Resocjalizacja z penitencjarną

1. Teoria resocjalizacji w strukturze nauk społecznych.

Obecnie teoria resocjalizacji w coraz większym stopniu ewoluuje w stronę nauk interdyscyplinarnych. Jednak zasadniczy trzon współczesnej teorii resocjalizacyjnej stanowią osiągnięcia tradycyjnej pedagogiki resocjalizacyjnej, która jest ukierunkowana na wypracowanie zasad i metod restytuowania osobowości i społecznej readaptacji jednostek i grup przejawiających zachowania dewiacyjne.

Aby lepiej zrozumieć współczesny charakter torii resocjalizacyjnej należy zatem prześledzić jej związek z dominującymi w różnych okresach nurtami filozofii, kryminologii, psychologii, socjologii, oraz z teoriami ogólnospołecznymi, które dla resocjalizacji stanowiły bezpośrednie źródło inspiracji.

1. Związek psychologii z pedagogiką resocjalizacyjną

Bezpośrednie osiągnięcia psychologii na resocjalizację są widoczne już w przednaukowej psychologii, a więc w nauce o „dyszy człowieka” rozwijanej w obrębie filozofii i teologii. Psychologia zapoczątkowana w laboratorium Wilhelma Wunda w 1879 roku dostarczała faktów, uogólnień, i praw, które wyjaśniały genezę ludzkiej psychiki ,prawidłowości funkcjonowania osobowości na poszczególnych etapach rozwoju. Te same osiągnięcia psychologii były wykorzystywane do interpretacji etiologii zachowań dewiacyjnych , zwłaszcza przestępczości, objaśniały proces patologizacji osobowości , a równocześnie stanowiły podstawę do opracowania zasad, metod powstrzymywania i odwracania tego procesu.

Osiągnięcia XX wiecznej psychologii, zwłaszcza psychodynamicznej i behawiorystycznej, stanowią główną bazę teoretyczną współczesnych systemów resocjalizacyjnych, terapeutycznych i profilaktycznych. Twórcza synteza współczesnych nurtów w psychologii zaowocowała wieloma wieloma podejściami realizowanymi w warunkach rodziny, kurateli sądowej i zakładu poprawczego.

1. Związek socjologii z pedagogika resocjalizacyjną.

W odróżnieniu od psychologii, socjologia dostarcza resocjalizacji bardziej pośrednich przesłanek do wyznaczania kierunków, zasad, i metod postępowania. Przesłanki te mieszczą się w ogólnych wizjach rozwoju społeczeństwa oraz w diagnozach funkcjonowania struktur w mezo i mikrosferze, a szczególnie w objaśnieniach strukturalno-funkcjonalnych elementów społeczeństwa, a więc grup i instytucji społecznych. Dla teorii resocjalizacji ważne są te wyniki badań i ich interpretacje socjologiczne, które dostarczają objaśnień podstawowych parametrów społecznych grup i instytucji, specyficznych dla historycznego okresu i określonego typu kultury.

Przykładem tej przydatności była asymilacja poglądów Durkheima o istocie i funkcji dewiacji, o normalnej naturze tych zjawisk i metodach ich badań. Znaczenie miała również

Teoria Cooleya, dotycząca grup pierwotnych i wtórnych, więzi społecznych, oraz uogólnienia badań empirycznych Szkoły Chicagowskiej rozwiniętych w teorii Sutherlanda.

W ten sposób kategoria anomii, obok koncepcji alienacji na trwałe weszła do programów badań nad etiologią niedostosowania społecznego, różnorodnych zachowań dewiacyjnych i służy tym badaczom, którzy w obrębie resocjalizacji lokują problematykę dezalienacji i

ograniczania źródeł anomii.

Bardzo istotnym przykładem związków socjologii z resocjalizacją jest popularyzacja teorii podkultur młodzieżowych, bowiem coraz częściej pedagodzy mogą korzystać z polskich badań socjologicznych nad współczesnymi nieformalnymi strukturami młodzieżowymi.

Naturalnym kanałem łączącym obie dyscypliny są teorie i badania nad rodziną. Można powiedzieć iż bez tego obszaru współpracy teoria resocjalizacji jest niemożliwa, a w ostatnich dziesięcioleciach badania różnorodnych aspektów funkcjonowania są najważniejszym przykładem interdyscyplinarnego charakteru teorii resocjalizacyjnej.

1. Interdyscyplinarny charakter resocjalizacji.

Pedagogika resocjalizacyjna jako nauka ma charakter interdyscyplinarny, tzn. współistnieje z innymi naukami (filozofia, aksjologia, etyka, psychologia, socjologia, prawo, ekonomia, psychopatologia, medycyna). Powiązania te polegają na tym, że pedagogika resocjalizacyjna nie ma swojej jednolitej teorii resocjalizacji, lecz korzysta z dorobku innych nauk, z ich teorii. Jest nauką teoretyczną i praktyczną. Opisuje i wyjaśnia rzeczywistość wychowawczą związaną z funkcjonowaniem jednostek, grup, społecznie niedostosowanych. Jest również nauką praktyczną, ponieważ znając podłoże zjawisk niedostosowania, można sobie z nimi radzić

Interdyscyplinarny charakter pedagogiki resocjalizacyjnej polega na wykorzystywaniu osiągnięć innych dziedzin nauki, takich jak:
- psychologia rozwojowa
- psychologia wychowawcza
- psychologia kliniczna i psychiatria
- psychologia społeczna
- socjologia
- prawo, kryminologia.

5. Przegląd systemów resocjalizacyjnych.

Początki systemów penitencjarnych na świecie

Dzieje więziennictwa rozpoczynają się od okresu, w którym pojawia się więzienie jako kara pozbawienia wolności. W okresie wspólnoty pierwotnej nie było jeszcze państwa, nie było też prawa, a co za tym idzie, nie było też więzienia.

Wraz z pierwszymi więzieniami, które pojawiły się w okresie starożytnym (Chiny, Egipt, Grecja, Rzym), pojawiają się również różne koncepcje wykonywania kary. Między innymi Platon wysunął pomysł kary pozbawienia wolności w dwu odmianach: jako więzienie śledcze oraz więzienie karne. Przewidywał również wygnanie z kraju, a także odrębne domy poprawy dla młodocianych.

Duży rozwój budownictwa więziennego miał miejsce w okresach buntów niewolników i w okresie szerzenia się religii chrześcijańskiej.

Aż do końca XVI w. więzienie było tylko narzędziem brutalnego odwetu, ewentualnie miejscem, w którym przebywał przestępca, oczekując wydania wyroku i jego wykonania. Podstawowym środkiem karnym była śmierć, najczęściej powolna i bolesna. Więzienie w tych czasach było tylko karą poboczną, jednym ze środków odwetu.

W wieku XVI ulega zmianie charakter kary, co rozpoczyna nowy, przełomowy okres w dziejach więziennictwa. Od tej pory kara, tracąc znaczenie jako środek odwetu, przeobrażając się na przestrzeni wieków, nabiera znaczenia jako środek poprawczy.

nie powinny być stosowane kary, które odbierają skazanym nadzieję powrotu do życia w społeczeństwie,w więzieniach powinny być wprowadzone kształcenie umysłowe i wychowanie religijne,

1. w więzieniach powinna być wykonywana praca społecznie użyteczna,

2. w więzieniach należy stosować odosobnienie skazanych,

3. więźniów pracowitych i wykazujących poprawę należy zwalniać przed terminem.

Dzieło Howarda wywarło niewątpliwy wpływ na rozwój późniejszych systemów więziennych. Praktyka więzienna XIX wieku wykształciła następujące systemy:

• wspólnego odbywania kary,

• celkowy,

• progresywny.

Najdawniejszym i najprostszym systemem był system wspólnego odbywania kary. Polegał on na umieszczaniu kilku lub kilkunastu skazanych w jednej celi. Wykorzystanie w pracy resocjalizacyjnej kolektywu, przy uwzględnieniu zasad racjonalnej klasyfikacji i doboru skazanych, może dać pozytywne efekty. W Polsce obecnie jest stosowana zasada wspólnego odbywania kary pozbawienia wolności.

Kolejnym systemem był system celkowy, który wystąpił w dwóch odmianach: filadelfijskiej i auburnskiej. Polegał on na tym, że każdego ze skazanych umieszczano w celi pojedynczej, w izolacji od innych skazanych. Dążono przez to do zapobiegania wzajemnej demoralizacji, a osamotnienie, według religii reformowanej, reprezentowanej przez kwakrów, miało sprzyjać przemyśleniu szkodliwości popełnianych czynów oraz dążeniu do poprawy. Praktyka pokazała wkrótce, że system osamotnienia rodził jednostki chore psychicznie, niezdolne do późniejszego życia w społeczeństwie. ¹

Odmiana filadelfijska umożliwiała więźniom pracę w celi, czytanie książek jak również komunikowanie się z administracją.

System auburnski polegał na odosobnieniu więźniów w nocy i wspólnej pracy w ciągu dnia, z zachowaniem przymusu milczenia. Dochód z pracy skazanych pokrywał koszty ich utrzymania.

System progresywny zwany początkowo markowym narodził się w Australii w połowie XIX wieku. Twórcą tego systemu był kapitan marynarki Maconochi, który wprowadził trzy fazy systemu odbywania kary: pobyt w więzieniu celkowym typu filadelfijskiego, roboty przymusowe według systemu auburnskiego, warunkowe przedterminowe zwolnienie.

System rodzinny (zwany też kierunkiem szwajcarskim) powstał w XIX wieku na zachodzie Europy, gdzie od dawna istniała tendencja do upodabniania zakładów penitencjarnych (zwłaszcza dla młodocianych przestępców), do modelu rodziny.

W Anglii i Holandii powstają pierwsze instytucje, które są zarazem domami pracy przymusowej i domami poprawy oraz przytułkami dla biednych, a częściowo pełnią funkcję zakładów karnych. Umieszczano w nich zarówno żebraków zawodowych, jak i biedaków, prostytutki, złodziei i małoletnich przestępców.

Szczególnie głośne w Europie, stały się zakłady amsterdamskie (męski, kobiecy, młodzieżowy), zarówno dzięki sprawnej organizacji, wysokiemu poziomowi warunków bytowych jak i poprawczym tendencjom. Punktem wyjścia działalności tych zakładów była chęć poprawy małoletnich przestępców i przyzwyczajenia ich do pracy. Zamierzone cele wychowawcze próbowano osiągnąć poprzez zatrudnianie więźniów w różnego rodzaju zakładach produkcyjnych.

Rozwój postępowych idei epoki Oświecenia wywarł wpływ na łagodzenie surowości i okrucieństwa kar, torując drogę reformom więziennym. Symbolem walki o postęp w dziedzinie wykonania kary pozbawienia wolności stał się Anglik J. Howard (1726-1790). Zapoznając się ze stanem więzień prawie całej, ówczesnej Europy napisał on dzieło pt. „O stanie więzień”. Wnioski z tej pracy były nastepujące:

Pierwsza placówka oparta na zasadach życia rodzinnego powstała w Szwajcarii w Hofwyl, z inicjatywy, jej fundatora Filipa E. Von Fellenberga (1771-1844), niegdyś ucznia, a następnie ideowego przyjaciela i współpracownika J. H. Pestalozziego.

Fellenberg uważał, że dzieci powinny być od początku przystosowywane do warunków przyszłego życia, dlatego też specjalne i gruntowne przygotowanie zawodowe uważał za sprawę zasadniczą.

Dzięki doskonałym wynikom dobrze zorganizowanej pracy wychowawczej Hofwyl stał się wzorem dla innych zakładów szwajcarskich. Powstawały one na bazie naturalnej rodziny, która przysposabiała od dwunastu do dwudziestu nieletnich, obojga płci. Metoda wychowawcza polegała głównie na pracach rolniczych wykonywanych przez opiekunów wspólnie z wychowankami.

Idea Wehrliego (pierwszego kierownika zakładu w Hofwyl), o konieczności tworzenia dla dziecka wykolejonego warunków i ciepła rzeczywistej rodziny rozszerzyła się poza granice Szwajcarii.

System republik i wiosek dziecięcych w odróżnieniu od systemu rodzinnego wzorowanego na stosunkach społecznych charakterystycznych dla rodziny, eksponował samorządność młodzieży.

Najbardziej nowatorskimi instytucjonalnymi systemami wychowania resocjalizującego były republiki młodzieżowe, zorganizowane na zasadzie całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży.

Pierwowzorem dla podobnych przedsięwzięć stała się Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville, założona w 1895 roku przez W. George`a.

Freeville był zakładem prywatnym, finansowanym przez prywatnych sponsorów, przyjaciół republiki, dzięki czemu nie był wizytowany przez żadną władzę państwową.

Organizacja republiki opierała się na dwóch podstawowych założeniach organizacyjnych: zupełnej wolności i pracy. Odpowiedzialność za organizację i opinię republiki przeniesiona została na wychowanków.

E. J. Flanagan twórca Miasta Chłopców (Boys Town), założonego w 1917 roku w Nebrasce nie uznawał podziału dzieci na dobre i złe, odpowiedzialnymi za ich wykolejenie i brak wychowania czynił zawsze rodziców i otoczenie. Dziecko, jego zdaniem, powinno otrzymać wszechstronne wychowanie indywidualne i społeczne. Dlatego w swoim zakładzie starał się zapewnić chłopcom nie tylko gruntowne przygotowanie zawodowe zgodne z ich uzdolnieniami i zamiłowaniami, ale i stworzyć warunki możliwie najbardziej zbliżone do rodzinnych, a jednocześnie dostosowane do życia zbiorowego.

System wychowawczy A. Makarenki (1888-1939) zakładał, że wszechstronny rozwój może człowiek osiągnąć tylko w kolektywie. Istotą tego systemu było wychowanie przez pracę i do pracy.

W trakcie pracy Makarenko doszedł do przekonania, że dla realizacji celów wychowawczych najodpowiedniejsze będą wojskowe formy życia zbiorowego. Wprowadził więc w swej kolonii podział wychowanków na oddziały z dowódcami na czele. Powodzenie w pracy przysporzyło Makarence wrogów, którzy atakowali go za „militaryzm” i „koszarowość”.

Wyznawane przez Makarenkę poglądy na sprawy konieczności przymusu w wychowaniu poprawczym nieletnich przestępców znalazły jednak zastosowanie w wielu później powstałych placówkach resocjalizacyjnych w różnych krajach.

Współczesne systemy resocjalizacji

Komuny terapeutyczne, zwane także „społecznościami terapeutycznymi” powstały po II wojnie światowej, jako metoda zastępcza w terapii znerwicowanych żołnierzy (z powodu braku fachowego personelu). Polegała ona na wzajemnym leczeniu się samych pacjentów.

Pierwszym, który opracował teorię uzasadniającą skuteczność oddziaływania komun terapeutycznych był M. Jones (1952).

Główną teoretyczną przesłanką teorii uzasadniającej skuteczność społeczności terapeutycznej jako metody psychokorekcyjnej jest stwierdzenie, że istota wszelkich zaburzeń psychicznych tkwi w nieodpowiednim pełnieniu ról społecznych, zamiast zatem stosować typowe dla modelu medycznego metody oddziaływania jeden na jednego, tzn. lekarza (terapeuty) na pacjenta (wychowanka), w celu zaprowadzenia w nim ładu wewnętrznego, ów wewnętrzny ład starano się zaprowadzić w każdej poddawanej resocjalizacji jednostce poprzez poprawienie jej stosunków z innymi ludźmi (przede wszystkim zaś z rówieśnikami). Najlepszą drogą do osiągnięcia tego celu wydaje się uczestnictwo w społecznościach terapeutycznych.

Najbardziej znanym zakładem, który najwcześniej całą swą działalność oparł na tym modelu oddziaływań, był Highfields Program w New Jersey. Wypracowana w tym zakładzie wersja społeczności terapeutycznych nosiła nazwę Guided Group Interaction, Kierowane Interakcje Grupowe.

Najbardziej chyba istotnym krokiem w kierunku wypracowania optymalnego modelu oddziaływań społeczności terapeutycznych było wprowadzenie pojęcia i opisanie mechanizmów funkcjonowania tzw. pozytywnej kultury rówieśniczej (positive peer culture). Dzieła tego dokonali H. Vorrath i L. Brentro.

Autorzy ci zwrócili uwagę, że najważniejsze jest stworzenie pozytywnej kultury rówieśniczej jako przeciwwagi dla działającej w każdym zakładzie kultury destruktywnej, u nas zwanej „drugim życiem” zakładu.

Koncepcja pozytywnej kultury rówieśniczej, podobnie jak wszystkie rodzaje terapii grupowej, opiera się na przesłaniu, ze wychowanek zdolny jest do przyjęcia aktywnej roli w samodoskonaleniu, energię zaś do osiągania tego celu powinno w nim wyzwalać aktywne uczestnictwo w różnego rodzaju przedsięwzięciach zespołowych i w systematycznych posiedzeniach terapeutycznych.

6. Niedostosowanie społeczne – jego źródła i skutki społeczne.

Źródeł niedostosowania społecznego jest wiele. O zachowaniu jednostki decyduje ich splot, ale na ogół jedna przyczyna wybija się na czoło i tę nazywamy dominującą, a pozostałe wtórnymi.

Przyczyny tkwiące w środowisku domowym uważane są za dominujące i im przypisuje się pełną winę za wywołane niedostosowanie.

Do przyczyn tych należą:

1. ostre konflikty między rodzicami, które powodują niepewność sytuacji,

2. atmosfera pełna napięć, stresów, obcości,

3. niski poziom intelektualny i moralny rodziców – środowisko tzw. mętów społecznych, alkoholizm rodziców,

4. brak poczucia bezpieczeństwa.

Inne przyczyny wtórne dzielą się na szkolne i wrodzone.

Do przyczyn nieprzystosowania związanych ze szkołą należą:

• upadek autorytetów moralnych,

• ustawiczne stresy pogłębiające już istniejące konflikty w dziecku,  

• brak wiarygodności osób dorosłych,

• nadmierne obciążanie pracą,

• brak współdziałania domu i szkoły,

• poczucie braku bezpieczeństwa,

• poczucie „inności”, „niższości”,

• złe stosunki z kolegami.

Określając przyczyny wrodzone chodzi tu o czynniki otrzymane w genach, które rodzą pewne skłonności.

Skutki niedostosowania społecznego

Niepowodzenia w nauce i drugoroczność. Przyjmując za J. Łyskiem przyczyny niepowodzeń szkolnych można rozpatrywać w trzech kategoriach, jako:

1) przyczyny społeczno-ekonomiczne,

2) przyczyny biopsychiczne,

3) przyczyny pedagogiczne.

Na wyniki w nauce szkolnej ma znaczący wpływ także układ nerwowy. Przy prawidłowo funkcjonującym układzie nerwowym uczeń jest w stanie podjąć wytężony wysiłek umysłowy, koncentrować się przez dłuższy czas na jednym przedmiocie czy zadaniu, potrafi panować nad swoimi emocjami.

W młodszym wieku szkolnym wiele dzieci przejawia nadpobudliwość psychoruchową. Nie chodzi tu jednak o dzieci „tylko” bardzo aktywne. Zdarzają się uczniowie, którzy nie są w stanie usiedzieć na lekcji. Wstają, przeszkadzają uczącemu i kolegom, są nie do ujarzmienia. Nie pomagają żadne kary.

Ostatnią grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych stanowią czynniki pedagogiczne. Są bardzo zróżnicowane, a przy tym bardzo liczne. Do najważniejszych zaliczyć można: treści, formy, metody, środki nauczania i wychowania, warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno-wychowawcza (dwuzmianowość, nadmierna liczba uczniów w klasie), brak właściwego przygotowania się nauczycieli do lekcji, nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości ucznia. W grupie tej znajdują się również czynniki związane z wadliwą pracą ucznia: niechęć do nauki, lenistwo, lekceważenie obowiązków szkolnych.

Wagary i ucieczki z domu

Brak interwencji ze strony środowiska rodzinnego i szkolnego może też prowadzić do ucieczek z domów i wagarów. Jeśli sygnał ten zostanie zlekceważony lub potraktowany obojętnie, wagary nasilają się, a niepowodzenia potęgują. Stają się niestety okazją do nawiązywania kontaktów ze środowiskiem również wagarujących, które staje się szczególnie dla nich atrakcyjne, ponieważ pozwala na odbudowanie poczucia własnej wartości i poczucia bezpieczeństwa, którego nie zapewnia ani dom, ani szkoła. Lęk przed karą za wagary jest zazwyczaj bezpośrednim powodem ucieczki z domu. Pierwsza ucieczka przy braku właściwej interwencji wychowawczej pociąga za sobą następne. Zostaje zerwana więź z domem i szkołą. Wagary i ucieczki z domu często łączy się z piciem alkoholu, a w ostatnich latach w naszym kraju z zażywaniem środków odurzających w grupie młodzieży o podobnym typie kłopotów rodzinno-szkolnych z domów, a w następstwie do zachowań przestępczych – kradzieży, bójek, picia alkoholu, odurzania się.

Picie alkoholu i narkomania

O wiele poważniejszym w skutkach zachowaniem aspołecznym młodych ludzi jest inicjacja alkoholowa. Można śmiało stwierdzić, że w Polsce napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży szkolnej. Według dynamiczne rosnących w tej kwestii statystyk, picie alkoholu wśród nastolatków stało się normą. Pod wpływem alkoholu młodzi ludzie podejmują szereg zachowań ryzykownych. Osłabiona alkoholem zdolność kontrolowania własnych zachowań wpływa na to, że młodym, kilkunastoletnim delikwentom zdarza się często przekraczać pozostałe jeszcze granice. Po wypiciu alkoholu nastolatki prowadzą samochód, co kończy się niejednokrotnie tragicznym wypadkiem.

Narkomania to stałe bądź okresowe przyjmowanie w celach nie medycznych środków odurzających lub środków psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstała zależność. Aby zdobyć narkotyki młodzież ucieka się do przestępstwa związanego z kradzieżą. Zdarza się, że na terenie szkoły okradani są inni uczniowie i zastraszani, aby wymusić od nich pieniądze i cenne rzeczy. Sprawa ta dotyka także rodzin młodych narkomanów, potrafiących wynosić z domu wartościowe przedmioty, aby sprzedać je za grosze. Stosowanie środków odurzających nie jest tak powszechne, jak sięganie po alkohol, stanowi jednak poważne zagrożenie samo w sobie oraz sprzyja powstawaniu i eskalacji zjawiska przemocy wśród młodzieży. Uczestnictwo we wspólnym zażywaniu tak zwanych miękkich narkotyków ułatwia czasem przyjęcie do grupy rówieśniczej. Natomiast twarde środki odurzające stwarzają okazję do powiązań z ugrupowaniami o charakterze przestępczym.

