ROLA SEKTORA PUBLICZNEGO:

- istota i elementy budżetu państwa – dochody i wydatki

- budżet strukturalny

- funkcje budżetu państwa

- nadwyżka budżetowa i deficyt budżetowy

- budżet polski w okresie transformacji

- problemy związane z deficytem budżetowym

- tradycyjne i współczesne funkcje rządu

- efekty zewnętrzne – koszty i korzyści

BUDŻET PAŃSTWA:

- wynik budżetu państwa, czyli różnica pomiędzy dochodami, a wydatkami (saldo), może mieć postać nadwyżki, deficytu lub równowagi.

- deficyt budżetowy występuje wtedy gdy wydatki przekroczą wielkość wpływów.

- nadwyżka budżetowa występuje wtedy gdy wpływy podatkowe przewyższają wydatki

G – wydatki Państwa na dobra i usługi

NT – podatki netto (czyli podatki minus płatności transferowe)

DEFICYT BUDŻETOWY PAŃSTWA = G – NT

Stan budżetowy jest określony przez:

- stopę podatkową - t

- wydatki Państwa – G

- dochód – Y

DEFICYT BUDŻETOWY:

- jest to różnica między strumieniami wydatków a dochodami

- dotyczy jednego roku fiskalnego (kalendarzowego)

- na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny

- deficyt budżetowy może powstawać z konieczności obsługi długu publicznego

W krajach Unii Europejskiej obowiązuje tzw. PAKT STABILNOŚCI I WZROSTU, zgodnie z którym największy dopuszczalny deficyt budżetowy może wynieść 3 % produktu krajowego brutto.

DEFICYT BUDŻETOWY MOŻE WYNIKAĆ:

z nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja gospodarki, rozbudowana administracja państwowa, inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego)

ze zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego

z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych

ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne – z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś .....

SKUTKI DEFICYTU BUDŻETOWEGO:

- nasilenie presji inflacyjnej w gospodarce

- ograniczenie dostępnego w przyszłości potencjału produkcyjnego (ograniczenie możliwości wzrostu gospodarczego)

ŹRÓDŁA POKRYCIA (finansowania) DEFICYTU:

- nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych

- pożyczki

- kredyty bankowe

- wypłaty z emisji papierów wartościowych (obligacji i bonów)

- dochody z prywatyzacji

ZŁOTA REGUŁA FINANSÓW PUBLICZNYCH – jest to zasada postępowania w ramach polityki fiskalnej rządu.

Złota reguła postuluje, aby finansować deficytem budżetowym jedynie wydatki maątkowe (inwestycyjne), czyli te o charakterze długookresowym np. wydatki na infrastrukturę. Natomiast bieżące wydatki państwapowinny być pokryte w całości przez bieżące dochody budżetowe.

Państwo powinno dążyć do utrzymania zrównoważonego budżetu.

DEFINICJA DŁUGU PUBLICZNEGO

Łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawno finansowych, a przede wszystkim – niedoborów powstających w wyniku finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne skumulowane w poprzednich okresach.

DŁUG PUBLICZNY – jest to nagromadzona wielkość deficytów budżetowych z przeszłości, tj. zobowiązania sektora publicznego względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz z zagranicy.

PODSTAWY PRAWNE:

Zasady dotyczące państwowego długu publicznego są uregulowane w aktach prawnych o różnej randze:

1) w Konstytucji RP (Rozdział X – Finanse Publiczne)

2) w ustawie z dnia 30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych

3) w aktach wykonawczych do ustawy o .....

DŁUG PUBLICZNY

a) UREGULOWANIA PRAWNE W POLSCE:

- w konstytucji RP znalazł się zapis dotyczący limitu długu publicznego (ewenement na skalę światową)

Niedopuszczalne jest zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji w następstwie, których dłu publiczny przekorczy 3/5 wartości rocznego PKB.

b) OGRANICZENIA JEGO WIELKOŚCI

- zadłużenie sektora publicznego nie może przekroczyć 60 % PKB (kryterium kongwerencji)

- procedury ostrożnościowe w ustawie o finansach publicznych (kryterium dług/PKB %)

50 – 55 %	55,01 – 60 %	Powyżej 60 %
- Rada Ministrów uchwala projekt budżetu, w którym stosunek deficytu do dochodów nie może być wyższy niż w roku bieżącym	- obniżany jest deficyt budżetowy - RM przedstawia sejmowi program sanacyjny	- podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń czy gwarancji (w danym roku i w następnym) - RM przedstawia sejmowi program sanacyjny (w ciągu miesiąca) - w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok nie można przewidywać deficytu budżetowego

PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY – obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następuących tytułów:

1.papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi)

2. pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona)

3. kredyty

4. przyjęte depozyty

5. zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone, np. niespłacone na czas zobowiązania szpitali)

W POLSCE WYRÓŻNIA SIĘ:

1.dług Skarbu Państwa – zgodnie z sugestią w nazwie, obejmuje zadłużenie Skarbu Państwa

2. Państwowy dług publiczny – składają się na niego nominalne zadłużenie podmiotów tworzących sektor finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, państwowe szkoły wyższe. ZUS, KRUS, NFZ), po wyeliminowaniu przepływów finansowych między nimi.

