III rok

Terapia psychopedagogiczna

Definicja przemocy

W literaturze znajdujemy wiele definicji przemocy, wg I. Pospiszyl przemoc to: "wszystkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji"¹. B. Krahe, za przemoc uznaje „szkodliwe fizyczne napaści, które nie są w żaden sposób społecznie uprawnione”². Natomiast definicja podawana przez M. Wolfganga, określa przemoc, jako: „zamierzone użycie siły lub ujemnych bodźców fizycznych przez jedną osobę w stosunku do drugiej”³.

Przemoc w rodzinie – definicja

Przemoc w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.

Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że:

Jest intencjonalna – przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.

Siły są nierównomierne – w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy.

Narusza prawa i dobra osobiste – sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.).

Powoduje cierpienie i ból – sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony⁴.

Przemoc w rodzinie nie jest zjawiskiem nowym. Występowała od zawsze, niezależnie od kultury, statusu socjoekonomicznego i miejsca zamieszkania. Od trzydziestu lat nie jest już prywatną sprawą rodziny, lecz stała się przedmiotem badań naukowych i obiektem zainteresowań praktyków, zajmujących się pomocą osobom w sytuacjach kryzysowych. Zmiana ta była związana z rozwojem ruchu feministycznego, który zapoczątkował powstawanie schronisk dla ofiar przemocy i zainteresował tym zjawiskiem szerszą opinię publiczną⁵.

Formy przemocy

Biorąc pod uwagę przejawy przemocy, wyróżnia się przemoc fizyczną, przemoc psychiczną, przemoc seksualną. Niektórzy dodatkowo wyodrębniają jeszcze znęcanie się nad ulubionymi zwierzętami domowymi i niszczenie własności jako dodatkową kategorię przemocy⁶.

Przemoc fizyczna

Przemoc fizyczna jest intencjonalnym zachowaniem, niosącym ryzyko uszkodzenia ciała, niezależnie czy do tego dochodzi. Przy opisie przemocy fizycznej uwzględnia się nie tylko jej przejawy, ale także skutki w postaci uszkodzenia ciała i wskazań do konsultacji leczenia medycznego. Chodzi nie tylko o bezpośrednie urazy w postaci siniaków, złamań, stłuczeń, ale także o rejestracją odległych skutków zdrowotnych⁷.

Przejawami przemocy fizycznej są: popychanie, policzkowanie, uderzanie pięścią, kopanie, duszenie, rzucanie przedmiotami, drapanie, plucie, wykręcanie rąk, użycie noża lub broni, krępowanie lub uwięzienie, œwiadome stwarzanie niebezpiecznych sytuacji stanowiących zagrożenie fizyczne (np. szybka jazda samochodem)⁸.

Przemoc psychiczna

Przejawami przemocy psychicznej są: groźby, fizyczna i społeczna izolacja, nadmierna zazdrość i żądza posiadania, zastraszanie, poniżanie, lżenie wyzwiskami, œwiadome nieudzielanie pomocy w potrzebie, oskarżanie, ciągłe krytykowanie, ignorowanie, pomijanie potrzeb lub ośmieszanie, okłamywanie, niedotrzymywanie obietnic, nadużywanie zaufania, ograniczanie snu i pożywienia, narzucanie własnych sądów⁹.

Przemoc psychiczna może także polegać na niszczeniu przedmiotów, mających jakąś wartość dla ofiary i celowej agresji wobec ulubionych zwierząt domowych.

Przemoc psychiczna występuje często i jest trudna do udowodnienia. Niszczy poczucie własnej wartości i godności, a same ofiary mówią, że jest bardziej raniąca niż fizyczne znęcanie się. Często jest minimalizowana i traktowana jako forma negatywnej interakcji między partnerami. Różni się jednak od niej intensywnością i zakresem¹⁰.

