Wykład 5: WSKAŹNIKI

1.Plan

Dlaczego wskaźniki?

Czym są wskaźniki

Rodzaje wskaźników

Jakie warunki muszą spełniać wskaźniki stosowane w badaniach społecznych?

Przykłady wskaźników

2.OBIEKT BADAŃ W SOCJOLOGII

• przedmioty bezpośrednio obserwowalne: kolor czegoś, zapach, wielkość,

• przedmioty obserwowalne pośrednio:wymagające stosowania bardziej wyrafinowanych, złożonych i pośrednich obserwacji, wiek na podstawie odpowiedzi na pytanie, płeć poprzez obserwację i odpowiedź, głosowanie w wyborach przez pytanie czy będzie głosował i na kogo

• konstrukty:twory teoretyczne, oparte na obserwacji, lecz nieobserwowalne ani pośrednio ani bezpośrednio (współczynnik inteligencji, SSE, altruizm, alienacja, anomia, indeks zadowolenia konsumenta, współczucie, uprzedzenia)

3.CZYM JEST WSKAŹNIK

• Wskaźnik zjawiska Z to takie zjawisko W, które pozwoli nam określić (bezwyjątkowo lub statystycznie), iż zaszło zjawisko Z.

S. Nowak

• Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym czy choćby większym od przeciętnego prawdopodobieństwem określić, że zaszło zjawisko Z.

S. Nowak

• Wskaźniki to zmienne poddające się pomiarowi i pozostające w

związku z interesującymi nas cechami analizowanych obiektów czy stanów

rzeczy, przez co wykorzystuje się je do stwierdzenia, czy dany stan rzeczy

zachodzi lub, gdy mamy do czynienia z charakterystykami dającymi się ująć

ilościowo, jaki jest jego rozmiar.

• Wskaźnikami nie mogą być charakterystyki teoretyczne, abstrakty

określane też mianem konstruktów, niepoddające się bezpośredniemu

pomiarowi.

Górniak, Keler 2007

3.WSKAŹNIK I ZJAWISKO WSKAZYWANE

4.CO MOŻEMY WYKORZYSTAĆ JAKO WSKAŹNIK

• Zjawiska, stany rzeczy zdarzenia (zachowania) łatwo dostępne obserwacji, i to takie, których właściwa psychologiczno-kulturowa interpretacja rozumiejąca jest stosunkowo niezawodna.

• Wskaźnik sympatii: uśmiech,

• Wskaźnik agresji: używanie wyzwisk

• Wskaźnik tolerancji: gotowość do spotykania się z osobą innej narodowości, o innych poglądach

• Wskaźnik konformizmu: bezrefleksyjne zgadzanie się ze zdaniem grupy

5.TYPY WSKAŹNIKÓW

a)empiryczne/korelacyjne

• Wskaźnikiem jest zmienna, która pozostaje w zależności statystycznej (korelacyjnej) ze zmienną wskazywaną (indicatum). Sama zmienna wskazywana potencjalnie bywa empirycznie dostępna, ale z różnych powodów (np. prawnych lub finansowych) kłopotliwa w pomiarze.

• Zjawisko Z jest obserwowalne (związek między wskaźnikiem a indicatum jest empiryczny)

• Luksusowy samochód jako wskaźnik wysokiego dochodu

• Rodzaj i poziom ukończonej szkoły jako wskaźnik wykształcenia

• Odpowiedź w sondażu exit poll jako wskaźnik rzeczywistego zachowania wyborczego

b)definicyjne

• Wskaźnik jest związany z indicatum na mocy definicji wiążącej ogólniejsze pojęcie (np. ubóstwo) ze zmiennymi poddającymi się pomiarowi.

• Dobór wskaźnika jest zdefiniowaniem terminu indicatum

• bycie ubogim może być definiowane jako bycie członkiem gospodarstwa domowego o dochodach na osobę (ekwiwalentnego dorosłego) niższych niż 60% mediany dochodów ekwiwalentnych w analizowanej populacji.

• niską przestępczość można zdefiniować jako sytuację, gdy rocznie mniej niż 5 na 1000 mieszkańców pada ofiarą przestępstwa.

• szybkość reakcji może być definiowana jako liczba sekund między bodźcem a reakcją.

• za osobę bezrobotną można uznać osobę zarejestrowaną jako bezrobotna w Urzędzie Pracy.

c)inferencyjne

• Wskaźnik W nie jest definiensem zjawiska Z, które jednak nie może być bezpośrednio obserwowane

• Wskaźniki te traktowane są jako zmienne o wartościach będących skutkiem oddziaływania zmiennych ukrytych (latentnych, teoretycznych), których nie można poddać bezpośrednio pomiarowi.

• Przykładami stosowania wskaźników inferencyjnych mogą być zmienne ujmowane przez tzw. skale, jak np. skala poczucia bezpieczeństwa.

