Notatka - Kara pozbawienia wolności: modele penitencjarne, resocjalizacja penitencjarna, więzienie, jako instytucja resocjalizacyjna.
1.Pedagogika penitencjarna: pojęcie, zadania i podmiot pedagogiki penitencjarnej.
Pedagogika penitencjarna - dyscyplina nauk o wychowaniu, subdyscyplina pedagogiki specjalnej. Zajmuje się badaniem, projektowaniem, realizacją i ewaluacją m.in. oddziaływań wychowawczych, opiekuńczych, terapeutycznych, rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, rehabilitacyjnych, socjalnych oraz społecznych. Działania te są kierowane do osób niedobrowolnie przebywających w warunkach pozbawienia lub ograniczenia ich wolności.
Podmiotem pedagogiki penitencjarnej są osoby z mocy prawa poddani izolacji w instytucjach zamkniętych.
Zadaniem pedagogiki penitencjarnej jest racjonalne wykonywanie kary pozbawienia wolności, tymczasowego aresztowania, a więc takimi metodami postępowania z osobami pozbawianymi wolności w czasie pobytu w zakładzie karnym i po wyjściu z niego, aby osiągnąć pożądane skutki związane z resocjalizacją.
2. Kara kryminalna i kara pozbawienia wolności.
Kara kryminalna - kara wymierzona za popełnione przestępstwo, czyli czyny, które naruszają określone, istniejące i obowiązujące w danym miejscu i czasie normy prawne. Wymienia się następujące rodzaje dolegliwości kary kryminalnej: fizyczna, społeczna, psychiczna. Według artykułu 32 obowiązującego obecnie kodeksu karnego do kary zalicza się: grzywnę, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotnie pozbawienie wolności.
Koncepcje kary kryminalnej:
I. Teorie pierwszej grupy zwane też bezwzględnymi lub absolutnymi - kara jest celem samym w sobie, a jej racje bytu należy szukać w samym fakcie pełnienia przestępstwa.
II. Teorie drugiej grupy zwane względnymi lub relatywnymi - przyjmują, że kara jest instrumentem, środkiem do realizacji celów użytecznych dla jednostek lub społeczeństwa, jako całości.
III. Teorie trzeciej grupy zwane koalicyjnymi lub mieszanymi. Dzielimy na:
Retrybutywne - kara kryminalna, jako akt odpłaty za zło, które akcentują zaszłość oraz potrzebę rozliczenia się z człowiekiem za popełniony czyn.
Prewencyjne - kara może przeciwdziałać popełnieniu nowych przestępstw przez osobę skazaną bądź przez innych ludzi.
Kara pozbawienia wolności – jedna z najpowszechniejszych rodzajów kar polegający na przymusowym umieszczeniu skazanej osoby na określony czas w zamkniętym i strzeżonym zakładzie karnym. Osoby w ten sposób izolowane są od społeczeństwa. Co chroni społeczeństwo przed niebezpiecznymi jednostkami
Kara pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.
Funkcje kary pozbawienia wolności:
Eliminacyjna - uwięzienie uniemożliwia sprawcy popełnienie nowych przestępstw;
Odstraszająca - stanowi przestrogę przed ewentualnym popełnieniem przestępstwa;
Poprawcza - związana jest z przekonaniem, ze człowieka zawsze można zmienić na lepsze, jeśli tylko zajdzie taka potrzeba;
Odwetowa - związana z teorią odpłaty za przestępstwo.
Podstawowe zasady wykonywania kary pozbawienia wolności:
Zasada humanitaryzmu
Zasada tolerancji
Zasada praworządności
Zasada indywidualizacji
Zasada otwartości
Zasada wolnej progresji
3. Pojęcie systemu penitencjarnego i jego klasyfikacja.
System penitencjarny - całokształt przepisów i instytucji prawa penitencjarnego oraz urządzeń zakładów karnych, zmierzających według określonego sposobu i metody do osiągnięcia zasadniczego celu wykonania kary pozbawienia wolności.