RODZAJE DŁUGU:

kryterium inflacji

- dług nominalny (wartość bieżących zobowiązań sektora bieżącego)

- dług realny (wartość długu z uwzględnieniem inflacji)

kryterium przyczyny

- własny (rezultat polityki pożyczkowej)

- gwarantowany (rezultat udzielania gwarancji)

kryterium zapadalności

- krótkoterminowy (zaciągany w roku budżetowym w celu zarządzania płynnością budżetu)

- długoterminowy (wykorzystywany w polityce zarządzania z zadłużeniem wieloletnim)

kryterium miejsca zaciągania

- dług krajowy (skierowany na rynek wewnętrzny państwa)

- dług zagraniczny (zaciągany poza krajem w walucie obcej)

HISTORIA DŁUGU PUBLICZNEGO W POLSCE:

- Polska odziedziczyła po okresie gospodarki centralnie planowanej dług publiczny przekraczający 80% PKB

- był to głównie dług zagraniczny, najpierw zaciągnięty w zachodnich bankach w czasach Gierka, potem wzrastający w latach 80’ z powodu niespłacanych odsetek.

- krajowy dług publiczny był za to niewielki – był to w zasadzie dług wobec NBP z tytułu kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego państwa

- w latach 1990-2000 nastąpił silny spadek relacji długu do PKB, możliwy dzięki czterem zjawiskom:

- ograniczeniu skali deficytów budżetowych do ok. 3% PKB

- szybkiemu wzrostowi gosdpodarczemu

- silnemu wzmocnieniu się złotego, przez co obniżeniu uległa relacja długu zagranicznego do PKB

- redukcja zadłużenia zagranicznego Polski

- w końcu lat 90’ relacja długu do PKB spadła poniżej 40%

- zwiększenie się tej relacji już prawie do 50% spowodował gwałtowny wzrost eficytów budżetowych po roku 2000, w połączeniu z powolnym wzrostem PKB

- około 70% tej kwoty stanowi publiczny dług krajowy, a 30 % dług zagraniczny

- w 2005 roku dług publiczny Polski wynosił 440 mld zł

- w 2006 roku dług publiczny Polski wynosił 505 mld zł

- w 2007 roku dług publiczny Polski wynosił 527,4 mld zł

- na koniec roku 2008 polski dług publiczny wynosił ok. 595 mld zł i zbliżał się do granicy 50% PKB

- w styczniu 2009 roku dług skarbu państwa wynosił 583,9 mld zł z czego zagraniczny 209,7 mld zł

- w kwietniu 2010 roku dług skarbu państwa wynosił 644 mld zł

W 2009 roku Polska zakończyła spłacanie pochodzącego z lat 70 zadłużenia wobec Klubu Paryskiego. Według I
nstytutu Sobieskiego rzeczywista wartość zadłużenia Polski obliczna metodą memoriałową przekracza 200% PKB. Według Janusza Jabłonowskiego (NBP) realne zadłużenie obejmuje takie składniki jak zaległe płatności w systemie ochrony zdrowia czy ubezpieczeń społecznych i w 2010 roku wynosi 220% PKB czyli ok. 3 biliony zł.

NEGATYWNE SKUTKI NADMIERNEGO ZADŁUŻENIA:

- postrzeganie Polski jako kraju o podwyższonym ryzyku oraz negatywny wpływ na poziom i zmienność stóp procentowych i kursów walutowych

- negatywne następstwa przekroczenia przez Polskę kryterium z Masstricht dotyczące długu sektora general government, oznaczające opóźnienie planowanego przez Polskę wejścia do strefy euro

- negatywne następstwa przekroczenia przez relację długu publicznego do PKB progów ostrożnościowych 50% i 55%, jak również konstytucyjnego limitu 60%

DŁUG PUBLICZNY NA ŚWIECIE

Europejskim rekordzistą jest od lat Belgia, w której relacja długu publicznego do PKB wynosi obecnie 108%. W roku 1995 relacja ta wynosiła 140%!

najzdrowszym pod tym względem krajem w ,,srarej Unii’’ jest Irlandia, w której relacja wynosi tylko 34% (ale 10 lat temu było to jeszcze ponad 100%)

najgorsze zmiany wskaźnika długu publicznego do PKB odnotowała w ostatnim dziesięcioleciu Japonia. Skutkiem słabego wzrostu gospodarczego i kolosalnych deficytów budżetowych, dług publiczny wzrósł tam z 60% w 1993r. do 133% PKB obecnie.