­­ Przemoc seksualna

Przemoc seksualna jest rozpoznawana jeszcze rzadziej niż przemoc fizyczna. Do niedawna w ogóle nie mówiło się o przemocy seksualnej w kontekście relacji małżeńskiej. Dopiero w latach osiemdziesiątych w Stanach Zjednoczonych w większości stanów uznano gwałt małżeński za przestępstwo¹¹.

Przemoc seksualna przejawia się: na zmuszaniem osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy obawia się odmówić¹².

Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły fizycznej, ale także na groźbach użycia siły lub emocjonalnym szantażu. Przemoc seksualna występuje z fizycznym i psychicznym znęcaniem się¹³.

Zaniedbanie

Zaniedbanie (naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich) – brak zaspokajania podstawowych potrzeb materialnych i emocjonalnych, np. niezapewnianie odpowiedniego jedzenia, ubrań, schronienia, opieki medycznej, bezpieczeństwa¹⁴.

Objawami zaniedbania u dzieci są: ciągły głód, niedożywienie, niska waga, brudne włosy, objawy braku opieki medycznej, niewłaściwy ubiór, brak uwagi i zainteresowania ze strony rodziców¹⁵.

Czym jest interwencja kryzysowa?

Polskie prawo mówi: „Interwencja kryzysowa to zespół interdyscyplinarnych działań, podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu. Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej". A także: „W ramach interwencji kryzysowej udziela sie natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej, a w zależności od potrzeb poradnictwa socjalnego lub prawnego, w sytuacjach uzasadnionych - schronienia do 3 miesięcy"¹⁶.

Osoba pomagająca osobom w kryzysie musi wykazać się dużą elastycznością i kreatywnością. Dlatego w wielu wypadkach interwencja kryzysowa jest bardziej sztuką, niżeli obiektywną i zgodną z regułami gromadzenia wiedzy nauką. Jest to dziedzina całkiem młoda, której dano początek dopiero w połowie ubiegłego wieku i wiązano ją głównie z zapobieganiem samobójstwom. Jednak w ostatnich latach szczególnie się rozwinęła, wzbogacając o sporo nowych strategii, technik i koncepcji działalności interwencyjnej¹⁷.

Cechy interwencji kryzysowej

• Charakter natychmiastowej pomocy (tzw. tryb emergency) – cecha ta oznacza działanie tak szybkie, jak jest to tylko możliwe – przyjmowana jest za podstawową i niepodważalną.

• Dyspozycyjność – interwencja natychmiastowa to często interwencja na miejscu krytycznych zdarzeń, w otoczeniu osoby, która znalazła się w kryzysie, jest to interwencja poza gabinetem.

• Duża intensywność kontaktów w krótkim okresie – konieczne jest zaopiekowanie się klientem w fazie zawirowania życiowego, nagłego zaburzenia równowagi psychicznej. Czas udzielanej pomocy to najczęściej 3-4 sesje, najwyżej 10-12, wynika z założeń interwencji jako pomocy doraźnej, ograniczonej w czasie wyłącznie do sytuacji zagrożenia.

• Relacja wsparcia społecznego – tzw. podwiązanie klienta w interwencji kryzysowej oznacza zorganizowanie okazji aby najbliższe otoczenie klienta, osoby bliskie (krewni, przyjaciele, współpracownicy) włączyły się do tworzenia opieki, sieci wsparcia, szukania wspólnego rozwiązywania problemów sytuacji kryzysowej.

• Buforowanie – polega na czasowym odizolowaniu od bodźców sensorycznych, osób lub okoliczności związanych z punktu widzenia klienta z kryzysem.

• Stawianie szybkiej, selekcyjnej diagnozy kryzysu – ocena niebezpieczeństwa poprzedzająca dalsze czynności interwencyjne.

• Koncentracja na problemie centralnym – skupienie się na problemach decydujących o „tu i teraz" klienta.

• Ochrona i wzmacnianie „ja" klienta – zwiększyć jego wiarę w siebie, poczucie własnej wartości.

• Zastosowanie krótkoterminowych technik terapeutycznych – wykorzystanie metod, które maja na celu pozbycie się skutków urazu powodującego kryzys, włączając pozostałe specyficzne cechy interwencji¹⁸.

