Temat: W imię wspólnoty narodowej : nacjonalizm
Nacjonalizm i polityka
Nacjonalizm ma charakter wyzwolicielski, jak i opresyjny : prowadzi do niezależności i wolności, ale i do podboju i podporządkowania
Jest postępowy i wsteczny: spogląda w przyszłość niepodległego i wielkiego narodu, a także upamiętnia minioną chwałę i utrwala istniejącą tożsamość.
Jest racjonalny i irracjonalny: odwołuje się do przekonań opartych na zasadach, takich jak samostanowienie narodów, a czerpie także z nieracjonalnych popędów i emocji, włączając w to dawne lęki i nienawiść.
Nacjonalizm powstawał w różnorodnych kontekstach historycznych, kształtowały do go przeciwstawne tradycje kulturowe. Używano go również do popierania różnorodnych przedsięwzięć politycznych i dążeń
Tradycje nacjonalistyczne :
Nacjonalizm liberalny
Nacjonalizm konserwatywny
Nacjonalizm ekspansjonistyczny
Nacjonalizm antykolonialny i postkolonialny
Nacjonalizm liberalny
Najstarsza forma nacjonalizmu, swoje początki sięga rewolucji francuskiej. Idee rewolucji rozprzestrzeniały się w sposób błyskawiczny po Europie, najlepszym wyrazicielem był Giuseppe Mazzini, często uważany za proroka zjednoczenia Włoch.
Wywarły wpływ na osiągnięcia Simona Bolivara, który na początku XIX wieku stanął na czele ruchu niepodległościowego w Ameryce Łacińskiej i usunął Hiszpanów z większości terytorium zajmowanego przez nich w Ameryce
14 punktów Woodrowa Wilsona, na których miała się opierać odbudowa Europy po I WŚ miało podłoże w zasadach nacjonalizmu liberalnego.
Idee liberalne inspirowały przywódców antykolonialnych w XX w. Sun Jat-sena jednego z przywódców rewolucji chińskiej w 1911r. albo Jawaharlala Nehru-pierwszego premiera Indii
Idee nacjonalizmu liberalnego zostały ukształtowane przez obronę suwerenności ludu Rousseau, wyrażająca się przede wszystkim w pojęciu woli powszechnej.
W XX w dążenia do rządów ludów stopniowo łączyły się z zasadami liberalnymi. Połączenie było spowodowane tym, że imperia wielonarodowe, (przeciw którym występowali nacjonaliści) miały charakter autokratyczny i opresyjny
Liberalizm opierał się na obronie wolności jednostki, tradycyjnie wyrażanej w jednostce praw. Nacjonaliści wierzyli, że narody są suwerennymi podmiotami, którym przysługuje wolność, a także posiadają prawa z prawem do samostanowienia na czele
Nacjonalizm liberalny jest siłą wyzwolicielską w dwóch znaczeniach.
Po pierwsze sprzeciwia się wszelkim formom obcej dominacji i ucisku, czy to ze strony wielonarodowych imperiów, czy potęg kolonialnych
Po drugie, opowiada się za ideałem samorządu, który wyraża się w wierze w konstytucjonalizm i reprezentację
Nacjonaliści liberalni wierzą, że narody są równe, w równym stopniu mają prawo do samostanowienia.
Celem ostatecznym nacjonalizmu liberalnego jest stworzenie świata niepodległych państw narodowych.
John Stuart Mill wyraził to w postaci zasady, zgodnie z którą „granice państwa powinny pokrywać się z granicami narodowości”
Mazzini utworzył tajną organizację Młode Włochy, wspierającą ideę zjednoczonych Włoch, założył także Młodą Europę w nadziei na rozprzestrzenianie idei nacjonalistycznych na kontynencie
Na konferencji pokojowej w Paryżu Woodrow Wilson przedstawił zasadę samostanowienia, ponieważ wierzył, że Polacy, Czesi, Węgrzy i inne narody mają równe prawo do niepodległości politycznej, którą cieszyli się już Amerykanie
Liberałowie są przekonani, że zasada równowagi czy też naturalnej harmonii ma zastosowanie do narodów świata, a nie tylko do jednostek w ramach społeczeństwa. Osiągniecie samostanowienia narodów jest środkiem do stworzenia pokojowego i stabilnego ładu światowego.
Nacjonalizm jest siłą zdolną do szerzenia jedności w ramach narodu oraz braterstw wśród narodów na podstawie wzajemnego szacunku dla praw i specyfiki narodów.
