POSTĘPOWANIE CYWILNE

ĆWICZENIA

Dr Katarzyna Gajda-Roszczynialska

2011/2012

by Khalis

11 X 2011 r.

ĆWICZENIA I

Informacje organizacyjne:

• stan prawny na dzień po 16 września 2011 r. → nowelizacja obowiązuje na egzaminie (nowelizacja z tego dnia);

• podręcznik: prof. Broniewicz, dodatkowo wykłady;

• zaliczenie ćwiczeń → niezbędne do przystąpienia do majowego przedterminu; zaliczenie w formie testu wielokrotnego wyboru ok. 10-pytaniowego, bez pytań pustych;

• egzamin: 21 pytań wielokrotnego wyboru, bez pytań pustych;

• terminy egzaminów: przedtermin majowy, 1 termin czerwcowy i dwa wrześniowe;

• czas egzaminu: 21 minut.

Materia egzaminacyjna:

• art. 1 – art. 506 → całe postępowanie procesowe;

• cała część ogólna nieprocesu (art. 506 – art. 525);

• postępowania odrębne w nieprocesie: art. 526 – art. 730 (jakie postępowania przynależą do postępowania nieprocesowego);

• art. 730 – art. 747 (część ogólna dot. postępowania zabezpieczającego);

• postępowanie egzekucyjne: przepisy ogólne (art. 767, 777 oraz powództwa opozycyjne).

Za tydzień: art. 1-13 (postępowanie cywilne, ogólne zasady postępowania cywilnego).

18 X 2011 r.

ĆWICZENIA II

1. Definicja postępowania cywilnego → z punktu widzenia materialistów służy realizacji norm prawa cywilnego materialnego i ma wobec niego rolę służebną.

Są to różnego rodzaju postępowania sądowe oraz pozasądowe, których głównym zadaniem jest rozpoznawanie spraw cywilnych w rozumienie prawa procesowego cywilnego.

Funkcją jest urzeczywistnianie norm materialnych prawa cywilnego, rodzinnego, pracy, ubezpieczeń społecznych.

2. Sprawa cywilna → art. 1 KPC [to, co jest załatwiane w postępowaniu cywilnym].

Art. 1

Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Sprawa materialna cywilna – oparta na kryterium stosunku prawnego, tj. jeśli w prawie cywilnym wyróżniamy sprawy cywilne w oparciu o równouprawnienie stron i autonomiczność woli stron, strony są sobie równe.

Prawo pracy sensu largo to również prawo cywilne.

Sprawa cywilna formalna – np. przy ubezpieczeniach społecznych, gdzie na początku wydana jest decyzja administracyjna, od której odwołuje się na drogę postępowania cywilnego; strony nie decydują o stosunku – decyzja administracyjna, strony nie są równe.

Jeśli mocą ustawy szczególnej sprawa zostaje przekazana do rozpoznania w postępowaniu cywilnym, jest to sprawa cywilna w znaczeniu formalnym.

Konstytucyjna sprawa cywilna → nie wynika z art. 1 KPC, ale z art. 45 Konstytucji, wynika z niego, że sprawa cywilna ma charakter autonomiczny, z domniemania drogi sądowej wynikającej z Konstytucji wynika droga postępowania cywilnego (jeśli żadne inne postępowanie nie jest zastrzeżone, np. karne, administracyjne). Domniemanie drogi postępowania cywilnego.

Postanowienie SN z dnia 19 grudnia 2003 r. III CK 319/03, wyrok SN z dnia 14 marca 2001 r., II CKN 124/01.

Bez znaczenia jest to, czy stosunki prawne zachodzą między osobami fizycznymi, prawnymi, ułomnymi osobami prawnymi, nawet organem administracyjnym a osobą fizyczną/prawną. Istotne jest to, czy to jest to sprawa cywilna w znaczeniu formalnym, materialnym czy konstytucyjnym.

3. Podział postępowań cywilnych:

Tryby: procesowe i nie procesowe (to nie są postępowania!).

Tryby =/= postępowanie.

1. główne → ma na celu załatwienie konkretnej sprawy cywilnej, w której zostało wszczęte; np. w sprawie o naruszenia posiadania istotą sprawy i przedmiotem postępowania będzie przywrócenie posiadania

wpadkowe → rozstrzygają kwestie proceduralne, które służą do dalszego prowadzenia postępowania głównego bądź ubocznego; np. czy strona ma zdolność sądowa; warunkują one dopuszczalność postępowania głównego

uboczne → również jak postępowania wpadkowe dotyczą kwestii proceduralnych, niemniej jednak różnią się od nich tym, że nie warunkują dopuszczalności prowadzenia postępowania głównego; jest to np. zwolnienie z kosztów sądowych

1. kodeksowe → ujęte w kodeksie

pozakodeksowe → postępowanie upadłościowe (które również jest cywilnym) oraz postępowanie o dochodzeniu roszczeń grupowych

1. sądowe →

1. postępowanie rozpoznawcze – zmierza do rozstrzygnięcia (rozpoznania) sprawy

2. postępowanie egzekucyjne – zmierza do wykonania zapadłego orzeczenia

3. postępowania pomocnicze – wspomagają postępowanie przede wszystkim rozpoznawcze, postępowanie zabezpieczające i w razie zaginięcia lub zniszczenia akt

pozasądowe → ADR – Alternatywne Metody Rozwiązywania Sporów

-art. 183¹-183¹⁵ – mediacja

-część V KPC - arbitraż

4. Tryby:

Art. 13.

§ 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach

przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o

postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań

unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią

inaczej.

Domniemanie trybu procesowego.

a) Tryb procesowy:

Jest to szereg różnych czynności stron, których celem jest rozpoznanie sprawy cywilnej i rozstrzygnięcie konkretnego sporu o charakterze cywilnoprawnym. Nie są to tylko czynności sądu i stron, są to czynności oparte na współdziałaniu sądu i stron. Strona ma ciężar wspierania sądu, a na sądzie spoczywa ciężar kierowania procesem.

Strona ma również ciężar wskazywania dowodów.

Gdy konflikt → ADR.

Gdy konflikt przerodzi się w spór → gdy dojdzie do naruszenia konkretnego interesu prawnego bądź prawa podmiotowego, bądź w przypadku dóbr osobistych samego zagrożenia naruszenia. Inicjatywa wszczęcia przysługuje podmiotowi, którego prawo bądź interes zostało naruszone bądź zagrożone.

Czasem wyjątkowo inicjatywa u innego podmiotu, np. prokurator, RPO, organizacja społeczna, Rzecznik Praw Dziecka.

Tryb procesowy dzieli się na:

• postępowanie zwykłe

• postępowanie odrębne

Relacja między tymi postępowaniami polega tym, że gdy brak w przepisach przewidzianego postępowania odrębnego, sprawa toczy się w postępowaniu zwykłym. Enumeratywne wymienienie w KPC postępowań odrębnych. Domniemanie postępowania zwykłego.

Postępowania odrębne:

→ w sprawach małżeńskich

→ sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi

→ prawo pracy i ubez. społ.

→ o naruszenie posiadania

→ nakazowe (jest to postępowanie fakultatywne: większość postępowań sąd kwalifikuje z urzędu z zachowaniem przepisów odrębnych, w tym wypadku sąd nie rozpozna sprawy w postępowaniu nakazowym, jeśli nie będzie wniosku powoda) i upominawcze

→ w sprawach gospodarczych – razem z nowelą z 16 września 2011 r. zostało zlikwidowane, likwidacja tego postępowania jako postępowania odrębnego oznacza, że brak przepisów KPC odrębnych w sprawach gospodarczych, ale nie zmienia to organizacji sądów – wyodrębnione jednostki (wydziały gospodarcze) będą rozpoznały sprawy według przepisów ogólnych

→ uproszczone

→ europejskie postępowanie nakazowe (na wniosek - fakultatywne) – konieczny element transgraniczny

→ europejskiej postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (na wniosek – fakultatywne) – konieczny element transgraniczny

→ elektroniczne postępowanie upominawcze

b) Tryb nieprocesowy:

Obowiązuje domniemanie trybu procesowego. Domniemanie to nie zmienia faktu, że tryb nieprocesowy jest trybem równorzędnym w stosunku do procesu. Oznacza to, że jeżeli jest przepis szczególny przewidujący rozpoznanie sprawy w nieprocesie, to wartość sprawy jest taka sama jak w procesie.

Różnice między procesem a nieprocesem:

→ w procesie zawsze powód i pozwany, może być tak, że określamy stroną powodową powoda, który jest osobą prawną – zasada dwustronności procesu; z kolei w nieprocesie brak sporności, podmioty to wnioskodawca i uczestnik, ich interesy nie muszą być ze sobą sprzeczne – np. w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku

Osoba zainteresowana:

Art. 510.

§ 1. Zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania,

może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania

w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem.

Na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie.

§ 2. Jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do

udziału w sprawie. Przez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie wezwany

staje się uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenia kuratora do zastępowania

zainteresowanego, którego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie

następuje z urzędu.

Uczestników sąd w nieprocesie ma obowiązek szukać z urzędu, w procesie to powód ma wskazać pozwanego.

→ w procesie z urzędu sąd rzadko coś robi, w nieprocesie sąd z urzędu może wszczynać niektóre postępowania (niedopuszczalne w procesie), z urzędu wyznacza krąg uczestników (niedopuszczalne w procesie), w procesie ciężar postępowania spoczywa na stronach

→ w procesie postępowanie wszczyna pozew, w nieprocesie jest to wniosek

→ kończąc postępowanie cywilne → jeżeli rozpatrujemy sprawę merytorycznie, zawsze na końcu jest wyrok (orzeczenie o charakterze merytorycznym), w nieprocesie brak jest wyroków – tutaj jest postanowienie kończące postępowanie co do istoty spraw

Rozróżnienie na proces i nieproces wynika m.in. z charakteru spraw i ich niesporności z założenia, a do tego interes publiczny – postępowanie niesporne dotyczą głównie spraw spadkowych i majątkowych. Z uwagi na priorytetowe znaczenie niektórych spraw znacznie szerszy musi być zakres działania sądu.

5. Postępowanie egzekucyjne – ma na celu urzeczywistnienie orzeczenia wydanego w postępowaniu rozpoznawczym.

Postępowania:

→ klauzulowe – o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności (tytuł egzekucyjny + klauzula wykonalności = tytuł wykonawczy)

→ nadanie klauzuli wykonalności europejskiemu tytułowi egzekucyjnemu – art. 1150-1152 – europejski tytuł egzekucyjny

→ właściwe postępowanie egzekucyjne

→ postępowanie podziałowe.

6. Droga sądowa:

Art. 2.

§ 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile

sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.

§ 1a. (uchylony).

§ 2. (uchylony).

§ 3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy

szczególne przekazują je do właściwości innych organów.

Zarówno spraw cywilna w znaczeniu formalnym, jak i materialnym czy konstytucyjnym.

→ regulamin urzędowania sądów powszechnych

→ ustawa o Sądzie Najwyższym

→ ustawa o ustroju sądów powszechnych

Droga sądowa jest bezwzględna przesłanką procesową, badaną przez sąd na każdym etapie postępowania, jest to pozytywna przesłanka procesowa.

Warunki determinujące dopuszczalność drogi sądowej:

- podstawa faktyczna żądania [postanowienie SN z dnia 10 marca 1991 r. II CKN 340/98; postanowienie SN z dnia 8 sierpnia 2000 r. III CKN 927/00;]

Badanie dopuszczalności drogi sądowej → sprawdzanie, czy sprawa jest rozstrzygana w postępowaniu cywilnym:

• czy dana sprawa jest sprawą cywilnym w znaczeniu materialnym

• czy nie kwalifikuje się do właściwości innych organów (administracyjnych)

• jest dopuszczalna droga sądowa

Sąd nie wydaje żadnego postanowienia o dopuszczalności drogi sądowej. Ewentualnie wyjątkowo, jeśli druga strona podniesienie zarzut niewłaściwości drogi sądowej (art. 222 KPC), wyda postanowienie o oddaleniu zarzutów, których uwzględnienie spowodowałoby odrzucenie pozwu.

Art. 222.

Oddalając zarzuty, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu, sąd wyda oddzielne postanowienie i może wstrzymać dalsze rozpoznanie sprawy, aż do uprawomocnienia się tego postanowienia. Oddalenie innych zarzutów formalnych

sąd stwierdza w uzasadnieniu orzeczenia kończącego postępowanie, przytaczając

powody rozstrzygnięcia.

• jeżeli nie jest materialna, czy dana sprawa jest formalna

• czy nie kwalifikuje się do innych organów i czy istnieje przepis szczególny

• jest droga sądowa

Brak wydania postanowienia → analogicznie.

25 X 2011 r.

ĆWICZENIA III

1. Niedopuszczalność pierwotna drogi sądowej → od samego początku droga sądowa była niedopuszczalna, sąd wydaje postanowienie na zasadzie art. 199 KPC o odrzuceniu pozwu. Może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Art. 199.

§ 1. Sąd odrzuci pozew:

1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w

toku albo została już prawomocnie osądzona;

3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma

zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo

jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą

braki uniemożliwiające jej działanie;

4) (uchylony).

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej

powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów

jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie,

sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony

zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

To postanowienie jest zaskarżalne zażaleniem. Postanowienie na posiedzeniu niejawnym należy doręczyć stronom. Gdy pełnomocnik profesjonalny → wraz z uzasadnieniem się mu doręcza, ale bez pouczenia. Bez fachowego pełnomocnika → wraz z uzasadnieniem plus pouczeniem.

Niedopuszczalność drogi sądowej jest przesłanką pozytywną, dodatnią, braną pod uwagę z urzędu. Gdy na jakimkolwiek etapie sąd stwierdzi niedopuszczalność drogi sądowej, sąd musi ją wziąć pod uwagę z urzędu.

Ma to obowiązek zrobić (odrzucić pozew) na każdym etapie postępowania.

Wtórna niedopuszczalność drogi sądowej → taka, która powstaje w toku postępowania, tj. już po tzw. dekretacji, czyli po doręczeniu pozwu pozwanemu.

Sąd nie wydaje postanowienia o odrzuceniu, ale postępowanie umarza (art. 355 KPC).

Art. 355.

§ 1. Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

§ 2. Postanowienie o umorzeniu postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew w piśmie procesowym albo gdy strony zawarły ugodę przed mediatorem, którą zatwierdził sąd.

Także zaskarżalne zażaleniem, również może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Jeśli sprawa cywilna jest sprawą cywilną w znaczeniu formalnym i nie ma organu administracyjnego właściwego do rozpoznania, bądź też ten organ przy uwzględnieniu art. 199¹ KPC uznał się wcześniej za niewłaściwy → wtedy jest dopuszczalna droga sądowa. Nie wydaje się odrębnego, pozytywnego postanowienia dopuszczeniu drogi sądowej (za wyjątkiem sytuacji opisanej art. 222 KPC).

Art. 199¹.

Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy

jest organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji

publicznej lub sąd administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe.

Gdy sprawa nie jest sprawą cywilną w znaczeniu ani materialnym, ani formalnym, brak odpowiedniego organu karnego czy administracyjnego, bądź organ uznał się wcześniej za niewłaściwy → wtedy również droga sądowa jest dopuszczalna. Nie wydaje się odrębnego pozytywnego postanowienia, chyba że podniesiono zarzut niedopuszczalności drogi sądowej → art. 222 KPC.

2. Zasady postępowania cywilnego:

Zespół zasad naczelnych, tj. podstawowych zasad którym podporządkowane jest całe postępowanie cywilne → jego funkcjonowanie, przebieg, dynamika. Poza tymi z KPC, istnieją również naczelne zasady wymiaru sprawiedliwości; regulują one funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, tj. jak funkcjonują sądy i w oparciu o jakie zasady, stosując KPC. Regulacja przez Konstytucję, prawo o ustroju sądów powszechnych i regulamin urzędowania sądów powszechnych.

Naczelne zasady:

• sądowy wymiar sprawiedliwości i prawo do sądu – art. 45 Konstytucji, wynika z niego domniemanie prawa do sądu, wymiar sprawiedliwości sprawują sądy powszechne (co nie wyklucza innych dróg rozwiązywania sporów, np. mediacji)

• zasada rzetelnego postępowania – związana z prawem do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki, każdy ma prawo do sądu, sprawa ma być rozpoznana szybko i bez zbędnej zwłoki; skarga na przewlekłość – sankcja za to, że postępowanie jest nierzetelnie prowadzone i naruszone jest prawo do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki

• zasada niezależności sądu i niezawisłości sędziów – niezależność wywodzi się z tego, że to III władza; gwarancje – immunitet, czas pracy, wynagrodzenia sędziowskie, system zarządzania sądami

• zasada nadzoru judykacyjnego SN – uregulowany odrębną ustawą, sprawuje on nadzór w zakresie orzekania nad wszystkimi sądami powszechnymi, co ma gwarantować jakość i stabilność orzekania

• zasada kolegialności – polega na tym, iż w wyższych instancjach składy orzekające są kolegialne, tj. więcej niż jednoosobowe; dotyczy to głównie rozstrzygnięć merytorycznych

• zasada udziału czynnika społecznego w orzekaniu – udział ławników; miała na celu zagwarantowanie udziału społeczeństwa w orzekaniu przez udział podmiotów niewykwalifikowanych

• zasada instancyjności – zasada konstytucyjna, postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne (oprócz np. stanu wyjątkowego); jest istotna, gdyż wyznacza system postępowania sądowego w zakresie środków odwoławczych.

[16 września 2011 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego!].

2. Zasady z Kodeksu postępowania cywilnego:

a) zasada kontradyktoryjności i prawdy:

Art. 3.

Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są [dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami – nowelizacja!] dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody.

Zasada kontradyktoryjności – oznacza ona, iż przygotowanie, gromadzenie, dostarczanie materiału procesowego należy do stron procesowych. Sąd jedynie ocenia materiał i wydaje rozstrzygnięcie.

187, 210, 217, 232, 344, 368, 394 → strony dostarczają materiał.

Nowelizacja wprowadza system współdziałania sądu i stron.

Ciężar wspierania postępowania, a także zakaz nadużywania praw procesowych. Obowiązek dokonywania przez strony czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami ma na celu wyeliminowanie sytuacji, gdy strona nadużywa swoich praw procesowych.

b) zasada równouprawnienia stron:

Art. 5.

W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania

występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń

co do czynności procesowych.

Polega ona na tym, że każda strona procesowa ma mieć zapewnione w procesie jednakowe środki obrony i jednakowe możliwości korzystania z nich. Jeżeli istnieje uzasadniona potrzeba, sąd może udzielić stronom i uczestnikom niezbędnych pouczeń (a nie wskazówek czy pomocy prawnej) co do czynności procesowych, jeśli strona występuje bez pełnomocnika profesjonalnego (nowelizacja poszerza o radcę Prokuratorii Generalnej i rzecznika patentowego).

c) zasada ekonomii procesowej i koncentracji materiału procesowego:

Sąd miał zapobiegać przewlekaniu postępowania i jeśli się da, zamknąć postępowania na jednej rozprawie.

Art. 6.

Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie

nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.

Dotychczas zasada ekonomii procesowej dotychczas dotykał sądu.
Nowelizacja: strony i uczestnicy postępowania obowiązani są przytaczać wszelkie okoliczności faktyczne i dowody bez zbędnej zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone szybko i sprawnie. Obowiązek ten spoczywa zatem również na stronach.

Sankcje: w nowym art. 212 i 217 KPC, sąd będzie mógł pominąć spóźnione dowody i twierdzenia, jeżeli nie powołała ich bez zbędnej zwłoki i w odpowiednim momencie postępowania.