Przedwczesne życie seksualne

Inicjacja seksualna to pierwszy stosunek płciowy, rozpoczynający nowy rodzaj aktywności, czyli tzw. „aktywność koitalną”. Jest ona wydarzeniem jednorazowym w rozwoju psychoseksualnym człowieka, ale rozległość pozytywnych lub negatywnych konsekwencji, jakie za sobą pociąga, każe traktować ją jako swego rodzaju punkt krytyczny rozwoju. Doświadczenia, jakie partnerzy wynoszą z inicjacji seksualnej mają istotne znaczenie dla dalszego rozwoju psychoseksualnego, a często również dla dalszego ich związku. Młodzież podejmująca wczesną inicjację seksualną często nie liczy się z konsekwencjami zbyt liberalnego podejścia do kwestii zabezpieczania się przed ewentualną ciążą, lub przed chorobami wenerycznymi. Istnieje realna groźba zakażenia organizmu i doprowadzenia do jego poważnych urazów, jeśli jednostka będzie czekała na rozwój choroby, w obawie przed wstydliwą dla niego interwencją lekarza-specjalisty.

Zachowania przestępcze i agresja młodzieży.

Agresja należy do czynników mających wpływ na przemoc interpersonalną, ponieważ obniża poczucie odpowiedzialności, a osoby, które wykazują tendencje do agresywności, będąc pod jej wpływem, stają się jeszcze bardziej agresywne. W szkołach często można zaobserwować przejawy zachowań agresywnych. Od pewnego czasu – szczególnie w szkołach gimnazjalnych – narasta niepokojące zjawisko funkcjonowania nieformalnych grup rówieśniczych, które czerpią wzory zachowań z tzw. „fali wojskowej”. Starsze roczniki uczniów wykorzystują młodszych kolegów do realizacji własnych celów. Wyładowują swoją agresję, podnosząc niską samoocenę i ważność, przez poniżanie, upokarzanie, znęcanie się nad młodszymi. Młodsi i słabsi rówieśnicy są szczególnie narażeni na akty przemocy. Szczególnie zagrożeni czują się w czasie przerw lekcyjnych, gdzie nie ma nauczyciela. Znamienne jest to, iż jako ofiary uczą się takich sposobów zachowania i powtarzają je wobec innych. Podsumowując, w niedostosowaniu społecznym należy widzieć problem społeczny, bo uniemożliwia ono konstruktywną socjalizację jednostki w środowisku, czego skutki bezpośrednio lub pośrednio odczuwają różne warstwy społeczne. Jest to też poważny problem psychologiczny. W wyniku zaburzeń osobowości charakteropatycznych bądź psychopatycznych występują defekty w sferze kontaktu, aktywności i harmonii życia wewnętrznego jednostki. Uznaje się, tez i stanowi ono problem pedagogiczny. Z powodu dewiacji osobowościowych utrudnia ono adaptację, edukację i wychowanie.

7. Koncepcje i badania kryminologiczne pro-resocjalizacyjne (wg Mieczysława Cioska)

Wśród teorii przyczyn przestępczości można wyróżnić 3 grupy:

1). Koncepcje biologiczne- akcentujące głównie lub wyłącznie czynniki biofizyczne,

2). Koncepcje psychologiczne odwołujące się p.wszystkim do czynników natury psychologicznej,

3). Koncepcje socjologiczne przypisują rolę kryminogenną głównie czynnikom społeczno-środowiskowym.

STANOWISKO BIOLOGICZNE: Punktem wyjścia było przekonanie, że za zachowanie przestępcze odpowiedzialne są właściwości określonych struktur organizmu. Autorzy poszczególnych poglądów nawiązywali kolejno do cech budowy ciała, właściwości układu wydzielania wewnętrznego, do cech genetycznych. Za twórcę współczesnej kryminologii i przedstawiciela stanowiska biologicznego uważa się włoskiego psychiatrę Lombrosa, który twierdził, że istnieją specyficzne cielesne stygmaty przestępcze. Przestępcy czachowali atawistyczne cechy fizyczne człowieka przedhistorycznego, właściwe mu okrucieństwo i brak uczuć moralnych. To cofnięte w tył czoło, silnie rozwinięte szczęki i kości policzkowe nazbyt długie ramiona., małe odstające uszy . Z takimi cechami fizycznymi idą w parze takie właściwości psychiczne jak: otępienie uczuciowe i moralne, niska inteligencja, impulsywność, okrucieństwo, mściwość, próżność i lenistwo.

STANOWISKO PSYCHOLOGICZNE: Do czynników psychologicznych odpowiedzialnych za przestępczość zalicza się najczęściej: ograniczoną sprawność umysłową, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia psychonerwicowe, określone cechy osobowości, np. agresja, skłonności do poszukiwania mocnych wrażeń.

STANOWISKO SOCJOLOGICZNE- zwolennicy wyrażali pogląd, iż zachowanie przestępcze zdeterminowane jest wyłącznie przez mechaniczny wpływ czynników zewnętrznych. Przedmiotem badań stał się cały szereg zmiennych środowiskowych , które, jak oczekiwano, mogły być przyczyną przestępczości, np. ukształtowanie terenu, typ środowiska naturalnego, pory roku i dnia, zwyczaje i obyczaje, rasa i narodowość, stan posiadania.

Najbardziej wpływowe i znaczące koncepcje kryminologiczne to:

1). Koncepcja dewiacji F.Znanieckiego rzeczywistość zewnętrzna zawiera obiektywne wartości społeczne :normy obyczajowe, moralne i prawne . Ich przestrzeganie jest niezbędnym warunkiem prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Dominującym typem przystosowania się człowieka do obowiązujących wartości społecznych jest konformizm. Ten typ przystosowania kształtowany jest przez 3 główne kanały socjalizacyjne: wychowanie, pracę i zabawę. Pełna zgodność m-dzy osobowością ukształtowaną przez wymienione kanały a przystosowaniem jednostki do pełnienia określonych ról społecznych jest jednak rzadkością niż zasadą. Zjawiskiem znacznie powszechniejszym jest bowiem stan nienormalności częściowej.Wtedy jednostka nie umie albo nie chce stosować się do norm określonych w danym środowisku . Przez otocznie uważane jest to jako zjawisko ujemne. Negatywna ocena dewianta powoduje jego bunt , wyrażony zanikiem kontroli społecznej.

2). Koncepcja anomii E.Durkheima- Przestępczość, religia, moralność czy prawo, to fakty społeczne, których jak twierdzi jw. Nie można w żaden sposób zredukować do przeżyć psychicznych poszczególnych ludzi. Przestępczość jest faktem społecznym podwójnie moralnym , ponieważ występuje we wszystkich społeczeństwach i spełnia określone funkcje. Zasadniczym źródłem przestępczości jest zdaniem jw. załamanie się struktury społecznej , to stan anomii występujący w okresach gwałtownych zmian społecznych i ekonomicznych . Stan anomii charakteryzuje rozpad więzi społecznych i dezorientacja ludzi co do obowiązujących norm zachowania się. Ich konsekwencją jest przestępczość i inne formy patologii społecznej.

3). Teoria zróżnicowanych związków E.Sutherlanda. Głosił on, że przestępstwo jest wyuczone jak inne sposoby zachowania . Część społeczeństwa zorganizowana jest wokół wartości i zasad postępowania zwalczanych przez prawo, a część wokół wartości , których treścią jest prawo. Podstawową przyczyną zachowań przestępczych jest dezorganizacja społeczna polegająca na rozdrobnieniu społeczeństwa na drobne grupy kierujące się własnymi wartościami i kryteriami ocen zachowania się.

8). Typologia zaburzeń w zachowaniu a niedostosowanie społeczne.

Od chwili urodzenia dziecko poddane zostaje skomplikowanym zabiegom wychowawczym. Efekty tych oddziaływań zależą od zintegrowanego oddziaływania na dziecko różnych grup i instytucji, wśród których pierwszoplanową role odgrywa rodzina . To właśnie tutaj rozwijają się pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu społecznym, kształtują się określone aspiracje i dążenia. Rodzina jest i będzie niezastąpionym środowiskiem wychowawczym. Nie wszystkie jednak rodziny spełniają swoje zadanie .Często efektem praktyk wychowawczych są zaburzenia zachowania o różnym nasileniu i objawach. Zaburzenia w zachowaniu to wszelkie odchylenia od normy . Czynniki wpływające na występowanie zaburzeń w zachowaniu , to:

- ogólne czynniki zaburzające rozwój jednostki

- czynniki wynikające z wcześniejszych zaburzeń rozwojowych,

- czynniki związane z funkcjonowaniem rodziny,

- czynniki związane z działalnością dziecka w szkole,

- grupa rówieśnicza.

9). Diagnoza niedostosowania społecznego i asocjalności

Aby można dobrać odpowiednie metody i środki postępowania resocjalizacyjnego należy poznać:

- rodzaj , nasilenie i źródła złych zachowań,

- przyczyny niedostosowania społecznego,

-czynniki, na których można oprzeć proces resocjalizacji, tkwiące zarówno w osobie jednostki jak i w jej środowisku.

Dokonanie ustaleń diagnostycznych polega na wykonaniu trzech zadań:

1). Właściwe sformułowanie problemu danego przypadku (na czym polegają przejawy niewłaściwych zachowań jednostki)

2). Ustalenie i opis przyczyn wykolejenia(określenie dominujących zachowań , tj. takich które powtarzają się najczęściej w różnych sytuacjach, zebranie materiału diagnostycznego pod kątem wyodrębnienia tych czynników , tkwiących w organizmie , osobowości i środowisku wychowanka, które wywołują zaburzenia w zachowaniu.

3). Wykrycie i określenie wszystkich wartości podopiecznego( przekonań, zachowań, postaw, które są pozytywne i do których można nawiązać w procesie resocjalizacji.

10. Współczesne nurty pedagogiczne w resocjalizacji w Polsce.

W ob­rębie współczesnej pedagogiki resocjalizacyj­nej zaznaczają obecność w sposób dość jawny lub zakamuflowany rozmaite założenia myślenia psychologizującego, socjologizują-cego, filozofującego, normatywno-prawnego czy antropologicznego.

L Pytka, zapropono­wał, aby pedagogikę resocjalizacyjną pojmo­wać trójwarstwowo,

wyodrębniając w niej:

• aksjologię wraz z teleologią (co osiągać,jakie są cele, ideały?);

• teorię wychowania resocjalizującego (w jaki sposób osiągać określone w warstwie aks­jologicznej i teleologicznej cele, określonejako stany dojścia przy wykorzystaniu dostępnej wiedzy empirycznej o zależnoś­ciach między zmiennymi);

• metodykę wychowania resocjalizującego formułującą projekty i zalecenia dotyczące metod, technik i środków, którymi można osiągnąć zamierzone cele resocjalizacyjne (Pytka, 2001).

Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się rzeczywistością wychowawczą, tj. relacjami zachodzącymi między wychowankami zwa­nymi niekiedy nieprzystosowanymi społecz­nie a wychowawcami specjalnymi (pełniącymi rozmaite funkcje od terapeutycznych przez opiekuńcze aż do wychowawczych, bądź to w powiedzieć, że orientacja aksjologiczna peda­gogiki resocjalizacyjnej proponuje dejurydy-zację i depenalizację niektórych czynów ka­ralnych popełnianych przez nieletnich. Ozna­cza to odejście od stosowania ostrych sankcji za czyny naganne o niewielkim stopniu szkód-środowisku naturalnym, bądź w środowisku półotwartym lub wręcz izolacyjnym - młodzie­żowe ośrodki wychowawcze, schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze).

Analizując dzieje funkcjonowania rozmai­tych instytucji poprawczych i penitencjarnych z ich dawnym reżimem dyscyplina-izola-cyjnym, S. Jedlewski proponował zastąpić je instytucjami prawdziwie wychowawczymi re­alizującymi cele socjalne i pedagogiczne po­zwalające na prawidłową socjalizację i auto­nomizację osoby wychowanka.. Trzeba jednak przyznać, że obecnie po przewrocie ustrojowym w Polsce daje się zauważyć nasilenie zjawisk patologicznych i przestępczych, a wobec tego pojawiają się głosy i postulaty zaostrzenia sankcji wobec nieletnich popełniających czyny karalne, a także wnioski o obniżenie wieku odpowie­dzialności karnej młodzieży.

W świadomości potocznej resocjalizacja kojarzy się dość negatywnie z przymusem, rygorami, dyscypliną. Tymczasem współcze­sna pedagogika resocjalizacyjna jest ofertą teoretyczną i praktyczną poprawy losu ludzi młodych - zagubionych, agresywnych, zbun­towanych wobec istniejących układów i włas­nego położenia społecznego (Pytka, 2001). Cele wychowania resocjalizującego bowiem określone przez Czapówa to interioryzacja wartości i norm społecznie akceptowanych, autonomizowanie osoby wychowanka przez wykorzystanie optymalnego rozwoju psycho­społecznego i stwarzanie warunków jego op­tymalnego uspołecznienia.

Prawda pedagogiczna, którą się tutaj przyjmuje, to prawda wewnętrznej transfor­macji człowieka głęboko zranionego i raniące­go innych. A jest to człowiek pełen sprzeczno­ści: „zbłąkany, wykorzystywany i maltretowa­ny, manipulowany i poniżany, odrzucany i od­rzucający, żyjący z poczuciem winy i niższo­ści, podejrzliwy, pełen obaw i lęków, zawsty­dzany i zmieszany przez występujące na­przemiennie stany nasilonej agresywności i pragnienie akceptacji przyjaźni i miłości, częstokroć zmęczony i wyczerpany, gotowy do zemsty za faktyczne i wymyślone krzywdy, (...) częstokroć wyszydzany i wyśmiany, uwię­ziony w błędnym kole własnej egzystencji mimo prób wyjścia z niego, wypełniony wście­kłością, gniewem na innych i samego siebie, mający poczucie obezwładnienia, niesmaku, egoistyczny i złośliwy, opuszczony przez wszystkich, głęboko rozczarowany przez los lub okoliczności, świadomy, że innym się udaje, a jemu nie"... (Pytka, 2001).

Wychowawcy resocjalizującemu przy­świeca wiara w możliwość naprawy sytuacji. Bez niej żadne interwencje administracyjne, karne nie przyniosą skutku. ) z tego powodu tzw. wychowanie resocjalizujące realizowane w praktyce jest nieskuteczne. Co więcej bywa przedmiotem społecznej ironii i kpiny, gdyż zwykle jest to karykatura resocjalizacji, doty­cząca utylizacji „ludzkich śmieci".

Twórcy i reprezentanci. Pedagogika re­socjalizacyjna najpełniej została scharaktery­zowana przez Stanisława Jedlewskiego i Czesława Czapówa, a następnie rozbudo­wana i usystematyzowana przez Czapówa w 1978 r. w pracy Wychowanie resocjalizują­ce. Autor dokonał w niej systematyzacji wie­dzy z zakresu pedagogiki resocjalizacyjnej, wyodrębniając trzy podstawowe warstwy {ak-sjologia, teoria, metodyka). Sklasyfikował tak­że strategie i procedury resocjalizacyjne. To z kolei zostało rozwinięte przez Lesława Pyt­kę (2001) jako tzw. skrzynka morfologiczna systemu resocjalizacji. W schematycznej i dość skondensowanej formie podaje ona szkielet zależności między strukturą działań wychowawczych oraz funkcjami i procedura­mi stosowanymi, opisywanymi w pedagogice resocjalizacyjnej.

Pedagogika specjal­na, w tym resocjalizacyjna, dąży do postrze­gania nieprzystosowanych społecznie, zagu­bionych, agresywnych czy sfrustrowanych ja­ko autonomiczne osoby ludzkie, mające przy całym bogactwie czynników kryminogennych - niepowtarzalną osobowość, i jeżeli nawet, kategoryzując, mówi się o wychowankach zakładów poprawczych zamkniętych - wyko­lejony, nieprzystosowany, wiadomo, że są to tylko powierzchowne etykietki deprecjonujące nieletnich.

Pedagogika resocjalizacyjna uwzględnia czyny naganne, defekty socjalizacji konkret­nych osób, ale wiedząc o tym, stara się oddzielić czyny niegodne od godności osoby ludzkiej, którą chce zajmować się w sposób ludzki-pedagogiczny, a nie wyłącznie manipulatorski.

11. Modele resocjalizacji w Europie

Wielka Brytania – w brytyjskim systemie resocjalizacji nieletnich kuratorzy już od początku XX w. zajmowali się resocjalizacją w środowisku otwartym. Kuratorzy zawodowi zajmują się resocjalizacją osób od 17 r. życia i dorosłych. Sprawy nieletnich do 16 r. z. przejęły służby socjalne, które współpracują z różnymi organizacjami społecznymi i charytatywnymi specjalizującymi się w pomocy dla małoletnich i rodzin w trudnej sytuacji i niewydolnych wychowawczo. W W. Brytani są prowadzone placówki dla nieletnich , którzy weszli w konflikt z prawem lub są uzależnieni od narkotyków. Niektóre mają charakter otwarty, . Zatrudnieni są w nich pedagodzy, psychologowie, psychiatrzy, prawnicy, którzy opracowują i realizują programy resocjalizacyjne. Działają tam miejscowe ośrodki pomocy społecznej, które zajmują się wszelkimi sprawami nieletnich do 17 r.ż. ( potrzebujących opieki i ochrony i nieletnich sprawców przestępstw wobec których policja zastosowała środek wychowawczy.) Jeżeli sprawa odbyła się w sądzie to sąd może zastosować środek wychowawczy w postaci oddania pod opiekę miejscowemu ośrodkowi opieki społecznej lub oddać pod nadzór kuratora. Miejscowy ośrodek może zastosować wobec nieletniego różne środki wychowawcze łącznie z umieszczeniem nieletniego w odpowiedniej placówce lub rodzinie zastępczej. Nie jest konieczna interwencja sądu. Jeżeli ośrodek stosuje środek wychowawczy musi uzyskać zgode rodziców nieletniego. Jeżeli nie ma takiej zgody, kieruje sprawę do sądu. Środek wychowawczy może trwać do ukończenia 18 r.ż. W W. Brytanii całośc postępowania przygotowawczego prowadzi policja. Sprawani nieletnich zajmuje się specjalna sekcja policji dla nieletnich utworzona w każdym posterunku policji. Policja też może ( ale nie musi) przekazać sprawę nieletniego do sądu lub osrodka pomocy społecznej.

FRANCJA- Francuski model resocjalizacji obejmuje :

-sądy dla nieletnich, które orzekają środki wychowawcze i karne dla nieletnich

- środki obserwacyjne i reedukacyjne

-rodziny zastępcze

-stowarzyszenia pozarządowe zajmujące się resocjalizacją nieletnich i zapobieganiem demoralizacji dzieci i młodzieży.

Placówki obserwacyjne są o charakterze otwartym i zamkniętym .

W otwartych pracują wychowawcy, psychologowie, pracownicy socjalni. Lekarze, interniści, psychiatrzy. Zadaniem takiego ośrodka jest prowadzenie obserwacji nieletnich w jego naturalnym środowisku. Obserwacje te są prowadzone na zlecenie sądu dla nieletnich. Prowadzone są cały czas. Polega to na przeprowadzaniu wywiadów środowiskowych, badan psychologicznych, ogólnolekarskich psychiatrycznych oraz orientacji zawodowej. Na zakończenie okresu obserwacji zespół przedstawia sędziemu raport sugerujący zastosowanie środka wychowawczego. Instytucje w środowisku otwartym to: kurator sadowy, ośrodek konsultacyjnej orientacji wychowawczej.

Instytucja o charakterze zamkniętym spełnia takie funkcje jak:

-odizolowanie nieletniego , którego zachowanie powoduje zagrożenie społeczne

- schroniska dla nieletnich, których środowisko rodzinne zagraża ich dalszemu wychowaniu

- obserwacji w przypadku nieletnich , którzy maja problemy zbyt złożone , aby mogły być rozwiązane metoda obserwacji w środowisku naturalnym.

W ośrodku zamkniętym nieletni może przebywać 3 miesiące. Po 3 miesiącach przesyła się opinię do sędziego z sugestiami zastosowania odpowiedniego środka wychowawczego.

Ośrodki zamknięte to :

Internaty zawodowe,( centra nauczania zawodowego), które podlegają Ministerstwu Sprawiedliwości. Posiadają dobrze wyposażone warsztaty do nauki zawodu i zatrudniają odpowiedni personel. Wychowanek może wybierać spośród 10 -15 zawodów, Po ukończeniu otrzymuje dyplom z umiejętności zawodowych.

Ośrodki pomocy wychowawczej prowadzone są dla małej grupy nieletnich. Nieletni pracują lub uczą się poza ośrodkiem a mieszkają w ośrodku.

We Francji funkcjonuje również organizacja zwana Grupą Pedagogiki i Animacji Społecznej- w której pracują animatorzy i psycholodzy pracujący z nieletnimi i ich rodzicami. Pracownicy GPiAS zajmują się rodzinami i dziećmi z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Nawiązują oni kontakty z dziećmi w pobliżu ich miejsc zamieszkania ( pale zabaw, okolice bloków mieszkalnych, centra handlowe). Zajmują się dziećmi od 4 -15 lat. Każdy animator ma 8 dzieci. Ich zadaniem jest zapewnienie wychowankom atrakcyjnych form spędzania wolnego czasu, uczenia samodzielności i umiejętności rozwiązywania problemów życiowych.

NIEMCY- Do podstawowych elementów systemu resocjalizacji w Niemczech należą:

-sądy dla nieletnich

-urzędy opieki społecznej nad młodzieżą

Współpracujące z nimi instytucje opieki społecznej nad młodzieżą.

Sądy rozpatrują sprawy p-ko nieletnim skierowane przez prokuratura dla nieletnich, ( rozprawy nieletnich od 13-17 r.ż odbywają się przy drzwiach zamkniętych. Środki wychowawcze stosowane w Niemczech to : wskazania, kierowanie wychowawcze, nadzór wychowawczy.