Klasyfikacja systemów penitencjarnych:
System wspólnego odbywania kary - więźniowie zamknięci pospołu w lochach lub celach
System celkowy - oparty na osamotnieniu celkowym, higienie, milczeniu, pracy, naukach umoralniających;
System progresywny - ekonomia punktowa, etap kary, różne typy zakładów karnych i warunkowe zwolnienia;
Reformatoria amerykańskie - odmiana sytemu progresywnego dla młodocianych.
Klasyfikacja systemów poprawczych i wychowawczych:
System dyscyplinarno - izolacyjny - zwany autorytarnym, oparty na dyscyplinie, nakazach i zakazach;
System progresywny - oparty na ekonomii punktowej oraz zachęcie uzyskania przywilejów;
System socjopedagogiczny - zapoczątkowany w 1895 roku, oparty na idei społeczności;
System indywidualny - przeciwieństwo socjopedagogicznego, oparty na case work;
System homogeniczny - sprofilowanie oddziaływań dla wychowanków o podobnych cechach;
System heterogeniczny - postuluje wzory życia rodzinnego, w grupie są osoby o różnym wieku;
System komplementarny (eklektyczny) - kompilacja cech wymienionych systemów, opiera się na współpracy z grupami wsparcia wychowanka, zwłaszcza rodziną oraz środowiskiem otwartym.
Resocjalizacja penitencjarna - ogół oddziaływań zamierzonych i zaprogramowanych na sprawcę przestępstwa odbywającego karę pozbawienia wolności, której celem jest uzyskanie u niego, co najmniej poprawy jurydycznej, z zatem zabezpiecza przed powrotem do przestępstwa.
Zasady resocjalizacji penitencjarnej.
| Zasady resocjalizacji penitencjarnej o celu minimum: | Zasady resocjalizacji penitencjarnej o celu maksimum: |
|---|---|
|
|
Modele penitencjarne
Model behawioralny – ma szczególne znaczenie w zakresie korekty takich zaburzeń funkcjonowania społecznego jak: brak kompetencji komunikacyjnych (ubogie słownictwo, słownictwo świadczące o marginalizacji społecznej, brak zdolności do nawiązywania kontaktów interpersonalnych, brak zdolności asertywnych), niska kultura osobista, braki w zakresie wiedzy i wykształcenia, negatywna autoprezentacja. Wyrównywanie braków w zachowaniu jest uważane za jeden z trzech podstawowych celów terapii resocjalizacyjnej. Kolejny cel związany jest z działaniami preparacyjnymi i dotyczy eliminowania negatywnych cech zachowania, wśród których najważniejsze są agresywność i impulsywność (brak kontroli emocjonalnej). Trzecim celem jest wzmocnienie kontroli zachowania przez skazanego, a przede wszystkim zdobycie umiejętności powstrzymywania się od natychmiastowego zaspokajania potrzeb, porywczości, gwałtowności i zdolności do racjonalizacji postępowania.
Model psychodynamiczny – pierwotnie wywodziła się z założeń psychoanalizy. Przedmiot zainteresowania stała się wewnętrzna sfera życia człowieka. Zadaniem tych metod jest przede wszystkim uruchomienie w człowieku kontroli wewnętrznej, która uchroni go przed popełnieniem przestępstw. Charakterystyczną cechą tych oddziaływań jest doprowadzenie do silnych przeżyć emocjonalnych wśród uczestników zajęć. Oddziaływania te odbywają się na ogół w grupach zajęciowych lub terapeutycznych.
