Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej
Rynek wewnętrzny, będący jednocześnie jednolitym rynkiem jest zdefiniowany w Art. 7a Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (według jednolitego tekstu z 1992 r.) jako obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału.
Rynek ten stanowi rdzeń pierwszego filaru Unii Europejskiej, obejmującego problematykę ekonomiczną i społeczną. Integracja europejska, która ewoluowała od wspólnego rynku i unii celnej, do rynku wewnętrznego, została z biegiem czasu wzbogacona o Unię Gospodarczą i Walutową, a w jej ramach o wspólny pieniądz - euro. Istnienie wspólnego pieniądza powinno zapewnić jeszcze lepsze funkcjonowanie rynku wewnętrznego w ramach strefy euro.
Istotą Rynku wewnętrznego Unii Europejskiej jest osiąganie wielorakich celów służących społeczności europejskiej:
zrównoważonego i trwałego rozwoju, uwzględniającego potrzeby środowiska naturalnego;
wysokiego poziomu zatrudnienia oraz godziwej ochrony socjalnej;
lepszych standardów życia i jego jakości oraz spójności gospodarczej i społecznej.
Odpowiednio funkcjonujący rynek wewnętrzny bez granic ma wpływać na poprawę wyników gospodarczych państw członkowskich dzięki oddziaływaniu na rzecz lepszej alokacji czynników produkcji, umożliwieniu zwiększenia skali produkcji i osiągnięciu płynących z tego korzyści, zapewnieniu swobody konkurencji i stwarzaniu zachęt do inwestowania. Konsumenci dokonujący zakupów na rynku wewnętrznym są lepiej poinformowani oraz lepiej chronieni przed ewentualnymi niebezpieczeństwami wynikającymi z zakupu danego towaru czy usługi. System kontroli przestrzegania istniejących przepisów, został stworzony tak, aby mógł skutecznie działać wewnątrz jednolitego rynku, a nie w momencie przekraczania granic narodowych przez towar.
Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej uzyskał, dzięki Jednolitemu Aktowi Europejskiemu, wymiar wspólnotowy, który został jeszcze bardziej wzmocniony w wyniku Traktatu z Maastricht z 1992 r. i Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r. Zasadnicza większość decyzji podejmowanych przez Radę UE, dotyczących problematyki rynku wewnętrznego, zapada kwalifikowaną większością głosów. Odstępstwa od tej zasady dotyczą przede wszystkim polityki podatkowej, przepływu osób oraz interesów i praw pracowników.
Idea jednolitego rynku, bez wewnętrznych granic państwowych, opiera się na wysokim poziomie wzajemnego zaufania oraz na równoważności systemów regulacyjnych. Każde znaczące niepowodzenie w stosowaniu wspólnych zasad w jakiejkolwiek części jednolitego rynku stwarza zagrożenie dla reszty systemu i podważa jego integralność.
Rynek Wewnętrzny (nazywany też Jednolitym Rynkiem) obejmuje cały obszar UE, bez granic wewnętrznych. Obowiązuje na nim swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, a warunkiem jego powstania było zniesienie kontroli na wewnątrz unijnych granicach. Jest to obszar działania konkurujących ze sobą przedsiębiorstw, osób, gospodarek. Rynek wewnętrzny można porównać do terytorium jednolitego państwa.
Rozróżnia się dwa etapy powstawania rynku wewnętrznego; są to:
I etap – (w latach 1951-1968) faza wstępna; utworzenie unii celnej: rozwój procesów integracyjnych na płaszczyźnie instytucjonalnej EWG,
II etap – (w latach 1982-1993) sprecyzowano i zrealizowano koncepcję jednolitego rynku wewnętrznego: rozpoczęto dyskusje nad wspólnym rynkiem, prace nad Jednolitym Aktem Europejskim oraz wdrażano cztery podstawowe swobody, charakterystyczne dla jednolitego rynku, na obszarze całej Wspólnoty (1993). Postanowienia ustanawiające rynek wewnętrzny, zawarte w Jednolitym Akcie Europejskim, zostały potwierdzone Traktatem z Maastricht (1992 r.) i Traktatem Amsterdamskim (1997 r.). Następnym krokiem w tworzeniu rynku wewnętrznego było ustanowienie unii gospodarczej i walutowej (1 stycznia 1999 r.) na obszarze 11 państw Unii, a także wprowadzenie jednej waluty euro 1 stycznia 2000 r.
Zasady
Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (według tekstu z 1992 r.) określił podstawowe reguły gwarantujące osiągnięcie celów przyświecających stworzeniu rynku wewnętrznego. Wynikają one m.in. z następujących zapisów Traktatu:
Art. 6 zabrania dyskryminacji ze względów narodowościowych, zarówno pomiędzy państwami członkowskimi, jak i ich obywatelami;
Art. 8a zapewnia prawo obywateli do swobodnego poruszania się i osiedlania na całym terytorium Unii;
Art. 9-12 zawierają postanowienie o zniesieniu ceł oraz podatków mających równoważny do ceł skutek dla wymiany pomiędzy państwami członkowskimi;
Art. 30-36 zakazują stosowania restrykcji ilościowych i środków mających równoważny do nich skutek dla wzajemnego handlu towarami oraz określają warunki dla wyjątków;
Art. 37 zabrania jakichkolwiek form dyskryminacji ze strony monopoli państwowych;
Art. 48-51 ustanawiają zasady, które zapewniają swobodny przepływ pracowników; Art. 52-57 zapewniają osobom swobodę przenoszenia się i podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek, a Art. 58 gwarantuje to przedsiębiorcom;
Art. 59-66 zapewniają swobodę świadczenia usług;
Art. 73 b znosi restrykcje i zapewnia swobodę przepływu kapitału;
Art. 85-86 zabraniają przedsiębiorstwom zachowań sprzecznych ze swobodą konkurencji;
Art. 90 zapewnia, iż reguły konkurencji stosuje się w równej mierze do przedsiębiorstw publicznych jak i przedsiębiorstw, którym udzielono szczególnych lub wyłącznych uprawnień;
Art. 92 precyzuje warunki udzielania przez państwo pomocy swoim przedsiębiorstwom, mając na względzie ochronę integralności jednolitego rynku;
Głównym kryterium jednolitego rynku jest ustanowienie czterech podstawowych wolności: swobody przepływu towarów, osób, usług i kapitału.