Krytycy nacjonalizmu liberalnego sugerowali, że jego idee są naiwne i romantyczne
Nacjonaliści liberalni widzą postępowe i wyzwolicielskie oblicze nacjonalizmu; ich nacjonalizm jest racjonalny i tolerancyjny. Nie dostrzegają jednak oni ciemnej strony nacjonalizmu, irracjonalnych więzi czy trybalizmu, który odróżnia groźnych „nas” od obcych i groźnych „ich”
Liberałowie widzą nacjonalizm jako uniwersalną zasadę, ale w niewielkim stopniu rozumieją siłę emocjonalną nacjonalizmu, która w czasie wojny popycha jednostki do zabijania lub umierania za swoją ojczyznę, niezależnie od tego, czy sprawiedliwość jest po stronie ich narodu.
Nacjonalizm liberalny mylnie utrzymuje, że państwa narodowe są kluczem do harmonii politycznej i międzynarodowej.
Nacjonalizm konserwatywny
W XIX w. konserwatyści postrzegali nacjonalizm jako radykalną i niebezpieczną siłę, zagrożenie dla porządku i stabilności politycznej. Z czasem jednak konserwatyści m. in. Disraeli, Bismarck, car Aleksander III, zaczęli przychylnie spoglądać w stronę nacjonalizmu, widząc w nim naturalnego sprzymierzeńca w utrzymaniu porządku społecznego i w obronie instytucji tradycyjnych
W dobie nowożytnej nacjonalizm stał się aktem wiary dla większości konserwatystów
Nacjonalizm konserwatywny rozwija się w ugruntowanych państwach narodowych, a nie w tych, które przechodzą proces tworzenia narodu.
Konserwatyści są zainteresowani spójnością społeczną i porządkiem publicznym, który ucieleśnia uczucie patriotyzmu
Dla konserwatystów społeczeństwo ma charakter organiczny: wierzą, że narody powstają w sposób naturalny z pragnienia jednostek , by żyć z innymi ludźmi, posiadającymi takie same poglądy, zwyczaje i wygląd
Konserwatyści uważają, że istoty ludzkie są ograniczone i niedoskonałe, poszukują więc sensu i bezpieczeństwa we wspólnocie narodowej
Podstawowym celem nacjonalizmu konserwatywnego jest utrzymanie jedności narodowej dzięki wspieraniu lojalności patriotycznej i „dumy z własnego narodu”, zwłaszcza w obliczu wprowadzającej podziały idei solidarności klasowej, głoszonej przez socjalistów.
Konserwatyści widzieli we włączeniu klasy robotniczej do narodu antidotum na rewolucję społeczną
Konserwatywny charakter nacjonalizmu jest podtrzymywany przez zwrócenie się w stronę tradycji i historii : nacjonalizm staje się obroną tradycyjnych instytucji i tradycyjnego stylu życia.
Nacjonalizm konserwatywny cechuje nostalgia i zwrot w stronę w przeszłość, rozpamiętywanie minionych epok chwały czy triumfu narodu – widoczne w odwoływaniu się do rytuałów i upamiętniania w celu przedstawiania minionych zwycięstw zbrojnych jako decydujących momentów w historii narodu; widoczne również w wykorzystywaniu tradycyjnych instytucji jako symboli tożsamości narodowej. ( przykład- angielski nacjonalizm)
Nacjonalizm konserwatywny szczególnie widoczny jest, gdy istnieje poczucie, że tożsamości narodowa jest zagrożona bądź istnieje ryzyko jej utraty. Dlatego też kwestie imigracji i ponadnarodowych form współpracy przyczyniają się do żywotności tej formy nacjonalizmu w wielu państwach współczesnych.
Obiekcje wobec imigracji wyrastają z przekonania, że wielokulturowość prowadzi do niestabilności i konfliktu. Społeczeństwa stabilne i odnoszące sukcesy muszą opierać się na wspólnych wartościach i kulturze, więc imigracja powinna być zdecydowania ograniczona albo mniejszości narodowe powinny być zachęcane do asymilacji z kulturą społeczeństwa- „gospodarcza”
Nacjonaliści konserwatywni obawiają się zagrożenia tożsamości narodowej, więzi kulturowych społeczeństwa, płynącego ze strony organizacji ponadnarodowych, takich jak Unia Europejska.
Nacjonalizm konserwatywny można postrzegać jako formę manipulacji elit. „Naród” tworzą i definiują przywódcy polityczni, którzy mogą używać go do realizacji własnych celów. Widoczne jest to w czasie wojny czy kryzysu międzynarodowego, gdy naród jest mobilizowany do walki za „ojczyznę” przez emocjonalne odwołanie do obowiązku patriotycznego
Nacjonalizm konserwatywny może służyć do szerzenia nietolerancji i fanatyzmu. Konserwatyści, kładąc nacisk na zachowania czystości kulturowej i zakorzenionych tradycji, mogą przedstawiać imigrantów czy w ogóle obcokrajowców jako zagrożenie, a przez to promować lub uprawomocniać rasistowskie i ksenofobiczne lęki.