Art. 207 § 6 KPC → sąd pomija spóźnione twierdzenia dowody, chyba że strona wykaże […]

d) zasada udziału prokuratora w postępowania cywilnym:

Art. 7.

Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć

udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga

tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach

niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa

tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.

Prokurator może działać celem ochrony interesu publicznego oraz w celu ochrony interesu indywidualnego (albo wytacza powództwo, albo wstępuje do toczącego się postępowania). Przesłanki: ochrona praworządności, praw obywateli albo interesu publicznego. Nie może: sprawy niemajątkowe z zakresu prawa rodzinnego (wyłącznie może, gdy przepis szczególny tak stanowi).

e)zasada udziału organizacji w postępowaniu:

Art. 8.

Organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności

gospodarczej, mogą w wypadkach przewidzianych w ustawie dla ochrony

praw obywateli spowodować wszczęcie postępowania, jak również brać udział w

toczącym się postępowaniu.

Mogą wytaczać powództwo, wstępować do toczącego się postępowania i wyrażać istotny dla rozstrzygnięcia pogląd. Przesłanki udziału: tylko gdy przepis szczególny tak stanowi (w wypadkach przewidzianych w ustawie), nie może prowadzić działalności gospodarczej.

Nowelizacja: organizacje pozarządowe (zamiast społecznych).

f) zasada jawności:

Art. 9.

§ 1. Rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi

inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i

otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt.

§ 2. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy zapisu

dźwięku, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie pisemnie.

Aspekt zewnętrzny → wszystkie podmioty.

Aspekt wewnętrzny → strony, uczestnicy.

Każdy może wejść na posiedzenie/rozprawę; chyba że ze szczególnych względów sąd nie wyrazi na to zgodę. Nikt nie może być na naradzie przed wyrokowaniem. W aspekcie wewnętrznym polega to na tym, że strony mogą przeglądać akta, dostać kopie i wyciąg in.

Z regulamin wynika, że inne podmioty też mogą – za zezwoleniem przewodniczącego wydziału i po wykazaniu interesu prawnego.

g) ugodowe załatwienie postępowania:

Art. 10.

W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem.

Nie wolno zawrzeć ugody w sprawach ubezpieczeń społecznych, podobnie jak przy sprawach o uznanie wzorca umownego za niedopuszczalny.

477¹² i 479¹¹ → ugoda niedopuszczalna.

h) wpływ postępowania karnego na cywilne:

Gdy zapadł wyrok skazujący, sąd cywilny związany ustaleniami co do popełnienia przestępstwa. Nie jest związany uniewinniającym, warunkowo umarzającego postępowanie.

Art. 11.

Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego

co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba,

która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na

wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Nie jest związany uzasadnieniem wyroku karnego, lecz wyłącznie sentencją. Przyjmuje się, że pojęcie winy umyślnej i nieumyślnej nie jest tożsame na gruncie prawa karnego i cywilnego. Nieumyślność w procesie karnym nie wyłącza ustalenia winy na gruncie cywilnym.

Art. 12.

Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu

cywilnym albo w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym.

Od woli strony zależy, czy będzie dochodzić roszczeń w ramach postępowania karnego czy cywilnego.

i) zasada domniemania rozpoznania spraw w procesie:

Art. 13.

§ 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach

przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o

postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań

unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią

inaczej.

j) zasada swobodnej oceny dowodów:

Art. 233.

§ 1. Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na

podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia

przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu

wbrew postanowieniu sądu.

h) zasada dyspozytywności:

Strony dysponentami postępowania.

→ materialna – strony procesowe mogą dysponować swoimi prawami bądź roszczeniami dochodzonymi w procesie; nie ma ona charakteru nieograniczonego: ograniczenia materialne [granica dyspozytywności stron] – art. 203§4 (ograniczenie cofnięcia pozwu: kontrola sądu); art. 223§2 – granica dyspozytywności stron przy zawarciu ugody

→ formalna – strony mogą rozporządzać swoimi czynnościami procesowymi, jak i całym tokiem procesu.

Art. 203.

§ 1. Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy,

a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczeniem się roszczenia – aż do

wydania wyroku.

§ 2. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków jakie ustawa wiąże z wytoczeniem

powództwa. Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd

już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.

§ 3. W razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną

rozprawę i o cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym

złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów. Gdy skuteczność

cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie przez niego oświadczenia

w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie

zgody.

§ 4. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie

roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione

czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego

albo zmierzają do obejścia prawa.

Art. 223.

§ 1. Przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania,

zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska

stron. Osnowa ugody zawartej przed sądem powinna być wciągnięta do protokołu

rozprawy i stwierdzona podpisami stron. Niemożność podpisania sąd

stwierdzi w protokole.

§ 2. Przepis art. 203 § 4 stosuje się odpowiednio.

Ugoda to czynność o podwójnym charakterze: materialno-procesowym. Kontrola ugody z art. 223 KPC dotyczy jej elementu zarówno materialnego, jak i procesowego.

Inne: 229, 321§1, 477¹, 443 KPC.

8 XI 2011 r.

ĆWICZENIA IV

1. Właściwość → kompetencja do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez określony sąd w postępowaniu cywilnym. Różni się od jurysdykcji → jest to kompetencja sądu danego państwa do rozpoznania i rozstrzygnięcia konkretnej sprawy w postępowaniu cywilnym.

Właściwość – poziom krajowy, jurysdykcja – poziom ponadkrajowy.

Zasada perpetuatio fori – zasada ciągłości właściwości sądowej, zasada utrwalenia właściwości sądowej:

Art. 15.

§ 1. Sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.

§ 2. Sąd nie może uznać, że jest niewłaściwy, jeżeli w toku postępowania stał się właściwy.

Jeżeli sąd jest właściwy w chwili wniesienia pozwu (tj. złożenia pozwu na dzienniku podawczym, na poczcie, przez żołnierza we właściwej jednostce wojskowej, w zakładzie karnym przez osadzonego, u kapitan statku przez marynarza) → pozostaje właściwy do momentu ukończenia postępowania. Niezależnie od tego, czy zmieniły się podstawy właściwości, np. poprzez zmianę siedziby spółki, zmianę wartości przedmiotu sporu.

Nowelizacja → nie liczy się data przekazania do właściwego sądu, ale data złożenia pisma do niewłaściwego sądu.

Wyjątki od zasady perpetuatio fori:

a) Art. 193.

§ 1. Zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu.

§ 2. Jeżeli w myśl przepisu poprzedzającego zmiana nie jest dopuszczalna, a powód zmienia powództwo w ten sposób, że występuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sąd rozpoznaje nowe roszczenie jako sprawę oddzielną, jeżeli jest dla niej rzeczowo i miejscowo właściwy, w przeciwnym zaś razie przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Gdy jednak zmiana taka następuje w sądzie rejonowym, należy przekazać całe zmienione powództwo sądowi okręgowemu, który dla zmienionego powództwa jest rzeczowo i miejscowo właściwy.

Sprawa jest przekazana do rozpoznania sądowi okręgowemu, gdy ten stanie się właściwy przedmiotowo.

b) Art. 204.

§ 1. Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć bądź w odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.

§ 2. Pozew wzajemny wnosi się do sądu pozwu głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa wszczęta była w sądzie rejonowym, sąd ten przekazuje całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego.

Sąd rejonowy ma obowiązek przekazać całą sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu.

c) Art. 18.

§ 1. Jeżeli przy rozpoznawaniu sprawy w sądzie rejonowym powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten może przekazać sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu. Postanowienie o przekazaniu sprawy wymaga uzasadnienia.

§ 2. Sąd okręgowy może przed pierwszą rozprawą odmówić przyjęcia sprawy do rozpoznania i zwrócić sprawę sądowi rejonowemu, jeżeli uzna, że poważne wątpliwości nie zachodzą. Postanowienie zapada na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów i wymaga uzasadnienia. Ponowne przekazanie tej samej sprawy przez sąd rejonowy nie jest dopuszczalne.

Jest to zasada na poziomie krajowym, na poziomie jurysdykcji istnieje tzw. zasada ciągłości jurysdykcji krajowej → art. 1097 KPC:

Art. 1103.

Sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 1097.

§ 1. Jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w toku postępowania.

§ 2. Sąd nie może uznać, że brak jest jurysdykcji krajowej, jeżeli jej podstawy powstały w toku postępowania.

2. Podział właściwości:

a) ustawowa → określoną przepisami KPC (właściwość miejscowa, rzeczowa i funkcjonalna)

b) umowna → określona w art. 46 KPC; wynika z umowy stron, umowa ta nie jest nieograniczona, jest dopuszczalna w granicach dozwolonych przepisami ustawy procesowej

Art. 46.

§ 1. Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który

według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów

mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego.

Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej

lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru

powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów.

§ 2. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej.

c) delegacyjna → właściwość wynikająca z delegacji, tj. przydzielenia sprawy do rozpoznania przez inny sąd (zazwyczaj to sąd przełożony).

3. Właściwość ustawowa:

a) rzeczowa:

- wskazuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji

Podział właściwości rzeczowej:

→ zależna od w.p.s.: art. 17 pkt 4

→ niezależna od w.p.s.: art. 17 pkt 1-3, 4¹ i n.

Art. 16.

Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Domniemanie rozpoznania spraw przez sądy rejonowe, za wyjątkiem tych, które są wyraźnie przekazane do właściwości sądów okręgowych → wskazane w art. 17.

Art. 17 [!]

Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia,

2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,

3) o roszczenia wynikające z prawa prasowego,

4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym,

4¹) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

4²) o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną [bez względu na w.p.s → zawsze rozpoznaje sąd okręgowy],

4³) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji,

4⁴) o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia

niezgodnego z prawem.

Ochrona prawa do wizerunku → na podstawie prawa autorskiego, właściwy będzie sąd okręgowy na mocy art. 17 pkt 2.

Nowelizacja punktu 4 → wobec likwidacji postępowania gospodarczego, będzie jednolity w.p.s.: 75.000 złotych.

Zawsze sąd rejonowy (bez względu na w.p.s.):

-ochrona posiadania

-uzgodnienie treści KW z rzeczywistym stanem prawnym

-alimenty

-ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami

-rozpoznawane w EPU.

Prawo do grobu → rozpoznaje sąd okręgowy, jest to prawo niemajątkowe.

b) miejscowa:

-wyłączna: art. 38-42 KPC: polega na tym, że jest właściwy wyłącznie sąd określony w powyższych przepisach i nie ma możliwości wyboru innej właściwości; dotyczy to przede wszystkim praw rzeczowych

Art. 38.

§ 1. Powództwo o własność lub inne prawa rzeczowe na nieruchomości, jak również powództwo o posiadanie nieruchomości można wytoczyć wyłącznie przed sąd miejsca jej położenia. Jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej.

§ 2. Właściwość powyższa rozciąga się na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi i dochodzone łącznie z nimi przeciwko temu samemu pozwanemu.

Art. 39.

Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Art. 40.

Powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia wytacza się wyłącznie według miejsca ich siedziby [wyłącznie stosunek członkowstwa].

Art. 41.

Powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda [właściwość stopniowalna].

Art. 42.

Powództwo ze stosunku między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania powoda, jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej.

Z art. 39, dotyczącym dziedziczenia, skorelowany jest at. 628 KPC:

Art. 628.

Do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

-niewyłączna → właściwość ogólna i przemienna

Właściwość ogólna → zróżnicowana w zależności, czy pozwanym jest osoba fizyczna, osoba prawna, czy też Skarb Państwa.

Art. 27.

§ 1. Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.

§ 2. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego.

Art. 28.

Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce – według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce.

Art. 29.

Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie.

Art. 30.

Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie będącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.

Właściwość przemienna → możliwość wyboru dochodzenia roszczenia z właściwości ogólnej bądź przemiennej (art. 31-37¹)

Art. 31.

Powództwo w sprawach objętych przepisami oddziału niniejszego wytoczyć można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w przepisach poniższych.

Art. 32.

Powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.

Art. 33.

Powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału.

Art. 34.

Powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie,

jako też o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wytoczyć można przed sąd miejsca jej wykonania. W razie wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno być stwierdzone dokumentem.

Art. 35.

Powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Art. 36.

Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził.

Art. 37.

Powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości.

Art. 37¹.

§ 1. Powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd miejsca płatności.

§ 2. Kilku zobowiązanych z weksla lub czeku można łącznie pozwać przed sąd miejsca płatności lub sąd właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy weksla własnego lub czeku.

Zmiana art. 34 w nowelizacji → rozszerzono jego zakres.

Art. 37 → dotyczy roszczeń zobowiązaniowych ze stosunków najmu/dzierżawy nieruchomości, wtedy możliwość wyboru dochodzenia roszczenia przed sądem miejsca położenia nieruchomości bądź wedle właściwości ogólnej.

Natomiast art. 38 to właściwość wyłączna!

Art. 461, 477¹, a także w ustawach szczególnych: art. 9 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, art. 20 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

c) funkcyjna (funkcjonalna):

Dotyczy ona podziału funkcji oraz poszczególnych czynności procesowych podejmowanych przez sądy różnego szczebla albo sądy równorzędne.

Podział polega na rozgraniczeniu pomiędzy sądami rejonowymi, okręgowymi oraz apelacyjnymi i pełnieniu przez nie funkcji sądów I i II instancji. Polega na przydzieleniu poszczególnych czynności procesowych sądom rejonowym, okręgowym i apelacyjnym z uwagi na ich funkcję i hierarchię.

Do właściwości funkcyjnej sądu rejonowego należy:

-rozpoznawanie sprawy według swojej właściwości miejscowej i rzeczowej

-przyjmowanie środków zaskarżenia od własnych orzeczeń i kontrola warunków ich dopuszczalności: art. 344, 370, 397§2, 405, 493-494§1, 503-504, 424¹§1-2, 424⁶

-rozpoznawanie zażaleń wyłącznie w zakresie art. 395§2:

Art. 395.

§ 1. Akta sprawy wraz z zażaleniem sąd pierwszej instancji przedstawia sądowi drugiej instancji po doręczeniu zażalenia stronie przeciwnej, a w przypadkach gdy ustawa przewiduje doręczenie zaskarżonego postanowienia tylko jednej ze stron oraz w przypadkach wskazanych w art. 394 § 1 pkt 5 – niezwłocznie po złożeniu zażalenia bez doręczenia go stronie przeciwnej. Odpowiedź na zażalenie może być wniesiona wprost do sądu drugiej instancji w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zażalenia.

§ 2. Jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania [art. 379 KPC] lub jest oczywiście uzasadnione [gdy bez głębszej analizy widać, że jest ono uzasadnione → np. gdy zażalenie zostanie odrzucone wobec nieuiszczenia opłaty, a opłata została uiszczona], sąd który wydał zaskarżone postanowienie, może na posiedzeniu niejawnym, nie przesyłając akt sądowi rewizyjnemu, uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.

-zażalenia na zarządzenia referendarza wydane w sądzie rejonowym – 398²² i 398²³

-postępowanie pojednawcze:

Art. 185.

§ 1. O zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika. W wezwaniu należy oznaczyć zwięźle sprawę.

§ 2. Postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie jednego sędziego.

§ 3. Z posiedzenia spisuje się protokół, a jeżeli doszło do ugody, osnowę jej wciąga

się do protokołu. Strony podpisują ugodę; niemożność podpisania ugody sąd

stwierdza w protokole.

-udzielanie pomocy sądowej: art. 44 u.s.p., 1131-1132, 1192 KPC; przeprowadzanie odezw (w postaci np. przesłuchania świadka)

-zabezpieczenie dowodów: art. 311 i art. 1137

-przyjmowanie wniosków o zwolnienie z kosztów i pomocy prawnej, mimo brak właściwości rzeczowej: 117§1-2 KPC, art. 105 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych

-arbitraż: art. 1171§2, 1172, 1173, 1176§2, §4 i §6, 1177§2, 1179§2 i §3.

Właściwość funkcyjna sądów okręgowych:

-rozpoznawanie spraw według właściwości miejscowej i rzeczowej (art. 17 i 18 → sprawy przekazane, postanowienie zapada w składzie 3-osobowym, forma: postanowienie, może być na posiedzeniu niejawnym, sąd okręgowy może odmówić przyjęcia sprawy do rozpoznania, ale może to zrobić wyłącznie przed pierwszym terminie rozprawy; gdy sąd rejonowy dostanie ją z powrotem, nie może jej dalej przekazać)

-rozpoznają w II instancji środki zaskarżenia: apelacje i zażalenia (art. 367§2 i 394§1)

-przyjmują środki zaskarżenia od własnych orzeczeń i to wydanych zarówno w I jak i II instancji i kontrolują je pod względem warunków dopuszczalności → dokonują wstępnej kontroli formalnej; jak są sądem II instancji dokonują tej kontroli po raz drugi (wcześniej robił to sąd rejonowy); art. 395§2

-przyjmują odpowiedzi na skargę kasacyjną od swoich orzeczeń:

Art. 3987.

§ 1. Strona przeciwna może wnieść do sądu drugiej instancji odpowiedź na skargę

kasacyjną w terminie dwutygodniowym od doręczenia jej skargi. W razie

wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw

Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka odpowiedź na skargę mogą

wnieść obydwie strony.

§ 2. Po upływie terminu do wniesienia odpowiedzi lub po zarządzeniu doręczenia

odpowiedzi skarżącemu, sąd drugiej instancji niezwłocznie przedstawia skargę

kasacyjną i odpowiedź wraz z aktami sprawy Sądowi Najwyższemu. Do akt

sprawy dołącza się dwa odpisy zaskarżonego orzeczenia z uzasadnieniem.

-orzekają o wyłączeniu sędziego → art. 52 KPC

-udzielają pomocy sądowej: 1131-1132 KPC, 44 u.s.p.; jest to pomoc zarówno krajowa, jak i zagraniczna

-arbitraż: art. 1148¹§1, 1151¹§1, 1171-1173, 1176 §2-6, 1173§2, 1179§2-3, 1158§1, 1205, 1112 KPC

-Art. 44.

Jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd.

Gdy dana sprawa nie może zostać rozpoznana przez sąd, sąd przełożony wyznacza na posiedzeniu niejawnym inny sąd.

Właściwość funkcyjna sądu apelacyjnego:

-367, 394 → apelacja i zażalenie jako sąd II instancji

-jako sąd II instancji środki zaskarżenia od własnych orzeczeń i je kontroluje: 398 v 5§1, 398 v 6, 424 v 1, 424 v 6

-przyjmuje odpowiedź na skargę kasacyjną: 398 v 7

-orzeka o wyłączeniu sędziego okręgowego – art. 52§1 KPC

-wyznacza jako sąd przełożony sąd właściwy – art. 44 KPC

-art. 394 v 1, 424 v 7 → przedstawia zagadnienia prawne budzące wątpliwości do SN

-art. 390 i 398 v 17

-at. 45 KPC

15 XI 2011 r.

ĆWICZENIA V

1. Wartość przedmiotu sporu – służy do określenia właściwości sądu okręgowego; wskazana suma albo przy roszczeniach niepieniężnych odpowiadająca jej suma odszkodowania/zadośćuczynienia.

Art. 19-26 → w.p.s.

Od w.p.s. zależy wysokość wpisu sądowego → domyślnie 5% w.p.s. Wskazuje on wymagania fiskalne pozwu (interesy fiskalne Skarbu Państwa) – wskazuje, ile należy uiścić, aby po formalnym etapie sąd przystąpił w ogóle do rozpoznania sprawy.

