ARA – ćw. (mgr.Prokopowicz)

Rys historyczny.

Termin APA został wprowadzony w roku 1973, kiedy to koledzy z Berlina i kanady założyli Międzynarodową Federację Adaptowanej Aktywności Ruchowej (International Federation of Adapted Physical Activity – IFAPA). IFAPA mialo swoje pierwsze spotkanie w gronie międzynarodowym w roku 1977 w Quebec, w Kanadzie, a drugie w roku 1979 w Brukseli, w Belgii.

Pierwsza międzynarodowa próba zdefiniowania APA została podjęta na 9–tym międzynarodowym sympozjum w Berlinie w roku 1989.

„APA odnosi się do ruchu, aktywności fizycznej i sportów, w których kładzie się specjalny nacisk na korzyści i możliwości osób z uwarunkowaniami ograniczającymi, takich, jak osoby niepełnosprawne, z uszczerbkiem na zdrowiu, osób w podeszłym wieku”.

Aktywność ruchowa – to niezbędna ilość ruchu – ćwiczeń fizycznych – potrzebna do rozwoju i zachowania zdrowia każdego człowieka.

Adaptacja – to przystosowanie się organizmu żywego do życia w nowych dla niego, trwale zmieniających się warunkach bytowych lub zewnętrznych.

Kluczowe zasady teorii ADAPTACJI

• fundamentalny, interaktywny, obustronny proces zmian pomiędzy osobą i środowiskiem.

• proces samoczynnie zorganizowany lub celowo powodowany i planowany

• wymaga modyfikacji, regulacji lub też przystosowujący zależności wewnątrz ekosystemu (osoba, środowisko, zadanie)

• odnosi się do możliwości w aktywności fizycznej (terapia, rekreacja, ćwiczenia, sport) i świadczeniu usług (od zintegrowanych do segregacyjnych)

Aktywność ruchowa adaptacyjna (ARA)– to takie formy zajęć, które promują zdrowy styl życia u osób ze szczególnymi potrzebami, poprzez aktywność ruchową i sport.

Celem ARA jest umożliwienie wszystkim ludziom, bez względu na rodzaj niepełnosprawności, uczestniczenie w sposób aktywny w aktywności ruchowej, dzięki przystępowaniu istniejących form zajęć lub znalezienie nowych. W centrum uwagi jest tu jednostka (człowiek) i jego potrzeby, a także otaczające go środowiska.

Kim zajmuje się ARA?

ARA koncentruje się szczególnie na dobru osób z uszczerbkiem na zdrowiu, niepełnosprawnych, z upośledzeniami, i stanami, które ograniczaj możliwości wykonywania czynności fizycznych.

Opierając się na tych stwierdzeniach, można określić zakres APA jako zapewnianie:

• ćwiczeń adaptacyjnych

• ośrodków fizycznych i społecznych

• sprzętu

• przepisów

oraz innych czynników umożliwiających osobom z ograniczającymi je uwarunkowaniami prowadzenie aktywnego trybu życia poprzez udział w zajęciach fizycznych

Główna zasada:

Zaadoptuj proponowaną formę zajęć do potrzeb jednostki, a nie odwrotnie!

ARA jest to poprawne nauczanie, które adaptuje (modyfikuje) program, zadania i/lub środowisko tak, aby WSZYSCY uczniowie mogli w pełni uczestniczy w zajęciach wychowania fizycznego.

Adaptacja może przebiegać na wiele sposobów bez zmiany podstawowej idei gry, sportu czy innej formy aktywności ruchowej.

Zmiana może dotyczyć powierzchni, niektórych zasad, ilości uczestników, dodatkowego sprzętu np. do lokomocji, roli uczestników i wiele innych, a uczestnicy nadal będą mieli przyjemność.

Osoba prowadząca zajęcia powinna wykazywać się dużą kreatywnością, wiedzą o możliwych formach adaptacji oraz jakie formy zajęć można przystosować mając na uwadze potrzeby jednostki.

ARA jest podstawowym narzędziem umożliwiającym indywidualny rozwój umiejętności ruchowych osoby niepełnosprawnej.

Proces adaptacji

Możemy wyróżnić 3 główne poziomy adaptacji. Przechodzenie z niższego poziomu na wyższy może nastąpić jedynie po opanowaniu niższego.

