FILOZOFOWIE ARABSCY

Podczas wczesnego średniowiecza w Europie zachodniej rownolegle z łacińską, chrześcijańską filozofią rozwijała się inna jeszcze filozofia: filozofia Arabow. Rozwijała się w innych warunkach niż chrześcijańska: Arabowie znali bowiem dzieła greckich filozofow i na ich podstawie budowali dalej.

w VII w. zaczął się rozkwit Arabii, syryjscy uczeni znaleźli gościnne przyjęcie na dworze bagdadzkim. Pod Al-Mamunem (w początku IX w.) pisma Arystotelesa zostały przełoŜone z syryjskiego na arabski. W X zaś wieku załoŜony został instytut przekładow, ktory przełoŜył na nowo szereg dzieł naukowych, prawdopodobnie juŜ wprost z tekstow greckich. PrzełoŜony został cały Arystoteles, wiele dzieł Platona liczne pisma neoplatońskie.

Puściznę naukową Grekow Arabowie przyswoili sobie w nadzwyczaj szerokim zakresie. Wśrod filozofow znanych jako "filozofowie arabscy" niektorzy, m. in. tak zna-komici, jak Alfarabi lub Awicenna, nie byli pochodzenia arabskiego:

pochodzili z Azji Środkowej.

Pisali po arabsku: język ten bowiem odgrywał wowczas tę samą rolę, co łacina na Zachodzie.

KULTURA UMYSŁOWA ARABOW od VIII do XII wieku

• Rozkwit ten był najpierw rozkwitem nauki pozytywnej. Na IX w. przypadają początki trygonometrii, logarytmu, algebry, nawet proby zastosowania algebry do geo metrii.

• W XI w.powstał traktat optyki Alhazena, który stanowił zaczątek eksperymentalnych badań psychologicznych

• Dwa obserwatoria zostały ufundowane przez Al-Mamuna, w Bagdadzie i w Damaszku, gdzie czyniono obserwacje między innymi nad pochyleniem ekliptyki.

• Reforma kalendarza została przepro-wadzona przez Arabow w 1079 roku, na 5 wiekow przed reformą gregoriańską.

• Prowadzone były badania chemiczne o charakterze eksperymentalnym

i praktycznym, badania geo-graficzne, zoologiczne, botaniczne, medyczne.

• Liczne szkoły i akademie powstały na Wschodzie i w Hiszpanii.

• astronomię przyćmiewała astrologia, chemię alchemia, nad

specjalnymi badaniami brały gorę ogolne religijno-filozoficzne teorie

• Arabowie bowiem byli nie tylko ludźmi nauki; pierwiastki religijne zajmowały zawsze naczelne miejsce w ich kulturze

PRĄDY W FILOZOFII ARABSKIEJ były przede wszystkim trzy:

1. Gdy Arabowie zapoznali się z nauką grecką, ich dyskusje teologiczne bynajmniej nie ustały, lecz połączyły się z innymi, ściślej filozoficznymi. Powoływali się na

Arystotelesa, ale faktycznie posiłkowali się najwięcej neoplatończykami. Przyczyna neoplatońskich skłonności u filozofow arabskich była podwojna; jedna zewnętrzna:

źrodła filozoficzne Arabowie otrzymali od Syryjczykow, wśrod ktorych panował neoplatonizm ("szkoła syryjska"); druga zaś wewnętrzna: wśrod Arabow silnie były rozwinięte zainteresowania teologiczne, ktore system neoplatoński ze wszystkich syste-mow staroŜytnych zaspokajał najłatwiej.

2. Koncepcji tej arystotelesowsko-neoplatońskiej, ktora miała wyraźną przewagę wśrod filozofow arabskich, teologowie ortodoksalni, mottekalemini, przeciwstawili własną koncepcję świata, opartą

na zasadach filozoficznych innych niŜ greckie, a o ktorej mniemali, Ŝe bardziej odpowiada Koranowi. Oni wytworzyli drugi prąd w filozofii arabskiej.

3. Trzeci wreszcie prąd, nawiązujący do mistycznej grupy sufich, pojawił się w XII w. pod przewodztwem wybitnego filozofa, Algazela; szerzył on koncepcję antyfilozoficzną, czysto religijną.

1. Al-Farabi

• Al-Farabi żył w X wieku. Pomógł on wprowadzić islamski świat ludzi wykształconych w system logiki Arystotelesa. Uznał, że logika stanowi wstęp i przygotowanie do właściwej filozofii, którą dzielił na fizykę, metafizykę oraz etykę. Wyodrębniając filozofię jako osobną dziedzinę, nie zamierzał rugować teologii islamu, ale uczynić z filozofii jej narzędzie.

• Al-Farabi posłużył się arystotelesowskimi argumentami dla dowiedzenia istnienia Boga (późniejsze ex motu oraz ex possibili et necessario).