Jest to określona kwota pieniężna, nie wlicza się odsetek (chyba, że są skapitalizowane – wtedy wlicza się je do w.p.s.).

Odsetki oblicza się w następujący sposób:

-dzień po upływie terminu wymagalności roszczenia

-gdy brak określenia – wezwanie do zapłaty i wymagalność po upływie terminu

-od dnia doręczenia odpisu pozwu pozwanemu → a nie od dnia wniesienia pozwu.

Wskazać należy charakter dochodzonych odsetek: ustawowych bądź umownych (wskazać podstawę ich obliczenia i udowodnić, że nie przekraczają odsetek maksymalnych).

Nie wlicza się do w.p.s. również pożytków ani kosztów.

Można dołączyć do pozwu spis kosztów, ale sąd nie jest spisem kosztów związany → sąd ocenia go swobodnie, nie musi go uwzględniać.

W.p.s. wskazany w pozwie może odbiegać od rzeczywistości, gdyż wskazuje go powód. Wprowadzono instytucję sprawdzenia w.p.s.:

Art. 25.

§ 1. Sąd może na posiedzeniu niejawnym sprawdzić wartość przedmiotu sporu

oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu dochodzenie.

§ 2. Po doręczeniu pozwu sprawdzenie nastąpić może jedynie na zarzut pozwanego,

zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

§ 3. Jeżeli sąd w wyniku sprawdzenia wartości przedmiotu sporu uzna się za niewłaściwy,

przekaże sprawę sądowi właściwemu; jeżeli jest kilka sądów właściwych

– przekaże temu z nich, który wskaże powód.

Może zostać sprawdzony z urzędu bądź na zarzut pozwanego. Po wdaniu się w spór co do istoty sprawy następuje stabilizacji wartości przedmiotu sporu → co do zasady nie podlega ona już zmianie.

Dopuszczalne jest jednak rozszerzenie powództwa → jeśli okaże się ono dopuszczalne, może dojść do zmiany w.p.s.

Gdy w wyniku apelacji strona zaskarży częściowo wyrok, zmienia się w.p.s.

Z urzędu: do momentu doręczenia odpisu pozwu pozwanego. Najczęściej sprawdza ten w.p.s., jeśli w sposób oczywisty wynikają z pozwu jakieś błędy rachunkowe.

Na zarzut: do momentu merytorycznego wdania się w spór, tj. merytorycznego ustosunkowania się do żądania powoda. Zazwyczaj następuje w tzw. odpowiedzi na pozew. Może być również w sprzeciwie od nakazu zapłaty, zarzutach od nakazu zapłaty, ale również po złożeniu odpowiedzi na pozew, jeśli ta odpowiedź na pozew ogranicza się wyłącznie do zarzutów formalnych.

Art. 22-24 → szczególne sytuacje obliczania w.p.s.

Art. 22.

W sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok za cały czas ich trwania.

Art. 23.

W sprawach o istnienie, unieważnienie albo rozwiązanie umowy najmu lub dzierżawy, o wydanie albo odebranie przedmiotu najmu lub dzierżawy, wartość przedmiotu sporu stanowi przy umowach zawartych na czas oznaczony – suma czynszu za czas sporny, lecz nie więcej niż za rok; przy umowach zawartych na czas nie oznaczony – suma czynszu za okres trzech miesięcy.

Art. 231.

W sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony – suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony – za okres jednego roku.

Art. 232.

W sprawach o wydanie nieruchomości posiadanej bez tytułu prawnego lub na podstawie tytułu innego niż najem lub dzierżawa, wartość przedmiotu sporu oblicza się przyjmując, stosownie do rodzaju nieruchomości i sposobu korzystania z niej, podaną przez powoda sumę odpowiadającą trzymiesięcznemu czynszowi najmu lub dzierżawy należnemu od danego rodzaju nieruchomości.

Art. 24.

W sprawach o zabezpieczenie, zastaw lub hipotekę wartość przedmiotu sporu stanowi suma wierzytelności. Jeżeli jednak przedmiot zabezpieczenia lub zastawu ma mniejszą wartość niż wierzytelność, rozstrzyga wartość mniejsza.

22 XI 2011 r.

ĆWICZENIA VI

1. Właściwość funkcyjna Sądu Najwyższego:

- kasacje od wyroków sądów okręgowych i apelacyjnych – 398 v 8

- 394 v 1 – rozpoznawanie zażaleń – 394 v 1 (istotny!)

- przyjmuje skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnych orzeczeń i je rozpoznaje (właściwość wyłączna SN)

- 52 § 1 → wyłączenie sędziego, gdy nie mógł się ukonstytuować skład w sądach niższych instancji

- 44 i 45 KPC → właściwość delegacyjna (funkcyjna SN), SN deleguje kompetencje do orzekania innemu sądowi, niż byłby właściwy.

2. Art. 46 → właściwość umowna (w zw. z art. 508, 202 i 379):

Art. 46.

§ 1. Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów.

§ 2. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej.

Obligatoryjna forma pisemna umowy prorogacyjnej, umowa dotyczy tylko określenia sądu I instancji, nie wpływa zatem na tok instancji. Chodzi wyłącznie o właściwość miejscową (o charakterze niewyłącznym), nie dotyczy właściwości rzeczowej, funkcyjnej, instancyjnej.

Umowa ta może dotyczyć wyłącznie właściwości miejscowej o charakterze niewyłącznym.

Nie można zawrzeć umowy prorogacyjnej w postępowaniu nieprocesowym.

Dotyczy sporów już wynikłych lub mogących wyniknąć w przyszłości z oznaczonego stosunku prawnego.

Forma: odrębna umowa bądź stosowna klauzula w umowie, także nazywana prorogatio fori. Gdy nie określą tego w inny sposób, właściwość umowna będzie właściwością wyłączną.

Wyjątki wyłączające właściwość umowną:

- strony postanowiły inaczej;

- pozew zostanie złożony w EPU.

Istnieją także umowy jurysdykcyjne (umowy o jurysdykcję) → art. 1104.

Art. 1104.

§ 1. Strony oznaczonego stosunku prawnego mogą umówić się na piśmie o poddanie wynikłych lub mogących wyniknąć z niego spraw o prawa majątkowe jurysdykcji sądów polskich.

§ 2. Poddanie jurysdykcji sądów polskich spraw, o których mowa w § 1, może nastąpić również przez wdanie się w spór co do istoty sprawy, jeżeli pozwany nie podniesie zarzutu braku jurysdykcji krajowej.

§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się w sprawach, które według przepisów prawa polskiego należą do wyłącznej jurysdykcji sądów państwa obcego.

Dodatkowe ograniczenie: prawa majątkowe.

Art. 202.

Niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Sąd nie bada z urzędu tej niewłaściwości również przed doręczeniem pozwu. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu, jak również niewłaściwy tryb postępowania, brak należytego umocowania pełnomocnika, brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego przedstawiciela ustawowego sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.

Właściwość usuwalna i nieusuwalna. Dotyczy to ewentualnej eliminacji niewłaściwości.

Właściwość usuwalna – taka, którą da się usunąć wolą (umową) stron (miejscowa o charakterze niewyłączonym).

Właściwość nieusuwalna – taka, której nie da się usunąć za pomocą umowy stron (rzeczowa, funkcyjna, miejscowa o charakterze wyłącznym).

Sposoby eliminacji właściwości:

- art. 202 → na zarzut strony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (właściwość usuwalną)

- niewłaściwość nieusuwalną sąd bierze pod uwagę z urzędu na każdym etapie postępowania.

3. Skutki stwierdzenia niewłaściwości:

Art. 200.

§ 1. Sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość przekaże sprawę sądowi właściwemu. Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym.

§ 2. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Nie dotyczy to wypadku przekazania sprawy sądowi wyższego rzędu. Sąd ten w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekaże sprawę innemu sądowi, który uzna za właściwy, nie wyłączając sądu przekazującego.

§ 3. Czynności dokonane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy.

4. Zaskarżalność postanowienia o stwierdzeniu niewłaściwości:

Art. 394§1 pkt 1 → postanowienie jest zaskarżalne tylko wtedy, gdy sprawa jest przekazana sądowi równorzędnemu bądź sądowi niższej instancji.

Art. 379 pkt 6 → jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której właściwy jest sąd okręgowy (art. 17), bez względu na w.p.s. – powoduje to nieważność postępowania.

Nieważność jest poza granicami apelacji – sąd bierze ją z urzędu pod uwagę, nawet bez zarzutu apelującego.

5. Sąd w znaczeniu formalnym i materialnym:

a) formalnym → organ, który jest nazywany „sądem” przez obowiązujące przepisy, sądem poza sądem powszechnym jest także sąd arbitrażowy czy dyscyplinarny

b) materialnym → uprawniony do rozstrzygania sporów, sprawuje wymiar sprawiedliwości, do tego spełnia warunki sensu formalnego sądu (art. 174 Konstytucji); posiada atrybuty: niezależność, rozpoznają sprawy jawnie, udział czynnika społecznego, nadzór judykacyjny SN; gwarancje: proceduralna forma postępowania.

6. Sądy:

-powszechne (SR, SO, SA)

-szczególne (w czasie stanów nadzwyczajnych)

-SN.

Odrębny pion sądownictwa administracyjnego.

7. Składy:

Skład jest istotny, gdyż niewłaściwy skład powoduje nieważność postępowania.

Różnią się w zależności od instancji.

I instancja (proces i nieproces) → zasadą jest skład 1-osobowy.

Skład 3-osobowy → gdy sprawa szczególnie zawiła (Prezes sądu wydaje zarządzenie o rozpoznanie sprawy w składzie 3-osobowym); w postępowaniu grupowym; w kwestiach incydentalnych (art. 18, 52, 544 – w nieprocesie) → np. wyłączenie sędziego.

Składy ławnicze: 1 sędzia + 2 ławników (art. 47§2: prawo pracy – ważne!); tylko katalog z powyższego przepisu.

Art. 47§2 pkt 2 – rozwód, separacja, rozwiązanie przysposobienia (ale nie ustalenie) → też w składzie ławniczym.

Art. 509 – sprawy o przysposobienie; sprawy o pozbawienie/ograniczenie władzy rodzicielskiej.

II instancja: apelacja i zażalenie → zasadą składy 3-osobowe, 367§3 i 397§2

Wyjątkiem składy 1-osobowe w oparciu o wyraźny przepis: 367§3-4, 397§2.

Postępowanie kasacyjne: skargę kasacyjną rozpoznaje 3 sędziów – 398 v 10.

1 sędzia: tzw. przedsąd.

Rozpoznaje – tj. wydaje orzeczenie merytoryczne i orzeka w składzie 3-osobowym. Gdy orzeczenie ma charakter formalny, orzeka w składzie 1-osobowym, podobnie kwestie wpadkowe.

379 pkt 4 → nieważność postępowania zachodzi, gdy skład jest sprzeczny z przepisami prawa (nawet gdy orzeka 3, a miał 1!).

Od składu orzekającego różni się przewodniczący, przy 1-osobowym składzie jest przewodniczący, a kiedy indziej sąd.

Przewodniczący występuje poza rozprawą, a także wydaje zarządzenia. Natomiast sąd w składzie nawet 1-osobowym zawsze występuje na rozprawie.

29 XI 2011 r.

ĆWICZENIA VII

1. Przewodniczący:

Art. 47:

§ 3. Postanowienia poza rozprawą oraz zarządzenia wydaje przewodniczący.

Zarządzenia wykonawcze po zamknięciu rozprawy wydaje przewodniczący, w trakcie rozprawy również. Postanowienia poza rozprawą wydaje przewodniczący.

2. Referendarz: musi mieć szczególny przepis, stanowiący podstawę do jego działania. Bez tego → nie może on działać. Czynności referendarskie nie mają charakteru wymiaru sprawiedliwości. Wykonują zadania z zakresu ochrony prawnej. Występują w sądach rejonowych i okręgowych.

Kompetencje referendarzy:

Art. 353 v. 1 → mogą wydawać nakazy zapłaty w postępowaniu upominawczym i w EPU, w nakazowym nie mogą.

W EPU nie tylko wydają nakazy zapłaty, ale także przeprowadzają poszczególne czynności procesowe: w EPU może uchylić nakaz zapłaty, w zwykłym upominawczym nie może.

Wydają nakazy zapłaty i zarządzenia w europejskim postępowaniu nakazowym (w zwykłym nakazowym → nie mogą).

Wydają zarządzenia w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (nie mogą wydawać orzeczeń, tj. wyroków i postanowień).

Dokonują czynności związanych z wpisem do KW oraz czynności rejestrowych, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy. W praktyce te przepisy są bardzo rozwinięte.

Mogą prowadzić sprawy z zak

Nie mogą w zakresie prawa spadkowego: prowadzić rozprawy, zabezpieczać spadku, przesłuchiwać świadków testamentu ustnego.

Wydają postanowienia o kosztach, w których dokonują ich szczegółowego wyliczenia:

Art. 108.

§ 1. Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Sąd może jednak rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony.

Wydają postanowienia o ustanowieniu/odmowie ustanowienia adwokata/radcy prawnego → art. 123 § 2

Wydają postanowienia o stwierdzeniu prawomocności.

Art. 130 v 5 → postanowienia dotyczące uzupełnienia braków formalnych.

Może uczestniczyć w przeprowadzeniu dowodów za pomocą środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodu na odległość.

W postępowaniu egzekucyjnym mogą nadawać klauzulę wykonalności tytułom egzekucyjnym (781 § 1 v 1 !) w zakresie przewidzianym ustawą.

Stwierdzają wykonalność europejskiego nakazu zapłaty.

Wydają zaświadczenia o wydaniu orzeczenia w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń.

Mogą wykonywać czynności związane z międzynarodową pomocą prawną.

W zakresie ustawy o kosztach sądowych → liczne czynności, m.in. nakazanie ściągnięcie należności sądowych.

3. Iudex suspectus oraz iudex inhabilis → wyłączenie sędziego, aby zapobiec orzekaniu przez osoby, które nie są w sposób obiektywny bezstronne.

Instytucje dotyczą wyłączenia sędziego, a nie sądu; wniosek o wyłączenie sądu bądź sędziów całego wydziału – powinno się albo wzywać do uzupełnienia braków w postaci wskazania których konkretnie sędziów, albo wniosek odrzucić. Raczej należy wzywać – pogląd dominujący.

Iudex inhabilis – art. 48.

Art. 48.

§ 1. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki [kiedy wynik sprawy bezpośrednio oddziałowuje na prawa i obowiązki sędziego, wpływ musi być jednakże bezpośrednio];

2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia [tak pełne, jak i niepełne przysposobienie], opieki lub kurateli;

4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron [gdyż pełnomocnikiem w określonych sytuacjach mogą być wstępni/zstępni, zatem sędzia może być pełnomocnikiem nie będąc adwokatem/radcą prawnym];

5)2) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia [gdy sędzia brał udział w wydaniu postanowieniu o odrzuceniu pozwu, gdy był zwrot pozwu → 7.07.2005 r., II PK 349/04 – sędzia nie jest wyłączony], jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego [tj. gdy sędzia był wcześniej notariuszem i sporządził zaskarżany akt notarialny; w grę wchodzić mogą również decyzje administracyjne w przypadku bezwzględnej nieważności] lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator [bądź jako asesor];

6) w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.

§ 2. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa [także w wypadku unieważnienia małżeństwa – inaczej niż w KRO], przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie [bez znaczenia, w której instancji], nie może orzekać co do tej skargi.

Iudex suspectus – art. 49.

Art. 49.

Niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 48, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie.

Rozszerzenie okoliczności uzasadniających wyłączenie sędziego. Zmiana pod wpływem wyroku TK z dnia 24.06.2008 r. o sygn. akt P 8/07.

Przyjmuje się, że taką okoliczność jest:

→ obiektywna niechęć do strony postępowania zamanifestowana przez sędziego w stosunku do strony (nie może to być wyłącznie subiektywne odczucie strony);

→ zależność służbowa/osobista między sędzią a np. pracownikiem sekretariatu, stroną i in.; → brak orzecznictwa, ale wydaje się to słuszne

Wyłączenie – na wniosek strony; na piśmie lub ustnie do protokołu; niezbędne uprawdopodobnienie (mniej niż udowodnienie, ale wskazanie danego faktu w stopniu wiarygodnym) przyczyny wyłączenia. Uprawdopodobnienie wyłączenia musi nastąpić na odpowiednim etapie: gdy strona zgłasza go później, to dodatkowo powinna uprawdopodobnić, że dowiedziała się o tym na określonym etapie postępowania (przyczyna powstała później bądź dopiero później stała się jej znana).

Art. 50.

§ 1. Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodabniając przyczyny wyłączenia.

§ 2. Strona, która przystąpiła do rozprawy, powinna uprawdopodobnić ponadto, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana.

§ 3. Aż do rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności nie cierpiące zwłoki.

Wyłączenie może również nastąpić na żądanie sędziego.

Art. 51.

Sędzia powinien zawiadomić sąd o zachodzącej podstawie swego wyłączenia i wstrzymać się od udziału w sprawie.

Procedura wyłączenia → zawsze 3-osobowy skład.

Art. 52.

§ 1. O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, a gdyby sąd ten nie mógł wydać postanowienia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów – sąd nad nim przełożony.

§ 2. Postanowienie wydaje sąd w składzie trzech sędziów zawodowych po złożeniu wyjaśnienia przez sędziego [na piśmie, gdy sam się wyłącza – jego pisemne oświadczenie zastępuje wyjaśnienia], którego wniosek dotyczy. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Postanowienie o wyłączeniu sędziego (postanowienie pozytywne) jest niezaskarżalne.

Postanowienie negatywne, gdy brak spełnienia przesłanek z art. 48 bądź 49 → postanowienie o oddaleniu wniosku o wyłączeniu jest zaskarżalne zażaleniem.

Art. 531.

Ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach lub wniosek oczywiście bezzasadny podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy. O odrzuceniu orzeka sąd rozpoznający sprawę. Przepis art. 51 stosuje się odpowiednio. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Postanowienie o odrzuceniu wniosku o wyłączeniu → jest niezaskarżalne.

Przepisy o wyłączeniu stosuje się odpowiednio do prokuratora i ławników i innych organów.

4. Prokurator:

Art. 7.

Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie [są to: art. 22 KRO, art. 86 KRO, art. 127 KRO]

Formy działania prokuratora:

→ może wytoczyć powództwo:

1. powództwo na rzecz oznaczonej osoby: art. 55-56; prokurator to strona w znaczeniu formalnym, pozwany jest stroną materialną – prokurator musi go wskazać (wynika z przepisów KRO); nie dotyczy to obowiązku wskazania osoby w zakresie spraw niemajątkowych z prawa rodzinnego, poza sytuacjami wskazanymi w ustawie; jeżeli strona wstąpi do postępowania – prokurator i ta osoba są współuczestnikami jednolitymi, gdy osoba się nie zdecyduje – jest stroną w znaczeniu formalnym; zgodnie z art. 56§2 – prokurator nie może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu, gdyż może to czynić wyłącznie strona materialnie uprawniona

2. powództwo na rzecz nieoznaczonej osoby (tzw. powództwo w celu ochrony interesu publicznego): art. 57

→ może wziąć udział w toczącym się postępowaniu

Art. 55.

Prokurator, wytaczając powództwo na rzecz oznaczonej osoby, powinien ją wskazać w pozwie. Nie dotyczy to spraw niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Art. 56.

§ 1. Osobę, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, sąd zawiadamia o tym, doręczając jej odpis pozwu. Osoba ta może wstąpić do sprawy w każdym jej stanie w charakterze powoda; w tym wypadku do udziału prokuratora w sprawie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym.

