecich przemocą do jego wydania lub zdobycia.
Z drugiej strony świadomość, iż dany środek odurzający lub narkotyk jest poszukiwany na „czarnym rynku” oraz pożądany - powoduje przestępstwa polegające na nielegalnej produkcji, handlu, przemycie.
2)Działanie środka narkotycznego może wzmocnić motywację przestępczą. Ma to miejsce wówczas gdy, przestępca powziął już zamiar popełnienia czynu przestępczego, natomiast zażycie środka narkotycznego ma na celu pobudzenie go do działania, rozluźnienie, rozproszenie obaw, dodania odwagi i pewności siebie.
3)Zachowanie przestępcze pod wpływem narkotyków, tzn. czyny wykonywane nieświadomie lub w zwidzie narkotycznym. Są to najczęściej czynne napaści, zabójstwa, zgwałcenia, naruszenie porządku publicznego, wypadki drogowe
4)Narkomani to osoby szczególnie podatne na stanie się ofiarą przestępstwa, zwłaszcza po zażyciu środków odurzających, które działają depresyjnie na ich organizm. Dlatego też z uwagi na brak lub zmniejszenie się czujności oraz osłabienie mechanizmów obronnych, bądź brakiem krytycznej oceny zagrożenia - stają się łatwą ofiarą przestępstwa.
Prostytucja
Polega na utrzymywaniu przypadkowych oraz odpłatnych stosunków seksualnych o charakterze heteroseksualnym lub homoseksualnym - bez osobistego zaangażowania. W Polsce sama prostytucja nie jest karalna. Karane są natomiast przestępstwa ściśle z nią związane, takie jak
- stręczycielstwo - czyli nakłanianie do nierządu
-sutenerstwo - czerpanie korzyści z cudzego nierządu
-kuplerstwo - ułatwianie cudzego nierządu w celu osiągnięcia korzyści majątkowych .
Występują przestępstwa popełniane przez prostytutki a mające bezpośredni związek z wykonywanym „zawodem” prostytutki oraz ze środowiskiem w którym ona przebywa uprawiając swój proceder, tj.
-kradzieże dokonywane na pijanych klientach (np. kradzież pieniędzy, zegarka)
-wyłudzenia pieniędzy od klienta
-współudział w przestępstwach rozboju (np. występowanie w roli „wabika”)
-przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (np. chuligaństwo, czynna napaść na funkcjonariusza oraz opór przeciwko czynnościom służbowym policji)
-czyny nierządne względem osób poniżej lat 15
-narażanie na zarażenie chorobą weneryczną oraz zarażenie wirusem HIV
-dzieciobójstwo
-walki o tereny wpływów między prostytutkami, sutenerami, stręczycielami (ciężkie uszkodzenia ciała, oszpecenia, okaleczenia ciała, bójki, pobicia, zabójstwa)
Istnieją jeszcze związki pośrednie między prostytucją i przestępczością, do których między innymi należą :
-zjawisko demoralizacji i sieroctwa społecznego - stwarza większe prawdopodobieństwo wkroczenia na drogę przestępstwa przez osoby nim dotknięte
-prostytutki z uwagi na wykonywaną profesję są bardziej podatne na stanie się ofiarą :
- łatwiej ulęgają zamachom przestępczym z uwagi na to, że często wiążą się z towarzystwem z marginesu społecznego lub poszukują takiego towarzystwa
-prostytucja pogłębia zjawisko alkoholizmu
Alkoholizm
1)Życie i wychowanie w zdemoralizowanym środowisku rodzinnym, nadużywanie alkoholu oraz pijaństwo rodziców w okresie dzieciństwa.
2)Uzależnienie od alkoholu oraz wykolejenie w okresie młodości (zaburzenia zdrowia fizycznego, psychicznego oraz zachowań społecznych).
3)Nadużywanie alkoholu przyczyną zachowań aspołecznych (zachowań w których dominuje siła fizyczna, przemoc wobec słabszych, nieposzanowanie norm społecznego współżycia)
4)Przestępstwa popełniane po wpływem alkoholu :
- przeciwko życiu i zdrowiu (np. zabójstwa, ciężkie uszkodzenia ciała, zgwałcenia)
- przeciwko wolności
- przeciwko mieniu (np. rozboje, włamania, kradzieże)
- przeciwko rodzinie i opiece (np. znęcanie się nad rodziną oraz osobami zależnymi)
- przeciwko porządkowi publicznemu (np. chuligaństwo)
- przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu
5)Udział nietrzeźwych kierowców w wypadkach drogowych (sprawcy przestępstw drogowych)
6)Przestępstwa popełniane w celu zdobycia (np. włamania do sklepów, kradzieże) lub w celu zdobycia środków na zakup alkoholu (np. kradzieże, rozboje, włamania, wymuszenie rozbójnicze).
7)Nielegalny wyrób spirytusu bimbrownictwo traktowany jako czyn przestępczy (jak również wytwarzanie lub przystosowanie urządzeń do wyrobu bimbru, ich przechowywanie, zbywanie, lub nabywanie, a także zbywanie, nabywanie lub przechowywanie samogonu).
8)Nielegalny handel oraz przemyt alkoholu.
9)Osoby nietrzeźwe znacznie częściej stają się ofiarami przestępstw :
-Łatwiej ulegają zamachom przestępczym z powodu mniejszej czujności, osłabienia samokontroli i samokrytycyzmu oraz zdolności oceny niebezpieczeństwa sytuacji
-Osoby pod wpływem alkoholu prowokują sprawcę, ich zagrożenie wiktymogenne rośnie w miarę spożywanego alkoholu (szczególnie w przestępstwach rozboju lub zgwałcenia)
-Osoby nietrzeźwe jako ofiary przestępstw nieumyślnych (np. gwałtowne wtargnięcie pijanego wprost pod nadjeżdżający pojazd)