Wskazania to nakazy , które mają na celu ukierunkowanie postępowania nieletniego w taki sposób, aby pomóc mu w jego rozwoju psychospołecznym (podjęcie nauki, pracy, unikanie kontaktu z osobami zdemoralizowanymi, zakaz przebywania w miejscach publicznych np. lokalach nocnych lub podjecie leczenia odwykowego ( za zgodą rodziców).

Kierowanie wychowawcze – polega na tym, że wychowanie w rodzinie podlega nadzorowi pracownika społecznego

Nadzór wychowawczy - stosuje się w stosunku do nieletniego, który nie ukończył 17 r.ż. i jest zagrożony wykolejeniem społecznym. Nadzór ten wykonuje się w specjalistycznym ośrodku lub w wyjątkowych sytuacjach w rodzinie zastępczej.

W Niemczech istnieją środki :

-półkarne- (pomiędzy środkami wychowawczymi i karnymi)- celem ich jest uświadomienie nieletniemu przestępcy, że musi odpowiadać za swoje czyny, ale nie odnotowuje się ich w kartotece nieletniego. Należy do niego np. upomnienia

-karne - gdzie stosuje się karę pozbawienia wolności w stosunku do nieletniego ( kara odbywana jest w więzieniu dla nieletnich).

W Niemczech ostatnio nastąpiło przejście z wychowania przymusowego na opiekuńcze. Został położony akcent na opiekę , pomoc, wychowanie, psychoterapię.

Opiekę nad dziećmi i młodzieżą sprawuje Urząd d.s Młodzieży.

12.Resocjalizacja w ujęciu pedagogicznym

Pedagogika resocjalizacyjna należy do nauk społecznych, humanistycznych.Zajmuje się człowiekiem. Bezposrednio należy do pedagogiki specjalej, ponieważ zajmuje się wychowywaniem jednostek odbiegajacych od norm społecznych, nieprzystosowanych społecznie.

Resocjalizacj to zespół zabiegów pedagogicznych o charakterze resocjalizacyjnym mających na celu doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania jednostki, a nastepnia ukształtowania takich cech jego zachowaniai osobowości, które będą jej gwarantować optymalne uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie

13. Cele i zadania resocjalizacji w warunkach otwartych.

Podstawową formą resocjalizacji w warunkach otwartych jest kuratela sądowa. Zadania kuratora sądowego związane z postępowaniem opiekuńczym, dotyczą sprawowania nadzoru nad sposobem wykonywania przez rodziców ich obowiązków wobec dzieci (przy ograniczeniu władzy rodzicielskiej). Rola kuratora w takim przypadku sprowadza się do bycia doradcą rodziny, a nawet organizatorem jej życia. Nadzór kuratorski nad rodziną ma na celu profilaktykę rozumianą jako zapobieganie zjawiskom, które jeszcze nie wystąpiły, ale których należy się spodziewać. Najbardziej popularną metodą ich pracy jest metoda indywidualnych przypadków, zwana Casework – udzielanie pomocy nieletnim i ich rodzinom. Tego rodzaju kuratela jest modelem psychoterapeutycznym (Sawicka). Nadzór kuratorski realizuje cele resocjalizacyjne w przypadku nieletnich sprawców czynów karalnych, lub cele wychowawcze, w przypadku małoletnich. Praca kuratora ukierunkowana jest na korygowanie środowiska wychowawczego i na kształtowanie pożądanych zachowań i postaw podopiecznego realizowanego metodą indywidualnych przypadków. Polega ona na bezpośrednim wpływie kuratora na osobę wychowanka , co wiąże się z nawiązaniem osobistych kontaktów i budowaniem więzi emocjonalnej o charakterze wychowawczym bądź korekcyjnym, oraz na udostępnianiu podopiecznym świadczeń społecznych. Na działanie kuratora składa się:

- postępowanie diagnostyczne (określenie głównego problemu, aktualnych i potencjalnych możliwości rozwojowych, przyczyn funkcjonowania i stanu środowiska społecznego);

- sporządzenie planu postępowania korekcyjnego i wychowawczego;

- prowadzenie indywidualnego przypadku wg opracowanego planu.

Kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą – jest obok rodziny zastępczej następną instytucją o charakterze otwartym. Zadaniem ośrodków jest wdrażanie uczestników do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego oraz kształtowanie właściwego stosunku do nauki i pracy, budzenie zainteresowań i rozwijanie uzdolnień poprzez:

- udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych;

- podnoszenie poziomu kultury osobistej;

- wyrabianie i utrwalanie nawyków pracy społ. użytecznej;

- udzielanie pomocy w nauce przy zdobywaniu przygotowania zawodowego;

- organizowanie wolnego czasu;

- udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych;

- udzielanie pomocy materialnej.

Działalność tych ośrodków obejmuje takie funkcje, jak: wychowanie, opieka i psychoterapia. Do funkcji e i zdań ośrodków kuratorskich należą:

- przeprowadzenie zajęć dydaktyczno-wychowawczych;

- współdziałanie z rodzicami lub opiekunami;

- współpraca ze szkołami lub zakładami pracy;

- stosowanie indywidualnej pracy wychowawczej i zaleceń wynikających z opieki psychologiczno-lekarskiej;

- składanie wniosków o skierowanie na badania (w uzasadnionych przypadkach);

- kontrolowanie wyników w nauce i udzielenie pomocy w zakresie wyrównywania braków w szkole.

Kuratorskie ośrodki pełnią więc funkcję opiekuńczo-wychowawczą i dydaktyczną oraz integracyjno-społeczną.

Ochotnicze hufce pracy – ich celem jest umożliwienie uzupełnienia wykształcenia i zdobycia kwalifikacji zawodowych przez młodzież z rodzin patologicznych, wymagających specjalnej troski. Uczestnicy mają prawo do: rozwijania własnych zainteresowań; opieki zdrowotnej; działalności w organizacjach społecznych i samorządowych; wolności wyznania i poszanowania godności osobistej; korzystania z poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego i zawodowego; udziału w życiu kulturalnym, sportowym i turystycznym; przejawiania inicjatywy w zakresie zdobywania wiedzy; pomocy w trudnościach z nauką; życzliwego traktowania. Zadaniem ośrodka jest zapewnienie uczestnikom opieki wychowawczej i profilaktycznej oraz resocjalizacji, korygowanie wadliwych postaw społecznych, przeciwdziałanie przestępczości oraz wszechstronny rozwój osobowości. Ośrodek ma wzbogacać wiedzę, umiejętności i zdolności młodzieży, uczyć pracowitości, szacunku dla ludzi, gospodarności i przedsiębiorczości, oraz wpajanie uczestnikom tolerancji religijnej i światopoglądowej. Ma stymulować wszechstronny rozwój osobowości.

Rodziny zastępcze – podstawowym obowiązkiem jest sprawowanie faktycznej, bieżącej opieki nad dzieckiem i jego wychowanie.

Ogniska wychowawcze – celem jest udzielanie wszechstronnej pomocy, zarówno młodzieży zagrożonej wykolejeniem społeczny, jak i jej rodzicom, a zwłaszcza dzieciom z rodzin znajdujących się w szczególnie trudnych sytuacjach życiowych. Pomoc ta obejmuje pomoc materialną, jak i polegającą na usługach i doradzaniu w rozwiązywaniu trudności wychowawczych, pomaganie wychowankom w otrzymaniu pracy i adaptacji do środowiska zawodowego.

Pedagog rodzinny – cel to usuwanie tkwiących w rodzinie przeszkód w rozwoju i socjalizacji dziecka. Udzielanie pomocy dziecku poprzez modyfikację postaw i zachowań jego rodziny bez potrzeby izolowania go od niej.

Wychowawca podwórkowy – celem jest wypracowanie optymalnego, dostosowanego do różnych warunków, modeli pracy środowiskowej z dziećmi. Główne zadania realizowane są w trzech płaszczyznach: bezpośredniego oddziaływania wychowawczego, socjotechniki wewnątrzgrupowej, lobbingu środowiskowego. Wychowawca podwórkowy poprzez bezpośrednie kontakty z dziećmi może wzmacniać pozytywne nastawienia, rozwijać właściwe aspiracje życiowe i pokazywać możliwości ich zrealizowania.

Przyjaciel dzieci ulicy – wychowawcy nawiązują kontakty z dziećmi przebywającymi na ulicy. Formy kontaktów są różnorodne: jednorazowe rozmowy, systematyczne spotkania indywidualne lub grupowe. Wychowawcy udzielają pomocy w rozwiązywaniu problemów szkolnych, osobistych, łączących się z pracą, związanych z wejściem w kolizję z prawem, z nadużywaniem alkoholu, organizacja czasu wolnego i wypoczynku wakacyjnego, z rozwojem zainteresowań, dojrzewaniem seksualnym, zaopatrzeniem w odzież, w sprawach mieszkaniowych.

Kluby sportowe, Policja, Straż Miejska, Straż Pożarna, wojsko,

Świetlice środowiskowe i terapeutyczne, szkoła, organizacje młodzieżowe społeczno-polityczne, MOPS, PKPS, PCK, PCPR, OPS, Poradnia wychowawczo-zawodowa.

14. INSTYTUCJE RESOCJALIZACYJNE W ŚRODOWISKU ZAMKNIĘTYM: SCHRONISKA DLA NIELETNICH; ZAKŁADY POPRAWCZE; ZAKŁADY KARNE.

Schroniska dla nieletnich:
schronisko jest „aresztem śledczym” dla nieletnich są w nim umieszczone osoby co do których istnieje prawdopodobieństwo, że uciekną, osoby wobec których trudno ustalić tożsamość, osoby, które będą próbowały zatrzeć ślady pobyt w schronisku określony jest na 3 miesiące z przedłużeniem o kolejne 3 miesiące
są 2 typy: 1. na czas postępowania wyjaśniającego o dalszych jego losach; 2. przyjęcia, kiedy jest już wydane orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym i na czas oczekiwania na zakład poprawczego
Typy schronisk dla nieletnich:
A/ Zwykłe: zapewniają wychowankom możliwość kształcenia w szkole podstawowej lub ponadpodstawowej
B/ Interwencyjne: przeznaczone dla nieletnich o wysokim stopniu zdemoralizowania

Zakłady poprawcze:
Stanowią jedyny środek poprawczy dostępny ustawą. W zakładzie poprawczym mogą przebywać osoby od 13-21 r.ż. Pobyt w zakładzie trwa tak długo, jak to jest konieczne. Orzekając o pobycie w zakładzie poprawczym nie ma określonego czasu pobytu.

Przesłanką umieszczenia w zakładzie poprawczym jest:
- czyn karalny o znamionach przestępstwa ,

- charakter, okoliczności czynu,
- wysoki stopień zdemoralizowania nieletniego,
- przekonanie, że stosowanie środków wychowawczych nie będzie dawało rezultatów
Cele i zadania:
Działania resocjalizacyjne w zakładzie poprawczym prowadzone są na podstawie indywidualnego programu resocjalizacji, który zawiera w sobie diagnozę działania i efekty. Co roku jest weryfikowalny.
Zasady pobytu nieletnich w zakładzie:
A/ Wychowanek ma prawo do:
- zapoznania się z przysługującymi mu prawami,
- zapoznania się z obowiązkami,
- właściwej opieki i warunków pobytu, zapewniających higienę;

- bezpieczeństwo, ochronę przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej oraz ochrony i poszanowania jego godności osobistej,

- świadczeń zdrowotnych, opieki psychologicznej i socjalnej,
- życzliwego traktowania,
- wykonywania praktyk i korzystania z posług religijnych,
- ochrony więzi rodzinnych,
- wysyłania i otrzymywania korespondencji,
- poszanowania prywatności, z ograniczeniami wynikającymi z rodzaju zakładu,
- uczestniczenia w życiu zakładu,
- składania próśb, skarg, wniosków i odwołań do organu właściwego do ich rozpoznania.
Zakłady poprawcze mają obowiązek:
″ zapewnić wychowankom kształcenie ogólne, kształcenie zawodowe, naukę zawodu i umożliwić im podjęcie pracy, organizowanie czasu wolnego: zajęcia kulturalno-oświatowe,″ rekreacyjne, zajęcia sportowe oraz prace porządkowe na terenie zakładu
Rodzaje zakładów poprawczych:
I. Zakłady resocjalizacyjne przeznaczone dla osób niedostosowanych społecznie o wysokim stopniu zdemoralizowania, ale nie mających żadnych chorób psychicznych. Typy zakładu:
zakłady otwarte tzw. Młodzieżowe Ośrodki Adaptacji Społecznej:℘ przeznaczone dla osób, które nie przebywały w schroniskach dla nieletnich i aresztach śledczych; nie utożsamiają się z podkulturą przestępczą; wyrażają wolę resocjalizacji; nie dopuścili się przestępstw za które nieletni odpowiada jako osoba dorosła; liczba wychowanków powinna liczyć do 12 wychowanków;
zakłady półotwarte: przeznaczone dla osób których niekorzystne zmiany zachowania nie dają podstaw do umieszczenia ich w zakładzie resocjalizacyjnym otwartym; liczba wychowanków powinna liczyć do 10;
zakłady zamknięte: przeznaczone są dla uciekinierów z zakładów℘ otwartych i półotwartych; liczba wychowanków powinna liczyć do 8;
zakłady o wzmożonym nadzorze wychowawczym: przeznaczone dla osób℘ wobec których sąd orzekł o takim umieszczeniu; mogą być umieszczone osoby od 16 r.ż, w wyjątkowych przypadkach od 15 r.ż.
Zakłady poprawcze resocjalizacyjno-rewalidacyjne: są przeznaczone dla osób upośledzonych umysłowo, niedostosowanych.
Zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne: przeznaczone są dla osób z zaburzeniami psychicznymi, uzależnionych, zarażonych wirusem HIV.
w zakładach tych prowadzone jest leczenie, rehabilitacja i℘ readaptacja nieletnich uzależnionych od środków odurzających, substancji psychotropowych i środków zastępczych
leczenie i rehabilitację nieletnich uzależnionych prowadzi lekarz℘ specjalista przy pomocy zespołu: psychologa, pedagoga, terapeuty uzależnień i pielęgniarki.
ZAKŁADY KARNE:
Zakład karny:
Zakład karny (więzienie), jest specjalnie strzeżonym i wyposażonym w system zabezpieczeń miejscem przymusowego odosobnienia, przeznaczonym do wykonywania kary pozbawienia wolności. W teorii prawa administracyjnego zakłady karne, zalicza się do kategorii zakładów administracyjnych, czyli jednostek nie będących organami Państwa, które jednak dla wykonywania należnych zadań, nawiązują stosunki administracyjno-prawne. Zakłady karne podlegają Ministrowi Sprawiedliwości. Jednostką organizacyjną Ministra Sprawiedliwości i naczelnym organem zarządzającym sprawami wykonywania kar pozbawienia wolności we wszystkich zakładach karnych jest Centralny Zarząd Służby Więziennej, na czele którego stoi Dyrektor Generalny, podlegający Ministrowi Sprawiedliwości.
W oddziaływaniu na skazanych uwzględnia się przede wszystkim pracę sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.

Rodzaje i typy zakładów karnych:
A/ Rodzaje zakładów karnych:
1. Zakład karny dla młodocianych:
″ Odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia i nieletni odpowiadający na zasadzie Kodeksu Karnego. Przesłanką jest większa skuteczność wychowawczego oddziaływania,″ organizowane w szerokim rozumieniu nauczanie, a także konieczność odizolowania młodych ludzi od demoralizującego wpływu środowiska skazanych oraz odrębność stosowanych form i metod oddziaływania wychowawczo-resocjalizacyjnego.
Podstawową formą oddziaływań w procesie resocjalizacji jest:″ nauczanie ogólne i zawodowe oraz zatrudnienie; zajęcia kulturalno-oświatowe, wychowanie fizyczne i sport; tworzy się im indywidualny program resocjalizacji; jest współdziałanie z rodzinami skazanych w realizacji zadań wychowawczych; włączenie dorosłych skazanych w proces kształtowania środowiska wychowawczego i oddziaływania na młodocianych.
2. Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy:
są to osoby które skazane zostały na taką karę za przestępstwa nieumyślne oraz odbywają po raz kolejny pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne. W zakładach tych prowadzi się oddziaływania wychowawczo-resocjalizujące stosownie do systemu i do typu zakładu w którym skazani odbywają karę. Odbywający karę pozbawienia wolności mogą korzystać w zakładzie karnym z zatrudnienia, nauczania oraz zajęć społeczno-wychowawczych i sportowych.
3. Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych:
Odbywają karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub wykroczenia
Oddziaływania resocjalizujące powinny zmierzać do intensyfikacji oddziaływań resocjalizacyjnych i stwarzać surowsze warunki odbywania kary; polega ona w głównej mierze na egzekwowaniu wykonywania pracy społecznie użytecznej i nauki zawodu.
4. Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego:
Przeznaczone są dla żołnierzy zawodowych lub osób powołanych do odbycia służby wojskowej, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, a wymierzona za nie kara nie byłaby surowsza niż 2 lata.
Kara aresztu wojskowego trwa najmniej miesiąc, najwyżej 2 lata.
W czasie odbywania kary pozbawienia wolności skazani podlegają szkoleniu wojskowemu i mają obowiązek pracy lub nauki oraz przestrzegania porządku w zakładzie.
Kara odbywa się w specjalnym zakładzie karnym z uwzględnieniem elementów szkolenia i dyscypliny wojskowej. Skazanych umieszcza się w odrębnych pomieszczeniach
Szkolenie wojskowe dotyczy wszystkich skazanych na karę aresztu wojskowego i ma celu utrwalenie nabytej wiedzy wojskowej, utrzymanie sprawności psychofizycznej, a także powinno wzmacniać dyscyplinę.
Zakłady karne mogą być organizowane jako:
1. Zakłady karne typu zamkniętego:
Cele mieszkalne skazanych są zamknięte, ale mogą być otwarte w porze dziennej przez określony czas
Skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania. Zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego, ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod nadzorem,
Skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia.
Zakłada tylko dwa widzenia w ciągu miesiąca, a funkcjonariusz służby więziennej podczas widzeń prowadzi kontrole rozmowy.
Korespondencja i rozmowy telefoniczne podlegają nadzorowi i kontroli przez administrację zakładu.
2. Zakłady karne typu półotwartego:
Cele mieszkalne pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogą być zamknięte. Skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta,
Mają zezwolenie na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego.
Mogą brać udział w organizowanych przez administrację poza terenem zakładu karnego grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych,
Mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,
Mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia,
3. Zakłady karne typu otwartego:
Cele mieszkalne pozostają otwarte przez całą dobę,
Skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego bez konwojenta,
Można im zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego
Mogą brać udział poza terenem zakładu karnego w grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych.
Mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,
Można im udzielać przepustek, nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie na okres nie przekraczający 28 dni w roku.Organizacja pobytu skazanego w zakładzie jest w największym stopniu zbliżona do funkcjonowania na wolności. Korespondencja skazanego i rozmowni telefoniczne nie podlegają kontroli.
Systemy wykonywania kar pozbawienia wolności:
″ Programowanego oddziaływania:
W systemie programowego oddziaływania odbywają karę skazani młodociani, a także skazani dorośli, wyrażają zgodę na współudział w jego opracowaniu i wykonaniu. W programach oddziaływania ustala się zwłaszcza rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, ich kontakty z rodziną i innymi osobami bliskimi i wykorzystywanie czasu wolnego. Skazanego dorosłego przenosi się do odbywania kary w systemie zwykłym, jeżeli nie przestrzega on wymagań ustalonych w programie oddziaływania, albo do systemu terapeutycznego.
″ System terapeutyczny:
W systemie terapeutycznym odbywają karę skazani z zaburzeniami psychicznymi, upośledzeni umysłowo, uzależnieni od alkoholu albo innych środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni fizycznie - wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej.
Wykonując karę w systemie terapeutycznym uwzględnia się potrzebę zapobiegania pogłębianiu się patologicznych cech osobowości, przywracania równowagi psychicznej oraz kształtowania zdolności współżycia społecznego i przygotowania do samodzielnego życia. Jeżeli względy zdrowotne tego wymagają, organizuje się zatrudnienie w warunkach pracy chronionej.
″ System zwykły:
W systemie zwykłym skazany może korzystać z dostępnego w zakładzie karnym zatrudnienia, nauczania oraz zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych.
Ukarani odbywają kary według zasad przewidzianych dla osób ukaranych karą aresztu, w pomieszczeniach do tego przeznaczonych, oddzielnie od skazanych.
Skazany odbywa karę we właściwym zakładzie karnym, położonym, w miarę możliwości, najbliżej jego miejsca zamieszkania.
4. Kobiety:
Kobiety odbywają karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn. Skazana kobieta odbywa karę w zakładzie karnym typu półotwartego. Kobiecie ciężarnej lub karmiącej zapewnia się opiekę specjalistyczną. W celu sprawowania stałej i bezpośredniej opieki nad dzieckiem organizuje się przy zakładach karnych domy dla matki i dziecka, w których dziecko może przebywać na życzenie matki do uk

15. Struktura pocesu resocjalizacji

Na strukture porcesu resocjalizacji składają się wzajemne sprzężenia między poszczególnymi czynnościami:

1. postulowanie- określanie celów operacyjnych możliwych do osiągnięcia w danych warunkach

optymalizowanie- sporządzanie różnorodnych wersji działania przewidującego zmienność otoczenia i wybór najlepszego

1. z możliwych wariantów działania przy uwzglednieniu celów i środków, którymi się dysponuje

2. realizowanie-zastosowanie środków agodnie z wcześniej ustalonymi metodami w celu osiągnięcia uprzednio założonych celów

16. Zasady wychowania resocjalizującego

Prof. Otton Lipkowski zaproponował 6 podstawowych zasad wychowania resocjalizującego, które wynikają z ogólno pedagogicznych zasad wychowania oraz uwzględniają konieczność dostosowania się do ograniczonych możliwości i trudności w rozwoju jednostek z zaburzeniami organicznymi i środowiskowymi.

1. Zasada akceptacji – traktowanie osoby resocjalizowanej jako kogoś, kto oczekuje szczególnej pomocy i opieki, a nie jako osobnika „gorszego”, zasada akceptacji winna przede wszystkim znaleźć zastosowanie wobec osób, które decydują się na ofertę resocjalizacyjną, przyjmują ją, dążą do korygowania własnych postaw.