• Z drugiej strony, w jego systemie wyraźnie widać wpływ neoplatoński. Motyw emanacji posłużył pokazaniu, w jaki sposób z ostatecznego Bóstwa – Jedności pochodzą Inteligencja i Dusza świata, z idei – kosmos.

1. Awicenna

• Awicenna żył na przełomie X i XI wieku. Był prawdziwym twórcą systemu scholastyki w świecie islamu. Filozofię podzielił na logikę (która miała stanowić propedeutykę filozofii), filozofię teoretyczną (fizyka, matematyka, teologia) oraz filozofię praktyczną (etyka, polityka, ekonomia).

• Zdaniem Awicenny, wszystkie byty są konieczne. Konieczność ta jest albo koniecznością ich przyczyny zewnętrznej, albo koniecznością pociąganą przez istotę bytu (istota równa istnieniu). Istnienie takiego bytu par excellence wynika z niezgody na przyczynowe regressus ad infinitum.

• Z podziałem na możliwe i konieczne ściśle wiąże się podział na możność i akt. Jak uczy Arystoteles, możność jest zasadą zmiany w coś innego, a zasada ta może istnieć albo w czynniku działającym (możność czynna), albo w czynniku podlegającym działaniu (możność bierna). Istnieją kolejne stopnie możności i aktu – od dolnej granicy, która jest czystą możnością, do granicy górnej – czystego aktu, którym jest ów Byt konieczny – absolutne Dobro.

• Ponieważ Bóg jest Bytem koniecznym, konieczne muszą być też wszystkie jego atrybuty; z konieczności jest więc On Stwórcą. Wypływa z tego wniosek, że i stworzenie jest wieczne, skoro wieczny jest Bóg. Awicenna przyjmuje, że pierwszym bytem pochodzącym od Boga jest pierwsza Inteligencja, w której istnieje już dualizm możności i konieczności. Za nią następuje kolejnych dziewięć Inteligencji, będących ogniwami pomiędzy Jednością Boga a wielością stworzenia. Dziesiąta Inteligencja jest „dawcą form”, które przyjmowane są przez czystą potencjalność, materia prima. Materia jest zasadą jednostkowienia, więc ta sama forma gatunkowa może zostać zwielokrotniona w wielości pojedynczych przedmiotów konkretnych. Oczywiście najpierw materia musi zostać wyprowadzona ze stanu niezdeterminowania i przysposobiona do przyjęcia formy gatunkowej.

• Dziesiąta Inteligencja spełnia nie tylko funkcję „dawcy form”, ale także ogrywa rolę intelektu czynnego w człowieku. Intelekt czynny uznał Awicenna za inteligencję oddzieloną i jednostkową, która oświeca intelekt człowieka lub obdarza go swym intelektualnym i abstrakcyjnym ujęciem istot.

• Na każdym kroku próbował Awicenna pogodzić swój arystotelesowsko-neoplatoński system z ortodoksyjnym islamem.

1. Awerroes

• Awerroes żył w wieku XII. Był przekonany, że geniusz Arystotelesa stanowił ostateczną kulminację ludzkiego intelektu – całą energię poświęcił więc pisaniu komentarzy do dzieł Stagiryty.

• Zdaniem Awerroesa metafizyczna skala rozciąga się od czystej materii na dolnej granicy, po czysty Akt, Boga, na granicy górnej. Pomiędzy granicami znajdują się przedmioty złożone z możności i aktu (natura naturata). Materia pierwsza, jako czysta potencjalność, równoważna niebytowi, nie może być kresem aktu stwórczego – jest zatem współwieczna z Bogiem. Bóg jednak wyprowadza lub wydobywa formy rzeczy materialnych z możności czystej materii i stwarza dziesięć Inteligencji. W ten sposób Awerroes unika teorii emanacji Awicenny, a także panteizmu.

• Awerroes nie poszedł za Awicenną w kwestii uznania osobowej nieśmiertelności. Jednostkowy intelekt bierny w konkretnym człowieku staje się pod działaniem intelektu czynnego „intelektem nabytym”, który zostaje przyswojony przez intelekt czynny w taki sposób, że chociaż żyje nadal po śmierci cielesnej, nie robi tego jako osobowa, jednostkowa rzecz istniejąca, ale jako moment powszechnej i wspólnej inteligencji gatunku ludzkiego.

• Awerroes musiał stanąć wobec konieczności uzgodnienia swoich idei filozoficznych z ortodoksyjną teologią muzułmańską. Próbował dokonać tego za pomocą teorii „podwójnej prawdy” – jedną i tę samą prawdę rozumie się wyraźnie w filozofii, a wyraża w sposób alegoryczny w teologii. W ten sposób teologia stała się narzędziem filozofii – pogląd ten ściągnął na Awerroesa wrogość teologów muzułmańskich.

1. Al-Gazali uważał,że prawdziwe przyczyny nie istnieją, gdyż wszystko jest spowodowane

przez Boga. W późniejszym okresie nurt ten nazwie się okazjonalizmem.