Poziom 1

• Zmysły, percepcja, aktywność ruchowa

Na tym poziomie dzieci nie potrafią w pełni uczestniczyć w zajęciach ruchowych, wymagają wsparcia nauczyciela.

Cele:

• pobudzenie zmysłów dziecka,

• stymulowanie go do reakcji i kontrreakcji, a także aktywnego uczestniczenia.

Efektem końcowym jest wzrost samodzielności przy wykonywaniu czynności w ciągu dnia („mobilność jednostki w środowisku”).

Istotna jest umiejętność utrzymania przyjaznych stosunków między nauczycielem a uczniem.

Adaptacja:

• należy sprawić aby dziecko cieszyło się ruchem, to stymuluje do dalszego rozwoju akcji ruchowych

• wywołać pozytywny stosunek do zajęć

• pobudzić uwagę i pamięć

• pomóc jednostce selekcjonować docierające informacje

• stymulować postrzeganie elementów środowiska

• osiągnąć kontrolę nad zdobywanymi umiejętnościami

• stymulować indywidualną inicjatywę i pożądanie do dalszego udziału

Poziom 2

• Nauka umiejętności ruchowych

Na tym etapie dzieci potrzebują wsparcia nauczyciela przy wykonywaniu trudniejszych aktów ruchowych. Nauczane i doskonalone są zróżnicowane umiejętności ruchowe, jednostka uczy się wykorzystywać zdobyte umiejętności po wyjściu z zajęć. Zajęcia muszą umożliwiać dziecku aktywne uczestniczenie, dokonywanie wyborów, samo ekspresję.

Cel:

• umożliwienie jednostce wykorzystanie i prezentację indywidualnych możliwości oraz rozwijanie poczucia przynależności do danej grupy społecznej i „bycia razem”

Adaptacja:

• należy dać dziecku poczucie przynależności i redukować sytuacje, w których ujawnia się niepełnosprawność. Na tym etapie tworzy się grupy, aby uczestnicy uczyli się reakcji społecznych

• organizacja czasu wolnego

• przystosowanie otaczającej przestrzeni i środowiska

• ułatwianie techniki, reguł, nauka różnych sportów

Poziom 3

• Aktywność sportowa

Na tym etapie jednostka samodzielnie uczestniczy w zajęciach.

Cel:

• integracja w sporcie, zmniejszenie adaptacji, co umożliwia uczniowi dalszy rozwój umiejętności, postrzeganie tych samych zasad, treningu, kontrola umiejętności, starty w zawodach / sprawdzianach / testach

• uczestnictwo w sporcie na różnym poziomie (rekreacja / wyczyn / szkoła / amatorstwo)

• zachęcać do samorozwoju i podejmowania samodzielnej aktywności ruchowej

Adaptacja:

• środowisko i sprzęt

• zasada i zachowania motoryczne

• zasady, które umożliwiają rywalizację w duchu fair play

Przechodzenie z niższego poziomu na wyższy może nastąpić tylko po opanowaniu niższego!

Włączenie osób niepełnosprawnych do społeczeństwa sportowego

Włączenie (inclusion) – być częścią, zawierać się, być związanym (wg.słownika)

Włączenie to uniemożliwienie jednostce określonymi potrzebami uczestniczenie w zajęciach aktywności ruchowej w tym samym środowisku, co pozostali uczestnicy, przy odpowiednim wsparciu nauczyciela. Warunkiem koniecznym jest psychologiczne i społeczne wsparcie oraz akceptacja.

Rodzaje aktywności osób niepełnosprawnych:

1. Adoptowana aktywność – wszyscy uczestnicy wykonują tą samą aktywność, ale zasady i sprzęt i powierzchnia są tak przystosowane, aby umożliwić włączenie wszystkich uczestników np. koszykówka z obniżonym koszem.

2. Równoległa aktywność – wszyscy uczestnicy wykonują podobną aktywność, ale na indywidualnie dobranym poziomie oraz przestrzeni lub wszyscy wykonują aktywność razem, ale przy wykorzystaniu takiej formy adaptacji, która umożliwi wyrównanie poziomu

3. Otwarta aktywność – każde dziecko wykonuje tą samą czynność z minimalnym lub bez adaptacji (środowiska / sprzętu), aktywność jest dopasowana do potrzeb dziecka.