2. Zasada pomocy – w resocjalizacji pomoc jest rozumiana jako działanie wspomagające rozwój jednostki niedostosowanej. Pomoc, większa troska i opieka wychowawcza uwarunkowane są tym, że jednostki niedostosowane społecznie często wykazują przejawy złożonego upośledzenia, ociężałość umysłową, zaburzenia układu nerwowego oraz różne wady; zasada pomocy wywołuje sprzężenie zwrotne w relacji wychowanek-wychowawca: wychowanek korzystający z pomocy wychowawcy jest gotów tą pomoc odwzajemnić; zasada to obliguje wychowawcę do pracy bez określenia godzin dyżurów.

3. Zasada indywidualizacji – praca z uwzględnieniem tej zasady opiera się o Indywidualny Proces Resocjalizacji (IPR), gdzie uwzględnia się zróżnicowaną etiologię niedostosowania społecznego i zróżnicowanie oddziaływania w zależności od indywidualnych uwarunkowań. Wychowawca musi opracować dla każdego z osobna plan wychowawczy – metody, formy, środki dydaktyczne i czas działania oraz prognozę pedagogiczną.

4. Zasada kształtowania perspektyw – (oprac. A. Makarenko) zwraca uwagę na szczególne znaczenie tzw. perspektyw bliskich, perspektyw „dnia dzisiejszego”. Należy rozpocząć kształtowanie umiejętności kształtowania perspektyw od planowania przyszłości na najbliższe chwile – godziny, a następnie stopniowo przechodzić do kształtowania umiejętności planowania przyszłości dalszej – dnia następnego, tygodnia, miesiąca itd. Błędem jest rysowanie wychowankowi w czasie pierwszego kontaktu odległych perspektyw; wobec nowicjuszy należy wywołać pozytywne wrażenie placówki oraz otoczenia aby usunąć ewentualne uprzedzenia.

5. Zasada współpracy ze środowiskiem - stara się ona wyeliminować trudności wychowanka w kontaktach społecznych oraz wyrobienie umiejętności i gotowości dostosowania się do zasad współżycia społecznego. Współpraca wychowanka ze środowiskiem jest konieczna, a jej brak uniemożliwia realizację zadań wychowawczych. Pomocne dla tej zasady są: lokalizacja placówki, współpraca ze środowiskiem realizowana poprzez MILIEU THERAPHY - terapia przez otoczenie, środowisko.

6. Zasada systematyczności – zmierza do konsekwentnej, systematycznej, harmonijnej i rytmicznej realizacji programu oddziaływań resocjalizacyjnych w grupie wychowawczej oraz IPR-ów; przy tej zasadzie niezbędna jest praca wychowawcy nad sobą w aspekcie wiary w podjęte poczynania, optymizmu. Zasada ta szczególnie ważna jest w pracy z indywidualnym przypadkiem.

17. Formy, metody i środki wychowania resocjalizującego

Metoda – pewien określony sposób działania, sprawdzalny w określonej sytuacji wychowawczej. Metody proponowane w literaturze, to tzw. metody czyste. Metody wykorzystują pewne ogólne prawidłowości funkcjonowania człowieka – człowiek dąży do kontaktu z drugim człowiekiem. Metodyka wykorzystuje ten fakt, dzięki niemu możliwe jest wywieranie wpływu na wychowanka, ale tylko w sytuacji, kiedy łączy wychowanka z wychowawcą wewnętrzny stosunek wychowawczy. Niewielki wpływ mają osoby obce. Metody stosowane w resocjalizacji wynikają z psychologii i socjologii. W praktyce, każdy wychowawca jest autorem swojej dostosowanej indywidualnie, do każdego wychowanka metody, tworzy swoją własną metodykę, która zależy również od wychowanka.

Na metodykę resocjalizacyjną składają się cztery grupy metod:

1. Metoda oparta na osobistych walorach wychowawcy lub kogoś innego, następuje bezpośredni kontakt – metody bezpośrednie.

2. Metody sytuacyjne.

3. Metody grupowe.

4. Oddziaływania kulturowe. II, III, IV – metody pośrednie.

Ad. I Wpływ osobisty – bezpośrednie oddziaływanie – stosunek wychowanka i wychowawcy, łączy ich wewnętrzny stosunek wychowawczy. Wychowawca jest dla wychowanka autorytetem, osobą ważną. Kontakt z wychowawcą dla wychowanka ma wartość nagradzająca.

1. Metoda – przykład własny – polega na odwzorowywaniu przez wychowanka postępowania wychowawcy, muszą być spełnione pewne warunki:

1. Wzory zachowania prezentowane przez wychowawcę muszą zaspokajać potrzeby wychowanka.

2. Każde zachowanie wychowanka oczekiwane, musi być nagradzane.

3. Stosowanie tej metody zaczyna się od wartości bliskich wychowankowi i stopniowo przechodzi się do wartości bliskich wychowawcy.

4. Prezentowane wzory zachowań muszą odpowiadać możliwościom wychowanka aby każda próba zakończyła się sukcesem.

1. Metoda – doradzanie wychowawcze – polega na udzielaniu rad temu kto ich potrzebuje, ważny jest również autorytet. Metodę tą stosuje się:

1. Kiedy wychowanek przypadkowo znajdzie się w sytuacji, kiedy trzeba udzielić mu rady.

2. Wychowawca celowo zorganizuje sytuację, kiedy wychowanek będzie tych rad potrzebował.

Krytykowanie – integralna częścią tej metody, bez doprowadzenia wychowanka do reakcji obronnych.

1. Metoda – przekonywanie – możemy modyfikować postawy jednostek niedostosowanych. Zasady:

1. Odwołujemy się do ważnych potrzeb, zainteresowań czy do aktualnych problemów ze wskazaniem rozwiązań.

2. Wywołanie konfliktu przekonań i starania aby rozwiązanie nastąpiło zgodnie z naszymi oczekiwaniami.

Efekty zależą od: cech wychowanka, cech wychowawcy, rodzaju argumentów i sytuacji w jakiej to przekonywanie się odbywa.

Działania dwufazowe: neutralizacja do wartości negatywnych; ukształtowanie pozytywnego nastawienia wychowanka wobec ważnych kwestii.

Cechy wychowawcy – wiarygodność, bezstronność, obiektywizm.

Rodzaje argumentacji:

• Racjonalna – odwołuje się do intelektu, stosowana wobec osób nieuprzedzonych;

• Emocjonalna – odwołuje się do uczuć, najsilniej wpływa na osoby uprzedzone i negatywnie nastawione do wartości im wpajanych;

• Jednostronna – argumenty „za” jakimś poglądem, osoby nastawione przychylnie;

• Dwustronna – argumenty „za” i „przeciw”, osoby lepiej wykształcone i negatywnie nastawione.

Bardzo istotne jest wykrycie najsilniejszego dla wychowanka argumentu i stracić jego znaczenie oraz posługiwanie się komunikatami jasnymi i zrozumiałymi dla wychowanka.

Ad. II Metody sytuacyjne – metody pośrednie dzięki którym można manipulować sytuacjami:

1. Organizowanie doświadczeń uczących – stwarzanie sytuacji, w których pożądane zachowanie wychowanka w naturalny sposób dają mu nagrodę lub karę.

2. Nagradzanie i karanie wychowawcze – stosowanie częstsze nagród, która jest konsekwencją jego działania, należy poznawać wychowanka, jego potrzeby i oczekiwania aby stosować skuteczne nagrody i kary. Zachowania nagradzane SA przez nas powtarzane.

3. Uświadamianie skutków zachowań – odwołanie się do konsekwencji mających przez wychowanka wartość kary lub nagrody. Konsekwencje postępowania powinny być dostępne w sferę wyobraźni wychowanka.

4. Trening – stwarzamy warunki aby zachowania oczekiwane wychowanek mogł powtarzać, by się utrwaliły w warunkach naturalnych lub sytuacje celowo organizowane.

Stosuje się trening: autogenny – uczenie wychowanka samokontroli; interpersonalny – nabywanie umiejętności uczuciowego reagowania na kontakt z innymi; psychodrama – wyćwiczenie, nauczenie sposobów wyrażania konstruktywnych własnych stanów emocjonalnych.

Ad. III Metody grupowe - grupy wywołują na nas wpływ: formalne, ale znacznie silniejszy mają grupy nieformalne. Grupa powinna być grupą odniesienia, identyfikujemy się z nią, gdy ma takie same poglądy:

1. Metoda samorządowa – doprowadzenie do stanu, kiedy grupa lub wychowanek świadomie i samodzielnie kieruje swoim postępowaniem:

1. Samodyscyplina – kiedy człowiek dokonuje samodzielnych wyborów;

2. Samorządowa grupa – samodzielnie planuje, organizuje i kieruje swoja działalnością, musi przestrzegać zasad, które sama utworzyła. Grupa pilnuje i egzekwuje przestrzeganie zasad. Samodzielnie ustala cele.

2. Metoda kształtowania celów, norm i struktury grupy – niezbędne jest ukształtowanie ich. Wyróżniamy 3 sposoby integrowania wychowanka wokół celów konstruktywnych:

• Przyjąć cele grupy, które nie są sprzeczne z celami wychowawcy czy resocjalizacji;

• Podsuwamy grupie cele konstruktywne, atrakcyjne, sprzeczne z celami destrukcyjnymi;

• Celom nadajemy atrakcyjną formę.

Organizujemy sytuacje, które sprzyjają zmianie istniejących i wprowadzeniu nowych norm. Struktura grupy – pozycje zajmowane przez członków grupy i relacje jakie zachodzą miedzy poszczególnymi członkami. Sposoby kształtowania grupy (Górski):

• Strukturę grupy poprzez przydzielenie wychowankom zadań w różnym znaczeniu dla funkcji grupy;

• Ukazanie naste pst zachowań członków grupy;

• Zmiana charakteru uczestniczących jednostek w życiu grupy;

• Nadawanie i pozbawianie określonych funkcji.

3. Metoda podnoszenia prestiżu i swoistości grupy – swoista, kiedy jest zintegrowana, stanowi pewną całość, silnie wpływa na członków grupy. Im bardziej atrakcyjna grupa, tym bardziej elitarna i trudniej się do niej dostać. Tworzenie grup elitarnych jednym ze sposobów podnoszenia swoistości.

Ad. IV Metody z rolą kultury – kultura w resocjalizacji – całość na którą składają się wzory zachowań i wytwory ludzi w czasie całego ich rozwoju społecznego. Środkiem takim jest:

1. Nauczanie resocjalizujące – rozbudzanie zainteresowań, kształtowanie motywacji ważniejsze od przekazywanych wiadomości. Zasada stopniowania trudności – pod względem liczby jak i stopnia trudności. Wykorzystuje się różne systemy dydaktyczne w nauczaniu resocjalizującym:

1. Nauczanie aktywizujące – rozwijanie aktywności, pobudzanie.

2. Nauczanie indywidualizujące – uwzględnianie różnic między uczniami.

3. Nauczanie socjotechniczne – socjologiczne prawidłowości i zasady małych grup.

4. Nauczanie uspołeczniające – zaspokajanie indywidualnych potrzeb jednostki zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami.

5. Nauczanie zintegrowane – wyposażenie uczniów w gruntowną wiedzę.

2. Aktywizowanie pracownicze – praca jako działalność, w wyniku której powstają dobra materialne, wytwory kultury czy usługi. Wychowanie przez pracę ma bardzo duże znaczenie. Praca jako działalność wartościowa (nabywanie umiejętności zawodowych), znaczący środek resocjalizujący.

3. Organizowanie rekreacji – ważny środek resocjalizacji, wszelka aktywność podejmowana ma pozytywny wpływ na wychowanie. Musimy zadbać aby była ona atrakcyjna, powinna nawiązywać do potrzeby zabawy, uwzględniać zmienność zainteresowań.

4. Wzory kulturowe – wykorzystanie wzorów osobowych, społecznych i aktywności. Wzory osobowe – poprzez rzeczywiste lub fikcyjne postacie, odwołujemy się do takich cech bohatera, które chcemy wykształcić u wychowanka. Wzory społeczne – cechy reprezentowane przez zbiorowości z którymi wychowanek czuje się związany. Wzory aktywności – dziedziny życia, z którymi czuje się związany ( wzory życia rodzinnego, wzory miłości, przyjaźni, postaw).

18. Zakład poprawczy jako instytucja resocjalizacyjna

Zakład poprawczy jest jednostką zamkniętą i strzeżoną, służącą wykonywaniu środka poprawczego wobec nieletniego, który popełnił czyn karalny po ukończeniu lat 13 i ujawnia wysoki stopień demoralizacji, a prawomocnym wyrokiem sądu uznany został sprawcą przestępstwa. Umieszczenie w zakładzie poprawczym jest pozbawieniem wolności o charakterze poprawczym, prognostyczo-wychowującym. Zadaniem zakładu poprawczego jest przygotować wychowanków do życia zgodnego z normami społecznego, oraz nauczyć samodzielności życiowej poprzez zintegrowaną działalność wychowawczą, korekcyjną, dydaktyczną i opiekuńczą, przygotowanie do pracy zawodowej, organizowanie udziału w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym środowiska wychowanków, współdziałanie w procesie wychowawczym z wychowankami i ich rodzinami.

Zakład realizuje zadania resocjalizacyjne i rewalidacyjne poprzez:

1) skuteczną czasową izolację nieletniego od społeczeństwa, na szkodę którego nieletni dotychczas działał,

2) skuteczną izolację od negatywnych wpływów środowiska, w którym przebiegał proces socjalizacji nieletniego,

3) prowadzenie procesu resocjalizacji wychowanka w oparciu o ofertę resocjalizacyjną i indywidualny plan resocjalizacji i rewalidacji,

4) nauczanie i wychowanie oraz kształcenie zawodowe,

5) zintegrowaną działalność wychowawczą, korekcyjną, dydaktyczną i opiekuńczą,

6) współdziałanie z wychowankami i ich rodzinami, organizacjami społecznymi, ośrodkami pomocy społecznej, właściwymi organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz innymi osobami w celu przygotowania nieletniego do samodzielnego życia i zgodnego z normami społecznymi,

7) informowanie rodziców o postępach w resocjalizacji wychowanka.

Zakład prowadzi działalność resocjalizacyjną w oparciu o perspektywiczny i roczny plan rozwoju, które uwzględniają udzielanie wychowankowi i jego rodzicom – prawnym opiekunom pomocy psychologicznej, pedagogicznej oraz psychiatrycznej w formie:

1) zajęć psychoedukacyjnych,

2) zajęć specjalistycznych:

a) korekcyjnych,

b) wyrównawczych,

c) rewalidacyjnych,

d) socjoterapeutycznych i terapeutycznych.

3) porad dla wychowanków oraz ich rodziców – opiekunów, konsultacji i warsztatów,

4) działań mediacyjnych i interwencji w sytuacjach zagrożeń i kryzysowych.

W uzasadnionych przypadkach organizuje się zajęcia w ramach rewalidacji indywidualnej lub grupowej prowadzone przez specjalistów.

19. Zakład karny jako instytucja resocjalizacyjna

Organizacja i przebieg resocjalizacji w tym szczególnym miejscu, jakim jest zakład karny zależy od kilku okoliczności. Przede wszystkim od funkcjonariuszy więziennych, ich cech, wiarygodności i autentyczności, skuteczności przekazu itp. Następnie od cech i doświadczenia więźniów, czyli odbiorców przekazywanej wiedzy społecznej, a także od sposobów przekazu treści, specjalnych technik jej przekształcania i warunków wspierających.

Usuwanie podmiotowych przyczyn motywacji aspołecznych czy antyspołecznych w warunkach więziennych jest zadaniem bardzo problemowym. Mimo to, w pojedynczych przypadkach, przy jakimś szczególnie korzystnym układzie związków między osobami prowadzącymi resocjalizację a człowiekiem, który na nią przyzwala, może dochodzić do względnie trwałych, pożądanych społecznie zmian w jego doświadczeniu.

Za środek oddziaływania resocjalizującego uważa się powszechnie pracę więźniów. Praca może zaspokajać liczne potrzeby indywidualne i społeczne człowieka, może uczyć go pożądanych nawyków i postaw. Praca więźniów wiąże się często z przymusem, nadzorem, małą możliwością wyboru zarówno rodzaju, jak i miejsca pracy oraz niestety znacznie mniejsza zapłata niż na wolności. Ale niezależnie od tego wszystkiego praca wypełnia czas izolacji więźnia, odrywa go od natrętnych myśli, dostarcza stymulacji, sprzyja nowym kontaktom społecznym, wyładowaniu emocji, a ponadto przynosi także pewne wymierne zyski. Żeby jednak praca w przypadku więźniów miała pozytywna wartość, to musi być sprawiedliwie opłacana i dopasowana do możliwości i zainteresowań skazanego. W przeciwnym razie jej efekty będą pozorne. Właśnie wydajna praca więźniów jest uważana za jeden z zasadniczych elementów oceny postępów w procesie jego resocjalizacji.

Sprawdzonym sposobem redukcji napięć emocjonalnych, szczególnie agresywnych jest aktywność fizyczna, zwłaszcza działalność sportowa. Jest to czynnik wspierający resocjalizację. Odpowiednio zorganizowane zajęcia sportowe więźniów są nie tylko metodą organizowania dla nich wolnego czasu i rozrywką, ale także aktywnością kształtująca ich samodyscyplinę, wole i ambicję oraz przyczyniają się do zmniejszenia przemocy wewnątrzwięziennej.

Następnym czynnikiem wspierającym resocjalizację jest nauczanie więźniów oraz ich samokształcenie. Korzyści płynące z tych form aktywności to: wzbogacanie wiedzy osobistej, rozwój zainteresowań i stymulacja intelektu, kształtowanie cech charakteru (obowiązkowości, systematyczności, nawyku pracy).

Resocjalizacji może służyć także działalność kulturalno-oświatowa, która sprzyja higienie psychicznej, dostarcza rozrywki, zapełnia czas wolny, a umiejętnie przygotowana może kształtować pożądane postawy społeczne, nawyki językowe i kulturowe oraz codzienny sposób bycia więźniów. Okazuje się również, że wyzwolona w więzieniu aktywność twórcza wiąże się z wyższym poziomem przystosowania się do warunków izolacji przymusowej, a więc mniejsza konfliktowością, lepszym znoszeniem dolegliwości uwięzienia oraz większym przyzwoleniem na odbiór treści resocjalizacyjnych.

Zachęcanie więźniów do twórczej samorealizacji i stwarzanie w zakładach karnych odpowiednich warunków materialnych dla ich aktywności, np. osobne pomieszczenia do prac rzeźbiarskich czy plastycznych, są niezwykle ważnym sposobem resocjalizacji i przemiany wewnętrznej skazanych.

Środkiem oddziaływania, który wszedł do więzień najpóźniej jest psychoterapia. Dotyczy to także nowoczesnych metod resocjalizacji z elementami terapii. Psychoterapia w zakładzie karnym przynosi potrójną korzyść, z jednej strony ułatwia więźniom znoszenie uciążliwości więziennych, z drugiej zmniejsza ich poziom niepokoju, wrogości czy wyzwala z bezsenności, a z trzeciej sprzyja realizacji procesu resocjalizacji.

Czynnikami sprzyjającymi resocjalizacji w zakładzie karnym będą więc pozytywny stosunek do przekazujących treści społeczne, potrzeba zmiany samego siebie i potrzeba odrodzenia moralnego oraz pragnienie rozwoju swoich możliwości.

20. Podkultura więzienna, jej geneza, przejawy i kodeks postępowania.

PODKULTURA PRZESTĘPCZA

Tzw. „drugie życie” – zbiór niekontrolowanych, sekretnych zasad wyznaczających zachowania określonych grup w zakładzie karnym.

Antonimiczny układ norm, wartości i ról wytworzony przez wychowanków zgodnie z zasadami podkultury przestępczej.

PRZYCZYNY POWSTANIA PODKULTURY WIĘZIENNEJ:
- przeniesienie postaw przestępczych z zewnątrz
- agresja ? sytuacja trudna wywołana izolacją
- reintegracja grup
- możliwość rozładowywania agresji w wewnętrznych konfliktach
- niemożliwość ujawnienia swoich agresji na zewnątrz
- chęć wyżycia się
- niemożliwość zaspokojenia potrze i nuda więzienna

PODKULTURA W ZAKŁADZIE

• całokształt stosunków między skazanymi

• normy sztywne, szczegółowe, rygorystycznie przestrzegane

• specyficzny sposób porozumiewania się

NORMY KODEKSU WIĘZIENNEGO

1. Regulują kontakty więźniów z funkcjonariuszami (ostrożność,nieugiętość, cwaniactwo)

2. Regulują kontakty tzw. „ludzi” z więźniami spoza grupy (brutalność, agresja,

dyskryminacja, eksploatacja)

3. Regulują kontakty w obrębie tzw. „ludzi” (lojalność, zakaz donosicielstwa, pomoc)

ZASADY FUNKCJONOWANIAPODKULTURY

• Zasada przemocy

• Zasada eksploatacji

• Zasada ograniczonej solidarności

• Zasada status quo

FUNKCJA PODKULTURY PRZESTĘPCZEJ

Redukcja, minimalizacja dolegliwości więziennych – niezaspokojenie podstawowych potrzeb.

CEL DLA KTÓREGO PODKULTURA POWSTAŁA

Walka z prawem i jego instytucjami

DEPRYWOWANE POTRZEBY

• Potrzeba bezpieczeństwa

• Potrzeba stymulacji

• Potrzeba seksualna

• Potrzeba przynależności

• Potrzeba odrębności

• Potrzeba uznania

• Potrzeba potwierdzania własnej wartości

• Potrzeba posiadania

• Potrzeba porządkowania rzeczywistości

21. Specyfika resocjalizacji penitencjarnej.

Izolacja penitencjarna stanowi najbardziej dotkliwą formę izolacji, będącą reakcją państwa na naruszenie norm prawa.