§ 2. Prokurator nie może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu.

Art. 57.

Jeżeli prokurator, wytaczając powództwo, nie działa na rzecz oznaczonej osoby, wnosi on pozew przeciwko wszystkim osobom będącym stronami stosunku prawnego, którego dotyczy powództwo.

Art. 58.

Wyrok prawomocny zapadły w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy stroną, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, a stroną przeciwną. Jednakże w sprawach o roszczenia majątkowe prawomocne rozstrzygnięcie sprawy nie pozbawia strony zainteresowanej, która nie brała udziału w sporze, możności dochodzenia swoich roszczeń w całości lub w tej części, w której nie zostały zasądzone.

Art. 58 zmienia granice prawomocności: prawomocność między stroną w znaczeniu materialnym a osobą, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo. Wyjątek: sprawy o roszczenia majątkowe; gdy osoba nie wstąpiła do postępowania, może dochodzić roszczeń, gdy prokurator przegrał sprawę.

Terminy dla stron wiążą prokuratora.

Art. 60.

§ 1. Prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. Prokurator nie jest związany z żadną ze stron. Może on składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie. Od chwili, kiedy prokurator zgłosił udział w postępowaniu, należy mu doręczać pisma procesowe, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sądowe.

§ 2. Prokurator może zaskarżyć każde orzeczenie sądowe, od którego służy środek

odwoławczy. Terminy do zaskarżenia orzeczeń sądowych, ustanowione dla

stron, wiążą również prokuratora.

Obligatoryjny udział prokuratora:

Art. 546.

§ 1. Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa

prócz wnioskodawcy:

1) osoba, której dotyczy wniosek;

2) jej przedstawiciel ustawowy;

3) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

§ 2. Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora.

§ 3. Organizacje społeczne, do których zadań statutowych należy ochrona praw

osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona

praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

6 XII 2011 r.

13 XII 2011 r.

ĆWICZENIA VIII, IX

1. Organizacje społeczne – aktualny stan prawny:

Art. 8.

Organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą w wypadkach przewidzianych w ustawie dla ochrony praw obywateli spowodować wszczęcie postępowania, jak również brać udział w toczącym się postępowaniu.

Ich zadania statutowe nie mogą polegać na prowadzeniu działalności gospodarczej. Większość doktryny uważa, że chodzi w tym wypadku o to, że organizacje nie mogą prowadzić działalności gospodarczej. Jest to według doktor interpretacja błędna. Jeśli działalność gospodarcza jest na cele statutowe, a nie zarobkowe → to winny móc występować w postępowaniu cywilnym. Działalność gospodarcza ma być celem ubocznym, a nie głównym.

Niezbędny jest przepis szczególny, który uprawnia organizację społeczną do wzięcia udziału w postępowaniu.

Biorą udział dla ochrony praw obywateli, w celu ochrony konkretnych interesów indywidualnych.

Organizacje nie mogą wytaczać powództw grupowych (może adwokat, radca prawny i miejski rzecznik konsumentów).

Formy udziału organizacji w postępowaniu cywilnym:

→ wytaczanie powództw [najbardziej aktywna i bezpośrednia forma udziału; do nich stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze w zakresie, gdy wytacza powództwo na rzecz konkretnej osoby; organizacja jest stroną w postępowaniu cywilnym – stroną w znaczeniu formalnym]

→ wstępowanie do toczącego się postępowania [stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze; organizacja jest stroną (w znaczeniu formalnym) w postępowaniu cywilnym]

→ wyrażenie istotnego dla sprawy poglądu → art. 63 KPC; przedstawienie poglądu na piśmie, organizacja nie staje się wtedy stroną, udział dopuszczalny wówczas, gdy nie występuje jako strona; udział kończy się z chwilą wyrażenia poglądu, który może dotyczyć zarówno okoliczności faktycznych, jak i przepisów prawa – pogląd nie jest wiążący dla sądu

Art. 63.

Organizacje wymienione w artykułach poprzedzających, które nie uczestniczą w sprawie, mogą przedstawiać sądowi istotny dla sprawy pogląd wyrażony w uchwale lub oświadczeniu ich należycie umocowanych organów.

Regulacja: art. 61-63:

Art. 61.

§ 1. W sprawach o roszczenia alimentacyjne oraz w sprawach o ochronę konsumentów organizacje społeczne mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli.

§ 2. W sprawach wymienionych w § 1 organizacja taka może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

§ 3. Organizacje społeczne, do których zadań statutowych należy ochrona środowiska albo ochrona praw własności przemysłowej, mogą w sprawach z tego zakresu wstąpić, za zgodą powoda, do postępowania w każdym jego stadium.

§ 4. Organizacje społeczne, do których zadań statutowych należy ochrona równości oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli, mogą w sprawach o roszczenia z tego zakresu wytaczać za zgodą obywateli powództwa na ich rzecz oraz, za zgodą powoda, wstępować do postępowania w każdym jego stadium.

§ 5. Organizacje społeczne, do których zadań statutowych należy pomoc ofiarom przestępstw, mogą w sprawach o roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, który stanowi przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w postępowaniu karnym, wytaczać za zgodą obywateli powództwa na ich rzecz oraz, za zgodą powoda, wstępować do postępowania w każdym jego stadium.

Art. 62.

Do organizacji społecznych wnoszących powództwa na rzecz obywateli, jak również do uczestnictwa takich organizacji w postępowaniu dla ochrony praw obywateli, stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze.

Przepis szczególny musi dawać organizacji podstawę do występowania w sprawie.

§ 4 → niezbędna zgoda uprawnionego.

W postępowaniu cywilnym występują organizacje wyspecjalizowane, tj. takie, które znają się na swojej działalności. Kryterium wyspecjalizowania nie występuje w §1 → wytoczyć/wstąpić do postępowania może każda organizacja.

W §3 → niezbędne wyspecjalizowanie organizacji ws. ochrony środowiska bądź prawa własności przemysłowej.

2. Organizacje społeczne – stan po nowelizacji:

Organizacje społeczne zastąpione organizacjami pozarządowymi – istnieje definicja legalna tego pojęcia. To inaczej NGO.

Zmianie uległ art. 61:

- jednolicie ujęto sprawy organizacji

- przesłanki fachowości organizacji pozarządowej została wprowadzona jednolicie do wszystkich kategorii spraw (działalność w ramach zadań statutowych)

- konieczność wyrażenia zgody przez podmiot uprawniony na udział organizacji w postępowanie, zgoda musi być uprzednia (załączenie do pozwu zgody uprawnionego, brak zgody powoduje wezwanie do uzupełnienia braków formalnych pod rygorem odrzucenia pozwu)

- nie stosuje się rozszerzonej prawomocności (art. 58 zd. drugie) do organizacji pozarządowych, na mocy wyraźnego wyłączenia ustawowego

- przy organizacjach wstępujących do postępowania → zdefiniowano ich pozycję, przyjmuje się, że do takiej organizacji stosuje się przepisy o interwencji ubocznej, do której nie mają odpowiedniego zastosowania przepisy o współuczestnictwie jednolitym → przepisy o interwencji ubocznej niesamoistnej

- przeniesiono przepisy z postępowania gospodarczego z dotychczasowych spraw gospodarczych, gdzie niezbędna jest zgoda przedsiębiorcy (art. 61 § 3 po nowelizacji).

3. Powiatowy rzecznik konsumentów, Państwowa Inspekcja Pracy, Prokurator Generalny, RPO.

Powiatowy rzecznik konsumentów - 63 v 3 oraz 63 v 4:

Art. 633.

W sprawach o ochronę interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium.

Art. 634.

W sprawach, o których mowa w art. 633, do powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze.

Zgoda niezbędna tylko do wstępowania, a nie do wytaczania. Stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze.

Państwowa Inspekcja Pracy:

Art. 631.

W sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium.

Art. 632.

W sprawach wymienionych w artykule poprzedzającym do inspektorów pracy stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze.

RPO:

Regulacja pozakodeksowa. Może on wytaczać powództwo na rzecz określonych obywateli, wstępować do postępowania, działa na rzecz ochrony interesów obywateli, może wnosić skargę kasacyjną.

Wszystkie powyższe podmioty mogą wnosić środki odwoławcze w terminach otwartych dla strony.

Prokurator Generalny:

Ma dłuższy termin do wniesienia skargi kasacyjnej i musi wykazać inne przesłanki. Uprawnienia PG są inne niż prokuratora zwykłego.

4. Strona:

Strony muszą istnieć od samego początku; gdy brak wskazania strony lub nieprawidłowe wskazanie → uzupełnienie braku formalnego. Gdy w toku: zawieszenie lub umorzenie postępowania.

Zazwyczaj strona w znaczeniu formalnym będzie także stroną w stosunku materialnym, choć nie zawsze.

Atrybuty strony w postępowaniu cywilnym:

1. zdolność sądowa → art. 64; odpowiada zdolności prawnej

§ 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa).

§ 11. Zdolność sądową mają także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

§ 2. Zdolność sądową mają także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Zdolność sądowa nasciturusa jest warunkowa – musi urodzić się żywy.

Inna szczególna zdolność sądowa: pracodawca (art. 460).

Art. 460.

§ 1. Zdolność sądową i procesową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej, a w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zdolność tę ma organ rentowy.

§ 2. W razie potrzeby ustanowienia dla strony kuratora, postanowienie, o którym mowa w art. 69, może zapaść również z urzędu.

Ma ją także Prezes UOKiK.

Prócz tego, szczególną zdolność sądową przewiduje art. 250, 252, 422 i 425 Kodeks spółek handlowych.

Mają zdolność sądową osoby prawne, ułomne osoby prawne – którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. wspólnota mieszkaniowa).

Nowelizacja art. 64 usuwa §2, w pozostałym zakresie przepis pozostaje bez zmian.

Zdolność sądową bada sąd z urzędu na każdym etapie postępowania, co wynika z art. 202 w zw. z art. 199 § 1 pkt 3 KPC. Należy do tzw. przesłanek procesowych. Musi zaistnieć i być prawidłowo określona w toku postępowania i dojdzie do nieważności postępowania. Ma charakter formalny (jej brak prowadzi do odrzucenia pozwu), dodatni (musi zaistnieć na każdym etapie postępowania). Musi istnieć od początku postępowania.

Gdy jej brak: pierwotny (od początku), wtórny (gdy w trakcie postępowania utracono zdolność sądową).

Brak pierwotny, który można uzupełnić (wyjątkowo może zostać uzupełniony; gdy chodzi o osoby prawne – zdolność sądowa związana immanentnie ze zdolnością procesową; sąd nie wyda postanowienia o odrzuceniu pozwu; gdy brak nie zostanie uzupełniony – sąd wyda postanowienie o odrzuceniu pozwu; postępowanie sanujące nie jest możliwe jeśli chodzi o osoby fizyczne) i taki, które nie można (odrzucenie pozwu → zaskarżalne zażaleniem postanowienie).

Brak wtórny prowadzi do (gdy nie ma możliwości sanowania braku) umorzenia postępowania. Gdy roszczenie przechodzi na następców prawnych przy śmierci osoby fizycznej, postępowanie się zawiesza, a nie umarza. Po znalezieniu następców prawnych → podejmuj się zawieszone postępowanie niezaskarżalnym postanowieniem, które może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Gdy roszczenia są o charakterze ściśle osobistym, to nie zawiesza się postępowania, tylko od razu je umarza → kwestia dziedziczności roszczenia.

1. zdolność procesowa → zdolność do dokonywania przez strony czynności procesowych; pełna/ograniczona/brak zdolności; zdolność do czynności procesowych tożsama z sądową przy osobach fizycznych; osoby prawne nie mogą mieć ograniczonej zdolności procesowej; mają procesową, a nie mają sądowej – np. wspólnota mieszkaniowa; sanowanie braków i badanie zdolności procesowej – badanie z urzędu na każdym etapie postępowania, jest to przesłanka procesowa formalna i dodatnia, jej brak prowadzi do odrzuceni pozwu w trybie art. 199 § 1 pkt 3, bada ją sąd na każdym etapie postępowania, może mieć charakter pierwotny i następczy

Art. 65.

§ 1. Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne, inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne, o których mowa w art. 64.

§ 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.

W imieniu osób ubezwłasnowolnionych całkowicie działa kurator, a przy częściowo – opiekun. Osoby takie działają w procesie poprzez przedstawicieli. Podobnie dzieci działają przez swoich przedstawicieli ustawowych.

Przyznano na gruncie nieprocesu ograniczoną zdolność procesową w oderwaniu od art. 65§2:

→ zaskarżanie postanowień ws. o ubezwłasnowolnienie ma ubezwłasnowolniony (549 § 1 i 560 KPC); art. 573 § 1-2

→ sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli (osoby, których dotyczą te przepisy, mogą dokonywać konkretnych czynności procesowych)

→ wypadek tzw. podwójnej reprezentacji, gdy osoba ma ustanowionego kuratora bądź doradcę tymczasowego, ale i tak może działać sama.

Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa nie jest odrębnym podmiotem, ona reprezentuje Skarb Państwa (zastępstwo Prokuratorii Generalnej), zastępstwo ma charakter obligatoryjny (w sprawach, gdzie WPS > 1.000.000) albo o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; nie dotyczy to jednak postepowań: wieczystoksięgowych, rejestrowych, upadłościowych i naprawczych oraz egzekucyjnych (ale np. postępowanie dotyczące uzgodnienia treści KW z rzeczywistym stanem prawnym już będzie obejmowało zastępstwo prokuratorii, gdyż jest to sprawa rozpoznawana w zwykłym trybie). Prokuratoria Generalna jest jedna – ma siedzibę w Warszawie.

Art. 68.

Przedstawiciel ustawowy, organy oraz osoby wymienione w art. 67, mają obowiązek wykazać swoje umocowanie dokumentem przy pierwszej czynności procesowej. Zdania pierwszego nie stosuje się w przypadku dokonania czynności procesowej w elektronicznym postępowaniu upominawczym, jednak przedstawiciel ustawowy i organy oraz osoby wymienione w art. 67 mają obowiązek wskazać podstawę swojego umocowania.

Przedstawicielstwo ustawowe wykazuje się za pomocą aktu stanu cywilnego – aktu urodzenia dziecka.

Opiekun/kurator → orzeczenie sądowe, ustanawiające ją jako kuratora/opiekuna.

Osoby prawne → wypis z KRS. Wyjątkowo może też być konkretna uchwała organu osoby prawnej bądź protokół w sytuacji, gdy wypis z KRS nie jest aktualny.

Brak zdolności procesowej może mieć charakter pierwotny/następczy. Sąd z urzędu bada powyższe na każdym etapie postępowania.

Brak zdolności procesowej o charakterze pierwotnym po stronie pozwanej → nie powoduje odrzucenia pozwu na mocy art. 199 KPC; wezwanie do uzupełnienia braków formalnych poprzez wskazanie pozwanego w trybie art. 130. Jeżeli nie uzupełni się braku, zarządzeniem przewodniczący zwraca pozew, może to zrobić na posiedzeniu niejawnym. Zarządzenie o zwrocie pozwu jest zaskarżalne zażaleniem.

Gdy informacja taka pojawi się w toku postępowania, wtedy dochodzi do zawieszenia postępowania po uprzednim wezwaniu do uzupełnienia braków – w trybie art. 177 § 1 pkt 6 KPC.

Brak zdolności procesowej pierwotny po stronie powodowej → wezwanie do uzupełnienia braków, gdy nie uzupełni się ich, a sąd z urzędu nie może tego zrobić – odrzucenie pozwu.

Zwrot pozwu – zarządzenie na etapie wstępnym tzw. braków formalnych; one podlegają uzupełnieniu w trybie art. 130 – braki formalne samego pisma procesowego.

Dalej – braki formalnych przesłanek procesowych, a nie samego pisma, wtedy odrzucenie pozwu.

Następczy brak zdolności procesowej → w grę wchodzi art. 174.

1. zdolność postulacyjna → zdolność do osobistego działania przed sądem; zdolność postulacyjną mogą mieć tylko te podmioty, które mają zdolność procesową, może być też tak, że z uwagi na okoliczności faktyczne (głuchota, ślepota, przymus adwokacki) zdolność postulacyjną będą miały inne podmioty niż te, które mają zdolność procesową

Zdolność postulacyjna dla podmiotu innego niż ten, który ma zdolność procesową: głuchota, ślepota, przymus adwokacki – wyłączenie zdolności postulacyjnej na rzecz fachowych pełnomocników (ich obligatoryjne zastępstwo przed Sądem Najwyższym)

Pełnomocnik do doręczeń – art. 1135 v. 5:

Art. 11355.

§ 1. Strona mająca miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązana jest wskazać w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika do doręczeń.

§ 2. W razie niewskazania pełnomocnika do doręczeń, przeznaczone dla tej strony pisma sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Stronę należy o tym pouczyć przy pierwszym doręczeniu. Strona powinna być również pouczona o możliwości złożenia odpowiedzi na pismo wszczynające postępowanie i wyjaśnień na piśmie oraz o tym, kto może być ustanowiony pełnomocnikiem.

1. legitymacja procesowa – nie jest to przesłanka formalna, jest to przesłanka materialnoprawna → w przypadku braku legitymacji procesowej, powództwo podlega oddaleniu w wyroku, a nie odrzuceniu

Jest to materialnoprawne uprawnienie do występowania w konkretnej sprawie w charakterze strony w stosunku do jej przedmiotu. Legitymacja procesowa daje prawo do działania w procesie i dochodzenia praw w nim.

Brak legitymacji procesowej występuje, gdy powód pozwie niewłaściwego pozwanego bądź powód w ogóle nie ma materialnoprawnej podstawy do wytoczenia powództwa w danej sprawie komukolwiek.

Jest pozytywną przesłanką.

Może być indywidualna (dla jednego konkretnego podmiotu, którego sfera praw została zagrożona bądź naruszona) bądź grupowa [art. 56 KRO!!!] (wówczas, gdy przysługuje co najmniej kilku podmiotom). Szczególnym rodzajem legitymacji jest legitymacja łączna → zachodzi w przypadku tzw. współuczestnictwa koniecznego. Polega ono na tym, że po stronie powodowej/pozwanej musi wziąć udział określona liczba powiązanych ze sobą podmiotów. Legitymacja łączna – w konkretnej sprawie w charakterze strony powinny występować wszystkie podmioty, których łączny udział jest konieczny. Suma legitymacji pojedynczych daje legitymacje łączną → dopiero ta suma daje prawidłową legitymację w procesie. Udział wziąć muszą wszystkie podmioty – ich udział jest konieczny; gdy którakolwiek legitymacja indywidualna wypadnie – brak prawidłowej legitymacji w procesie. Łączna łączy się ze współuczestnictwem koniecznym.

Legitymacja czynna – legitymacja po stronie powoda.

Legitymacja bierna – legitymacja po stronie pozwanej.

Legitymacja bierna/czynna na gruncie KRO w świetle legitymacji grupowej → art. 63, 69 oraz 70 KRO wskazuje legitymację czynną.

Legitymacja publiczna – legitymacja prokuratora, powiatowy rzecznik konsumentów i inspektor pracy; nie mają organizacje społeczne.

5. Podstawienie procesowe: związane z legitymacją procesową – sytuacja, w której inny podmiot niż materialnie uprawniony ma prawo do wytoczenia powództwa (np. prokurator).

Substytucja procesowa – art. 887 § 1, 895 § 1

Subrogacja procesowa – np. działanie prokuratora w procesie.

Działanie podmiotu bądź wyłącza działanie uprawnionego podmiotu, bądź te podmioty mogą działać obok siebie.