4. integracja – pełnosprawne dzieci są włączone do zajęć z dziećmi niepełnosprawnymi (goalball, koszykówka na wózkach).

5. Zróżnicowanie aktywności – osoby pełno i niepełnosprawne uczestniczą w tej samej aktywności ruchowej w tym samym klubie, ale w różnych grupach. Pewne elementy są wspólne dla obu grup (sprzęt, trenerzy, przestrzeń na której organizowana jest aktywność) np. koszykówka na stojąco i na wózkach.

Czynniki, które powinny decydować o wyborze aktywności ruchowej:

• niezbędny sprzęt, pomoc partnera

• zdolności motoryczne, komunikacyjne, społeczne

• aktywność dostosowana do wieku

• zainteresowania dziecka, rodziny

• możliwości w lokalnej społeczności (np. rekreacja / wyczyn)

Obserwacja dziecka:

Dzięki obserwacji dziecka w różnych sytuacjach możemy wyróżnić:

• najbardziej funkcjonalną pozycję (siedzenie, stanie, samodzielnie / z pomocą, leżenie przodem / tyłem)

• umiejętności motoryczności w danej pozycji (czy rzuty są lepiej wykonywane w siadzie, czy w staniu)

• możliwości funkcjonalne (lokomocja samodzielna, czy na wózku)

• poziom cech motorycznych (siła, koordynacja)

• umiejętność kontrolowania wykonywanych czynności (chwyty)

• wykorzystanie receptorów zmysłów (czy lepiej przyswaja wiadomości przez pokaz, czy podanie informacji)

• zdolności komunikacyjne

• zachowania w stosunku do innych (indywidualnie / zespołowo).

Cele ARA i „włączenia”

Nadrzędnym celem jest zapewnienie długofalowego procesu uczestnictwa w aktywności ruchowej osób niepełnosprawnych.

Fazy włączenia do procesu uczestniczenia w aktywności ruchowej.

1. Faza wprowadzenia – zachęcenie do uczestnictwa w sporcie przypada rodzicom, nauczycielom i innym osobom mającym kontakt z osobą niepełnosprawną. Należy pokazać dziecku formy aktywności, które będą dla niego odpowiednie, i możliwości rozwoju w przyszłości (dziecko może przyjść na zajęcia i obserwować, przeprowadzić rozmowę z osoba prowadzącą zajęcia, może podjąć próbę uczestnictwa ze wsparciem)

2. Faza nauczania – dziecko zdobywa umiejętności ruchowe, potrzebna silna motywacja

3. i 4. Faza doskonalenia – umiejętności długofalowego uczestnictwa – uczestnik musi mieć poczucie, że zajęcia, w których bierze udział, są dla niego odpowiednie.

Strategie adaptacji – w tym procesie powinno aktywnie uczestniczyć dziecko:

• Modyfikacje sprzętowe– powodują ułatwienie lub utrudnienie w wykonywaniu danej czynności ruchowej, zmieniają dynamikę ruchu, umiejętności (użycie balonów do nauki gier
  z piłką, kolorowych piłek, różnych wielkości i wagi, z dzwonkiem w środku; protezy w LA, wózki inwalidzkie, jazda na jednej narcie, rowery trójkołowe)

• Modyfikacje zasad i zadań– zmiana zasad powinna zachęcić dziecko do uczestnictwa ( nie przeszkadzać w podaniach piłki nożnej), poszczególne zadania mogą być wykonywane
  w różny sposób (gimnastyka)

• Modyfikacje instruktażu – jasne i zrozumiałe instrukcje są warunkiem zdobywanie nowych aktów ruchowych, niezrozumienie instrukcji powoduje niechęć, nauczyciel ma obowiązek wybrać właściwą metodę nauczania (bezpośrednie komendy/metoda prób i błędów) oraz taki sposób komunikacji, który zapewni właściwy odbiór informacji (komunikacja werbalna, pokaz, prowadzenie ruchu), często wykorzystywana metod ”buddy system”

• Modyfikacje środowiska – np. usunięcie wszelki przeszkód przy zajęciach z niewidomymi, zmniejszenie boiska, zmiana wagi piłki,