Potrzeba zapewnienia ochrony społeczeństwu przed aspołeczną jednostką jest źródłem specyficznych cech rzeczywistości więziennej, na które składa się m.in.:

• deprywacja różnego rodzaju potrzeb osadzonych (deprywacja informacyjna, sensoryczna);

• Ograniczenie kontaktów z osobami bliskimi;

• Konieczność przebywania w otoczeniu obcych osób;

• Pozbawienie lub ograniczenie pewnych aktywności np. w zakresie swobody poruszania się, wykonywania określonych czynności;

• Konieczność przestrzegania dyscypliny i porządku.

Specyfika rzeczywistości więziennej jest źródłem licznych napięć psychicznych, stanów frustracyjnych, prowadzących w niektórych przypadkach do zachowań agresywnych i autoagresywnych.² Specyfika izolacji penitencjarnej istotnie rzutuje na sposób prowadzenia oddziaływań resocjalizacyjnych, bezpośrednio kształtuje jej warunki zewnętrzne, a z drugiej strony - ma wpływ na warunki wewnętrzne osoby poddawanej resocjalizacji - skazanego. Niewątpliwie resocjalizacja jest tym „narzędziem penitencjarnym”, które pozwala patrzeć na skazanego w kategoriach „skazany, ale nie stracony!”. Wprawdzie ten skazany jest izolowany od społeczności wolnościowej, ale ciągle jeszcze dla niej nie stracony, bo dopóki życie trwa (jednostki nawet najbardziej zdemoralizowanej), jest szansa na jej poprawę a w każdym razie - nie można tej poprawy wykluczyć.

Uświadomienie skazanemu, że pomimo przebywania w warunkach izolacji penitencjarnej, ma możliwość zmiany swojej sytuacji, jest dowodem uznania jego kompetencji do pracy resocjalizacyjnej i możliwości jego poprawy. Ważne jest, aby zdawał sobie sprawę z tego, że co prawda jest pozbawiony wolności (w znaczeniu wolności fizycznej i w pewnym zakresie również - psychicznej), ale ma wolność wyboru rozwiązań, które mogą zmienić jego warunki życia podczas izolacji penitencjarnej oraz w życiu na wolności, po opuszczeniu zakładu karnego. Uświadomienie samemu bezpośrednio zainteresowanemu potęgi człowieka poprzez wskazanie na prawidłowość: oto nie tylko możesz (poprawić się), ale i potrafisz, a zatem dobrze byłoby, gdybyś chciał, zakłada skuteczne oddziaływanie motywującego przekazu, który nawet, jeśli nie spowoduje ostatecznie powzięcia decyzji przez skazanego w przedmiocie zintensyfikowanych oddziaływań resocjalizacyjnych, to może wywołać tak ważny skutek, jakim jest skłonienie do zastanowienia nad treścią tego przekazu i głębszej nad nim refleksji.

Szczególne znaczenie wymiaru edukacyjnego resocjalizacji widać w związku z realizacją zasady indywidualizacji wykonywania kary pozbawienia wolności. Potrzeba dopasowania oddziaływań penitencjarnych do indywidualnych właściwości i potrzeb skazanego, zakłada również adekwatność przekazu edukacyjnego do możliwości skazanego. Chodzi, zatem o uwzględnienie jego sprawności intelektualnych, percepcyjnych, doświadczeń poznawczych tak, aby oferowany w ramach oddziaływań przekaz edukacyjny mógł być właściwie odebrany tj. zrozumiany i włączony do sfery indywidualnych doświadczeń skazanego. Istotne jest, zatem aby jego poziom zapewniał jak najlepsze jego wykorzystanie, był optymalny do możliwości skazanego tj. nie był ani zbyt wysoki ani zbyt niski. W tym pierwszym przypadku nie zostałby zrozumiany i tym samym - wykorzystany, bo okazałby się zbyt trudny, w drugim natomiast - nie pełniłby roli „edukacji dla rozwoju jednostki”. Ważne jest, więc aby przekaz edukacyjny zawierał w sobie element nowości, który poszerzałby już posiadaną przez skazanego wiedzę o treści dotychczas nieznane, pobudzał jego potrzebę poznawczą, skłaniał do refleksji oraz motywował do samokształcenia, a w dalszej konsekwencji do wieloaspektowego samorozwoju.

Resocjalizacja jako przekaz międzyosobowy, zakłada:

• Wzajemne zainteresowanie,

• Ciekawość,

• Entuzjazm towarzyszący pozytywnym rezultatom podejmowanych oddziaływań,

• Zakłada zaangażowanie zarówno sfery poznawczej, jak i emocjonalnej w całokształt prowadzonych oddziaływań.

Z natury kontaktu skazany - personel zakładów karnych, kontakt ten będzie wymagał szczególnych kompetencji zwłaszcza po stronie personelu. Zawsze, bowiem wtedy, gdy pracujemy z drugim człowiekiem, to mamy wymagającego partnera, bez względu na to, czy jest on skazanym, klientem banku, pacjentem czy studentem. Różne są jedynie płaszczyzny wymagań, trudności, zadań, jakie stoją przed tym drugim. W przypadku pracy ze skazanym, jej specyfika wynika zarówno z uwarunkowań osoby skazanego (jego właściwości biopsychospołecznych) jak i warunków zewnętrznych, w jakich jest realizowana.

Szczególne trudności resocjalizacyjne współczesnej pracy penitencjarnej wynikają również ze zmiany populacji osób odbywających karę pozbawienia wolności. W tym przypadku nie chodzi jedynie o kryterium ilościowe, powodujące przeludnienie jednostek penitencjarnych, nie pozostające bez wpływu na prowadzone oddziaływania, ale również - jakościowe. Zwiększa się ilość więźniów, którzy rekrutują się z grup przestępczości zorganizowanej, są sprawcami przestępstw z użyciem przemocy, szczególnie brutalnych o wysokim stopniu społecznej szkodliwości.³ Taka sytuacja powoduje, że wysiłek pracy resocjalizacyjnej, dodatkowo i w sposób szczególny musi być połączony ze wzmożoną dbałością o zapewnienie dyscypliny i porządku, angażując czas i uwagę personelu zakładów karnych i ograniczając tym samym warunki (zwłaszcza czasowe i kadrowe) do pracy sticte resocjalizacyjnej.

Jednym z podstawowych środków oddziaływania penitencjarnego jest praca. Wartość pracy, o ile uczy lub utrwala posiadane umiejętności, które będą mogły być wykorzystane po wyjściu z zakładu karnego, jest szczególnie cenna. Wynika ona z możliwości, jaką dają kwalifikacje zawodowe i zatrudnienie w sferze wypełniania ról społecznych. Na tle potrzeby rekonstrukcji więzi społecznych zerwanych poprzez pobyt w zakładzie karnym jest to element szczególnie ważny.

22. Kategorie klasyfikacyjne, formalne i nieformalne, skazanych.

Rzadko się zdarza, że o formach działania grupy gryp serskiej decyduje jeden osobnik, samodzielny przywódca. Choć nie można takiego rozwiązania jednoznacznie wykluczyć. Zwykle jest kilku osadzonych, którzy mają decydujący głos, dla potrzeb wykładu nazwijmy ich kolektywem prowodyrów (kolektyw mącicieli). Kolektyw ten tworzą grypsujący o znacznej pozycji w hierarchii grupy nieformalnej. Co powoduje, że pozycje w podkulturze są zhierarchizowane?

Czynniki wpływające na ten stan rzeczy:

a) sława więzienna - prawdopodobieństwo zajmowania wysokich pozycji w strukturach nieformalnych przez osoby uchodzące za „twardzieli”, uczestników buntów, mających „dobrą opinię” z poprzednich wyroków jest znaczne,

b) rodowód przestępczy - rodzaje dokonywanych przestępstw, sposób ich dokonania, opinia w środowisku przestępczym (również wolnościowym),

c) znajomość zwyczajów więziennych - zwykle nabywana poprzez doświadczenie, poprzez wielokrotne odsiadywanie wyroków, wiedza takowa ułatwia orientację w warunkach więziennych, umożliwia samokontrolę, unikanie sfer tabu,

d) sposób siedzenia (odbywania kary) - przede wszystkim stosunek do administracji, umiejętność stosowania destrukcyjnych działań wobec niej, „prowadzenie wojny z klawiszami, gadami”, może to być również agresja wobec „frajerów”, czy funkcjonariuszy, (np. „pojechać z gadem” itp.),

e) umiejętności manipulacyjne (manipulatorskie) - zdolność wyreżyserowania pewnych działań, umiejętność wpływania na postawy innych, znajomość „zdroworozsądkowych socjotechnik”,

f) zasobność finansowa - osadzeni zasobni materialnie mogą uzależnić od siebie innych, mogą stać się postaciami centralnymi „drugiego życia”,

g) inteligencja - zwykle bardzo ściśle związana ze sztuką manipulacji, poza tym umiejętności przewidywania skutków działań, argumentacja trafiająca do pozostałych osadzonych,

h) siła fizyczna - istotna ale nie decydująca, osobnicy silni, sprawni ale pozbawieni sprytu są najczęściej wykonawcami poleceń prowodyrów, co też im daje znaczącą pozycję w strukturze „drugiego życia”.

Wzajemne relacje między wymienionymi wyżej czynnikami i ich odwzorowanie w działaniu wpływają na układ pełnionych ról i zajmowanych pozycji w strukturach nieformalnych. Grupa nieformalna ulega rozdrobnieniu, na szczycie piramidy znajduje się nieliczne grono przywódcze, za nimi bezpośrednie zaplecze, a niżej rzesze wyznawców.

Władza formalna ( administracja ZK, sądownictwo, Policja).
Personel zakładów karnych symbolizuje uwięzienie, poparte autorytetem oficjalnego prawa do wykonywania swoich funkcji. Dysponuje możliwościami użycia siły fizycznej, środków przymusu. Wytwarzają się sytuacje antagonizmu i sprzecznych interesów w efekcie nie do pogodzenia.

Mimo możliwych dobrych kontaktów, niektórych spośród personelu więziennego z osadzonymi, generalnie przeważa niechęć i ostrożność. Poza tym ideologia „drugiego życia” nie pozwala postrzegać pozytywnie personelu więziennego. Więźniowie bardzo często posługują się pseudonimami (ksywami), w których się wyraża ocena i stosunek do funkcjonariusza. Większość tzw. ksyw ma znaczenie negatywne dla adresata.

Pomimo tego nie można wykluczyć pewnych możliwych kompromisów między władzą więzienną a więźniami uczestniczącymi w podkulturze więziennej.

Sędziowie, prokuratorzy, policjanci są nośnikami prawa, które jest niesprawiedliwe i złe. Dlatego „grypserzy" prezentują wrogi stosunek wobec nich.

23.Profilaktyka, terapia i resocjalizacja osób uzależnionych.

Podstawowym miejscem realizacji integralnej profilaktyki jest rodzina. Rodzina jest pierwszą i najważniejszą szkołą życia. Relacje wewnątrz rodziny stanowią matrycę, która wyciska piętno na sposobie odnoszenia się dziecka do samego siebie, do innych ludzi i do Boga. W rodzinie młodzi uczą się podstawowych wartości, norm moralnych i wzorców obyczajowych.W kręgu rodzinnym rozstrzyga się w dużej mierze stopień dojrzałości moralnej, duchowej, religijnej i społecznej. A wszystkie te wymiary dojrzałości mają związek z postawą młodych ludzi wobec substancji uzależniających.

Działania profilaktyczne można zróżnicować na pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe.

Działania pierwszorzędowe kierowane są do zdrowych i wspomagają prawidłowe procesy rozwoju psychospołecznego. Zaliczyć tu można np. Programy Profilaktyki Zdrowotnej. Celem tych programów jest eliminowanie czynników zagrażających zdrowiu. Programy takie uwzględniają zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia odnośnie szerokiego rozumienia istoty zdrowia, skutkiem, czego profilowanie i profilaktyka zdrowotna mają obejmować nie tylko zapobieganie chorobom, ale również utrzymanie rozwoju i pełne wykorzystanie fizycznych, umysłowych, emocjonalnych i duchowych potencjałów człowieka⁴.

Programy drugorzędowe, zwane inaczej wczesną interwencją, kierowane są do ludzi, u których pojawiają się pierwsze przejawy zaburzeń różniące się formą i nasileniem. Celem ich jest tworzenie warunków, w których możliwe jest zahamowanie rozwoju trudności i powrotu do optymalnego poziomu funkcjonowania psychospołecznego. Przykładem takiego programu jest Program Wspierania Zdrowia Rodziny. Jest on wdrażany w środowisko rodzin młodzieży wysokiego ryzyka.

Programy trzeciorzędowe kierowane są do ludzi, u których występuje już zdiagnozowana patologia i którzy po procesie terapeutycznym potrzebują wsparcia w powrocie do satysfakcjonującego i społecznie użytecznego stylu życia. Tego typu programy służą zapobieganiu nawrotom. Są one fazą leczenia, która mają pomóc choremu w zachowaniu trzeźwości jak najdłużej. Kontakt z terapeutą, czy też grupą wsparcia daje uzależnionym szansę na to, aby mógł on bezpiecznie przejść przez wszystkie ciężkie chwile w życiu⁵.

Szczególnie ważne jest objęcie tego typu wsparciem osób, które opuszczają ośrodek terapeutyczny. Dzięki przebytej w ośrodku terapii uzależniony ma możliwość utrzymania się w trzeźwości, a także ponownego podjęcia niektórych ról społecznych – często tam kończy naukę i zaczyna pracować w pobliżu. Ale cały czas czuje nad sobą parasol ochronny. Natomiast bardzo trudnym momentem jest dla niego powrót do środowiska – do rodziny, do miejsc i sytuacji kojarzących się z dotychczasowym nałogiem. Nieraz musi żyć w sąsiedztwie osób ,które nadal biorą. Niebezpieczny jest panujący w takich środowiskach klimat otoczenia, sprzyjający nawrotom. W trakcie leczenia w ośrodku pacjent uczy się wprawdzie, jak sobie radzić w środowisku, ale w bezpośredniej z nim konfrontacji stosowanie poznanych strategii nie należy do zadań łatwych. Dlatego bardzo ważne jest, aby na początku nie był sam, ale by miał wsparcie poradni czy grupy samopomocy. Ważna jest pomoc w tym, aby sam nie uznał swojego leczenia za zakończone.

Często zdarza się, że w konfrontacji ze środowiskiem chory ponosi klęskę. Bywają pacjenci, którzy po prostu nie mogą wrócić tam, gdzie kiedyś się uzależnił. Należy, więc stwarzać im możliwość życia w innym miejscu. Niestety, wciąż zbyt mało jest w Polsce hosteli i mieszkań readaptacyjnych, w których pacjenci mieliby szansę stopniowego wchodzenia w nowe środowisko.

24. Proces readaptacji społecznej i jego istota

Przez readaptację społeczną rozumie się najczęściej ponowne przystosowanie się jednostki do czynnego i samodzielnego życia, wyrażającego się w pełnieniu ról społecznych związanych z podstawowymi sferami i płaszczyznami ludzkiej egzystencji.

Pojęciami bazowymi dla tak rozumianego pojęcia readaptacji społecznej są: przystosowanie, adaptacja, akomodacja, asymilacja itp. Pojęcia te w szczegółach różnią się między sobą, oddając mniej lub bardziej zaawansowaną fazę przystosowania, niemniej jednak zawsze jest tak, że kiedy mówimy o którejś z jej postaci, to zawsze wskazujemy na mniej lub bardziej zaawansowany proces identyfikacji jednostki z odpowiednimi grupami społecznymi, oraz podejmowanymi w ich ramach rolami społecznymi. Tak postrzegane przystosowanie społeczne kojarzy się z socjalizacja jednostki, nie można jednak postawić znaku równości miedzy tymi dwoma pojęciami.

Proces socjalizacji jest procesem dynamicznym, polega on nie tylko na przyswajaniu, kanalizowaniu i zinternalizowaniu ról przypisywanych jednostce, ale również na identyfikowaniu ich i twórczym pełnieniu w coraz to nowych grupach społecznych. A więc przystosowaniem można by nazwać początkowe fazy uspołecznienia dziecka czy też wstępne stadia wchodzenia jednostki w nowe grupy i role społeczne. Wszelkie fazy uspołecznienia (socjalizacji) dziecka czy początkowe fazy uczestnictwa jednostki w nowych dla niej grupach społecznych charakteryzują się głównie wiernym odwzorowywaniem zachowań przypisywanych czy oczekiwanych przez grupę. Dopiero w późniejszych fazach uspołecznienia lub też po wnikliwym opanowaniu przez jednostkę przypisanych jej ról, przeciwstawia ona własną, często twórczo zmodyfikowaną koncepcje pełnienia tych ról, bądź opanowuje nowe wartości i wzory zachowań, przystosowując w konsekwencji te grupy do nowych warunków i zachodzących przemian.

Zgodnie z przedstawionym rozróżnieniem przystosowanie społeczne jednostki można określić, jako początkową fazę jej socjalizacji, kiedy to jednostka odtwarza, czy tez ściśle z oczekiwaniami grupy odgrywa przypisywane jej role. Po tej fazie następuje faza „kreowania tych ról”, która polega na twórczym kształtowaniu społecznych oczekiwań, decydujących zarówno o powstawaniu jak i o zmianie różnych ról i systemów społecznych. W ten sposób dochodzimy do istoty pojęcia readaptacji społecznej. Pozostaje ona w ścisłym związku z pojęciem resocjalizacji. Jeśli przyjmiemy że istota readaptacji społecznej jednostki sprowadza się do zmiany przynależności społecznych jednostki i ponownego procesu jej identyfikacji z nowymi grupami i rolami społecznymi, to cały ten proces stanowi raczej ukoronowanie podejmowanych wobec niej działań resocjalizacyjnych. Z tego też względu stany społecznej readaptacji osiągnięte przez resocjalizowanie jednostki należy traktować jako miarę skuteczności tego procesu. Można stwierdzić, że im bardziej jednostka uległa społecznej readaptacji, tym bardziej została zresocjalizowana. Oznacza to, że u jednostki, która poddała się procesowi społecznej readaptacji musiał nastąpić proces ponownego uczenia się, kanalizacji, identyfikacji i internalizacji społecznie akceptowanych ról, co w konsekwencji spowodowało też że została ona włączona w zupełnie nowe struktury i stosunki społeczne.

Pyt. 25. Rola i zadania kadry resocjalizacyjnej.

Personel resocjalizacyjny:

Personel resocjalizacyjny odpowiada za diagnostykę resocjalizacyjną, za stawianie prognoz resocjalizacyjnych, za konstruowanie indywidualnych planów resocjalizacji, za ich wykonanie, monitoring i ocenianie. W tym sensie bierze odpowiedzialność za realizowaną prace korekcyjną, jej poziom merytoryczny i skuteczność oraz losy swoich wychowanków. Odpowiada też za organizację i realizacje kontaktów instytucji resocjalizacyjnej z rodzinami swoich wychowanków i ze społeczeństwem, w szerokim tego słowa znaczeniu. Chodzi tu przede wszystkim o współdziałanie z tymi instytucjami, które mogą być pomocne w realizacji lub utrwalaniu u wychowanków celów resocjalizacyjnych. Adresaci tej współpracy oraz jej treść i zakres zależą od typu instytucji resocjalizacyjnej, jej potrzeb i celów. Współdziałanie z rodzinami może oznaczać:

1/ wykorzystanie ich pozytywnego wpływu w procesie poprawczym,

2/ pedagogizacje rodzin (rodziców), polegająca na instruowaniu ich co do sposobu postępowania ze swoimi dziećmi lub członkami rodzin w przypadku osób młodocianych i dorosłych w celu pozyskania ich do współpracy resocjalizacyjnej.

3/ rekonstrukcja więzi rodzinnej w tych przypadkach, w których została ona zniszczona, ale istnieje potrzeba i realna nadzieja na jej odbudowanie.

Jeżeli chodzi o instytucje, z którymi nawiązuje się współdziałanie, a które spełniają warunek pomocniczości w procesie psychokorekcyjnym, to można wymienić m.in. wydział prewencji dla nieletnich policji, samorządowe i państwowe instytucje i organizacje pomocy społecznej, instytucje zajmujące się readaptacją i reintegracja społeczną, profilaktyką, terapią, a także uniwersytety i inne placówki naukowo- badawcze.

Kadra resocjalizacyjna niejednokrotnie przyjmuje na siebie ciężar interwencji profilaktycznej lub korekcyjnej, np. pedagodzy szkolni, ponieważ nauczyciele przedmiotów, a nawet wielu nauczycieli wychowawców, uważa, iż poważne trudności wychowawcze uczniów powinien redukować pedagog szkolny.

Ograniczony, ale codzienny kontakt ze swoimi wychowankami mają np. kuratorzy zatrudnieni w kuratorskich ośrodkach pracy z młodzieżą, w których realizuje się popołudniowe zajęcia dla młodzieży zagrożonej moralnie lub zdemoralizowanej. Codzienny kontakt z wychowankami mają także wychowawcy schronisk dla nieletnich, zakładów poprawczych oraz zakładów penitencjarnych. Rzadsze kontakty ze swoimi podopiecznymi maja kuratorzy sądowi. Są to niektóre przykłady częstotliwości styczności osobistej personelu resocjalizacyjnego z wychowankami wymagającymi oddziaływań profilaktycznych i poprawczych. Różnorodność treści tej styczności wymaga od personelu merytorycznej elastyczności w postępowaniu z wychowankami.

Osobowość personelu resocjalizacyjnego:

Podstawową właściwością interakcji wychowawca- wychowanek jest umiejętność dobrej komunikacji z wychowankiem. Oznacza to przekazanie informacji o faktach, stanach emocjonalnych, zachowaniach i ich motywacji, o istotnych problemach, których wychowanek sam nie potrafi rozwiązać, o jego celach życiowych, dążeniach aspiracjach, zainteresowaniach, marzeniach itp. Umiejętność dobrej komunikacji z wychowankiem oznacza także przekazywanie określonych informacji, ocen, poglądów, sugestii, aprobaty, dezaprobaty od wychowawcy do wychowanka. Mamy ty do czynienia ze swoistym sprzężeniem zwrotnym .

Kwalifikacje zawodowe:

Czyli kompetencje zawodowe stanowią podstawowy warunek podjęcia działań resocjalizacyjnych . Od personelu, w szerokim tego słowa znaczeniu zależy:

- organizacja pracy,

- zarządzanie i kierowanie społecznością pracowników,

- regulacje między wychowawcami( terapeutami) a wychowankami,

- profesjonalizm resocjalizacyjny tj. umiejętność diagnozowania, negocjowania, programowania resocjalizacyjnego, ,oceniania przebiegu procesu korekcyjnego, opiniowania pracy z rodzinami wychowanków,

- akceptacja pracy resocjalizacyjnej i nadania jej odpowiedniego sensu,

- poziom, zakres, formy i intensywność współpracy ze społeczeństwem.