6. Przesłanki procesowe: określone warunki, od których zaistnienia zależy (pozytywne przesłanki) bądź niezaistnienia (negatywne przesłanki) uzależnione jest prawidłowe wszczęcie procesu, jego prawidłowy bieg i osiągnięcie celu, dla którego został wszczęty. Przesłanki można podzielić na merytoryczne oraz formalne.

Merytoryczne – odnoszą się do przedmiotu procesu, tj. przesłanki dotyczące roszczenia procesowego; np. legitymacja, wymagalność roszczenia, interes prawny, zaskarżalność.

Formalne – związane z samym postępowaniem: droga sądowa, zdolność sądowa, zdolność procesowa, właściwość sądu i trybu postępowania.

I jedne, i drugie przesłanki warunkują prawidłowy proces. Katalog przesłanek formalnych jest zamknięty i wynika ściśle z przepisów.

Brak przesłanek merytorycznych powoduje oddalenie powództwa, z kolei konsekwencje braku przesłanek formalnych są różne: odrzucenie pozwu, umorzenie postępowania, zawieszenie postępowania, przekazanie sprawy sądowi właściwemu, podjęcie postępowania w innym trybie, pominięcie czynności bez umocowania.

Merytoryczne – wyrok, formalne – postanowienie (co do zasady).

20 XII 2011 r.

3 I 2012 r.

ĆWICZENIA X, XI

1. Zarówno współuczestnictwo, jak i interwencja główna jest związana ze stronami. Interwencja uboczna i przypozwanie dotyczy udziału podmiotów trzecich, które nie są stronami postępowania. Osoba, która występuje z interwencją uboczną nie staje się stroną, staje się interwenientem ubocznym. Osoba przypozwana może się stać interwencją uboczną.

Zmiany podmiotowe: art. 194-198 KPC (przypozwanie, zapozwanie, dopozowanie). Dotyczą sytuacji, gdy po stronie powodowej/pozwanej nie biorą udziału wszystkie konieczne podmioty bądź biorą udział niewłaściwe podmioty.

2. Współuczestnictwo procesowe:

Zasada dwustronności procesu oznacza, że po jednej stronie jest powód (strona powodowa), a po drugiej pozwany (strona pozwana).

Strony procesu =/= podmioty. Po jednej stronie procesu może być kilka podmiotów.

Współuczestnictwo procesowe polega na tym, że po stronie powodowej/pozwanej równocześnie występuje kilka podmiotów.

Podział współuczestnictwa:

1. pierwotne → takie, które istnieje od samego początku, np. w sprawie o eksmisję gdy od samego początku jest 5 lokatorów do eksmisji

następcze → gdy powstaje w toku postępowania, najczęściej związane ze śmiercią danego podmiotu

Art. 72.

§ 1. Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

1) prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne);

2) roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne).

materialne → gdy prawa i obowiązki podmiotów są im wspólne (np. solidarność, świadczenie niepodzielne, współwłasność) bądź opierają się na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (np. odpowiedzialność z tytułu mienia powierzonego pracownikom, z tytułu umowy pożyczki gdy nie ma solidarność; musi być taki sam stosunek prawny, ta sama podstawa prawna i faktyczna); jest jeden przedmiot sporu, np. przy odpowiedzialności solidarnej będzie jedno zobowiązanie; może być zarówno współuczestnictwem zwykłym jak i jednolitym; opłaca się jedną opłatę – jedno roszczenie

formalne → brak między podmiotami więzi materialnoprawnej, wynika z woli strony powodowej, która postanawia skumulować w jednym pozwie odrębne roszczenia przeciwko kilku pozwanym, powiązanych wyłącznie więzią formalną; w konsekwencji jest kilka przedmiotów sporów – tyle, ile jest skumulowanych roszczeń procesowych; uiszcza się zatem oddzielną opłatę, bo płaci się za każde roszczenie; roszczenie lub zobowiązanie musi być jednorodzajowe (świadczenie takie musi być jednego rodzaju, tj. musi być gatunkowo takie same), te roszczenia muszą być oparte na takiej samej (a nie tej samej) podstawie prawnej i faktycznej (wynika z takiego samego rodzaju umowy); właściwość musi być odpowiednia dla każdego poszczególnego roszczenia, jak też dla wszystkich łącznie (chodzi zarówno o miejscową, jak i rzeczową – musi być odpowiednia tak dla jednego roszczenia, jak i dla wszystkich roszczeń połączonych łącznie)

1. jednolite → art. 73 § 2:

Art. 73.

§ 1. Każdy współuczestnik działa w imieniu własnym.

§ 2. W wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec nie działających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich współuczestników.

Np. przy współwłasności łącznej, przy spółce cywilnej do momentu rozwiązania. Brak pozwania wszystkich uczestników koniecznych – wezwanie do uzupełnienia (chyba, że to uproszczone – wtedy oddala od razu).

Jednolite jest zawsze materialne.

Jednolite może być konieczne albo dowolne.

Współuczestnicy jednolici nie mogą być świadkami.

Współuczestnictwo zwykłe – inaczej niejednolite, wyrok nie musi dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników; tym współuczestnictwem zwykłym będzie np. solidarność. Może być zarówno materialne, jak i formalne.

1. dowolne →

konieczne → art. 72 § 2:

Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

Współuczestnictwo konieczne zawsze jest jednolite.

Jest to odmiana współuczestnictwa materialnego, będzie to np. sytuacja gdy pozywa się współwłaścicieli nieruchomości, gdy pozywa się małżonków jako najemców. Może to wynikać z konkretnego przepisu ustawy, np. art. 57, 75, 454, 841, 1028 § 4 KPC, a także 66, 70 § 2, 82 KRO.

Przeciwieństwem współuczestnictwa koniecznego jest współuczestnictwo dowolne, czyli sytuacja w której może wystąpić, a nie musi po stronie pozwanej/powodowej więcej niż jeden podmiot.

1. nienazwane → niezdefiniowane w KPC, sytuacje w których przyjmuje się reguły o współuczestnictwie mimo braku podstawy prawnej w drodze analogii: art. 141 v. 4, art. 143 KRO

2. konkurencyjne → niezdefiniowane w KPC, na pewnym etapie postępowania może być kilka podmiotów przed właściwymi zmianami podmiotowymi, z których kilka albo jeden okaże się być właściwą stroną.

3. Zasada samodzielności działania współuczestników:

Każdy współuczestnik działa w imieniu własnym → art. 73 § 1 KPC.

Niezależnie od tego, każdy współuczestnik może samodzielnie popierać sprawę.

Art. 74.

Każdy ze współuczestników sporu ma prawo samodzielnie popierać sprawę. Na posiedzenie sądowe wzywa się wszystkich tych współuczestników, co do których sprawa nie jest zakończona.

Każdy współuczestnik może być pełnomocnik – art. 87 i art. 89.

Współuczestnik może być świadkiem (prócz współuczestnika jednolitego, który jest słuchany jako strona). Natomiast zakres bycia świadkiem wynika z art. 260 KPC. W pozostałym zakresie jest słuchany jako strona. Współuczestnik konieczny (jako jednolity) także nie może być słuchany jako świadek, tylko jako strona.

Art. 260.

Współuczestnik sporu, nie będący współuczestnikiem jednolitym, może być świadkiem co do faktów dotyczących wyłącznie innego współuczestnika.

Wyjątki:

- art. 260;

- Art. 378.

§1. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

§2. W granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne. Współuczestników tych należy zawiadomić o rozprawie; mogą oni składać pisma przygotowawcze.

Tylko taki współuczestnictwo materialne, którego przedmiotem są wspólne prawa i obowiązki (a nie takie, które ma taką samą podstawę prawną czy faktyczną).

4. Interwencja główna:

Art. 75.

Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o tę rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna).

Wytoczenie tzw. powództwa interwencyjnego przeciwko obu stronom postępowania, a interwenient jest powodem w pozwie interwencyjnym.

Z istoty swojej interwencja główna dopuszczalna jest tylko w procesie. Interwencja główna jest wyłączona w postępowaniu uproszczonym. W nieprocesie też nie ma tej instytucji, gdyż taki interwenient byłby po prostu uczestnikiem.

Ramy czasowe: od momentu zawiśnięcia sporu do czasu zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji.

Możliwe zawieszenie postępowania po wstąpieniu interwenienta głównego gdy ma to charakter prejudycjalny, jeśli natomiast kwalifikują się do łącznego rozpoznania – można je połączyć. Ewentualnie każdą można osobno rozpatrzyć.

5. Interwencja uboczna:

Art. 76.

Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna).

W nieprocesie nie ma interwenientów ubocznych, gdyż są to po prostu uczestnicy.

Wyłączona: w nakazowym, w upominawczym, w EPU i in. [484 § 3, 497 v 1 § 2, 505 v 4 § 1, 505 v 17, 505 v 23, 505 v 28].

Interwenient główny jest stroną (jest to wytaczający powództwo przeciwko powodowi i pozwanemu w pierwotnym procesie). Interwenient uboczny nie jest stroną, jest osobą trzecią biorącą udział w procesie, ALE w trybie art. 83 KPC może stać się stroną (przestaje wtedy być interwenientem ubocznym).

Art. 83.

Za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił.

Interwenient główny nie przystępuje do jednej ze stron, ale wytacza powództwo zarówno przeciwko pozwanemu, jak i powodowi w pierwotnym procesie. Interwenient uboczny natomiast przystępuje do jednej ze stron.

Przy interwencji ubocznej → istnieje możliwość jej wniesienia po stronie powodowej jeszcze przed doręczeniem odpisu pozwu stronie pozwanej, tj. jeszcze przed zawisłością prawną sporu.

Wnieść ją można do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji.

Gdy sąd II instancji przekaże sprawę do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji → również można wnieść interwencję uboczną.

Interwencję uboczną wnosi się pismem procesowym, obligatoryjność pisemnej formy interwencji ubocznej – nie ma możliwości wniesienia jej w formie ustnej. Należy wskazać także stronę, do której się przystępuje.

Art. 77.

§ l. Wstąpienie swe do sprawy interwenient uboczny powinien zgłosić w piśmie, w którym poda, jaki ma interes prawny we wstąpieniu i do której ze stron przystępuje. Pismo to należy doręczyć obu stronom.

§ 2. Interwenient uboczny może ze wstąpieniem do sprawy połączyć dokonanie innej czynności procesowej.

Strona przeciwna dla tej, do której dołączył interwenient uboczny, może wnieść opozycję. Może ją wnieść do czasu zakończenia najbliższej rozprawy. Obligatoryjność przeprowadzenia rozprawy co do rozpoznania opozycji, nie można jej rozpoznać na posiedzeniu niejawnym.

Art. 78.

§ 1. Każda ze stron może zgłosić opozycję przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego, jednakże nie później niż przy rozpoczęciu najbliższej rozprawy.

§ 2. Sąd oddali opozycję po przeprowadzeniu co do niej rozprawy, jeżeli interwenient uprawdopodobni, że ma interes prawny we wstąpieniu do sprawy.

§ 3. Mimo wniesienia opozycji interwenient uboczny bierze udział w sprawie, dopóki orzeczenie uwzględniające opozycję nie stanie się prawomocne. W razie prawomocnego uwzględnienia opozycji czynności interwenienta ubocznego uważane będą za niebyłe.

Interwenient uboczny musi uprawdopodobnić swój interes prawny w trybie art. 243 KPC.

Art. 243.

Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu.

Interes prawny - zachodzi, gdy rozstrzygnięcie będzie mogło wywrzeć określony wpływ prawny w sferze prawnej interwenienta.

Opozycja może być oddalona albo odrzucona. Zarówno na oddalenie, jak i odrzucenie przysługuje zażalenie.

Rodzaje interwencji ubocznej:

1. samoistna → art. 81

Art. 81.

Jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym.

Pozycję interwenienta określają przepisy o współuczestnictwie jednolitym (tym samym np. interwenient uboczny samoistny nie może być świadkiem, może wnieść samodzielnie apelację).

1. niesamoistna → art. 79 i 80

Art. 79.

Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy. Nie mogą one jednak pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przystąpił.

Art. 80.

Interwenientowi ubocznemu należy od chwili jego wstąpienia do sprawy doręczać, tak jak stronie, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych, jako też orzeczenia sądu.

Warunki działania:

-działanie możliwe na danym etapie sprawie;

-działanie nie jest sprzeczne z interesem strony, do której interwenient dołączył.

Interwenientowi ubocznemu doręcza się pisma.

Art. 82.

Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane.

Art. 83.

Za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił.

Art. 82 → zarzut niewłaściwego prowadzenia procesu. Nie może podnieść go przeciwko stronie, do której przystąpił.

Strona, do której przystąpił, nie pozwala na korzystanie za środków prawnych; jak również gdy sama strona nie korzysta ze środków, które posiada – przez co sprawa zostaje przegrana.

Za zgodą obu stron interwenient uboczny może wejść do procesu na miejsce strony, do której przystąpił. Interwenient uboczny staje się stroną, a dotychczasowa strona przestaje nią być.

6. Przypozwanie:

Art. 84

§ 1. Strona, której w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia przysługiwałoby roszczenie względem osoby trzeciej albo przeciwko której osoba trzecia mogłaby wystąpić z roszczeniem, może zawiadomić taką osobę o toczącym się procesie i wezwać ją do wzięcia w nim udziału.

§ 2. W tym celu strona wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Pismo to doręcza się niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny.

Art. 85.

Skutki związane z interwencją uboczna określone w art. 82 powstają w stosunku do wezwanego, który nie zgłosił przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było możliwe.

Nie jest to dopozwanie (art. 194 § 1 i § 3) ani zapozwanie (art. 195 § 2).

W skutek przypozwania można stać się interwenientem, a następnie stać się stroną w trybie art. 83 KPC. Przy dopozwaniu oraz zapozwaniu od razu staje się stroną.

Strona zwraca się do sądu z pismem procesowym o wezwanie podmiotu trzeciego do udziału w sprawie w charakterze interwenienta z uwagi na to, że ten trzeci podmiot ma interes prawny, który przejawia się w tym, że w razie niekorzystnego rozstrzygnięcia dla strony, która chce przypozwać określony podmiot, temu podmiotowi przysługiwałoby roszczenie albo tej stronie przysługiwałoby roszczenie względem tego podmiotu.

Pismo to jest doręczane temu podmiotowi. Samo doręczenie pisma nie powoduje, że ten podmiot trzeci staje się interwenientem ubocznym – podmiot ten musi zgłosić swoje przystąpienie do sprawy. Dopiero po zgłoszeniu się do sprawy strona staje się interwenientem ubocznym.

Art. 85 kształtuje wyjątek od reguły: jeśli była osoba trzecia przypozwana do udziału w sprawie, to skutki określone w art. 82 powstają w chwili, gdy osoba nie zgłosiła interwencji ubocznej, albo dołączenie do sprawy stało się możliwe. Wyłączenie zarzutu wadliwego prowadzenia procesu.

7. Przekształcenia podmiotowe stron:

Polegają na wystąpieniu następstwa procesowego – już w toku procesu dochodzi do zmiany w osobach stron procesowych; może ona dotyczyć zarówno osób fizycznych, jak i prawnych.

Najbardziej typowe zmiany:

- z art. 83

- z art. 194 § 2

- z art. 196.

Najczęściej powstają na skutek następstwa materialnoprawnego i są o charakterze ogólnym:

1. Śmierć strony będącej osobą fizyczną bądź jej uznania za zmarłą: art. 450, 447, 448, 456. Gdy brak następcy prawnego: umorzenie w ciągu 5 lat.

2. Likwidacja osoby prawnej lub innego podmiotu nie posiadającego osobowości prawnej, a posiadającego zdolność sądową. Analogicznie j.w. → zawieszenie z urzędu. Gdy brak następcy prawnego: umorzenie w ciągu 1 roku.

3. Gdy wygasa funkcja zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku itd. Musi pojawić się nowy kurator, zarządca albo podmiot, na rzecz którego kurator/zarządca był ustanowiony.

4. Pojawienie się syndyka bądź nadzorcy.

Art. 192-198 → na 10 stycznia br.

Podstawienie procesowe:

Art. 192.

Z chwilą doręczenia pozwu:

1) nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie;

2) pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;

3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg prawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

10 I 2012 r.

ĆWICZENIA XII

1. Zmiany podmiotowe w procesie – art. 194-198

Dopozwanie – wstąpienie do procesu innego podmiotu, obok podmiotu będącego już stroną, w charakterze strony, w jego miejsce bądź obok niego; pojawienie się tego innego podmiotu jest zróżnicowane w zależności od tego, czy następuje po stronie powodowej (przystąpienie – następuje z inicjatywy strony po wydaniu postanowienia o zawiadomieniu, ma miejsce w sytuacjach określonych w art. 196) czy pozwanej (wezwanie do udziału w sprawie – samo wydanie postanowienia o wezwaniu do udziału w sprawie powoduje, że podmiot staje się stroną w sprawie; wezwanie zastępuje pozwanie).

Zmiany powództwa (art. 194-198) dopuszczalne są wyłącznie w procesie.

Dopuszczalna jest również wyłącznie w I instancji.

Art. 391.

§ 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194–196 i 198 nie mają zastosowania.

Przy postępowaniach odrębnych, nakazowym, uproszczonym, upominawczym, EPU, gospodarcze, w sprawach o ustalenie ojcostwa: wyłączone zmiany podmiotowe.

2. Kategorie zmian podmiotowych:

a) powództwo zostało wniesione nie przeciwko osobie, która winna być w procesie pozwaną – art. 194 § 1-2

b) powództwo zostało wniesione nie przez osobę, która winna występować w sprawie w charakterze powoda – art. 196

c) powództwo nie zostało wytoczone przeciwko wszystkim osobom, które mogą, ale nie muszą być pozwane w sprawie (art. 194 § 3) → jedyna sytuacja, która w przypadku braku legitymacji nie doprowadzi do oddalenia powództwa

d) powództwo zostało wytoczone nie przeciwko wszystkim osobom, których łączny udział w sprawie w charakterze pozwanych jest konieczny – art. 195

e) powództwo zostało wytoczone nie przeciwko wszystkim osobom, których łączny udział w charakterze powodów jest konieczny – art. 195.

Brak prawidłowego ukształtowania strony powodowej/pozwanej (w przypadkach A, B, D oraz E) i nieprzeprowadzenie przekształceń podmiotowych skutkuje (ad. D i E – brak legitymacji łącznej) oddaleniem powództwa.

Niezbędny jest wniosek powoda do dokonania przekształcenia podmiotowego.

3. Konsekwencje zmian podmiotowych:

a) po stronie powodowej → skutki związane z wytoczeniem powództwa w stosunku do osób po stronie powodowej następują z chwilą przystąpienia osób zawiadomionych do sprawy w charakterze powodów; skutki doręczenia co do nich następują z chwilą powiadomienia strony pozwanej

b) po stronie pozwanej → skutki wytoczenia powództwa w stosunku do podmiotów wezwanych do wzięcia udziału w sprawie w charakterze osób pozwanych następują z samym momentem wydania postanowienia o wezwaniu, a skutki doręczenia pozwu następują z chwilą doręczenia odpisu postanowienia

Postanowienie o wezwaniu i zawiadomieniu są niezaskarżalne; ich zaskarżenie może nastąpić pośrednio w procesie w trybie at. 380, po uprzednim zgłoszeniu zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162.

Konsekwencją może być możliwość żądania przez podmiot pozwany powtórzenia dotychczasowego postępowania w całości lub w części w stosunku do okoliczności sprawy, musi być zgłoszone podczas pierwszej czynności.