Model humanistyczny – głównym jego przesłaniem jest odnajdywanie w człowieku potencjału rozwojowego oraz dopatrywanie się jego pozytywnych cech. Duże znacznie przypisuje się tutaj wewnętrznym mechanizmom kontroli. Modele te konstruowane są na założeniach kształtowania tożsamości i autonomii wychowanka. Zakład karny zatem powinien być nastawiony nie na odstraszenie czy odwet na skazanym za popełnione zło, a na tworzenie takich sytuacji, które dawałyby wyraz przekonaniu, że sprawca przestępstwa zawsze ma szansę na poprawę. Tworzenie w zakładach karnych atmosfery życzliwości stanowi wyraz przekonania, ze sprawca ma szansę na poprawę i możliwość jej wykorzystania. Karą ma być jedynie czasowe ograniczenie wolności, wszystkie inne potrzeby człowieka powinny być w pełni realizowane.
Zakład karny, więzienie – miejsce, w którym osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądu odbywają karę pozbawienia wolności.
Rodzaje zakładów karnych:
1) zakładach karnych dla młodocianych,
2) zakładach karnych dla odbywających karę po raz pierwszy,
3) zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych,
4) zakładach karnych dla odbywających karę aresztu wojskowego.
Typy zakładów karnych:
1) zakłady karne typu zamkniętego,
2) zakłady karne typu półotwartego,
3) zakłady karne typu otwartego.
Oddziaływania penitencjarne - zespół stosowanych w zakładzie środków i metod zmierzających do wzbudzenia w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw.
Oddziaływania oparte na karach i nagrodach
Podstawowa metoda terapii behawioralnej. Aby uzyskać pożądany efekt resocjalizacyjny, należy stosować łącznie kary i nagrody i stanowić adekwatną konsekwencję własnego postępowania. W przypadku nieadekwatnego (zbyt długie, dotkliwe kary) stosowania kar można spowodować w jednostce poczucie niesprawiedliwości i krzywdy, przejawiającą się u penitentów jako nienawiść do stosujących je osób. Skuteczne posługiwanie się karami i nagrodami polega na:
Ich indywidualizacji (dostosowanie do każdego więźnia);
Adekwatności do popełnionego czynu;
Stopniowaniu kar- od łagodniejszych za pierwsze popełnienie danego czynu do kar surowszych;
Konsekwencji- nie odstępowanie od wymierzania kar, nagród;
Ponadto należy wytłumaczyć za jakie konkretne zachowanie karzemy/nagradzamy; nie możemy naruszać praw więźniów żadną karą; kara nie może być formą zemsty, ataku na więźnia, okazywania wyższości przez funkcjonariuszy oraz nie może być stosowana kilkakrotnie za to samo przewinienie.
Metody oparte na wpływie osobistym
Bazuje na ukształtowaniu autorytetu wychowawcy, nie poprzez strach bądź przekupstwo, ale poprzez wypracowanie sobie szacunku i życzliwości. Mogą je stosować wychowawcy dysponujący odpowiednimi predyspozycjami osobowościowymi oraz pedagogicznymi.
Doradzanie wychowawcze - Ukazywanie więźniowi niedostrzegalnych przez niego aspektów sytuacji, zwłaszcza następstw niepożądanych zachowań.
Przekonywanie - Proces przekonywania ma doprowadzić do ukształtowania nowych, wartościowych dla jednostki i społeczeństwa przekonań oraz dobrowolnego podjęcia zmian własnej osobowości i postępowania.
Rozmowa - Podstawowa umiejętność społeczna, łagodząca sytuacje konfliktów i napięć. Rozmowa jest podstawowym narzędziem badań osobo poznawczych.
Metody oparte na wsparciu społecznym
Polegają na nawiązywaniu pozytywnych więzi pomiędzy sprawcami przestępstw a reszta społeczeństwa ( dążenie do budowania pozytywnych relacji ze społeczeństwem, integracji społecznej, odbudowa lub wzmocnienie więzi rodzinnych, znalezienie miejsca pracy).