Etyka zawodowa;

Pomijanie norm etyczno- moralnych zawsze prowadzi do jakiegoś rodzaju patologii. Przestrzeganie tych norm jest podstawową powinnością personelu resocjalizacyjnego w realizowaniu procesów resocjalizacyjnych. Dotyczy to zarówno osób kierujących instytucją resocjalizacyjną dyrekcja - wychowawcy, terapeuci psychologowie- wychowankowie (pensjonariusze).

- w kontaktach osobistych,

- w procedurze diagnostycznej,

- w procesie oceniania,

- w procesie realizacji programów indywidualnego oddziaływania,

- w sytuacjach nagradzania i karania,

Do kadry resocjalizacyjnej można zaliczyć:

- pedagogów szkolnych,

- terapeutów,

- kuratorów sądowych,

- personel służby więziennej,

Pyt: 26 Definicja Przemocy:

Przemoc jest pojęciem tak wieloznacznym, że najbezpieczniej będzie na wstępie ograniczyć się do definicji słownikowej. Przemoc w „Słowniku socjologicznym” zdefiniowana jest jako: jeden z głównych, obok groźby, środków przymusu, polega na użyciu siły fizycznej przez jednostkę czy grupę, często wbrew obowiązującemu prawu, w celu zmuszenia jakieś osoby czy członków grupy do określonego działania czy też uniemożliwienia podjęcia działań lub do zaprzestania wykonywania czynności już rozpoczętej; także bezprawne narzucanie władzy

W literaturze przedmiotu najczęściej opisuje się cztery formy złego traktowania: przemoc fizyczna, znęcanie psychiczne i emocjonalne, wykorzystywanie seksualne, przemoc ekonomiczna.

Przemoc fizyczna obejmuje wiele form zachowania, które mogą występować w postaci:

- czynnej – wszelkie formy bicia – klapsy, uderzenie, bicie „na oślep”, kopanie, zadawanie ran ciętych i szarpanych, duszenie, oparzenia, przypalanie, podpalanie, ciosy nożem, usiłowanie i dokonanie zabójstwa. Konieczne jest wymienienie tutaj bardzo często stosowanego popychania, policzkowania oraz rzucania przedmiotami w ofiarę,

- biernej – przejawiającej się w postaci zakazów mówienia, chodzenia, załatwienia potrzeb fizjologicznych, areszt domowy itp. Ograniczających drugą osobę. W tym miejscu można dodać ograniczenie snu i pożywienia oraz dostępu do podstawowych urządzeń sanitarnych oraz sprzętów umożliwiających przygotowanie pożywienia

Formy przemocy:

Przemoc fizyczna albo zadawana jest systematycznie, bezlitośnie i bez uprzedzeń albo jest niespodziewana i nagła. Zwykle powtarza się ona wielokrotnie. Wszystkie obrażenia, które są skutkiem przemocy fizycznej muszą być poparte obdukcją lekarską, aby w postępowaniu prawnym traktowane były jako dowód. Nie jest to proste, bo osoby bite zatajają przed lekarzami fakt, że są ofiarami przemocy

Termin „przemoc psychiczna” ma trzy znaczenia. Oznacza sytuację sprawowania przez napastnika psychicznej kontroli nad ofiarą, wskazuje, że ofiarę można krzywdzić oddziaływaniami psychologicznymi. Sprawca na różne sposoby uprzykrza codzienne życie w domu poprzez ograniczenie snu, pożywienia i zaspakajania innych podstawowych potrzeb, poprzez pozbawienie środków służących do właściwego funkcjonowania psychicznego i fizycznego. Pomysłowość w zadawaniu bólu i cierpienia drugiemu człowiekowi wydaje się być niewyczerpana.

Sprawca przemocy domowej dąży do izolacji społecznej ofiary, przez co pozbawia ją społecznego wsparcia. Ogranicza i kontroluje lub pozbawia ofiarę kontaktu z innymi członkami rodziny lub przyjaciółmi, wobec których zachowuje się obraźliwie, często w ich obecności robi awantury.

Przemoc seksualna przybiera różne formy, zaczynając od wymuszania współżycia za pomocą gróźb, a kończąc na gwałcie.

Do przemocy seksualnej zalicza się: gwałt, stosunek analny, oralny wbrew woli partnerki, filmowanie podczas seksualnej aktywności, rozbieranie z użyciem siły, pozwalanie, aby inni patrzyli na akt seksualny, zmuszanie do oglądania fotografii lub filmów pornograficznych lub używanie przedmiotów, które są wprowadzane do pochwy lub odbytu

Przemoc ekonomiczna to uniemożliwienie podjęcia pracy zarobkowej i wymuszenie pracy nieodpłatnej. Często także zdarza się, że ofiara nie ma dostępu do środków pieniężnych, nawet, jeśli pracuje. Nękana przez partnera oddaje swoją pensję lub rezygnuje z pracy licząc, że to uchroni ją przed przemocą. Przemoc ekonomiczna to także wymuszenie przez sprawcę nieograniczonego dostępu do czasu wolnego i zasobów rodziny oraz wymuszanie pracy odpłatnej i zagarnianie dochodów z niej.

Charakterystyka zjawiska przemocy w rodzinie

Diagnoza przemocy domowej ujawniła pewną intrygującą prawidłowość: otóż przemoc w rodzinie podlega wyraźnym cyklom, w których można wyodrębnić trzy fazy: fazę narastania napięcia, fazę ostrej przemocy i fazę miodowego miesiąca.

Faza narastania napięcia jest fazą, w której zaczyna budować się napięcie. Charakteryzuje się nielicznymi aktami przemocy, występowaniem wielu drobnych incydentów przemocy, kłótni, oskarżeń i stawianiem warunków. Bicie pojawia się sporadycznie, lub nie występuje, narastają sytuacje konfliktowe. Przyczyny napięcia mogą tkwić poza rodziną, czasem są to błahostki. Sprawca najczęściej z powodu drobiazgów staje się poirytowany, agresywny, często się denerwuje, za byle, co robi awanturę. Prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny.

Faza ostrej przemocy to czas, w którym akty przemocy nasilają się. Partner staje się bardzo gwałtowny, często wpada w gniew, na skutek, czego dochodzi do ataku agresji i rozładowania złości. Charakteryzuje się ta faza uwolnieniem niekontrolowanych zachowań. Sprawca z normalnego człowieka przemienia się w kata. Dokonując strasznych czynów nie zwraca uwagi na krzywdę innych. W tej fazie dochodzi do rękoczynów, gwałtów i znieważenia słownego. Eksplozję wywołuje zazwyczaj jakiś drobiazg na przykład lekkie opóźnienie posiłku. Skutki są zazwyczaj widoczne w postaci obrażeń – podbite oko, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, poronienie, a nawet śmierć. Ofiara doznaje bólu fizycznego, emocjonalnego. Zazwyczaj, niezależnie od tego jak bardzo się stara, wściekłość partnera narasta coraz bardziej. Czuje się bezradna, bo przekonywanie sprawcy, bycie miłą, unikanie czy bierne poddawanie się mu nie pomaga i nie łagodzi jego gniewu. Faza miodowego miesiąca – na początku trwania związku jest ona zazwyczaj dłuższa, w miarę upływu czasu coraz krótsza. Jest to faza skruchy i okazywania miłości przez sprawcę, który wyładował złość i zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, co zrobił. Szuka wytłumaczenia i usprawiedliwienia, obiecuje poprawę i zapewnia, że nigdy się ta sytuacja nie powtórzy. Stara się siebie wytłumaczyć, racjonalizować swoje zachowanie i minimalizować skutki. Przekonuje ofiarę, że to był jednorazowy, wyjątkowy incydent, który już nigdy się nie zdarzy. Sprawca okazuje skruchę, ciepło i miłość. Staje się znów podobny do tego jaki był na początku znajomości. Próbuje załagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje, że nigdy już jej nie skrzywdzi.

Ogólnopolskie Porozumienie Osób, Instytucji i Organizacji Pomagają­cych Ofiarom Przemocy Domowej Niebieska linia, w swoich materia­łach szkoleniowych oraz informatorach dla ofiar przemocy przedstawia schematycznie ten cykl przemocy, nazywany błędnym kołem przemocy, by w jasny i widoczny sposób pokazać jak przebiegają cykle przemocy. Błędne koło przemocy⁶

Faza gwałtownej przemocy: Faza miodowego miesiąca

(kłótnia, walka, złość, strach, lęk) (poczucie winy sprawcy, obietnica poprawy)

Faza narastania napięcia

(frustracja, stres, słaba komunikacja, napięcie)

Diagnoza przemocy:

W rodzinie o niskim statusie częściej dochodzi do przemocy, chociaż nie znaczy to, że w rodzinach o wyższym statusie nie ma tego typu zdarzeń. Niskie zarobki, bezrobocie, zagrożenie utraty pracy, powodują dotkliwy stres. Narastająca frustracja prowadzi do odreagowania poprzez przemoc wobec członków rodziny.

Skąd bierze się w rodzinie brutalna agresja, przejawiana wobec osób słabszych – z reguły kobiet i dzieci? Okazuje się, że przemoc wyrasta z przemocy. Należy tutaj odwołać się do opisanego w literaturze zjawiska międzypokoleniowej przemocy .

Polega on na tym, że dzieci, które wzrastały w atmosferze akceptującej przemoc lub były jej przedmiotem, stają się skłonne do przejawiania różnych form agresji wobec innych ludzi. Jako ofiary lub ocaleńcy z przemocy, która ich ominęła doświadczyły zagrożenia ich życia lub osób ich bliskich, a to usposabia do przyjmowania w przyszłości roli agresora i krzywdziciela.⁷

Dziecko więc prawdopodobnie będzie stosowało przemoc w swojej rodzinie, powieli przekaz kulturowy, dotyczący dominacji płci, pełnienia określonych ról w rodzinie, mitów i stereotypów i ich funkcjonowania oraz stylu życia.

Doświadczenie zebrane w okresie dzieciństwa sprawiają, że jednostki, z reguły płci męskiej, mają w wieku dojrzałym tendencje do opierania swoich relacji na agresji, częściej uciekają się do stosowania przemocy, bo stanowi to dla nich być może jedyny znany sposób wyrażania siebie i komunikowania z partnerem. Proces uczenia się stanowi przyczynę międzypokoleniowej transmisji przemocy.

Pyt: 27 Przeciwdziałania i zapobieganie przemocy w rodzinie:

Profilaktyka oznacza zapobieganie występowaniu niepożądanych zjawisk (W tym wypadku przemocy w rodzinie). Profilaktyka wobec rodziny polega na wzbogacaniu wiedzy członków rodziny na temat zagrożeń związanych z przemocą. Jednym z rozwiązań w celu przeciwdziałania może być:

1/ Skierowanie ofiary przemocy do terapeuty.

2/ Zapewnienie bezpieczeństwa w domu.

3/ Wezwanie na pomoc członków rodziny, przyjaciół,

4/ Wezwanie Policji.

5/ Skierować dzieci do odpowiednich placówek pomocy ofiarom i rodzinom,

6/ Izolowanie sprawcy przemocy od ofiary,

7/ Pomoc w ustaleniu granic zbyt gwałtownych i agresywnych zachowań,

Pyt: 28 Do instytucjonalnych form pomocy ofiarom przemocy w rodzinie zaliczamy:

1/ Komenda Policji- od października 1998r została w Policji wdrożona procedura „Niebieskiej Karty”, mająca na celu przeciwdziałanie przemocy domowej,

2/ Prokuratura- W przypadku uzasadnionego podejrzenia Prokuratura wraz z Policją ma obowiązek wszcząć postępowanie przygotowawcze zmierzające do sprawdzenia faktycznego stanu rzeczy. Ważne tu są dowody świadczące o doznaniu przemocy, obdukcja lekarska, zeznania świadków.

3/ Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej- ma na celu umożliwienie osobom, rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych w tym problemu przemocy w rodzinie, których osoby nie są w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.

4/ Ośrodek Pomocy Dzieciom i Rodzinie- zapewnia pomoc w sytuacji kryzysowej ofiarom przemocy w rodzinie. W trudnych sytuacjach istnieje możliwość noclegu.

5/ Punkt Interwencji Kryzysowej- Ofiara przemocy może uzyskać informacje, pomoc psychologiczna i prawną w sytuacji gdy:

- doświadczyła przemocy ze strony bliskich;

- rodzina znalazła się w sytuacji kryzysowej;

- istnieje potrzeba wsparcia psychologicznego ;

- istnieje problem z powodu nadużywania alkoholu bliskich.

6/ Sąd Rodzinny- obejmuje wszystkie problemy rodzinne, rozpatruje je obok spraw dotyczących rodziny i opieki, jak również część spraw karnych związanych z przestępstwami przeciwko rodzinie. Korzysta z pomocy poradni i ośrodków diagnostycznych tworzonych przy sądach zatrudniających psychologów pedagogów, socjologów i psychologów.

7/ Towarzystwo Rozwoju Rodziny- podejmuje działania zmierzające do pomyślnego rozwoju rodziny w społeczeństwie.

8/ Towarzystwo Przyjaciół Dzieci- pomaga rodzinie w opiece nad dziećmi; pomoc obejmuje rodziny ubogie, patologia społeczną. Udzielają pomocy finansowej, zdrowotnej, wychowawczej i psychologicznej.

9/ Komitet Ochrony Praw Dziecka- chroni dziecko przed krzywda i naruszaniem jego praw, zajmuje się dziećmi zaniedbanymi, maltretowanymi.

10/ Kampanie medialne przeciwko przemocy w rodzinie- wykorzystanie mediów, telewizji, prasy, radia oraz reklamy w formie plakatów, ulotek oraz broszurek. Jednym z elementów kampanii były bilbordy przedstawiające pobitych członków rodzin z hasłem: „bo zupa była za słona”, „Bo musiał jakoś odreagować”. itp.

29. PROFILAKTYKA I ŚRODKI PROBACYJNE W PRAKTYCE RESOCJALIZACYJNEJ

PROFILAKTYKA

Mówiąc o profilaktyce w resocjalizacji mamy na myśli wszelkie zachowania niepożądane (np. uzależnienia, przynależność do negatywnych subkultur inne zachowania dewiacyjne).

Są trzy poziomy profilaktyki: (inaczej trzy stopnie)

profilaktyka pierwszorzędowa, profilaktyka drugorzędowa, profilaktyka trzeciorzędowa

1.profilaktyka pierwszorzędowa – są to działania mające na celu z jednej strony promocję zdrowia(przedłużenie życia człowieka) a z drugiej strony jest to zapobieganie pojawienia się problemów z zachowaniami dysfunkcyjnymi. Akcentuje się tu rozwijanie i budowanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Działania te polegają na informowaniu i edukacji dostosowanej do poziomu odbiorców. Jest to adresowane do najszerszej rzeszy odbiorców.

2.profilaktyka drugorzędowa, - ma na celu ujawnienie osób o najwyższym ryzyku dysfunkcjonalności czyli ujawnienie grup podwyższonego ryzyka oraz pomoc im w redukcji tego ryzyka.

3.profilaktyka trzeciorzędowa – rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu dysfunkcji z jednej strony ma na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się a z drugiej strony ma na celu umożliwienie osobie objętej terapią powrotu do społeczeństwa.

Na każdym z tych poziomów wykorzystywane są rozmaite strategie i projekty programów profilaktycznych.

1.programy informacyjne (bazują na założeniu , że dostarczanie rzetelnej wiedzy prowadzi do zmiany postaw) np. poszerzenie wiedzy na temat uzależnienia. Wiedza na ten temat powinna zmniejszyć uzależnienie, należy mówić nie tylko o niedobrych stronach uzależnień, ale tez mówić o przyjemnościach z tym związanych , ale często krótkotrwałych).

2.programy afektywnej edukacji – opiera się na założeniu ,że

- pobudzenie do wszechstronnego rozwoju osobowości jednostki wiąże się z osłabieniem ryzyka , angażowanie się w zachowania dysfunkcjonalne. (czyli jeżeli młody człowiek ma adekwatną do siebie samoocenę to nie będzie sięgał po narkotyki. Gorzej jak ma za małą samoocenę lub za dużą).

-ważna jest nauka radzenia sobie z sytuacjami trudnymi.

3.programy kompetencji społecznych – koncentruje się na wykształceniu i rozwijaniu umiejętności funkcjonowania w sytuacjach społecznych. Po to np. żeby umieć przeciwstawić się niekorzystnym przejawom społecznym (przykład: psychologiczne uodparnianie, umiejętność odmawiania, sztuka bycia sobą.) Chodziło tu o to, żeby umieć powiedzieć „nie”, zaprezentować własną opinię, bez obawy, że narazimy się na śmieszność, selekcje jak dobierać sobie przyjaciół).

4.programy działań alternatywnych – opierają się na założeniu, że zachowania ryzykowne są wynikiem współwystępowania czynników wewnętrznych i zewnętrznych (związanych z osobowością –wewnętrzne, związanych z przebywaniem w grupie –zewnętrzne). Mają na celu dostarczanie konstruktywnych sposobów spędzania czasu wolnego (organizowanie zajęć równie atrakcyjnych do tych, które są nieporządne).Mogą się koncentrować nawet na upodobaniu sportu, koła zainteresowań itp.) „Coś w zamian za nudę”.

5.programy wczesnej interwencji – koncentrują się na identyfikowaniu młodzieży doświadczającej pierwszych trudności oraz zapewnieniu jej takich form pomocy, które zapobiegają powstawaniu i rozwojowi zaburzeń.( takie programy mogą prowadzić profesjonaliści lub mogą być prowadzone przez doradców rówieśniczych) np. zorganizowanie grupy uczniów do pomocy słabszym uczniom, żeby ci słabsi się nie zniechęcili).

Andrzej Bałandynowicz, Probacja wychowanie do wolności.

Jednostka przebywająca w zakładzie karnym przyswaja sobie wraz z upływem czasu zasady rządzące w środowisku więziennym. Ten proces określany jest mianem prizonizacji bądź też przystosowaniem więziennym. Na tej podstawie wysuwane są hipotezy, iż skazany opuszczający zakład karny, będzie przenosił te nawyki w stosunkach interpersonalnych do kontaktów na wolności. Prizonizacji jest systemem samo destrukcyjnym i nie sprzyja prowadzeniu resocjalizacji. Złe wpływy to: przeludnienie zakładów karnych, niedostateczne warunki bytowe, obniżenie podstawowych standardów. Chcąc poprawić efektywność środków oddziaływania należy je odpowiednio zróżnicować, nie ograniczać się jedynie do kary pozbawienia wolności czy środków probacyjnych. W chwili obecnej między izolacją więzienną, a probacją istnieje pusta przestrzeń, którą można wypełnić karami pośrednimi (np. dodatkowa praca wyznaczona przez sąd – roboty publiczne). Celem kar pośrednich jest podniesienie motywacji skazanego do pozytywnego wypełnienia obowiązków ustanowionych orzeczeniem sądu.

Dopiero w następstwie osiągnięcia celu kary zasadne jest poddanie osoby skazanego próbie adaptacji społecznej do warunków wolnościowych – procesowi probacji.
Intensywna probacja jest pojęciem dość ogólnym, obejmuje swym zakresem przedmiotowym zestaw restrykcji ograniczających swobodę życia w danej społeczności i programowanie programów zapobiegających recydywie. Intensywna probacja to np. areszt domowy z przymusowym leczeniem i nadzorem elektronicznym, którego koszty pokryje częściowo lub w pełni przestępca.

Działalność probacyjna koncentruje się nad problemami z zakresu interakcji pomiędzy jednostkami, a ich środowiskiem fizycznym, materialnym i społecznym. To ukierunkowanie na sferę wzajemnego oddziaływania charakteryzuje pracę probacyjną poprzez analizę wpływu jednostki na samą siebie oraz oddziaływania na nią innych osób, organizacji i instytucji zajmujących się problemami społecznymi. Praca probacyjna prowadzona jest zawsze z uwzględnieniem innych podmiotów, zainteresowanych adaptacją społeczną jednostki.

Zasady działalności probacyjnej:

1. Wewnętrzne wartości jednostki są niezależne od klasy, wyznania, rasy, wieku, i płci, inteligencji, stanu fizycznego i moralności danej osoby.

2. Prawa demokratyczne jednostki stanowią gwarancję zabezpieczenia możliwości jej rozwoju zgodnego z powszechnie uznawanymi przez społeczeństwo wartościami.

Praca probacyjna dysponuje wieloma metodami interwencji. Dla rozwiązywania problemów psychospołecznych jednostek i ich rodzin powstała strategia caseworku. W sytuacji wspomagania niewydolnych środowisk rodzinnych przydatna jest technika terapii rodzin i terapia grupowa. Dla osób nie potrafiących poprawnie funkcjonować w istniejącym układzie grupowym, została wykreowana i rozwinięta opieka rezydencjalna. W okolicznościach które wymagają działalności zbiorowej – praca środowiskowa w ramach opieki postpenalnej.

Funkcje probacji ujętej w formie instytucjonalnej: opieka społeczna, kontrola społeczna, zmiana społeczna. Są one realizowane poprzez: kuratorów sądowych, osoby dozorowane i społeczeństwo. Funkcje te są ze sobą ściśle związane.
Funkcja opieki społecznej ma na celu stymulację jej własnej aktywności życiowej. Opieka sprawowana metodą indywidualnych przypadków ma na celu zaspokojenie potrzeb wychowawczych przy współuczestnictwie osoby dozorowanej, ma za zadanie doprowadzenie skazanego do poprawnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Funkcja kontroli społecznej występuje na etapie orzeczenia sądu meriti lub penitencjarnego w zakresie zastosowania dozoru oraz ustanowienia kuratora sądowego, nałożenia rygorów kurateli lub zmiany środka probacyjnego na surowszy oraz sprawdzenie efektów oddziaływań resocjalizacyjnych oraz kontrolę zachowania poddanego probacji. Kontrola może być związana również z możliwością nagradzania i karania zachowania skazanego.