Interwencja kryzysowa w sytuacji przemocy wobec kobiet

Kobiety są ofiarami przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej. Gdy kobieta szuka pomocy, należy w pierwszej kolejności skupić się na aktualnej sytuacji kryzysowej, niezależnie od czasu trwania przemocy¹⁹.

W modelu interwencji kryzysowej skupionym na problemie przemocy domowej istotnym celem jest kierowanie się:

• bezpieczeństwem sytuacyjnym osób doświadczających przemocy;

• komfortem emocjonalnym poszkodowanych;

• zrozumieniem reaktywności objawów, które wynikają z mechanizmów rządzących przemocą (wplątanie w „pułapkę psychologiczną", „sytuacyjną", „pułapkę lęku", „wyuczoną bezradność", za: M. J. Strube);

• dążeniem do aktywizacji i uruchomienia zasobów, czyli odniesienia się do wcześniejszych skutecznych sposobów radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych;

• przywracanie poczucia kontroli, władzy nad swoimi uczuciami, które dają możliwość wpływu na swoje życie;

• przywracanie poczucia bezpieczeństwa: nie tylko przez udzielanie schronienia, odizolowanie od czynników urazowych, umożliwienie doświadczania bezpiecznego kontaktu²⁰.

Interwencja kryzysowa w sytuacji przemocy wobec dzieci

Dzieci są ofiarami przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej i zaniedbania.

Podczas pierwszej rozmowy z dzieckiem powinno się pamiętać o następujących elementach:

• zidentyfikowaniu objawów i oznak krzywdzenia;

• skierowaniu na badanie lekarskie w razie uszkodzenia ciała i w przypadku nadużycia seksualnego;

• ocenie, czy dziecko może zostać w domu, czy będzie ktoś je chronił lub podejmie natychmiastowe środki zaradcze, które uchronią dziecko przed dalszym maltretowaniem;

• zebraniu szczegółowych danych, które będą pomocne przy ocenie;

• zachowaniu bezstronności i profesjonalnego podejścia do dziecka i opiekunów;

• zainteresowaniu się pozostałymi dziećmi w domu;

• skierowaniu do instytucji zajmującej się psychologiczną pomocą dzieciom i rodzinie w sytuacji przemocy;

• nawiązaniu kontaktu z innymi służbami jak policja czy służba zdrowia²¹.

Gdy występuje podejrzenie seksualnego nadużycia wobec dziecka, powinno się wtedy postępować bardzo ostrożnie, by nie lekceważyć pewnych sygnałów, albo też nie wysunąć nieopatrznych wniosków o nadużyciu. Często dodatkowo staje na przeszkodzie fakt, że dzieci nie chcą mówić o nadużyciu, dlatego że: obawiają się tego, że nikt im nie uwierzy; czują się winne; są zastraszone przez rodzica (sprawcę)²².

Zasady udzielania pomocy

1. Udzielanie pomocy z zakresu interwencji kryzysowej wiąże sie z ograniczaniem formalności do niezbędnego minimum.

2. Pomoc jest bezpłatna i niezależna od innych kryteriów pomocy, np. pomocy społecznej.

3. Nie są wymagane skierowania, a wcześniejsze umawianie i potwierdzanie wizyt traktowane jest jedynie jako praktyczne udogodnienie kontaktu ze specjalista.

4. Na życzenie klienta pomoc udzielana jest bez ujawniania jego tożsamości i innych danych identyfikacyjnych.

5. W uzasadnionych przypadkach - np. zlecania interwencji przez inne służby miejskie, policje lub sady, zagrożenia bezpieczeństwa, życia - klienci zapraszani są pisemnie lub telefonicznie.

6. Od pełnoletnich klientów wymagana jest jasna deklaracja woli skorzystania z pomocy.

7. Odmowa udzielenia pomocy następuje w przypadkach dostrzegalnego stanu nietrzeźwości, odurzenia, agresywnego zachowania, gdy niespełnione są kryteria zagrożenia, realnego lub potencjalnego konfliktu interesu z innymi klientami lub pracownikami ośrodka oraz pokrewieństwa z zatrudnionymi w ośrodku specjalistami²³.