• ilość praw i surowość sankcji jako wskaźnik nietolerowania dewiacji w grupie,

• logiczność wywodu: wskaźnik inteligencji

• odpowiada tak a nie inaczej na ankietę: ma takie a nie inne poglądy polityczne,

• zaczerwienienie się jako wskaźnik napięcia emocjonalnego

  ktoś bardzo stara się w pracy – zależy mu na awansie

6. RODZAJE POWIĄZAŃ WSKAŹNIKA I INDICATUM:PODSUMOWANIE

a) Empiryczne (rzeczowe, korelacyjne) wymagające uzasadnienia empirycznego powiązania dwóch zmiennych.

b) Definicyjne – na mocy definicji wiążącej wskaźnik z indicatum.

c) Inferencyjne wymagające zazwyczaj większej liczby wskaźników i algorytmów statystycznych potrzebnych do określenia zmiennej ukrytej.

Powiązanie wskaźnika ze zmienną wskazywaną wymaga podstaw teoretycznych (zależność definicyjna lub inferencyjna) lub dowodów empirycznych (zależność empiryczna)

7.RELACJE POMIĘDZY WSKAŹNIKIEM A INDICATUM

Wskaźniki empiryczne i inferencyjne: „zewnętrzne” wobec indicatum

Wskaźniki definicyjne: „wewnętrzne”, wchodzą w skład pojęcia lub są z nim tożsame

8. MOC ROZDZIELCZA WSKAŹNIKÓW
Jak się mają do siebie zakresy wskaźników i indicatum?

Moc odrzucania
maksymalna, gdy wskaźnik obejmuje wyłącznie obiekty mające cechę indicatum, odrzucając wszystkie obiekty nie mające tej cechy

Moc zawierania
maksymalna, gdy wskaźnik obejmuje wszystkie obiekty mające cechę indicatum

9.CAŁKOWITA MOC ROZDZIELCZA
Maksymalizacja równocześnie MO i MZ

10.PROBLEMY ZWIĄZANE ZE WSKAŹNIKAMI

• Błąd pomiarowy wynikający z ograniczonej rzetelności narzędzi;

• Błąd wynikający z tego, że wskaźnik nie jest tożsamy ze zmienną wskazywaną, a ujmuje ją tylko częściowo;

• Błędne może okazać się założenie, iż wskaźnik oddaje trafnie istotę mierzonego zjawiska.

11.OCENA WSKAŹNIKÓW

Oceniamy:

trafność, czyli zdolność wskaźnika do dostarczania miarodajnej wiedzy o tym

właśnie aspekcie zagadnienia, dla którego został ustanowiony;

odporność na arbitralne założenia i uzasadnienie statystyczne

wrażliwość na zmiany zjawisk i procesów, które mierzy, nie podleganie manipulacji;

aktualność i możliwość modyfikacji;

Efektywność: względna łatwość pozyskania danych i obliczenia wartości wskaźnika.

WSKAŹNIK POWINIEN
identyfikować istotę problemu i mieć jasną, akceptowalną interpretację;
być możliwie odporny na arbitralne założenia i uzasadniony statystycznie;
być wrażliwy na zmiany zjawisk i procesów, które mierzy, jednakże nie może podlegać manipulacji;

być aktualny i możliwy do modyfikacji;
obliczenie wskaźnika nie powinno wymagać zbyt dużych nakładów
dla polityk UE: być porównywalny pomiędzy krajami członkowskimi UE oraz porównywalny, w miarę możliwości, ze standardami stosowanymi przez ONZ i OECD;

PRZYKŁAD 1:
„dresiarz”-członek agresywnej miejskiej subkultury młodzieżowej charakteryzującej się sportowym strojem.
Wskaźniki:
•sportowy strój znanych producentów
•występowanie w wielkomiejskich osiedlach
•występowanie w grupach
•krótko obcięte włosy
•wulgarny język
•agresja wobec nie-dresów
•zachowania przestępcze: kradzieże, napady, pobicia
•słuchanie muzyki hiphopowej

PRZYKŁAD 2:

Definicja:

Członek subkultury EMO- osoba zamknięta w sobie, nastawiona na doświadczenia wewnętrzne, unikająca alkoholu, jedzenia mięsa, palenia tytoniu, środków odurzających, potępiająca agresję. Typ cichego, nieśmiałego wrażliwca, który swoje ponure emocje wyraża poprzez poezję i muzykę oraz charakterystyczny strój.

Wskaźniki:

•Wiek: 12-20 lat

•Ubiór: wąskie dżinsowe spodnie (rurki), podkoszulki z nadrukami, paski w szachownicę lub nabijane ćwiekami, opaski na nadgarstkach, tenisówki

•Fryzura: ciemna fryzura z opadającą na oczy grzywką, zaczesaną na bok

•Oczy obrysowane czarną kredką

•Krótkie paznokcie pomalowane różnokolorowymi lakierami

•Słuchanie muzyki zespołów pop-punkowych, rockowych, post-hardcore oraz metalcore'owych

•Odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe diagnozujące nieśmiałość, emocjonalność, zamknięcie w sobie, przygnębienie