W otoczeniu społecznym obok państwowych (Rada Pomocy Postpenitencjarnej) i samorządowych struktur (przy urzędach gmin) funkcjonują pozainstytucjonalne podmioty pracy probacyjnej np. organizacje charytatywne i wolontarystyczne, które w swoim działaniu opierają się na osobistym zaangażowaniu ochotników i wolontariuszy w niesieniu pomocy osobom adoptowanym do wolności.

30. CASEWORK JAKO STRATEGIA ODDZIAŁYWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO

Andrzej Bałandynowicz, Probacja wychowanie do wolności

Casework wg M. Richmond to „sztuka rozwiązywania różnych problemów różnych ludzi przez zgodna współpracę z nimi, w celu zgodnego i równoczesnego osiągnięcia ich własnego dobra i dobra społeczeństwa”.

W nowej literaturze cesework jest to metoda stosowana przez pewne instytucje społeczne (j.w.), celem udzielenia pomocy osobom, by mogły one skutecznie radzić sobie z kłopotami, jakie nastręcza im życie w społeczeństwie. Realizuje się je poprzez kuratorów sądowych, osoby dozorowane i społeczeństwo.

Osoba poddana próbie, odpowiednio umotywowana przez kuratora sądowego współuczestniczy w poszukiwaniu sposobów rozwiązania swoich problemów. Chcąc wcielić je w życie ona, jak i kurator pracują w otoczeniu społecznym, którego poglądów nie mogą ignorować. Kurator sądowy w podejmowanych czynnościach nie jest niezależny, podejmuje on działania wychowawcze będące również przedmiotem zainteresowania instytucji pracy probacyjnej.

Brytyjska praktyka przyczyniła się w znacznym stopniu do rozwoju idei związanych z wykorzystaniem formalnej władzy w caseworku, stosowanym w rygorach dozoru. Przyczynił się on do powstania etosu pracy probacyjnej, właściwego dla profesjonalistów kontynuujących tę formę pracy.

Fundamentalne zasady caseworku:

1. Akceptowanie i respektowanie osoby poddanej kurateli;

2. Uznanie jej prawa do samostanowienia o sobie.

3. Uświadomienie niezbędności czynnego i kompetentnego współuczestnictwa w rozwiązywaniu problemów życiowych skazanego.

Casework przyczynia się do:

• Stworzenia wymiernej więzi miedzy kuratorem, a osobą poddaną probacji, opartej na akceptacji i zaufaniu. Ma szczególną wartość tam, gdzie istnieją problemy osobiste związane z samooceną i poczuciem winy u poddanego probacji.

• Zapewnienia związku niby-rodzicielskiego pomiędzy skazanym i kuratorem sądowym, polegającego na ochronie wychowawczej i kierowaniu. Kierowanie, może wystąpić problem postrzegania zależności od kuratora. Wychowanie może obejmować wsparcie materialne i emocjonalne, przyzwolenie na zależność jako etap procesu dorastania, prowadzący do niezależności. Poparcie i zapewnienie wszechstronnego rozwoju. Ochrona może zapewnić oparcie w sytuacjach kryzysowych oraz zabezpieczenie przed konsekwencjami działań impulsywnych.

Metoda ta polega na pracy z indywidualnym przypadkiem , CASEWORK

W Pl propagatorem była H.Radlińska –to indywidualny kontakt kuratora z nieletnim ,w ramach tego podejścia zastosowana jest procedura psychotechniki ,in.mówiąc wykorzystuje się indywidualny wpływ kuratora na podopiecznego ,wychowawcy na wychowanka ,mówi się o tym face of face .W ramach tego kontaktu kurator może uwzględnić rozmaite techniki jak:

a) rozmowa –czyli podstawowy sposób komunikacji z drugim człowiekiem ,wysłuchanie wychowanka ,tzw. rozmowa terapeutyczna ,

b) przekonywanie –jeżeli osoba jest autorytetem ,jeżeli jego przekonywania trafiają do podopiecznego to jest to skuteczne,

c)doradzanie wychowawcze,

d)organizowanie doświadczeń uczących –tzn. zaaranżowanie tekiej sytuacji,aby podopieczny miał dokonać wyboru, miał podjąć jakąś decyzję i uczyć się w zw. z tym na własnych błędach (kurator wtedy nie naucza tylko pozwala na samodzielność),

e) nagrody i kary wychowawcze kurator musi dokładnie wiedzieć co jest dla wychowanka karą ,a co potrzebą (nie wszystkie w naszym pojęciu kary będą dotykały wychowanka)

f)autorytet własny przykład w postępowaniu ,jeżeli kurator nie ma autorytetu to ten nadzór jest nieskuteczny, ważne jest żeby czymkolwiek zaimponować)

31. Terapia indywidualna, grupowa i środowiskowa w resocjalizacji

Praca z jednostkami (Casework) w warunkach probacji może być prowadzona w terenie jak i w placówkach pomocowych. Oddziaływanie indywidualne w terenie może sprawić, ze skazany odczuje dostateczne impulsy motywujące go do utrzymania odpowiedniego miejsca w społeczności.

Terapie rodziny stosuje się w sytuacjach rodzinnych, gdzie problemy pochodzą nie tylko ze strony jednostki poddanej probacji, ale również z patologicznej interakcji pomiędzy pozostałymi podmiotami grupy (może to być tylko jeden z członków rodziny)

Terapia grupowa:

• Wykorzystuje doświadczenie, zapewnia okazje do kreatywności i rozwoju jednostek oraz kompensacji w sytuacjach, kiedy skazanym się tego odmawia lub cierpią oni z tego powodu.

• Stwarza bardziej ogólną sytuację podczas oddziaływania, podobna do uwarunkowań występujących w życiu na wolności, zapewniającą bardziej zrozumiałą diagnozę, szybszą informację zwrotną i analizę wydarzeń oraz ich źródła.

• Zapewnia zespolenie osoby dozorowanej z rówieśnikami, które daje szczególne możliwości, jest pomocne tam, gdzie czynnikiem negatywnym jest izolacja, a wsparcie innych, znajdujących się w podobnej sytuacji rokuje powodzenie procesu resocjalizacji. Zapewnia ona również okazję dawania czegoś z siebie przy zachowaniu poczucia własnej wartości.

• Oferuje różnorodność związków w trakcie oddziaływania poprawczego – rola bliskości i dystansu. Stwarza możliwość wyboru kuratora aby była to osoba z którą nawiąże nić sympatii.

Aby skazany mógł umocnić się we własnej grupie odniesienia społecznego, kurator musi oddziaływać na jednostkę w grupie, i na układy zbiorowe panujące w samej zbiorowości, których charakter odzwierciedlał jej jakość i istotę społeczną.

Terapia grupowa przewiduje wykorzystanie potrzeby bycia akceptowanym przez otoczenie. Celem oddziaływania grupowego jest:

1. Na podstawie analizy przypadku – oszacowanie i wspomożenie integracji wewnętrznych i zewnętrznych potrzeb socjalnych osoby poddanej probacji.

2. Na podstawie analizy makrospołecznej – pomoc w zmianie środowiska życiowego skazanego, gdy nie jest ono przychylne osobie, uniemożliwiając jej readaptację społeczną.

Cele jakiejkolwiek grupy są określane przez potrzeby i system podstawowych wartości jej członków. Człowiek w ciągu całego swojego życia należy do trzech kolejnych grup różnego rodzaju, są to:

1. Podstawowa grupa, w której jednostka rodzi się (rodzina).

2. Swobodnie dobierające się grupy przyjaciół.

3. Grupy żywotnych interesów.

Praca środowiskowa w ramach opieki postpenalnej ma za zadanie stwarzanie większej nadziei na sukces. Działanie poprzez wspólnie zebrane środki pomocowe, takie jak: myśl, uczucia, działalność, wpływ, czy też środki materialne, stwarza większe szanse na sfinalizowanie zamierzonego celu niż działający w pojedynkę kurator sądowy.

Praca rezydencjalna w warunkach probacji zapewnia możliwość stworzenia zaplanowanego otoczenia w sensie ludzkim i materialnym, aby zapewnić jej możliwość poprawy. Może być wykorzystana w rozwiązywaniu patologii u osoby dozorowanej, małych grupach dotkniętych dysfunkcjami, lub u szczególnie obciążonych dużych grup.

32) Specjalistyczne programy korekcyjno – resocjalizacyjne

Związek między spożywaniem alkoholu a podejmowaniem działań przestępczych jest przedstawiony przeważnie przez przywołanie statystyk kryminalnych dotyczącej przestępczości ujawnionej. Jeśli chodzi o polską rzeczywistość penitencjarną to Szymanowski powołując się na badania określał liczbę więźniów uzależnionych od alkoholu na około 14%. W śród zwalnianych z zakładów karnych połowa to osoby z problemem alkoholowym.

Hołyst przybliża modele wyjaśnienia związków między alkoholem a przestępczością.

Model medyczny – wyjaśnienia alkoholizmu ujmuje to zjawisko jako pochodną odmienności w zakresie funkcjonowania organizmu biologicznego. Poszczególne czynników mogą dotyczyć:

• wadliwego metabolizmu,

• specyficznego funkcjonowania neurologicznego,

• różnic w obszarze aktywności bioelektrycznej mózgu.

Model poznawczy – pojęcie poznawcze stanowi nadal dogodny grunt teoretyczny dla rozpatrywania tych pośrednich związków alkoholu i przestępczości, których obecność można rozpoznać we wspólnych mechanizmach psychologicznych, odpowiedzialnych za ujawnienie się obydwu typu zachowań.

Efektywne stosowanie strategii resocjalizacji powinno zakładać dostosowanie rodzaju oddziaływań do charakteru okoliczności odpowiedzialnych za typ dysfunkcji. W przypadku przestępcy alkoholika, będziemy mieć do czynienia ze specyficznym rodzajem mechanizmów psychologicznych, których obecność czyni zrozumiały fakt współwystępowaniu obydwu rodzaju zaburzeń.

Warunki dla tak rozumianej zmiany osobowej stwarza udział we wspólnocie AA, choć nie odpowiada formule właściwej profesjonalnym procedurą terapeutycznym ( jest bowiem ruchem samopomocy) daje szanse naprawy na podstawie programu rozwoju osobowego. Obecnie w myśl art.96 i 97 k.k.w więźniowie uzależnieni od alkoholu mogą odbywać karę w systemie terapeutycznym, gdzie stosowanie sankcji karnej będzie uwzględniać jednocześnie „ potrzebę zapobieganie pogłębianiu się patologicznych cech osobowości, przywracania równowagi psychicznej i przygotowania do samodzielnego życia.

Leczenie i resocjalizacja sprawców przemocy seksualnej wobec dzieci

Pedofilia – oznacza pociąg seksualny w stosunku do dzieci, które nie weszły jeszcze w okres pokwitania. Diagnostyka w kierunku pedofilii jest procesem niezwykle trudnym. W Polsce brakuje niestety ośrodków wyspecjalizowanych i monitoringu nad osobami niebezpiecznymi seksualnie. Praca z osobami krzywdzącymi seksualnie dotyka bowiem delikatnej sfery jak jest seksualność i intymność oraz dotyczy najbardziej niewinnych i bezbronnych istot ludzkich jakimi są dzieci. Należy odróżnić grupę pedofilów od grupy osób seksualnie wykorzystujących dzieci. Osoba wykorzystująca seksualnie dziecko dopuszcza się przestępstwa może ona, ale nie musi być pedofilem. Pedofil to osoba o zaburzonej preferencji seksualnej.

Czynów pedofilnych dopuszczają się także osoby:

• chore psychicznie,

• zaburzone neurologicznie,

• zaburzeniami osobowości,

• o ukrytych preferencjach seksualnych,( perwersyjnych, homoseksualnych)

• zaburzeniami organicznymi.

Istnieją 3 zasadnicze podejścia leczenia pedofilii:

• podejście biologiczne, organiczne,

• podejście psychoterapeutyczne,

• podejście poznawczo behawioralne.

Niestety w Polsce nie istnieje system leczenia pedofilii, dlatego wzorców należy szukać w krajach mających za sobą wieloletnie doświadczenia a to nich nalezą Stany Zjednoczone. Aby przystąpić tam do leczenia wymagano przede wszystkim przyznania się do winy i poczucia winy.

Niezbędnym elementem profesjonalnego programu leczenia przestępców seksualnych jest jasno określona filozofia, która w jasny sposób powinna określić następujące kwestie:

• przyczyny wykorzystywania seksualnego dzieci,

• cele terapii,

• pełną odpowiedzialność sprawców za przemoc seksualną,

• wykorzystanie dziecka seksualnie jest dla niego krzywą,

• leczenie przestępców seksualnych jako wielospecjalistyczna pomoc angażująca do współpracy zespół profesjonalistów.

33. Modele wychowania terapeutycznego młodzieży w warunkach otwartych i zamkniętych.

Modele wychowania terapeutycznego opierają o indywidualne ,bądź grupowe- psychoterapie. Jednakże praca z dziećmi do 16 r.ż. wydaje się bardziej optymistyczna niż z dorosłymi. Terapia dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychonerwicowymi i objawami neurotycznymi np.( histeria fobia, kradzieże, ucieczki, chorobliwa ciekawość, impulsywność, nieprzystosowanie społeczne). Daje pozytywne doświadczenia. Jednakże psychoterapia jest mniej skuteczna w przypadku młodzieży starszej popełniającej czyny karalne ze względu utrwalający się przestępczy styl życia. Podobnie jest w terapii z osobami dorosłymi.

Celem danej terapii jest zrozumienia problemów dziecka oraz jego sytuacji emocjonalnej, uwzględniając również środowisko w jakim ono żyje. Uczestnikiem takiej terapii jest więc np. dziecko którego zachowanie odbiega wyraźnie od społecznych oczekiwań, za którymi jednak kryją się lekki, starach, poczucie winy, lub krzywdy. Istotą terapii jest odkrycie przez dziecko za pomocą terapeuty bezpośredniego wskazania mechanizmu, według którego powstał i rozwija się wewnętrzny konflikt. Podczas terapii dziecko w różny sposób może opowiedzieć o swoich trudnościach, w tym celu wykorzystuje się m.in. zabawę, rysunek, kukiełki, lalki. Terapia dziecięca wzbogacona o rysunek czy bajkę jest naświetleniem i wyjaśnieniem sytuacji.

Innym modelem wychowania jest terapia grupowa, która znajduje zastosowanie u dzieci z trudniejszym zachowaniem, według terapeutów terapia grupowa daje możliwość wyładowania napięć emocjonalnych, oraz zaspakajania potrzeb takich jak potrzeba kontaktów. Terapia grupowa ułatwia wytwarzania poczucia wspólnoty umożliwia również podporządkowanie się prawom.

Według terapeutów psychoterapia grupowa ułatwia dziecku korzystanie z doświadczenia nowej sytuacji społecznej, w której następuje „ socjalizacja agresji” lub szerzej socjalizacja jego życia.”

34) Modele wychowania terapeutycznego dorosłych.

Populacja dorosłych przestępców nie jest jednorodna pod względem psychologicznego funkcjonowania, to jednak przyjmuje się, iż dominują w niej osoby o rysach psychopatycznych,. Czyli z nieprawidłowo ukształconą osobowością. Szacuje się, iż ich odsetek w grupie sprawców przestępstw wynosi od 20 do 70 % , natomiast liczba osób z nieprawidłowo ukształconą osobowością w ogólnej populacji wynosi 3%. Psychologiczne podłoże aktywności antyspołecznej sprowadza się przede wszystkim do osobowości psychopatycznej, czyli pojęcia pozostającego w obszarze kategorii klinicznych. Dlatego też psychopatię, czyli nieprawidłowo ukształtowana osobowość, traktuje się jako stan pozostający w granicach szeroko pojmowanej normy zdrowia psychicznego.

Pierwsze doświadczenia terapii sprawców przestępstwa zawdzięczamy Freudowi, który przypuszczał że aktywność antyspołeczna ma swoje podłoże nerwicowe.

Terapia analityczna we wszystkich jej odmianach jest wysoce specjalistyczną procedurą. Jej skuteczność zależy nie tylko od kompetencji terapeuty, ale przede wszystkim od motywacji pacjenta do dokonania zmiany. Tylko pacjent wysoce motywowany jest w stanie podjąć trud i wysiłek uczestnictwa w długim i czasami przykrym procesie psychokorekcji. Do uczestnictwa w terapii skłania człowieka zwykle dokuczliwy stan psychiczny od którego stara się uwolnić.

Człowiek nie cierpiący psychicznie nie jest motywowany wewnętrznie do poszukiwania pomocy z własnej inicjatywy. Wtedy to interwencję terapeutyczną podejmuje się na skutek presji otoczenia, najbliższej rodziny,lub decyzji instytucji. ( sądu , lub kuratora sądowego.) Rozpoczęcie terapii poprzedza wtedy faza doprowadzenia do uznania przez pacjenta, iż zgłoszenie się na terapię, bez względu na odbierany lub określony przez niego przymus zewnętrzny, jest jego decyzją i jego wyborem. Motywacja zewnętrzna nie sprzyja jednak skuteczności terapii.

Druga grupa trudności wiąże się z budowaniem kontaktu terapeutycznego, który charakteryzuje się otwartością, wzajemna akceptacją, rozumieniem i autentycznością. Powstanie takiego kontaktu może ulegać wyraźnemu zakłóceniu pracy z osobami o zaburzonej osobowości ze względu na ich tendencję do manipulowania ludźmi, także terapeutą. Manipulacja z jednej strony jest utrwalonym sposobem funkcjonowania z ludźmi a z drugiej strony zaś obroną przed zależnością z drugim człowiekiem. Tendencja do manipulacji wiąże się z narcyzmem. Zatem w terapii również pacjent dąży do uzyskania przewagi nad terapeutą. Podejmuje więc próby zdobycia jego zaufania zwykle przez składanie obietnic, pozorne spełnienie oczekiwań, powierzenia terapeucie tajemnic o swoim niegodnym i oburzającym postępowaniu, starając się go uczynić zakładnikiem i wspólnikiem zła. Taki kontakt z terapeutą nie rokuje pozytywnego przebiegu terapii.

Wypracowano zatem odmienne procedury interwencji terapeutycznej. Pierwsza odwołuje się do mechanizmów socjalizacyjnych zwłaszcza do uczenia się przez identyfikację z osoba znaczącą oraz do interakcji terapeutycznej opartej na życzliwości i akceptacji pacjenta jako osoby, nie zaś do jego destrukcyjnych zachowań. W wyniku czego terapeuta staje się osobą ważną dla pacjenta. A pacjent przyjmuje normy, wartości, i sposoby kontroli nad własnym zachowaniem od osoby dla niego ważnej, znaczącej ze względu na żywiony do niej podziw, uznanie, szacunek. Procedura ta zwykle jest stosowania w warunkach instytucjonalnych, które z jednej strony uniemożliwiają pacjentowi realizację antyspołecznych dążeń i celów, z drugiej zaś stwarzają warunki sprzyjające do dysponowania przez terapeuta karami i nagrodami, oraz wpływaniu na los i aktualne życie pacjenta. Terapeuta staje się jedyna osobą, od której pacjent staje się zależny.

35. Profilaktyczno – resocjalizacyjna rola kuratora sadowego.

Instytucja kurateli sądowej została uregulowana 21 lipca 2001 r. Ustanawia ona zawodowo społeczny model kurateli sadowej w Polsce. Wyróżnia ona kuratorów dla dorosłych i kuratorów dla nieletnich (kuratorzy rodzinni). Kuratorzy sadowi zawodowi musza legitymować się wyższym wykształceniem pedagogicznym, psychologicznym, socjologicznym lub prawniczym magisterskim, albo innym magisterskim i studiami podyplomowymi z zakresu nauk pedagogiczno – psychologicznych, socjologicznych lub prawnych. Kuratorem zawodowym może być ten, kto ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich oraz ma dobry stan zdrowia.

Kandydat na kuratora zawodowego musi odbyć aplikację kuratorską i zdać egzamin kuratorski oraz wykazać się nieskazitelnym charakterem. Należy podkreślić, iż w procesie rekrutacji na te stanowiska bierze się pod uwagę kryteria dodatkowe, jak ukończenia 24 roku życia i niekaralność. Kandydat na kuratora składa ślubowanie przed prezesem sadu okręgowego w obecności kuratora okręgowego. Kurator sądowy zawodowy powinien być merytorycznie przygotowany do realizacji zadań doradczych, resocjalizacyjnych i nadzorczych. Kuratorzy zawodowi współpracują z kuratorami społecznymi, którzy ich wspomagają. Zawodowy kurator sadowy w zależności od stażu i profesjonalnego przygotowania może pracować jako: kurator zawodowy, starszy kurator zawodowy i kurator specjalista.

Kurator zawodowy ma prawo do:

• odwiedzania w godzinach od 7 do 22 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,

• żądania od osoby objętej postępowaniem dokumentu pozwalającego stwierdzenie jej tożsamości,

• żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zalecana przez sąd,

• przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej innych osób objętych postępowaniam,

• żądania pomocy w wykonywaniu czynności służbowych od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych, a także od osób fizycznych.

Kuratorzy sadowi wykonują prace terenowe oraz pełnią dyżury w sądach. Stałym obowiązkiem kuratorów sądowych jest ustawiczne dokształcanie się pod względem metodycznym, prawnym i organizacyjnym w różnych formach dokształcania. Czas pracy kuratora sadowego jest określony przez wymiar jego zadań. Zawodowi kuratorzy realizują orzeczenia sadów rodzinnych i sadów dla nieletnich w stosunku do nieletnich i ich rodziców, oraz orzeczenia sadów dla dorosłych. Kuratorzy kontrolują, zatem przebieg procesu readaptacyjnego tych osób i mają prawo wystąpić do sadu penitencjarnego o odwołanie z warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Wśród zadań zawodowego kuratora sadowego dla nieletnich (kurator rodzinny) są:

• indywidualne oddziaływanie na nieletniego, jego rodzinę, środowisko, w tym zwłaszcza na grupę rówieśników, z którymi nieletni pozostaje w kontakcie,

• podejmowanie starań o wykształcenie, naukę zawodu i zatrudnienie nieletniego, oraz właściwą organizację jego czasu wolnego,

• podejmowanie starań o poprawę stosunku rodziców do nieletniego i o takie wykonywanie przez nich obowiązków rodzicielskich, które sprzyja zapewnieniu nieletniemu warunków niezbędnych do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju.

Kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą to pośrednia forma oddziaływania profilaktyczno – korekcyjnego między dozorem kuratora a umieszczeniem nieletniego w placówce. Ośrodki te funkcjonują przy sądach rodzinnych, kierują nimi odpowiednio przygotowani kuratorzy sądowi. Jest to popołudniowa instytucja opieki, profilaktyki i resocjalizacji. W tych ośrodkach zespół kuratorów sądowych lub innych specjalistów musi być przygotowany do realizacji wszystkich zadań w wymienionych obszarach. Zadaniem tego personelu jest także bliska współpraca z rodzicami nieletnich klientów.

36.Personel resocjalizacyjny- specyfika zawodu.

Służba Więzienna (SW) jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną. Służba Więzienna realizuje, na zasadach określonych w kodeksie karnym wykonawczym, zadania w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności tymczasowego aresztowania.
Personel zakładu resocjalizacyjnego

Efektywność resocjalizacji zależy przede wszystkim od personelu zakładu. Obsada współczesnego więzienia karnego obejmuje oprócz funkcjonariuszy: oddziałowych, służby ochrony, itd. ? sztab specjalistów, na który składa się zespół pracowników medycznych, lekarzy i pielęgniarek, co najmniej jeden psycholog kliniczno ? penitencjarny, pedagodzy resocjalizacyjni i asystenci społeczni.
Cały zespół pracowników więzienia musi stanowić jednolity ?team?. zdający sobie sprawę z doniosłości zadań wychowawczych i realizujący je przy ścisłej wzajemnej współpracy, zgodnie z określonymi zasadami postępowania z więźniami. Nie można więc pracowników wiezienia dzielić na personel ?działu penitencjarnego?, który ma pełnić funkcje resocjalizacyjne i na ?personel ochronny?, który zapewnia izolację.
Równie ważny jest właściwy dobór kandydatów na funkcjonariuszy, wykluczenie z góry osób brutalnych, o niskiej kulturze osobistej itd.

Struktura organizacyjna więzienia dzieli się na cztery kategorie personelu:
Personel ochronny- priorytetem jest utrzymanie bezpieczeństwa w zakładzie karnym, czy dwóch subzbiorowości- personelu i skazanych;
Personel obsługi- odpowiada za przyjęcie i zwolnienie skazanych, troszczenie się o warunki socjalno- bytowe oraz za obsługę sanitarno- medyczną i inną;
Personel resocjalizacyjny- odpowiada za diagnostykę penitencjarną, programowanie oddziaływań resocjalizacyjnych, terapeutycznych, ich organizowanie, realizację i ocenę. Do zadań tego personelu należy również kontakt z rodzinami więźnia oraz z określonymi wolnościowymi instytucjami;
Personel administracyjny- w jego gestii leży kierowanie zakładem, tak aby polityka kadrowa była właściwa. Zajmuje się również obsługą prawną oraz zatrudnieniem więźniów.

Kompetencje

Efektywność pracy naprawczej i resocjalizacyjnej z więźniami zależy przede wszystkim od ludzi, którzy z nimi pracują. Takiego wyzwania mogą się podjąć tylko osoby dobrze do tego przygotowane.
Kompetentny pracownik to wykwalifikowany pracownik. Należy to łączyć z odpowiednią wiedzą na temat tego, wokół czego się obracamy. W więzieniu jest to bardzo istotny element, zważywszy na coraz większe zróżnicowanie skazanych pod różnym względem. Pojawiają się np. alkoholicy, narkomani, psychosocjocharakteropaci, więźniowie ze zorganizowanych struktur przestępczych, skazani zasobni finansowo, tzw. Białe kołnierzyki i wielu innych, z którymi personel więzienny musi umieć współpracować.

Etyka zawodowa personelu więziennego

Kwestia etyczna w toku działalności pracowników więzienia jest jedną z priorytetowych i posiada specyficzny wydźwięk. Dzieje się tak dlatego, że warunki, w jakich pracuje i działa personel więzienny, sprzyjają pokusom, nadużyciom i naciskom. Te negatywne zjawiska nasilają się wraz z przybyciem do zakładu karnego przestępców coraz bardziej brutalnych i bezwzględnych, a zarazem majętnych, dla których nie ma ,,rzeczy? nie do ,,kupienia?. Z tego też powodu służba więzienna wielokrotnie boryka się w swojej pracy z dylematami natury etycznej.
Normy moralno- etyczne stają się niejako priorytetem w prawidłowym funkcjonowaniu służby więziennej.
,,Obsada personalna współczesnego więzienia karnego obejmuje- oprócz funkcjonariuszy: wychowanków, oddziałowych, służby ochrony itd.- sztab specjalistów, na który składa się zespół pracowników medycznych, lekarzy i pielęgniarek, co najmniej jeden psycholog kliniczno- penitencjarny, coraz częściej spotyka się też zatrudnienie osobnych pedagogów resocjalizacyjnych i asystentów społecznych. W obrębie resocjalizacyjnych funkcji więzienia każdy z nich spełnia swoją specyficzną rolę, rzeczą istotną jednak jest ich współpraca w realizacji wspólnego celu.?3
Personel wiezienny, jak wynika z przepisów ustawy, jest zobligowany w postępowaniu wobec osób pozbawionych wolności do:
kierowania się zasadami praworządności, bezstronności oraz humanizmu;
szanowania ich praw i godności;
dokładania starań, aby wykonywanie kary przyczyniło się do przygotowania skazanych do życia na wolności;
pomagania w rozwiązywaniu ich problemów;
oddziaływania pozytywnego własnym przykładem;


37. Problem upodmiotowienia byłych przestępców.

Wielokrotnie przywoływana idea wzmocnienia, jako jeden ze współczesnych nurtów pracy socjalnej uwzględnia przekonanie, „że wszyscy ludzie mają, trudne do oszacowania zasoby zdolności umysłowych, fizycznych, emocjonalnych, społecznych i duchowych, które mogą znaleźć swój wyraz” W związku z prezentowanym założeniem również w przypadku eks-dewiantów należy, przez odpowiednio zorganizowaną pracę socjalną uwolnić tkwiące w nich moce i zasoby dla budowania własnej nowej drogi życiowej i dla wyzwolenia odpowiednich sił społecznych w środowisku eks-dewianta, które służyłyby jednostkom i grupom o podobnej przeszłości i aktualnych potrzebach readaptacyjnych. Stąd już tylko krok do tego, aby na podstawie tej idei budować grupy samopomocowe złożone z byłych przestępców, znajdujących się w różnych fazach readaptacji społecznej, które stałyby się by zarówno płaszczyzną tradycyjnego wsparcia i pomocy społecznej, jak i miejscem wyzwolenia się z indywidualnych mocy i zasobów. W naszym kraju istnieje już wiele przykładów tworzenia się tego typu grup. Należą do nich grupy samopomocowe tworzone przez Ruch Anonimowych Alkoholików czy też przez MONAR i wiele innych mających często wymiar ściśle lokalny.

Niezbyt liczne są tego typu grupy w środowisku byłych przestępców. Zapewne jest to również wskaźnikiem dość instrumentalnie postrzeganej w naszym kraju idei pomocy postpenitencjarnej oraz marginalizowania jej zarówno przez oficjalny system pomocy społecznej, jak i przez bardzo radykalna w tym względzie opinię społeczną. W dalszym ciągu bardzo trudno do świadomości społecznej przemawia pogląd, że przestępca jest najczęściej ofiarą niesprzyjających czynników społecznych, które doprowadziły go do wykolejenia społecznego i przestępczo, a nie zepsutym z własnej woli złoczyńcą, wobec którego nie pozostaje nic więcej, jak uruchomić adekwatny, zadość czyniący system kar, będących w istocie odwetem i represją za popełnione czyny. Niestety pogląd ten poprzez swoją powszechność rzutuje na kształt obecnego systemu pomocy i readaptacji społecznej.

38) Reorganizowanie społeczności lokalnych na rzecz readaptacji społecznej byłych wychowanków zakładów karnych i poprawczych.

Przez readaptacje społeczną rozumie się najczęściej jako ponowne przystosowanie się jednostki do czynnego i samodzielnego życia w społeczeństwie.

Podstawowym czynnikiem warunkującym proces readaptacji społecznej byłego przestępcy do harmonijnego uczestnictwa w życiu społecznym jest niewątpliwie poziom jego wykolejenia i towarzysząca mu stygmatyzacja ze strony znaczących grup i instytucji społecznych.

Wsparcie i pomoc postpenitencjarna w przypadku byłych pensjonariuszy placówek resocjalizacyjnych odgrywa węzłowa rolę w pełnym powrocie do konformistycznego stylu życia.

Do czynników utrudniającymi proces readaptacji społecznej zaliczamy:

• trudności związane z zatrudnieniem ( wynikające z braku zawodu, braku zaufania pracodawców do osób z przeszłością przestępczą.)

• Brak wsparcia ze strony rodziny,

• Zadomowienie w środowisku przestępczym,

• Trudności w przystosowaniu się do życia na wolności, wynikające zarówno z lęku towarzyszącego powrotowi do danego środowiska.

• Skłonność do uzależnień,

• Zbyt częsta stygmantyzująca kontrola ze strony instytucji porządku publicznego i wymiaru sprawiedliwości.

Społeczeństwo musi w jakimś sensie przystosować się do problemów ludzi marginalizowanych, mniej lub bardziej trwale wykluczonych, mających trudności w odnalezieniu się w zmieniających się warunkach życia społecznego.

Jest to problem współczesnych społeczeństw zarówno biednych jak i bogatych, które zalewane nawarstwiającą się falą marginalizacji i wykluczenia społecznego a także zjawiskami patologii społecznej, nie powinny jedynie

„okopywać się” przed tego typu zagrożeniami, tworząc ściśle wydzielone systemy pomocy społecznej i resocjalizacji, ale w zgodzie z ideą społeczeństwa obywatelskiego winny tez reorganizować w postrzeganiu tych zjawisk i ich rozwiązywaniu. Chodzi o to aby zgodnie z koncepcją rekonstrukcji społecznej” stwarzać zupełnie nowe schematy zachowania, nowe normy postępowania, nowe instytucje , które zastąpią albo zmodyfikują dawne. Zgodnie z przywołaną tutaj koncepcją reorganizacji społecznej, warunkiem jej powodzenia jest wykreowanie odpowiedniego przewodnictwa indywidualnego, często charyzmatycznego bądź grupowego. W jednym i drugim przypadku muszą to być osoby bądź grupy profesjonalnie wykształcone, dysponujące zwartą koncepcją działania i zapleczem organizacyjnym, cieszące się w skali lokalnej, bądź ogólnospołecznej niekwestionowanym autorytetem .Przykładem takiego charyzmatycznego wojownika w walce z ludzkimi ułomnościami był zapewne Marek Kotański, czy tez jest nim w nieco innym obszarze Jerzy Owsiak i wielu innych, znanych w wymiarze lokalnym, liderów i działaczy społecznych.

39. Etyka zawodowa personelu resocjalizacyjnego

Przestrzeganie norm moralno – etycznych jest podstawowa powinnością personelu resocjalizacyjnego w realizowaniu procedury resocjalizacyjnej. Dotyczy to zarówno osób kierujących instytucja resocjalizacyjną, a zatem relacji dyrekcja – wychowawcy, terapeuci, psychologowie itp.; relacji dyrekcja – wychowankowie jak i tzw. etyki bezpośredniej styczności, tj. relacji personel resocjalizacyjny bezpośredniego kontaktu – wychowankowie.

Z punktu widzenia zadań resocjalizacyjnych warto zwrócić uwagę jedynie na tzw. etykę bezpośredniej styczności tj. relacji personel resocjalizacyjny – wychowankowie.

Personel resocjalizacyjny odwołując się do norm etyki zawodowej powinien ją uwzględnić szczególnie w następujących sytuacjach pracy z wychowankami:

• w każdym kontakcie osobistym z wychowankami, szczególnie zaś w czasie pierwszego kontaktu, od którego zależy, jakość dalszych kontaktów opartych na styczności osobistej. Nie należy np. naruszać ich godności osobistej, poniżać, demonstracyjnie lekceważyć, okłamywać, być niesłownym, demonstrować niechęć, odrzucenie itp.

• w procedurze diagnostycznej, która musi ukazać adekwatny do rzeczywistości obraz poszczególnych wychowanków i wiarygodne ich oceny. Szczególnie solidnie musi być opisana droga wykolejenia społecznego i jej uwarunkowania. Od tej diagnozy zależy konstrukcja programu resocjalizacyjnego i dalsze postępowanie z wychowankami. Nieuczciwość lub powierzchowność diagnozy resocjalizacyjnej zniekształcają obraz badanych osób (np. będzie on krzywdzący) i powodują wadliwe postępowanie z nimi, np. niewłaściwe zaprogramowanie oddziaływania korekcyjnego.

• w procesie oceniania wychowanków. Chodzi tu zarówno o ocenianie okresowe, jak i ocenianie końcowe. Dotyczy to również takiej ważnej czynności, jak opiniowanie wychowanków, np. dla potrzeb sadowych, na potrzeby warunkowego zwolnienia i z innych powodów. Oceny i opinie o wychowankach personel wydaje rodzinom wychowanków, kuratorom sądowym, przyszłym pracodawcą itp. Muszą one być rzetelne, uczciwe, w najważniejszym stopniu obiektywne – nie mogą być wyrazem subiektywnych nastawień personelu ( ani przesadnie dobre, ani przesadnie złe). Od ocen i opinii zależą często dalsze losy wychowanków.

• w sytuacjach konsultowania się i współbudowania indywidualnych programów resocjalizacyjnych, których nie należy za wszelką cenę narzucać, czy też skłaniać wychowanków do akceptacji pozycji w sposób wymuszający, np. przez zagrożenie, przez wizję nadzwyczajnych, często mało realnych korzyści.

• w procesie resocjalizacji programów indywidualnego oddziaływania np. przy stawianiu wymagań, dotrzymywaniu terminów rozliczeń ich wykonania. Chodzi tu o kulturalny sposób działania, spokojny, zrównoważony, obiektywny i sprawiedliwy.

• w sytuacjach nagradzania i karania (np. dyscyplinarnego), gdzie powinno się przestrzegać znanych zasad, szczególnie zasady adekwatności nagrody lub kary do czynu nagrodzonego lub nagannego, zasady sprawiedliwości w ocenie intencji, roli i udziału w zachowaniu wyróżniającym się lub nagannym itp. Należy tez pamiętać, że akt karania dyscyplinarnego nie może być postrzegany przez wychowanków wyłącznie, jako odwet.

• nie można uchylać się od odpowiedzialności za wydawane polecenia, szczególnie za wadliwe, za wydane oceny i opinie, gdy są one niekorzystne dla wychowanków albo, gdy są błędne. W przypadku oczywistych błędów popełnionych przez personel resocjalizacyjny powinien on zdobyć się na autentyczne przeproszenie wychowanków.

W instytucjach resocjalizacyjnych pracują również lekarze. Postępują oni zgodnie z powszechnie znaną etyka lekarską. Etyka psychologów jest w dużej mierze podobna do etyki personelu resocjalizacyjnego, którego są członkami.

40. Zjawisko wypalenia zawodowego personelu resocjalizacyjnego.

Personel resocjalizacyjny jest narażony na liczne zagrożenia związane z wykonywaną pracą. W pierwszej kolejności należy wymienić stresogenność tej pracy i jej realne lub potencjalne negatywne skutki. Jednym z nich jest możliwość wypalenia zawodowego, pojawienie się nerwicy neurastenicznej, zaburzeń układu trawiennego, pojawienie się uzależnienia od alkoholu i innych środków odurzających itp. Praca ta zwłaszcza z przestępcami niebezpiecznymi, a także z przestępcami z grup zorganizowanych, może powodować doświadczenie agresji, szantażu, poczucie zagrożenia itp.

Biorąc pod uwagę to, iż prawa człowieka w naszym kraju odnoszą się przede wszystkim do osób (nieletnich, młodocianych i dorosłych), które weszły w konflikt z prawem, albo podlegają procedurą resocjalizacyjnym, personel resocjalizacyjny w pewnych sytuacjach nie radzi sobie z utrzymaniem tych osób w koniecznej dyscyplinie, wyucza się niekiedy bezradności obniżającej jego sprawność korekcyjną. Praca z przestępcami niekiedy z psychopatami, z charakteropatami, z ludźmi bardzo zdemoralizowanymi, często niebezpiecznymi z rożnych powodów, zabójcami zawsze zawiera w sobie ryzyko utraty zdrowia i życia.

Bardzo dużym zagrożeniem dla psychofizycznej kondycji pracownika resocjalizacyjnego jest wypalenie zawodowe. Zjawisko to ma charakter psychologiczny.

Korczyńska (2004) definiuje, za Pinesem i Aronsonem wypalenie zawodowe „jako stan fizycznego i psychicznego wyczerpania spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające w pracy. Stanowi zawsze końcowy wynik procesu utraty złudzeń (rozczarowania), co do możliwości znalezienia sensu życia w pracy zawodowej”

Maslach wymienia 3 symptomy tego negatywnego zjawiska. Są to:

Wyczerpanie emocjonalne – objawia się brakiem satysfakcji z pracy, mimo osiągnięć, oraz takimi symptomami psychosomatycznymi jak: chroniczne zmęczenie, bole głowy, bezsenność, zaburzenia gastryczne, zły nastrój, brak energii, brak radości życia i zapału do działania.

Objawami depersonalizacji są: unikanie kontaktów psychicznych z innymi pracownikami i podopiecznymi (tu wychowankami), demonstracje braku współczucia, obwinianie podopiecznych za ich problemy, niechętne zajmowanie się podopiecznymi.

Obniżenie potrzeby osobistych osiągnięć charakteryzuje się brakiem satysfakcji zawodowej, niechęcią do własnej pracy, brakiem zaangażowania, brakiem postrzegania sensu wykonywanej pracy, rezygnacja itp.

Należy podkreślić, iż zjawisko wypalenia zawodowego pracowników osłabia sprawność instytucji resocjalizacyjnej, ponieważ zniechęca do kontynuacji roli służbowej. Niektóre symptomy zespołu wypalenia zawodowego podlegają negatywnym ocenom przełożonych, jako zawinione niespełnienie nakazów roli. Taka ocena ze strony przełożonych może doprowadzić do konfliktu z pracownikiem.

Przyczyna wypalenia zawodowego jest silny długotrwały stres, którego organizm pracownika nie jest w stanie „skonsumować”. Ma on zwykle charakter chroniczny i ekstremalny. Stres ten jest wytwarzany przez społeczne czynniki środowiska pracy. Mogą one wynikać z złego zarządzania instytucją resocjalizacyjną, w tym ze złego zarządzania personelem (kliki, deprecjonowanie profesjonalistów, awansowanie osób niekompetentnych, stałe niezauważanie sukcesów zawodowych podwładnych, zawłaszczenie cudzych pomysłów, niedopuszczenie do rozwoju pracowniczego, wymaganie ślepego posłuszeństwa, bezmyślne nacechowane formalizmem kontrole, kontrole – nagonki). Mogą wynikać także z przeciążenia obowiązkami służbowymi i z krótkich terminów ich realizacji. Silny i długotrwały stres może wynikać ze złych stosunków interpersonalnych z wychowankami, np. narastającej sytuacji konfliktowej, której personel resocjalizacyjny – wychowawcy, terapeuci, psychologowie, nauczyciele nie mogą albo nie chcą z jakichś powodów rozwiązać.

Wypalenie zawodowe personelu może powodować absencję chorobową pracowników, powtarzającą się, niekiedy długotrwałą. Może to powodować rezygnację z pracy i nasilić fluktuację kadry, co do punktu widzenia sprawności instytucji resocjalizacyjnej jest niekorzystne. Ciosek (2001) stoi na stanowisku, że stres wpisany jest w instytucje resocjalizacyjną zwłaszcza przeznaczona dla nieletnich, młodocianych, oraz dorosłych przestępców np. schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, zakłady karne i wynika z jej natury. Jest on także wpisany w placówki terapeutyczne dla osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków, szczególnie o charakterze izolacyjnym.

Wśród czynników nadmiernie stresujących powodujących wypalenie zawodowe personelu (Ciosek 2001) wymienia:

- zbyt duża liczba więźniów przypadających na jednego wychowawcę, co powoduje stałe poczucie nienadążania za zadaniami do wykonania,

- zbyt duża stała, lub stale narastająca liczba obowiązków do wykonania w zbyt krótkim czasie,

- świadomość niemożności zmiany uciążliwej, stale powielanej sytuacji,

- pozostawanie w stałym poczuciu zagrożenia ze strony więźniów szczególnie niebezpiecznych i mogących się zachowywać ekstremalnie.

Wśród czynników zaradczych należy wymienić przede wszystkim likwidację bądź redukcję wymienionych tu silnie stresujących czynników społecznego środowiska pracowniczego.

Środki zaradcze postuluje: (Nawój 1998)

- należy wdrożyć profilaktykę do rutynowego postępowania z personelem resocjalizacyjnym,

- powinno się wydzielić grupę psychologów specjalnie pracujących z personelem,

- należy opracować system godnościowej i materialnej motywacji pracowniczej,

- należy dostosować system gratyfikacji materialnej do obciążeń pracy personelu (stresem, zawodowymi podatnościami na wypalenie zawodowe),

- zachodzi konieczność opracowania systemu okresowych ocen pełnienia roli wychowawcy (psychologa, terapeuty) resocjalizacyjnego i powiązania go z systemem motywowania, karierą zawodową i korekcją zachowań odbiegających od wymaganych standardów.

---

2. M. Szaszkiewicz: Tajemnice grypserki. Kraków 1997, s. 103-121↩

3. Podstawowe Problemy Więziennictwa. Centralny Zarząd Służby Więziennej. Warszawa kwiecień 2004, s. 15; Por. T. Bulenda: Charakterystyka populacji więziennej. W: T. Bulenda, R. Musidłowski (red.): System penitencjarny i postpenitencjarny w Polsce. Warszawa 2003, s. 224-249↩

4. Z. B. Gaś, Psychoprofilaktyka, Procedury konstruowania programów wczesnej interwencji, Lublin 1998, s. 7-9.↩

5. E. Korpetta, E. Szmerdt-Sisicka, Narkotyki..., s. 48.↩

6. Mazur J., „Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość”, Warszawa 2002, s.33↩