Dokumentacja

Usługi świadczone w obszarze interwencji kryzysowej dokumentowane są w taki sposób, by zapewnić pełną rejestrację prowadzonej działalności, z jednoczesnym zagwarantowaniem niezbędnej poufności przechowywanych i przetwarzanych danych²⁴.

Bibliografia

1. Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice: Śląsk, 1999.

2. Jagieła J., Kryzys w szkole. Kraków: Wydawnictwo Rubikon, 2009.

3. Krahe B. (2005). Agresja. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005.

4. Matyjas B., Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ŻAK, 2008.

Źródła internetowe

1. Grzyb T., Agresja i przemoc- podobieństwa i różnice, http://profesor.pl/publikacja,26766,Artykuly,Agresja-i-przemoc-podobienstwa-i-roznice.

2. Łuba M., Przemoc – definicja, rodzaje, gdzie szukać pomocy, http://ptsr.waw.pl/wp-content/uploads/2012/09/O-przemocy-Psycholog.pdf.

3. Szarzała K., Interwencja kryzysowa w przypadkach przemocy w rodzinie, www.niebieskalinia.pl.

4. Art. 47 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565 i Nr 94, poz. 778, niebieskalinia.pl, 28.12.2014.

5. http://www.niebieskalinia.pl/edukacja/podstawowe-informacje-o-przemocy/definicje/3987-przemoc-w-rodzinie-definicja.

6. http://www.mzsa.pl/mzsa/przemoc-w-rodzinie

---

1. Matyjas B., Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ŻAK, 2008, s. 277.↩

2. Krahe B., Agresja. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005, s. 19.↩

3. Grzyb T., Agresja i przemoc- podobieństwa i różnice, http://profesor.pl/publikacja,26766,Artykuly,Agresja-i-przemoc-podobienstwa-i-roznice, 27.12.2014.↩

4. http://www.niebieskalinia.pl/edukacja/podstawowe-informacje-o-przemocy/definicje/3987-przemoc-w-rodzinie-definicja, 27.12.2014.↩

5. Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice: Śląsk, 1999, s. 115.↩

6. http://www.mzsa.pl/mzsa/przemoc-w-rodzinie, 28.12.2014.↩

7. Tamże.↩

8. Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice: Śląsk, 1999, s. 119.↩

9. Tamże.↩

10. http://www.mzsa.pl/mzsa/przemoc-w-rodzinie, 28.12.2014.↩

11. Tamże.↩

12. Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice: Śląsk, 1999, s. 119.↩

13. http://www.mzsa.pl/mzsa/przemoc-w-rodzinie, 29.12.2014.↩

14. Łuba M., Przemoc – definicja, rodzaje, gdzie szukać pomocy, http://ptsr.waw.pl/wp-content/uploads/2012/09/O-przemocy-Psycholog.pdf, 29.12.2014.↩

15. Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice: Śląsk, 1999, s. 132.↩

16. Art. 47 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565 i Nr 94, poz. 778, niebieskalinia.pl, 28.12.2014.↩

17. Jagieła J., Kryzys w szkole. Kraków: Wydawnictwo Rubikon, 2009, s. 127.↩

18. Szarzała K., Interwencja kryzysowa w przypadkach przemocy w rodzinie, www.niebieskalinia.pl, 18.12.2014.↩

19. Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice: Śląsk, 1999, s. 119, 124.↩

20. Szarzała K., Interwencja kryzysowa w przypadkach przemocy w rodzinie, www.niebieskalinia.pl, 18.12.2014.↩

21. Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice: Śląsk, 1999. s. 134.↩

22. Tamże, s.135.↩

23. Szarzała K., Interwencja kryzysowa w przypadkach przemocy w rodzinie, www.niebieskalinia.pl, 18.12.2014.↩

24. Tamże.↩