Art. 194 § 2 i 196 § 2 →

Osoba występująca z procesu (dotychczasowy pozwany/powód) może żądać kosztów, niezależnie od wyniku sprawy.

4. Dopozwanie – dotyczy zmiany podmiotowej po stronie pozwanej, polega na dopozwaniu po stronie pozwanej dodatkowego podmiotu (-ów), osoba dopozwana może wstąpić w miejsce dotychczasowego pozwanego za zgodą obu stron.

Art. 194.

§ 1. Jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do udziału w sprawie na wniosek pozwanego może domagać się zwrotu kosztów wyłącznie od pozwanego, jeżeli okaże się, że wniosek był bezzasadny.

§ 2. Osoba wezwana do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego może za zgodą obu stron wstąpić w miejsce pozwanego, który wówczas będzie zwolniony od udziału w sprawie. W razie wyrażenia zgody na zmianę strony pozwanej, pozwany może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów od strony powodowej, niezależnie od późniejszego wyniku sprawy.

§ 3. Jeżeli okaże się, że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym jeszcze osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd na wniosek powoda może wezwać te osoby do wzięcia udziału w sprawie.

5. Zapozwanie → wezwanie/zawiadomienie współuczestników koniecznych w trybie art. 195.

Art. 195.

§ 1. Jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby nie biorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora.

§ 2. Sąd wezwie osoby nie zapozwane do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych. Osoby, których udział w sprawie w charakterze powodów jest konieczny, sąd zawiadomi o toczącym się procesie. Osoby te mogą w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia przystąpić do sprawy w charakterze powodów.

W wąskim zakresie dotyczy współuczestnictwa koniecznego biernego, a w konsekwencji biernej legitymacji łącznej (czyli tylko pozwanych). W szerokim natomiast zarówno powodów, jak i pozwanych.

Gdy brak jest po stronie powodowej/pozwanej wszystkich podmiotów, których udział jest konieczny, strona musi oznaczyć prawidłowo wzywanych, a jeżeli to nie jest możliwe (bo np. miejsce pobytu jednego z podmiotów nie jest znane) – może wystąpić o kuratora (art. 143). Sąd postanowieniem wzywa do udziału w sprawie podmioty, których łączny udział w charakterze współuczestników koniecznych po stronie pozwanej jest konieczny, albo zawiadomi podmioty, których łączny udział po stornie podmiotowej jest koniczny i podmioty te w ciągu dwóch tygodni mogą przystąpić do sprawy w charakterze powodów. Jeśli podmioty (po stronie powodowej) te nie przystąpią → brak współuczestnictwa → oddalenie powództwa.

Art. 195 → sąd działa z urzędu.

6. Reprezentacja stron w procesie → zawsze wtedy, gdy strona nie działa w procesie sama.

Umocowanie do działania wynika:

- z ustawy;

- z oświadczenia reprezentowanego.

Gdy wynika to z ustawy: przedstawicielstwo ustawowe (ograniczona zdolność do czynności prawnych bądź brak tej zdolności reprezentowanego).

Na mocy oświadczenia reprezentowanego pełnomocnik dokonuje czynności procesowych w procesie → pełnomocnictwo procesowe

Art. 86 – 97 → strony mogą działać przed sądem osobiście bądź przez pełnomocników.

Katalog podmiotów: art. 87 uzupełniony o postępowania odrębne (465§1, 470, 479 v 8, 479 v 29 § 3, 479 v 51, 479 v 62, 479 v 73) jest to katalog zamknięty.

Gdy wystąpi w procesie osoba niewymieniona w art. 87 – wznowienie postępowania.

III CZP 154/07 → dotyczy enumeratywności podmiotów, mogących być pełnomocnikami.

17 I 2012 r.

ĆWICZENIA XIII

1. Art. 89 → wykazanie umocowanie przy dokonywaniu pierwszej czynności procesowej; należy przedłożyć opłacone 17-stką pełnomocnictwo (przy pełnomocniku profesjonalnym). Może być ustnie do protokołu. Wyłączone przy licytacji – można tylko pisemnie. Wygasa poprzez wypowiedzenie w stosunku do osoby reprezentowanej z chwilą zawiadomienie danej osoby, a w stosunku do sądu – z chwilą zawiadomienia. 14-dniowy okres „ochronny” po wypowiedzeniu pełnomocnictwa. Wygasa z chwilą śmierci, utraty zdolności do czynności prawnych, utraty uprawnień. Wygasa także z chwilą, gdy cel dla którego go udzielono wygasł. Gdy strona stawia się bez pełnomocnictwa, można tymczasowo dopuścić do udziału w sprawie pełnomocnika (art. 97) tymczasowo, zobowiązując go do przedłożenia pełnomocnictwa w określonym czasie pod rygorem pominięcia czynności. Gdy brak pełnomocnictwa przy składaniu pozwu – uzupełnienie w trybie uzupełniania braków formalnych.

Jeżeli w sprawie brałby udział pełnomocnik niewymieniony w art. 87, bez umocowania, może to prowadzić do nieważności postępowania.

Pełnomocnik z urzędu (16 VI 2008 r., P 37/07 → wyrok TK) → strona nie musi mieć zwolnienia z kosztów sądowych, aby mieć pełnomocnika z urzędu; jest to zależne od jej sytuacji.

117-124 KPC!

Pisma procesowe na za tydzień!

24 I 2012 r.

ĆWICZENIA XIV

Kolokwium → 8 maja 2012 r.

Przedtermin → 28 maja 2012 r.

Na majowy przedtermin obowiązuje stan prawny po nowelizacji.

1. Czynności procesowe:

Związane są z pismami procesowymi. Są to wszelkie czynności dokonywane zarówno przez uczestników, strony, jak i organy procesowe w procesie (zarówno tryb zwykły, jak i postępowanie nieprocesowe).

Wyodrębnienie czynności dokonywanych przez strony oraz uczestników, a z drugiej strony przez organy.

Czynności dokonywane są z zachowaniem odpowiednich terminów oraz form.

Powyższe to warunki przedmiotowe i podmiotowe ważności czynności procesowych.

2. Zakres przedmiotowy czynności procesowych:

Art. 125-126 KPC.

Pismo procesowe to wszelkie oświadczenia i wnioski składane przez stronę poza rozprawą.

Wnioski → wszelkie żądania o charakterze merytorycznym, o charakterze formalnym, jak i żądania dot. kwestii ubocznych.

Oświadczenia → określone stanowisko podmiotu, które odnosi się do określonych stanów faktycznych sprawy. Nie mieszczą się tutaj wnioski dowodowe.

Pismem procesowym nie jest pismo kierowane przez sąd do strony. Jest zawsze kierowane przez stronę do sądu.

Załączniki do protokołu (art. 161) nie jest pismem procesowym. Zawiera on wnioski i oświadczenia kierowane do sądu przez stronę.

Art. 161.

W toku posiedzenia wnioski, oświadczenia, uzupełnienia i sprostowania wniosków i oświadczeń można zamieścić w załączniku do protokołu. Jeżeli stronę zastępuje adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy lub Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, przewodniczący może zażądać złożenia takiego załącznika w wyznaczonym terminie.

Pojęcie strony oznacza w tym wypadku również uczestników, biegłego, prokuratora, RPO, organizacji pozarządowych, interwenienta ubocznego, osób wezwanych/zawiadomionych w trybie przekształceń podmiotowych.

2. Wymagania dla pism procesowych:

a) formalne → art. 126, 126¹ oraz 128 KPC; dotyczą każdego pisma procesowego

b) szczególne → przewidziane dla określonych rodzajów pism procesowych; np. wymagania szczególne dla pism przygotowawczych zawarte zostały przez ustawodawcę w art. 128 KPC; pozew → art. 187; apelacja → art. 368; skarga kasacyjna → art. 398⁴;

c) fiskalne → wymagania dotyczące opłaty:

Art. 126²

§ 1. Sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata.

§ 2. Nie żąda się opłaty od pisma, jeżeli już z jego treści wynika, że podlega ono odrzuceniu.

Art. 130-130² → dalsze wymagania.

Sąd nie dokona żadnej czynności na podstawie nieopłaconego pisma, przy założeniu, że od danego pisma ma być uiszczona opłata.

Braki formularzy → występują w postępowaniu rejestrowym, uproszczonym i wieczystoksięgowym; braki formularzy elektronicznych występują w EPU. Braki takie mogą być uzupełnione. W EPU procedury uzupełnieniowej nie ma.

Wymogi z art. 126:

1. oznaczenie sądu → konkretny sąd, wydział (nie wynika bezpośrednio z treści przepisu), adres;

2. oznaczenie stron → powodowej oraz pozwanej, imię i nazwisko/nazwa osoby prawnej, adres/siedziba (na tym etapie to braki formalne – można je uzupełnić; na dalszym etapie – zawieszenie postępowania);

3. oznaczenie pisma procesowego → pozew, apelacja i in., art. 126 § 6 pkt 2 należy czytać łącznie z art. 130: mylne oznaczenie pisma nie rodzi konsekwencji w postaci wezwania do uzupełnienia braków formalnych, ważna jest treść, a nie oznaczenie pisma;

4. osnowa wniosku i oświadczeń, stanowi ona treść merytoryczną każdego wniosku i oświadczenia;

5. dowody na poparcie wniosków i żądań, brak taki nie stanowi braku formalnego – ich brak powoduje przegranie sprawy; art. 217 – dowody można przytaczać do końca rozprawy (z zastrzeżeniem prekluzji dowodowej oraz kierownictwa przewodniczącego); po nowelizacji: system koncentracji obejmie prócz dowodów także wprowadzenie materiału do procesu, przedstawianie dowodów dla wszystkich stron oraz jednolite uregulowanie ciężaru spoczywającego na stronach;

6. podpis strony, przedstawiciela ustawowego albo pełnomocnika.

7. o pism procesowych załącza się załączniki, są to środki dowodowe. W piśmie procesowym winny być wymienione załączniki. Brak załączników wymienionych w piśmie stanowi brak formalnych.

Przy dalszych pismach procesowych należy podać sygnaturę sprawy – identyfikuje ona sprawę w sądzie. Składa się na nią: numer wydziału (np. I C – wydział I cywilny; C → proces, Ns → nieproces, Nc → nakaz zapłaty), numer wpływu oraz rok, w którym sprawa wpłynęła.

Do każdego pisma procesowego należy złożyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który uprzednio nie złożył pełnomocnictwa. Brak pełnomocnictwa jest traktowany jako brak formalny.

W EPU brak jest obowiązku podpisywania tradycyjnego pism – jest bezpieczny podpis elektroniczny, nie przedkłada się papierowego dokumentu pełnomocnictwa. Uzupełnić należy po wpłynięciu do sądu właściwego: pełnomocnictwo, odpis pozwu na formularzu, zobowiązanie do sprecyzowania żądania pozwu. Nie uiszcza się opłaty uzupełniającej (bo traktowane to jest jako kontynuacja postępowania). Zobowiązuje się także do przedłożenia odpisu sprzeciwu.

Wymagania dotyczące wartości przedmiotu sporu:

Art. 1261.

§ 1. W każdym piśmie należy podać wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej wartości zależy właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność środka odwoławczego, a przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna.

§ 2. Pisma dotyczące części przedmiotu sporu lub zaskarżenia podlegają opłacie tylko w stosunku do wartości tej części.

§ 3. Wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia podaje się w złotych, zaokrąglając w górę do pełnego złotego.

Przy środkach odwoławczych wskazuje się wartość przedmiotu zaskarżenia: odpowiada ona co do zasady wartości przedmiotu sporu; jest ona inna w sytuacji, gdy apelacja dotyczy jedynie części orzeczenia – wtedy w.p.z. niższy niż w.p.s. Gdy dojdzie do przedmiotowego rozszerzenia powództwa – wtedy wyższy w.p.z. niż w.p.s.

Dalsze wymogi:

Art. 128.

§ 1. Do pisma procesowego należy dołączyć jego odpisy i odpisy załączników dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych.

§ 2. W elektronicznym postępowaniu upominawczym przepisu § 1 nie stosuje się.

Przy złożeniu → brak formalny do uzupełnienia pod rygorem zwrotu pozwu/wniosku, na dalszym etapie następuje rygor zawieszenia postępowania (np. gdy pojawią się nowi uczestnicy).

Wymagania szczególne:

1. pozew → art. 137;

2. wniosek wszczynający nieproces → art. 511;

3. wniosek o uznanie za zmarłego → art. 529;

4. wniosek o zniesienie współwłasności → art. 617;

5. wniosek o ustanowienie drogi koniecznej → art. 626;

6. wniosek o wpis w księdze wieczystej → art. 626 v. 2;

7. wniosek o dział spadku → art. 680;

8. wniosek o złożenie świadczenia do depozytu sądowego → art. 693;

9. sprzeciw od wyroku zaocznego → art. 344 § 2;

10. zarzuty od nakazu zapłaty → art. 493 § 1-2;

11. sprzeciw od nakazu zapłaty → art. 503;

12. apelacja → 368;

13. zażalenie → 394 § 3;

14. skarga kasacyjna → 398 v. 4;

15. skarga o wznowienie postępowania → 409;

16. skarga o stwierdzenie nieważności z prawem prawomocnego orzeczenia → 424 v. 5 § 1.

Pismo przygotowawcze:

Art. 127.

W pismach procesowych mających na celu przygotowanie rozprawy (pisma przygotowawcze) należy podać zwięźle stan sprawy, wypowiedzieć się co do twierdzeń strony przeciwnej i dowodów przez nią powołanych, wreszcie wskazać dowody, które mają być przedstawione na rozprawie, lub je załączyć.

Możliwość składania pism procesowych wyłącznie na zarządzenie przewodniczącego (już po nowelizacji) → zarówno jeśli chodzi o zakres, jak i czas składania.

3. Uzupełnianie braków formalnych → postępowanie naprawcze z art. 130.

Braki:

1. istotne → podlegają uzupełnieniu;

2. nieistotne → nie podlegają uzupełnieniu w ramach postępowania naprawczego.

Osoby zamieszkałe w Polsce → art. 130: termin tygodniowy, rygor zwrotu pisma. Brak uzupełnienia skutkuje zarządzenie o zwrocie pozwu (pisma), jest ono zaskarżalne. Uzupełnienie powoduje skutki od momentu jego pierwotnego wniesienia. Zarządzenie o zwykłym zwrocie pisma nie podlega zaskarżeniu, tylko zarządzenie o zwrocie pozwu jest zaskarżalny. Jest to termin ustawowy i nie może zostać przedłużony.

Dla osób zamieszkały za granicą: art. 130 v. 1, termin miesięczny (sądowy → może zostać przedłużony bądź skrócony)

Przy apelacji nieuzupełnienie braków powoduje rygor odrzucenia apelacji (art. 370), rygor taki wynika ze szczególnego przepisu względem art. 130. Jest to w formie postanowienia, które jest zaskarżalne.

Art. 130 § 5 → zwrot bez wzywania, gdy nie uzupełniono braków z art. 87¹.

Art. 132 § 1 → zwrot a limine, bez wzywania, gdy nie doręczono odpisu pisma stronie przeciwnej.

28 II 2012 r.

6 III 2012 r.

13 III 2012 r.

ĆWICZENIA XV, XVI, XVII

1. Pozew – szczególne, kwalifikowane pismo procesowe. Jest to pierwsze pismo w sprawie, które zawiera żądanie powoda i okoliczności uzasadniające to żądanie.

Powództwo – zostaje ono wytoczone przez powoda za pomocą wniesienia pozwu.

Pozew to forma dla powództwa.

Powództwo to istocie wniosek o wszczęcie procesu. Bez niego postępowanie cywilne nie poweźmie biegu (za wyjątkiem sytuacji podejmowania czynności przez sąd z urzędu).

Zawsze jest wniesione w formie pisemnej. Wyjątek: sprawa z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych → art. 466 KPC.

Art. 466.

Pracownik lub ubezpieczony działający bez adwokata lub radcy prawnego może zgłosić w sądzie właściwym ustnie do protokołu powództwo oraz treść środków odwoławczych i innych pism procesowych.

Pośrednie wyjątki: 439 § 3, 477 v 9. § 5, 444.

2. Wniesienie pozwu:

Jest to czynność samoistna powoda, z którą łączą się określone skutki prawne. Podstawowym jest wszczęcie procesu.

Skutki wniesienie pozwu =/= skutki doręczenia pozwu.

Czynności pochodne, tj. traktowane jak wytoczenie powództwa, ale nie są wniesieniem pozwu:

- wniosek zastępujący pozew;

- odwołanie od decyzji administracyjnej;

- szczególnego rodzaju zażalenie bądź sprzeciw.

Mają jedną cechę wspólną: te trzy kategorie czynności procesowych stanowią łącznik pomiędzy postępowaniem cywilnym a administracyjnym.

Postępowanie nieprocesowego wszczyna się na wniosek, a wyjątkowo także z urzędu. Wniosek w nieprocesie to tak jak pozew w procesie.

Pozew zawsze wnosi powód (także uprawnione podmioty).

W nieprocesie wniosek wnosi wnioskodawca, czyli osoba zainteresowana (tj. osoba, która ma interes prawny w przeprowadzeniu postępowania nieprocesowego; wszczynane na wniosek – co do zasady – każdej osoby zainteresowanej).

Są jednak takie kategorie spraw, gdzie wniosek może złożyć tylko osoba zainteresowana: ubezwłasnowolnienie czy zniesienie współwłasności.

Z urzędu wszczyna się postępowanie o ustanowienie opieki nad małoletnim albo o ustanowienie kuratora spadku.

3. Warunki formalne pozwu jako szczególnego pisma procesowego:

a) warunki ogólne dla wszystkich pism procesowych: art. 126 KPC;

b) warunki szczególne dla pozwu: art. 187 KPC:

- obligatoryjne: § 1

- fakultatywne: § 2

c) art. 187 v. 1 KPC – pozew musi odpowiadać formom kwalifikowanym (np. EPU, formularze – postępowanie uproszczone).

Obligatoryjna treść pozwu:

Art. 187.

§ 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.

§ 2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:

1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;

2) dokonanie oględzin;

3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;

4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.

Żądanie i okoliczności faktyczne je uzasadniające to tzw. roszczenie procesowe, tj. przedmiot procesu.

Nie ma obowiązku wskazywania podstawy prawnej dla roszczenia powoda. Jakkolwiek podstawa faktyczna determinuje podstawę prawną.

Znaczenie roszczenia procesowego to konkretyzacja przedmiotu sporu i zawisłości sporu (litis pendentio); konkretyzuje się również poprzez roszczenie procesowe zakres prawomocności i zakres orzekania.

Żądanie musi być w sposób konkretny i precyzyjny określone (dotyczy zarówno żądania głównego, jak i odsetkowego).

Rodzaje żądań (a w konsekwencji także powództw):

1. o zasądzenie świadczenia;

2. o ustalenie istnienia/nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa;

3. o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa.

Ad. A:

Powód musi konkretnie określić świadczenie, którego spełnienia odmawia pozwany. Powództwo zasądzenie obejmuje nie tylko powództwo o zapłatę, ale także o wydanie rzeczy, o eksmisję (wydanie lokalu), o zobowiązanie pozwanego do dokonania określonej czynności prawnej, o zaniechanie określonej czynności prawnej.

Może być w sposób prosty.

Inne:

-alternatywne → 365 KC, gdy zachodzi wypadek zobowiązania przemiennego, gdzie prawo wyboru świadczenia przysługuje dłużnikowi; stosuje się spójnik albo, tak też sąd stwierdza sentencji wyroku

-facultas alternativa → zwolnienie się od świadczenia poprzez spełnienie innego świadczenia; musi to wynikać z konkretnego przepisu ustawy; żądanie np. wydania samochodu z zastrzeżeniem, że dłużnik może się zwolnić od wydania samochodu poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej

-żądanie ewentualne → domaganie się wydania, a na wypadek nie uwzględnienia żądania wydania, domaganie się zapłaty

Ad. B:

Art. 189.

Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Przykłady takich powództw: o ustalenie istnienia/nieistnienia umowy; istnienia stosunku pracy; prawa własności nieruchomości (krzyżuje się z wnioskiem o zasiedzenie); nie dotyczy to powództwo ustalenia stanu faktycznego (wyjątkiem są fakty prawotwórcze); występuje podmiot mający interes prawny.

Ad. C:

Musi być przewidziane w konkretnym przepisie prawa, co odróżnia to powództwo od B (które nie musi). Rodzaje powództwo o ukształtowanie stosunku prawnego bądź prawa.

Rodzaje: o utworzenie stosunku prawnego – np. zawarcie umowy przyrzeczonej przy umowie przedwstępnej; o ustalenie ojcostwa; może obejmować także zmianę istniejącego stosunku prawnego bądź prawa (powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną bądź powództwa w oparciu o klauzulę rebus sic stantibus); o zniesienie stosunku prawnego/prawa (powództwo o rozwód, o zaprzeczenie ojcostwa, o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności).

Przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie pozwu oraz właściwości sądu:

Jest to tzw. causa petendi. Brak podstawy faktycznej to jest brak formalny – zatem uzupełnialny. Nie można jednak w ramach braków formalnych wzywać do przedłożenia dowodów na uzasadnienie stanu faktycznego; brak dowodów skutkuje oddaleniem powództwa.

Jest jednak obowiązek wzywania o załączniki – dopuszczalny rygor zwrotu pozwu.
Zatem można wzywać: o załączniki i podanie podstawy faktycznej; nie można wzywać: o dowody.

Treść fakultatywna (art. 187 § 2 KPC):

Obejmuje wskazanie świadków i ich wezwanie na rozprawę, obejmuje wniosek o dokonanie oględzin, przedłożenia dokumentu przez stronę, wniosek o zabezpieczenie, o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, o rozpoznanie sprawy pod nieobecność powoda, wnioski dotyczące przygotowania rozprawy.

Ta treść fakultatywna nabierze nowego znaczenia → ciężar wspierania postępowania przez strony.

Strony mają trzy obowiązki procesowe:

→ ciężar przytoczeń faktycznych

→ ciężar przedstawiania materiału dowodowego

→ ciężar wspierania postępowania przez strony.

Ciężary te muszą być realizowane bez zbędnej zwłoki. Strona już w pozwie winna zawrzeć już w pozwie stan faktyczny, środki faktyczne i materiał dowodowy, zamieszczenie wniosków dowodowych. Sąd może zobowiązać drugą stronę do odpowiedzi na pozew.

Niewywiązanie się z ciężaru przytoczeń i przedstawienia dowodów: pominięcie materiału dowodowego → system koncentracji materiału dowodowego.

4. Dekretacja pozwu → przydział i doręczenie odpisu pozwu pozwanemu.

Skutki wniesienia pozwu - tj. dokonania czynności złożenia pozwu w placówce poczty pocztowej (pośrednio) lub na dzienniku podawczym sądu (bezpośrednio):

1. skutki materialnoprawne (przykładowe):

→ przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczenia

→ przerwanie biegu zasiedzenia (art. 175 KC)

→ przerwanie biegu innych terminów wyznaczonych dla sądowego dochodzenia roszczeń (terminów zawitych)

→ możliwość przejścia na spadkobierców pewnych praw o charakterze ściśle osobistym (art. 445 § 3 KC → roszczenie o zadośćuczynienie)

→ możliwość stosowania anatocyzmu, tj. liczenia odsetek od odsetek (art. 482 KC) [gdy odsetki są skapitalizowane, wlicza się je do wartości przedmiotu sporu] – w.p.s. = należność główna + skapitalizowane odsetki

→ możliwość żądania przez obdarowanego odsetek za opóźnienie się darczyńcy ze spełnieniem świadczenia pieniężnego

→ możliwość unieważnienia małżeństwa mimo śmierci jednego z małżonków w toku procesu o unieważnienie małżeństwa (art. 19 § 2 KRO i art. 450 KPC)

→ możliwość rozwiązania przysposobienia mimo śmierci przysposabiającego w toku procesu o rozwiązanie przysposobienia (art. 125 § 2 KRO i art. 456 § 2 KPC)

→ obowiązek spełnienia świadczenia do rąk jednego z wierzycieli solidarnych, który wytoczył powództwo (art. 367 § 2 KC)

→ możliwość żądania wyłączenia od dziedziczenia żyjącego małżonka, jeśli drugi małżonek wytoczył przeciwko niemu powództwo o rozwód lub separację z jego winy i zmarł w toku procesu – istnieje możliwość wytoczenia powództwa przez spadkobierców zmarłego małżonka na zasadzie art. 940 KC

1. skutki procesowe:

→ wystąpienie zasady perpetuatio fori – sąd właściwy pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania (art. 15 – zasada ciągłości właściwości sądu)

→ ciągłość jurysdykcji krajowej: perpetuatio iurisdictionis (art. 1097 KPC)

→ podjęcie przez przewodniczącego czynności wstępnych polegających na sprawdzeniu braków formalnych pisma procesowego i sprawdzeniu, czy zachodzą warunki do wszczęcia procesu; ewentualne wszczęcie postępowania naprawczego, które zmierza do uzupełnienia braków formalnych pozwu

→ możliwość dochodzenia części świadczenia, np. sama należność główna bez odsetek.

Skutki wniesienie pozwu = skutki wytoczenia powództwa =/= skutki doręczenia pozwu pozwanemu.

5. Skutki doręczenia odpisu pozwu pozwanemu:

a) skutki materialnoprawne (przykładowe):

→ możliwość dowiedzenia się samoistnego posiadacza rzeczy powództwa o wydanie wskazane w art. 224-228 KC (obalenie domniemań wynikających z posiadania)

→ skutki złożenia oświadczeń woli złożonych pozwanemu przez powoda w procesie, np. art. 455 KC – można w pozwie złożyć oświadczenie w postaci wezwania do spełnienia świadczenia bezterminowego, wymagalność od dnia doręczenie odpisu pozwu pozwanemu

b) skutki procesowe:

→ nie można po doręczeniu odpisu pozwu pozwanemu (tj. w toku sprawy) wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami postępowania o to samo roszczenie – skutkiem procesowym jest tzw. zawisłość prawna sporu, tj. litis pendentio (stan sprawy w toku)

Litis pendendtio:

- tożsamość podmiotowa – identyczne, tj. tożsame strony procesu

- tożsamość przedmiotowa – tożsame roszczenie procesowe, czyli takie same żądanie i takie same okoliczności faktyczne, które uzasadniają żądanie

→ pozwany może wytoczyć przeciwko powodowi powództwo wzajemne, tj. podjąć w ten sposób obronę w procesie (art. 204 KPC):

Art. 204.

§ 1. Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć bądź w odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.

§ 2. Pozew wzajemny wnosi się do sądu pozwu głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa wszczęta była w sądzie rejonowym, sąd ten przekazuje całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego.

§ 3. Przepisy dotyczące pozwu stosuje się odpowiednio do pozwu wzajemnego.

W ramach pozwu wzajemnego role procesowe ulegają odwróceniu, tj. pozwany staje się powodem wzajemnym.

Pozwany wnosi pozew wzajemny do sądu, w którym było wytoczone powództwo główne. Wyjątek: gdy pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa była wszczęta w sądzie rejonowym, to całość sprawy (pozew główny i wzajemny) jest przekazana do sądu okręgowego.

Powództwo wzajemne jest środkiem obrony pozwanego.

→ zbycie w toku sprawy rzeczy/prawa objętych sporem nie ma dalszego wpływu na dalszy bieg sprawy

Art. 192.

Z chwilą doręczenia pozwu:

1) nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie;

2) pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;

3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

→ wygaśnięcie możliwości sprawdzenia z urzędu wartości przedmiotu sporu przez sąd – art. 25-26 KPC

6. Kumulacja i rozdrabnianie roszczeń w pozwie:

Kumulacja – dochodzenie jednym pozwem więcej niż jednego roszczenia procesowego. Może dotyczyć roszczeń jednorodzajowych i roszczeń różnorodzajowych. Roszczenia różnego rodzaju są to roszczenia, które należą do właściwości rzeczowej różnych sądów, w szczególności takie, dla których zastrzeżona jest właściwość wyłączna tylko dla sądu rejonowego bez względu na wartość przedmiotu sporu. Jeśli chodzi o roszczenia jednorodzajowe to warunki dopuszczalnej kumulacji są następujące:

+ pełna tożsamość stron procesu (tożsamość podmiotowa)

+ roszczenia muszą kwalifikować się do tego samego trybu procesu (nie ma możliwości dochodzenia łącznego roszczeń dochodzonych w procesie i nieprocesie); wyjątek: gdy ustawa na to pozwala (art. 618 i art. 688 KPC – postępowania działowe)

+ sąd powinien być właściwy ze względu na ogólną wartość skumulowanych roszczeń, przy czym (art. 17 pkt 4) jeśli dla skumulowanych roszczeń zostaje przekroczony ten próg – powództwo winno być wytoczone przed sądem okręgowym jako sądem I-szej instancji

+ dla roszczeń różnorodzajowych dodatkowo: sąd powinien być sądem właściwym dla każdego ze skumulowanych roszczeń, w tym także dla roszczeń o charakterze niemajątkowym, dla których kodeks oznacza właściwość bez względu na wartość przedmiotu sporu

Te warunki kumulacja roszczeń sąd ma obowiązek badać każdorazowo z urzędu.

Gdy warunki te nie zostaną spełnione, sąd w takim wypadku powinien wydać postanowienie o rozdzieleniu spraw i przystąpić do rozpoznania spraw, dla których jest właściwych. Dla spraw, dla których jest niewłaściwy, powinien je przekazać sądowi właściwemu.

Art. 191.

Powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto – gdy roszczenia są różnego rodzaju – o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Rozdrabnianie – możliwość podziału roszczeń i dochodzenia części ich w procesie. Ma miejsce wówczas, gdy powód dochodzi od pozwanego jedynie części przysługującego mu roszczenia materialnoprawnego. Rozdrabnianie jest dopuszczalne (szczególny przepis występuje jedynie w postępowaniu uproszczonym; co do kumulacji również tam występuje szczególny przepis).

7. Zmiana powództwa:

W istocie jest to zmiana roszczenia procesowego zgłoszonego w pozwie (zmiana przedmiotowa).

Art. 193.

§ 1. Zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu.

§ 2. Jeżeli w myśl przepisu poprzedzającego zmiana nie jest dopuszczalna, a powód zmienia powództwo w ten sposób, że występuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sąd rozpoznaje nowe roszczenie jako sprawę oddzielną, jeżeli jest dla niej rzeczowo i miejscowo właściwy, w przeciwnym zaś razie przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Gdy jednak zmiana taka następuje w sądzie rejonowym, należy przekazać całe zmienione powództwo sądowi okręgowemu, który dla zmienionego powództwa jest rzeczowo i miejscowo właściwy.

§ 21. Z wyjątkiem spraw o roszczenia alimentacyjne zmiana powództwa może być dokonana jedynie w piśmie procesowym. Przepis art. 187 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Jeżeli powód występuje z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia pierwotnego, skutki przewidziane w artykule poprzedzającym rozpoczynają się z chwilą, w której roszczenie to powód zgłosił na rozprawie w obecności pozwanego, w innych zaś wypadkach – z chwilą doręczenia pozwanemu pisma zawierającego zmianę i odpowiadającego wymaganiom pozwu.

§ 4. (uchylony).

Nie ma obligatoryjnej formy pisemnej do zmiany powództwa, która została uchylona wraz z § 4.

Ustnie na rozprawie albo poza rozprawą w formie pisma procesowego. Zmiana jest zawsze dopuszczalna w formie ustnej na rozprawie, jeśli chodzi o roszczenie alimentacyjne. Inaczej – zawsze w formie pisemnej.

Jest to także dopuszczalne, jeśli występuje się z nowym roszczeniem zamiast lub obok pierwotnego, ale musi być zgłoszone ustnie na rozprawie i w obecności pozwanego.

Zmiana powództwa powinna dotyczyć:

- żądania

- podstawy faktycznej żądania

- żądania i podstawy faktycznej żądania.

Przesłanką dopuszczalności zmiany powództwa jest to, że nie wpływa ona na zmianę właściwości sądu, jeśli doszłoby do zmiany właściwości to w takim wypadku sprawa powinna podlegać rozdzieleniu i rozpatrzyć należy oddzielne roszczenie osobno; ewentualnie przekazanie do sądu właściwego.

8. Odrzucenie pozwu:

Możliwe tylko wtedy, gdy KPC wyraźnie taką możliwość dopuszcza. Są wymienione w art. 199, 1099, 1124 § 3 (kaucja auktoryczna), skuteczny zarzut zapisu na sąd polubowny.

Poza KPC: 295 § 2 KSH oraz 486 § 2 KSH.

Art. 199.

§ 1. Sąd odrzuci pozew:

1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

4) (uchylony).

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

Odrzucenie sporu powodują:

a) stan sprawy w toku (stan zawiśnięcia sporu, litis pendentio → gdy pomiędzy tymi samymi stronami dochodzi do wytoczenia powództwa dokładnie między tymi samymi stronami)

b) powaga rzeczy osądzonej (te same strony, to samo roszczenie; różnica z litis pendentio: zapadł już prawomocny wyrok przy powadze rzecz osądzonej)

Postanowienie o umorzeniu nie prowadzi do odrzucenia pozwu na podstawie powagi rzeczy osądzonej → brak przesłanki materialnej powagi rzeczy osądzonej.

c) brak zdolności sądowej jednej ze stron bądź zdolności procesowej jednej ze stron → wpierw uzupełnienie braków, a potem dopiero nastąpić może odrzucenie pozwu

d) niedopuszczalność drogi sądowej

Ograniczenia co do dopuszczalności drogi sądowej: art. 464 § 1 i art. 477 v. 7.

Ograniczenie dot. prawa pracy i ubezpieczeń społecznych: gdy sąd stwierdzi niedopuszczalność drogi sądowej, ma obowiązek ją przekazać do rozpoznania właściwemu organowi (nie może zatem odrzucić pozwu). Jednakże w sytuacji, gdy organ uprzednio uznał się za niewłaściwy, właściwy do rozpoznania będzie sąd powszechny (aby wyeliminować negatywny spór kompetencyjny).

Inne ograniczenia odrzucenia pozwu:

Art. 1991.

Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe.

9. Odrzucenie pozwu następuje zawsze w formie postanowienia.

Gdy częściowe odrzucenie pozwu w wyroku, wciąż ma formę postanowienia, ale zawartego w wyroku (tym samym zażalenie przysługuje; termin: 7 dni).

Na mocy przepisu szczególnego może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

W trybie art. 454 KPC przysługuje na postanowienie o odrzuceniu pozwu zażalenie.

10. Cofnięcie pozwu → art. 203:

Wniesienie pozwu jest związane z zasadą dyspozytywności: strony są dysponentami procesu (dyspozycja formalna i materialna: przebieg, tok procesu, jakie czynności w toku procesu podejmują).

Skoro powód może wnieść pozew, to pod pewnymi warunkami może także cofnąć pozew → zrezygnować z dochodzenia roszczenia.

Może nastąpić od początku sprawy do jej zakończenia w II instancji.

332 KPC i 386 KPC → regulacja cofnięcia pozwu przed II instancją.

a) Rozgraniczenie cofnięcia pozwu co do momentu czasowego:

Do momentu rozpoczęcia rozprawy powód może cofnąć pozew zawsze: nie jest konieczna zgoda pozwanego ani zrzeczenie się roszczenia. Gdy sąd stwierdzi, że cofnięcie pozwu nie zmierza do obejścia prawa, uznaje wtedy, że cofnięcie jest dopuszczalna.

Gdy rozpocznie się rozprawa, samo cofnięcie pozwu przez powoda nie jest wystarczające: niezbędna jest albo zgoda pozwanego, albo (gdy ten nie wyrazi zgody) za zrzeczeniem się roszczenia.

Pozew cofa powód. Interwenient uboczny samoistny nie może samodzielnie cofnąć pozwu. Jeśli chodzi o współuczestników: gdy po stronie czynnej → współuczestnicy konieczni czynni – gdy za zrzeczeniem się roszczenia, niezbędna zgoda wszystkich; gdy nie zrzeka się roszczenia – może samodzielnie jeden współuczestnik konieczny czynny może cofnąć pozew; współuczestnicy formalni bierni – gdy w stosunku do jednego się cofa, wystarczy zgoda tego jednego współuczestnika

Skutki cofnięcia pozwu:

- wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania (art. 355 KPC)

- zaskarżalne zażaleniem to postanowienie

- sąd co do zasady jest związany cofnięciem pozwu, chyba że to niezgodne z zasadami współżycia społecznego, zmierza do obejścia prawa albo jest to sprzeczne z prawem.

Konsekwencja procesowa cofnięcia pozwu po wydaniu wyroku I instancji: sąd musi uchylić wyrok i wydać postanowienie o umorzeniu. Następuje to w formie postanowienia, które może być wydane na posiedzeniu niejawnym (wyrok jest uchylany postanowieniem).

Podobnie postąpi sąd II instancji, gdy cofnięcie pozwu ma miejsce na posiedzeniu przed tym sądem.

Częściowe cofnięcie pozwu: to po prostu ograniczenie żądania i jest to przedmiotowa zmiana powództwa.

11. Terminy i doręczenia:

Przedmiotem doręczeń są:

-odpisy pism procesowych (nie oryginały – one zawsze pozostają w aktach)

-pisma sądowe

-zawiadomienia o terminach rozpraw i wezwania

-odpisy orzeczeń i zarządzeń → nie musi być uwierzytelniany, ale wiernie odtwarza treść oryginału

-wypisy → wypis orzeczenia i zarządzenia jest uwierzytelniony albo poświadczony za zgodność z oryginałem, ma moc oryginału zatem

Podmioty: nadawca, doręczyciel, odbiorca.

Nadawca – zawsze sąd, a wyjątkowo na mocy art. 132 § 1 – przy fachowych pełnomocnikach, którzy sami sobie doręczają pisma w toku sprawy.

Doręczyciel – art. 131 KPC: operator publiczny, inny operator pocztowy, osoby zatrudnione w sądzie, komornik, sądowa służba doręczeniowa.

Art. 131 § 1 → zasada oficjalności doręczeń, oznacza, że doręczenia mogą być dokonywane tylko za pomocą wskazanych w przepisie doręczycieli. Te uregulowania mają charakter obligatoryjny i wyłączona jest swoboda stron w tym zakresie.

Doręczenie elektroniczne występuje w EPU.

Doręczenie może nastąpić w sekretariacie sądowym: musi potwierdzić na zwrotce odbiór, po uprzednim wylegitymowaniu.

Szczególne uregulowania do. służb mundurowych oraz osób pozbawionych wolności: art. 137 KPC.

Odbiorca – osoba uprawniona do odbioru pism procesowych w toku sprawy.

Przy osobie fizycznej: jej osobiście albo przedstawicielowi ustawowemu, gdy nie ma zdolności procesowej.

Doręczenie zastępcze: gdy brak możliwości odbioru osobistego bądź przez przedstawiciela ustawowego; ma miejsce na ręce dorosłego domownika, dozorcy itd. gdy nie są w konflikcie z adresatem. Może mieć także miejsce w zakładzie pracy.