Czasowe opuszczanie zk- udzielanie przepustek;
Duszpasterstwo więzienne- praktyki religijne i posługi duszpasterskie;
Zadośćuczynienie- sprawiedliwość naprawcza;
Działalność kulturalna w społeczeństwie- twórczość artystyczna więźniów;
Pomoc osobom niepełnosprawnym
Metody interpersonalno- korektywne
Polega przede wszystkim na rozwoju oddziaływań interpersonalnych poprzez terapie grupową. Udział w grupie wymaga podjęcia aktywności i pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi. Uczestnictwo w grupie zwiększa poczucie realności i odpowiedzialności, uczy postrzegania wspólnie opracowanych norm, sprzyja współpracy i wypróbowaniu nowych zachowań w różnych rolach społecznych.
Wyrównywanie deficytów wychowawczych - Kształtowanie nawiązywania poprawnych relacji interpersonalnych, nauczenia skazanych posługiwania się takimi zwrotami jak: „przepraszam”, „dziękuję”, „proszę”.
Psychoterapia grupowa - Celowa i skuteczna forma oddziaływania służąca zapobieganiu patologii społecznej.
Trening interpersonalny- szkolenie umiejętności społecznych- Metoda dyrektywna, oparta na zasadach teorii uczenia się społecznego i posługującą technikami modyfikacji zachowania.
Zrzucenie maski - Szczere wyrażanie siebie, ujawnianie swoich przeżyć wewnętrznych.
Słuchanie tego, co mówią inni - Uświadamianie sobie treści doświadczeń i uczuć mówiącego, które odzwierciedlają się w jego intonacji, mimice, gestach.
Podtrzymanie emocjonalne - Zapewnienie w grupie poczucia bezpieczeństwa, aby ośmielić osoby do mówienia o sobie bez obawy przed odrzuceniem.
Trening asertywności - Rozwijanie umiejętności bycia asertywnym.
Metody oparte na kulturze
Stosowanie działań pozytywnych opartych na kulturze (przetwarzanie lub tworzenie).
Metody oparte na edukacji - Uzupełnianie braków w wykształceniu, przygotowanie skazanego do wykonywania zawodu.
Metody oparte na aktywizacji zawodowej
Metody parte na twórczości artystycznej
Literatura więzienna
Twórczość plastyczna więźniów
Więzienne zespoły muzyczne
Teatr więzienny
Scena Coda
Połączenie funkcji artystycznych z terapeutycznymi. Metoda opiera się na: prowadzeniu warsztatów teatralnych z udziałem aktorów, reżysera, psychologów, uczestników oraz na tworzeniu profesjonalnych spektakli na podstawie fragmentów życiorysów osób biorących w nich udział.
Dramatoterapia
Metody oparte na rekreacji i sporcie
Metody edukacji oświatowej
Zwalczanie analfabetyzmu wśród więźniów, rozszerzanie horyzontu umysłowego i podnoszenie poziomu etycznego oraz rozwijanie ich poczucia obywatelskiego poprzez propagowanie czytelnictwa- zakładanie bibliotek, czytelni.
Czasopisma redagowane dla więźniów i przez więźniów
Radiowęzeł i telewizja więzienna
Metody oparte na aktywizacji ekologicznej - Praca z przyroda i jej ochrona (zakładanie kół przyrodniczych).
Metody relaksowo- korekcyjne
Wyciszenie wewnętrznych napięć, rozwój samoświadomości, wzbudzanie refleksji nad własnym działaniem przestępczym oraz samopoznanie.
Trening autogenny
Nabywanie umiejętności kontrolowania własnych emocji i uczuć poprzez reakcję rozluźniającą kolejne partie mięśniowe.
Joga
Wykorzystywanie technik kultury ciała, polegające na przybieraniu określonych postaw w bezruchu oraz nauki specjalnego oddechu.
Muzykoterapia
Muzykoterapia alternatywna
Terapia za pomocą mis dźwiękowych ( misy tybetańskie) metodą Petera Hessa.