| Kryteria | Psychoanaliza | Behawioryzm | Psychologia humanistyczna | Psychologia poznawcza | Socjobiologia | Ponowoczesność |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Przedstawiciele | Freud, Adler, Jung, Erikson, Horney, Fromm | Pawłow, Watson, Skinner, Thordike, Hull | Rogers, Allport, Buhler | Neisser, Chomsky, Kelly, Piaget | Darwin, Hamilton, Dawkins | Bauman, Foucault, Lyotard, Rorty |
| Kim jest człowiek? | Pionkiem sterowanym przez biologię, ograniczanym przez kulturę | Pionkiem sterowanym przez cechy sytuacji (wzmocnienia) | Wszechwładnym podmiotem | Badaczem, decydentem | Środkiem rozpowszechniania genów | Kolekcjonerem wrażeń |
| Prosty czy złożony? | Złożony | Prosty | Złożony | Złożony | Prosty | Złożony |
| Realizowane interesy | Libido | Redukcja popędów | Rozwój osobisty | Poznanie, równowaga poznawcza | Reprodukcja | Potrzeba wrażeń |
| Stosowane strategie | Kateksja, mechanizmy obronne | Zachowanie skuteczne | Samoaktualizacja | Gromadzenie i przetwarzanie informacji | Dobór, altruizm krewniaczy i odwzajemniony, agresja | Zmiana pola psychologicznego, ryzykowanie |
| Biologia czy doświadczenie? | Biologia | Uczenie się (nagrody i kary) | Biologia (marginalnie uczenie się) | Uczenie się | Biologia | Uczenie się |
| Wolność czy konieczność? | Konieczność | Konieczność | Wolność | Wolność | Konieczność | Wolność |
| Koncentracja na czasie | Przeszłość | Przeszłość | Teraźniejszość | Przeszłość, przyszłość, teraźniejszość | Teraźniejszość, przyszłość | Teraźniejszość |
| Stabilność czy zmienność natury ludzkiej? | Stabilność | Zmienność | Zmienność | Zmienność | Stabilność | Zmienność |
| Metafora | Maszyna | Maszyna | Bóg | Komputer | Maszyna | Bóg |
| Podstawowe założenia | -świadomość, przedświadomość, nieświadomość -id, ego, superego -teoria popędów -teoria rozwoju |
-odruchy -odrzucenie świadomości i introspekcji -zmienne pośredniczące -paradygmaty: warunkowanie klasyczne i instrumentalne -negacja zjawisk psychicznych |
-człowiek=unikatowa całość -rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne -człowiek z natury dobry -„tu i teraz” |
-samodzielość -wrodzone właściwości -spostrzeganie -pamięć sensoryczna |
-zachowania altruistyczne -teoria gier -teoria ewolucji -geny |
-koniec historii -hiperrealizm -indywidualność -wyzwolenie społeczeństwa -technologia |