Dorosły domownik – gdy niepełnoletni domownik przekazał adresatowi pismo, a ten się z nim zapoznał i przyznał się do tego, że się zapoznał, to doręczenie uznać należy za skuteczne. (SN 28 II 2002 III CKN 1316/00)

Gdy brak możliwości doręczenia zastępczego:

Pozostawia się pismo na poczcie albo w urzędzie gminy i pozostawia się w skrzynce awizo. Istnieje obowiązek dwukrotnego awizowania (pomiędzy nim odstęp 7 dniu). Gdy potem niepodjęte pismo, istnieje domniemanie skutecznego doręczenia.

Co do osób prawnych: adres siedziby, na ręce osoby upoważnionej do odbioru pism.

Jeżeli nastąpi zmiana adresu bez zmiany adresu w KRS i w KRS jest adres, na który przesyłka jest doręczana, to doręczenie ze zwrotką „adresat wyprowadził się” będzie skuteczne.

Ustanowienie pełnomocnika powoduje obowiązek doręczania pismo do rąk pełnomocnika. Gdy kilku pełnomocników – doręcza się tylko jednemu.

Art. 136 – obowiązek informowania o zmianie adresu, o tym obowiązku należy pouczać. Konsekwencje niedopełnienia tego obowiązku: pozostawienie w aktach sprawy pisma procesowego ze skutkiem doręczenia.

Art. 1135 v. 5 – obrót zagraniczny, strona zamieszkująca za granicą, dokonanie pierwszego doręczenia i pouczenie o obowiązku ustanowienia pełnomocnika do doręczeń albo procesowego a ta nie ustanowi, pisma pozostawia się w aktach ze skutkiem doręczenia.

12. Kurator (art. 143-147):

Art. 143.

Jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający.

Należy uprawdopodobnić, że miejsce pobytu strony nie jest znane.

Ustanowienie kuratora w drodze zarządzenia.

Art. 145.

W wypadkach, w których ustanowienie kuratora według przepisów poprzedzających nie jest wymagane, pismo doręcza się stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, przez wywieszenie w budynku sądowym. Doręczenie takie staje się skuteczne z upływem miesiąca od dnia wywieszenia.

20 III 2012 r.

ĆWICZENIA XVIII → GLOBI!

27 III 2012 r.

ĆWICZENIA XIX

1. Najszerszą kategorią, obejmującą zarówno posiedzenia jawne i niejawne oraz rozprawy, jest pojęcie posiedzenia sądowego → jest to zebranie sądu, odbywające się według prawnie określonego porządku, w prawnie określonym składzie, obejmujące czynności dokonywane w toku postępowania rozpoznawczego przez strony procesu z udziałem sądu.

Art. 148-163 KPC – ogólna regulacja.

Art. 206-226 KPC – rozprawa.

Regulacja również regulaminem urzędowania sądów powszechnych i przepisach wykonawczych do tego.

2. Podział posiedzeń – występują nie tylko w trybie procesowym, ale także w nieprocesowym, zabezpieczającym i egzekucyjnym:

a) jawne

b) niejawne

W postępowaniu procesowym zasadą jest rozpoznawanie spraw na posiedzeniu jawnym, ale mogą się także odbywać posiedzenia niejawne – gdy przepis szczególny tak stanowi.

Art. 148.

§ 1. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie.

§ 2. Sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym.

Art. 149.

§ 1. Posiedzenia sądowe wyznacza przewodniczący z urzędu, ilekroć wymaga tego stan sprawy.

§ 2. O posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zainteresowane przez wezwanie lub ogłoszenie podczas posiedzenia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć wezwanie na następne posiedzenie. Wezwanie powinno być doręczone co najmniej na tydzień przed posiedzeniem. W wypadkach pilnych termin ten może być skrócony do trzech dni.

Wezwanie – wezwanie np. strony celem przesłuchania pod rygorem pominięcia zeznań, świadka pod rygorem pominięcia zeznań bądź nałożenia grzywny, biegłych – odpowiednie stosowanie o świadkach.

Zawiadomienie - w przeciwieństwie do wezwania stawiennictwo nie jest obligatoryjne.

O terminach zawiadamia się strony, gdy ich stawiennictwo nie jest wymagane, bądź ich pełnomocników.

Brak prawidłowego zawiadomienia stron jest przesłanką odroczenia rozprawy.

Art. 151.

Posiedzenia sądowe odbywają się w budynku sądowym, a poza tym budynkiem tylko wówczas, gdy czynności sądowe muszą być wykonane w innym miejscu albo gdy odbycie posiedzenia poza budynkiem sądowym ułatwia przeprowadzenie sprawy lub przyczynia się znacznie do zaoszczędzenia kosztów.

Wstęp na posiedzenia jawne mają: strony, osoby wezwane, publiczność.

Co do publiczności: mogą to być tylko osoby pełnoletnie. Drugie zastrzeżenie wynika z charakteru zeznań świadka: świadek nie może przebywać na sali w charakterze publiczności.

Art. 152.

Na posiedzenia jawne wstęp na salę sądową mają – poza stronami i osobami wezwanymi – tylko osoby pełnoletnie. Na posiedzenie niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane.

Posiedzenie przy drzwiach zamkniętych =/= posiedzenie niejawne.

Posiedzenie przy drzwiach zamkniętych to normalna rozprawa, na którą wzywa się strony; w jego trakcie odbywa się postępowanie dowodowe – ale krąg podmiotów w nim uczestniczących jest ograniczony.

Przesłanki:

1. obligatoryjne – jeżeli zaistnieją, to sąd z urzędu zarządzi obycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych (art. 153 § 1)

2. fakultatywne – uwzględnione przez sąd na wniosek określonego podmiotu i sąd może, ale nie musi ich uwzględnić.

Art. 153.

§ 1. Sąd z urzędu zarządza [za pomocą postanowienia] odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności lub jeżeli mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych.

§ 2. Sąd może zarządzić odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych również na wniosek strony, jeżeli podane przez nią przyczyny uzna za uzasadnione lub jeżeli roztrząsane być mają szczegóły życia rodzinnego. Postępowanie dotyczące tego wniosku odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Postanowienie w tym przedmiocie sąd ogłasza publicznie.

Sąd zarządza postanowieniem, na które nie przysługuje zażalenie.

Sąd może wydać postanowienie, zarządzenia sąd wydać nie może.

Art. 153 § 1 ¹ → gdy ma być ujawniona tajemnica przedsiębiorstwa, na wniosek sąd może zarządzić posiedzenie przy drzwiach zamkniętych (gdy strona zawnioskuje, sąd musi zarządzić posiedzenie przy drzwiach zamkniętych; czy sąd może badać, czy ujawniona może zostać tajemnica przedsiębiorstwa? Zdaniem doktor Gajdy – tak)

Art. 153 § 2 → katalog otwarty przyczyn. Zaliczają się tutaj także wszelkie sytuacje, które mogą naruszyć dobre imię uczestników posiedzenia. Uzupełniająco katalog z art. 24 Kodeksu cywilnego.

Art. 154.

§ 1. Podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych mogą być obecni na sali: strony, interwenienci uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z każdej strony.

§ 2. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie odbywa się publicznie.

Z posiedzeń jawnych spisuje się protokół (art. 157, 158, 160-162 KPC). Aktualnie zasadą jest protokół elektroniczny – protokół powinien być sporządzony za pomocą urządzeń zapisujących dźwięk i obraz. W praktyce są dopiero prowadzone programy pilotażowe. Transkrypcja jest dopuszczalna w całości lub części w szczególnych przypadkach na wniosek przewodniczącego za zgoda prezesa. Dotychczas funkcjonuje protokół pisemny.

Protokół jest podpisywany przez przewodniczącego i protokolanta.

Sprostowanie/uzupełnienie protokołu:

Art. 160.

§ 1. Strony mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu, nie później jednak jak na następnym posiedzeniu, a jeśli idzie o protokół rozprawy, po której zamknięciu nastąpiło wydanie wyroku – dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie. Od zarządzenia przewodniczącego strony mogą odwołać się do sądu w terminie tygodniowym od doręczenia im zarządzenia.

§ 2. Zapis dźwięku albo obrazu i dźwięku nie podlega sprostowaniu.

Świadkowie nie mogą żądać sprostowania bądź uzupełnienia protokołu. Co więcej – strony nie mogą żądać sprostowania/uzupełnienia protokołu w zakresie zeznań świadka.

Od zarządzenia przewodniczącego można składać odwołanie do sądu. Dalsze środki odwoławcze nie przysługują.

Załącznik do protokołu (nie jest to pismo procesowe!):

Art. 161.

W toku posiedzenia wnioski, oświadczenia, uzupełnienia i sprostowania wniosków i oświadczeń można zamieścić w załączniku do protokołu. Jeżeli stronę zastępuje adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy lub Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, przewodniczący może zażądać złożenia takiego załącznika w wyznaczonym terminie.

Załącznik nie jest pismem procesowym, wobec czego nie ma obowiązku przedkładania go w odpisach, a nadto stanowi on integralną część protokołu.

Art. 162.

Strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.

Nie dotyczy zastrzeżenie do protokołu w trybie art. 162 KPC uchybieniom przepisom prawa materialnego, dotyczy ono tylko przepisom postępowania.

3. Rozprawa:

Art. 206 § 1 KPC – termin rozprawy wyznacza przewodniczący.

Art. 206.

§ 1. Termin rozprawy wyznacza przewodniczący. Jednocześnie z wyznaczeniem pierwszej rozprawy zarządza doręczenie pozwu i stosownie do potrzeby wyznacza sędziego sprawozdawcę.

§ 2. Równocześnie z doręczeniem pozwu i wezwania na pierwszą rozprawę poucza się pozwanego o:

1) czynnościach procesowych, które może lub powinien podjąć, jeśli nie uznaje żądania pozwu w całości lub w części, w szczególności o możliwości lub obowiązku wniesienia odpowiedzi na pozew, w tym o obowiązujących w tym zakresie wymaganiach co do terminu i formy, lub przedstawienia swoich wniosków, twierdzeń i dowodów na rozprawie,

2) skutkach niepodjęcia takich czynności, w szczególności o możliwości wydania przez sąd wyroku zaocznego i warunkach jego wykonalności oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania,

3) możliwości ustanowienia przez pozwanego pełnomocnika procesowego i braku obowiązkowego zastępstwa przez adwokata lub radcę prawnego.

Art. 207 podlega w nowelizacji istotnym zmianom: pozwany mógł (fakultatywnie) wnieść odpowiedź na pozew, sąd mógł zarządzić wniesienie odpowiedzi na pozew, nadto można było zobowiązać fachowego pełnomocnika do przedłożenia odpowiedzi na pozew.

Po nowelizacji art. 207 § 1-7 to element systemu koncentracji materiału procesowego. System ten związany jest z instytucją ciężaru wspierania postępowania i pośrednio kwestią pominięcia oraz uwzględniania spóźnionych twierdzeń i dowodów.

Jeden system to system prekluzji, a drugi to system dyskrecjonalnej władzy sędziego.

System prekluzji polega na tym, iż ustawodawca wprowadza sztywne, ustawowe terminy, po upływie których sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody. System dyskrecjonalnej władzy sędziego polega na tym, że ustawodawca powierza sędziemu zarządzanie procesem i daje mu możliwość wyznaczania terminów, po upływie których pomija się spóźnione twierdzenia i dowody.

Różnica między tymi systemami jest taka, iż przy systemie prekluzji kwestie reguluje ustawa, a przy systemie dyskrecjonalnej władzy sędziego to on decyduje o procesie.

W Polsce brak pełnego z powyższych systemów.

Ustawodawca zdecydował się jednak na system dyskrecjonalnej władzy sędziego.

Instytucje w systemie dyskrecjonalnej władzy sędziego:

a) art. 6 § 1 oraz § 2 → ciężar wspierania postępowania przez strony, celem przeprowadzenia szybkiego i dokładnego postępowania; ma charakter uniwersalny i odnosi się do wszystkich postępowań w KPC; aby znowelizowany artykuł mógł być w pełni realizowany, wprowadzono przepisy szczegółowe umożliwiające jej funkcjonowanie: art. 126 § 1 pkt 3 KPC, art. 210 § 1 zd. 1, art. 187 § 1 pkt 2 → ciężar przytaczania okoliczności faktycznych; ciężar ustosunkowania się do twierdzeń strony przeciwnej – art. 210 § 2 KPC; ciężar dowodów w znaczeniu formalnym – art. 210, art. 232, 126, 3; te trzy powyższe ciężary wchodzą w zakres ciężaru wspierania postępowania przez strony; ponadto dla realizacji art. 6 znaczenie mają przepisy dotyczące pominięcia powoływania przez strony spóźnionych twierdzeń i dowodów – instytucja pomijania spóźnionych twierdzeń i dowodów uregulowana jest w nowym art. 207 § 5 KPC, 217 § 2 KPC, 344 § 2 zd. 2, 493 § 1 zd. 3, art. 503 § 1 zd. 3; ciężar przytaczania na odpowiednim etapie postępowania – co do zasady niezwłocznie; nie ma już pojęcia zarzutów;

Art. 207 → zachowano zasadę fakultatywnej odpowiedzi na pozew, 207 § 2 → istnieje jednak możliwość zarządzenia przez przewodniczącego wniesienia odpowiedzi na pozew w określonym terminie i możliwość ta dotyczy wszystkich spraw (bez względu na rodzaj spraw i ich charakter).

Po wymianie tych pism procesowych (pozew + odpowiedź na pozew) – sąd w ramach systemu dyskrecjonalnej władzy sędziego będzie miał obowiązek zarządzić ewentualną dalszą wymianę pism procesowych zgodnie z dalszym planem procesu. Zgodnie z art. 207 § 3 – strony mogą składać pisma procesowe tylko za zgodą sądu, pozostałe pisma będą podlegać zwrotowi, chyba że zawierają wnioski dowodowe. Przepis ten dotyczy wprowadzania materiału faktycznego do procesu, tj. twierdzeń i dowodów. Nie można zwrócić pisma, które zawiera czynności dyspozytywne strony, np. rozszerzenie powództwa, cofnięcie pozwu itd.

Art. 207 § 6 i § 7 – odpowiedź na pozew złożona po terminie podlega zwrotowi. Dalsza próba wprowadzania okoliczności z odpowiedzi na pozew prowadzi do zwrotu pism je zawierających, gdyż twierdzenia są spóźnione.

3 IV 2012 r.

ĆWICZENIA XX

EGZAMIN → 16 maja 2012 r.

KOLOKWIUM → 24 kwietnia 2012 r. / poprawa – 6 maja 2012 r.

Oglądanie prac – 8 maja 2012 r.

6 maja 2012 r. – s. 13 w Collegium Iuridicum o godz. 16:00

1. Art. 212: ma na celu ustalenie okoliczności spornych między stronami i doprecyzowanie późniejszego postępowania dowodowego (brak postępowania dowodowego na okoliczności niesporne między stronami).

Art. 217 → dotyczy zasady koncentracji materiału dowodowego. Zasada kontinuum – od momentu otwarcia do momentu zamknięty rozprawy zgodnie z zasadą jednolitości można powoływać wszelkie twierdzenia oraz dowody.

Po nowelizacji: sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.

Przesłanki pozwalające na dopuszczenie dowodu spóźnionego:

1. strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła twierdzeń/dowodów bez swojej winy (pojęcie zawinienia będzie musiało być wypracowane odrębnie od doktryny prawa materialnego; będzie oceniane absolutnego obiektywnego zawinienia – nie subiektywna wyłącznie; wina nie będzie występowała, gdy opóźnienie nastąpiło wskutek niezależnych od strony bądź wyłącznie w skutek działania osób trzecich); dowód powołany na odpowiednim etapie postępowania wyłącza możliwość uznania za opóźniony – możliwa jest obrona wobec twierdzeń drugiej strony;

2. uwzględnienie opóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki postępowania; granicą zwłoki będzie moment, w którym w ustawie o skardze na zwłoce postępowania dochodzi do zwłoki; zwłoka oznacza opóźnienie, które ma charakter zawiniony (winę rozpatruje się wtedy tak jak ad. A); w postępowaniu nieprocesowym nie znajduje to zastosowania, bo sąd ma obowiązek działania z urzędu;

3. inne wyjątkowe okoliczności – jest to klauzula generalna, która ma chronić porządek (interes) publiczny → jeśli poprzez określone działanie miałoby dojść do rażącego naruszenia porządku prawnego, to wtedy można będzie dopuścić spóźniony dowód; oznaczają okoliczności nie ujęte ad. A oraz ad. B, a ich wystąpienie byłoby związane z naruszeniem porządku publicznego; nie może być interpretowana rozszerzająco (tylko restryktywnie), bo wtedy cały system koncentracji ległby w gruzach; jest to kategoria obiektywna i rozpatrując ją można sięgnąć do orzecznictwa do art. 232.

Sąd nadto pomija twierdzenia i dowody, jeżeli są powoływane jedynie dla zwłoki lub okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione.

2. Przyczyny odroczenia: art. 214-215 oraz 156 KPC.

Rozprawa jest zawsze jedna – w ramach jednej rozprawy może być wiele posiedzeń sądu. Aby zachować jednolitość rozprawy, tych posiedzeń winno być jak najmniej.

Odroczenie rozprawy tylko w enumeratywnie wymienionych sytuacjach.

Przy art. 156 sąd może odroczyć na zgodny wniosek stron, gdy nie spowoduje to przewłoki postępowania. Może to być sytuacja, gdy strony chcą zawrzeć ugodę. Sąd może, ale nie musi.

Zgodnie z art. 214 rozprawa ulega odroczeniu, gdy stwierdzi się nieprawidłowość w wezwaniu, tj. gdy brak jest wszystkich zwrotek w aktach sprawy.

Art. 214.

§ 1. Rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania albo jeżeli nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć.

§ 2. Sąd może skazać na grzywnę stronę, jeżeli powołała się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy.

§ 3. Jeżeli nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy, zostały powołane w złej wierze przez pełnomocnika strony, sąd może go skazać na grzywnę.

Art. 2141.

§ 1. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby stron, ich przedstawicieli ustawowych, pełnomocników, świadków i innych uczestników postępowania, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie sądu, wystawionego przez lekarza sądowego.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do osób pozbawionych wolności, których usprawiedliwianie

niestawiennictwa z powodu choroby regulują odrębne przepisy

Art. 215.

Rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd postanowi wezwać do wzięcia udziału w sprawie lub zawiadomić o toczącym się procesie osoby, które dotychczas w postępowaniu nie występowały w charakterze powodów lub pozwanych.

Art. 218.

Sąd może zarządzić oddzielną rozprawę co do pozwu głównego i wzajemnego, jako też co do jednego z kilku roszczeń połączonych w jednym pozwie, bądź to głównym, bądź wzajemnym, albo w stosunku do poszczególnych współuczestników.

Art. 219.

Sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem.

W art. 218-219 decyzję podejmuje sąd niezaskarżalnym postanowieniem. Są to decyzje, które sąd może dowolnie zmieniać (choć nie powinien).

Art. 224.

§ 1. Przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom.

§ 2. Można zamknąć rozprawę również w wypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze dowód przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo gdy ma być przeprowadzony dowód z akt lub wyjaśnień organów administracji publicznej, a rozprawę co do tych dowodów sąd uzna za zbyteczną.

Art. 224 § 2 → pozwala często na przyspieszenie postępowania. Przewodniczący zamyka rozprawę, dopuszcza dany dowód (który będzie rozpatrzony na posiedzeniu niejawnym) i odracza publikację orzeczenia.