Infrastruktura transportu w Polsce i na świecie
Pojęcie infrastruktury, mimo że od lat funkcjonuje w języku polskim, nie ma do dziś ogólnie przyjętej definicji i tym samym nie jest jednoznacznie rozumiane . Samo określenie „infrastructure” zaczerpnięte z języka angielskiego oznacza "podbudowę bazy, tj. konieczną podstawę gospodarki".
W literaturze polskiej pojęciem infrastruktury w najogólniejszym ujęciu przyjęto określać ogół podstawowych urządzeń i instytucji koniecznych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki . Urządzenia te obejmują stworzone przez człowieka, trwale zlokalizowane, liniowe i punktowe obiekty użytku publicznego, stanowiące podbudowę życia społeczno-gospodarczego, z uwagi na ich funkcje przemieszczania osób i ładunków (transport), wiadomości (łączność), energii elektrycznej (energetyka) i wody (gospodarka wodna). Obiekty infrastrukturalne posiadają typowe cechy takie jak: niepodzielność techniczna i ekonomiczna, wysoka kapitałochłonność, długi okres żywotności oraz ewentualnie długi okres powstawania, występowanie znacznych efektów zewnętrznych, z których wiele ma charakter odroczony. Tak przedstawione kryterium wyłącza z pojęcia infrastruktura np. urządzenia przeładunkowe czy magazyny.
Zadaniem infrastruktury jest zapewnienie podstawowych warunków rozwoju systemu społeczno-gospodarczego jako całości oraz pozostałych elementów gospodarki.
W związku z powyższym, infrastruktura transportowa obejmuje stworzone przez człowieka, trwale zlokalizowane podstawowe urządzenia dróg (infrastruktura liniowa) i punktów transportowych (infrastruktura punktowa). Oddziaływuje ona na gospodarkę i społeczeństwo stwarzając dogodne warunki przemieszczania osób i towarów (ładunków) w formie pośredniej i bezpośredniej. Z ekonomicznego punktu widzenia najważniejszą cechą infrastruktury transportowej jest publiczny charakter świadczonych przez nią usług. Istnieją oczywiście wyjątki, czyli usługi infrastruktury transportowej o charakterze dóbr prywatnych.
Transport:
Rozumiemy jako zespół czynności polegających na przemieszczaniu m.in. dóbr materialnych w czasie i przestrzeni przy użyciu odpowiednich środków technicznych.
Infrastrukturę transportu tworzą w głównej mierze trzy podstawowe grupy:
Drogi wszystkich gałęzi transportu;
Punkty transportowe (lotniska, porty, itp.);
Urządzenia pomocnicze służące do bezpośredniej obsługi dróg i punktów transportowych.
Infrastrukturę transportową tworzą cztery główne gałęzie transportu:
Kolejowy;
Samochodowy;
Żegluga śródlądowa i morska;
Lotniczy.
Transport kolejowy:
Pierwsze linie kolejowe w obrębie współczesnych granic zostały otwarte w 1842 roku. Według stanu na dzień 31 grudnia 2009 długość czynnych linii kolejowych wynosiła 19 336 km, w tym 11 830,6 km zelektryfikowanych.
Zarządcą większości linii kolejowych jest należące do państwowych Polskich Kolei Państwowych przedsiębiorstwo PKP Polskie Linie Kolejowe, a głównymi przewoźnikami pasażerskimi wchodzące również w skład Grupy PKP – PKP Intercity oraz należące do samorządów województw Przewozy Regionalne.
Największą gęstość sieci kolejowych – w skali światowej oraz kontynentalnej- posiadają niewielkie kraje europejskie :
Czechy (12,0 km/100 km2)
Niemcy (11,4/100 km2)
Belgia (11,1/100 km2)
Węgry (8,3/100 km2)
Polska (7,1/100 km2 w 1998r.).
Natomiast Rosja-jako kraj terytorialnie wielki, mimo iż łącznie dysponuje dużym
wskaźnikiem sieci kolejowych, charakteryzuje się równocześnie bardzo niskim
wskaźnikiem gęstości sieci kolejowej: na 100 km2 przypada 0,5 km linii kolejowych.
Islandia natomiast w ogóle nie posiada kolei.
Pod względem stopnia zelektryfikowania linii kolejowych absolutnym rekordzistą jest Szwajcaria (99,5% długości linii). Następnie wysokimi i dość wysokimi wskaźnikami elektryfikacji kolei odznaczają się :
Belgia (72%)
Holandia (68%)
Hiszpania (56%)
Polska (52% w 1998r.)
Rosja (45%)
Francja (44%).
Transport samochodowy:
Jedna z gałęzi transportu, w której ładunki i pasażerowie przemieszczają się po drogach lądowych przy pomocy kołowych środków transportu (np. pojazdów samochodowych). Usługi transportowe odbywające się z wykorzystaniem tej gałęzi transportu świadczone są przez przewoźników drogowych.
Do zalet transportu drogowego zalicza się m.in. możliwość dowiezienia ładunku lub pasażera bezpośrednio na miejsce przeznaczenia (wysoka dostępność tzw. zasada "od drzwi do drzwi"). Natomiast wady to m.in. Energochłonność i szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.
Gałąź ta posiada najbardziej rozbudowaną sieć dróg.
Obecnie w Unii Europejskiej na każdych dwóch mieszkańców przypada niemal jeden pojazd, a drogowy ruch przewozowy stanowi ponad dwie trzecie całkowitego przewozu ładunków. Działania Unii Europejskiej koncentrują się zasadniczo na kontroli rozmaitych kosztów transportu drogowego. Rozwój transportu musi iść w parze z wymogami w zakresie bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska. Ponadto szereg innych aspektów transportowych podlega w Unii regulacjom prawnym, zarówno w kwestii konkurencji między przewoźnikami, jak i możliwości wykonywania zawodu, warunków pracy czy też norm technicznych pojazdów.
Transport wodny:
Najtańszym rodzajem transportu jest śródlądowy transport wodny. Jego wadą jest niewielka szybkość oraz bardzo duży koszt regulacji szlaków wodnych. Dodatkowo w Polsce żegluga na ogół jest niemożliwa w zimie z powodu zamarzania rzek.
Długość żeglownych dróg śródlądowych w Polsce wynosi 3638 km. Głównym szlakiem wodnym jest Odra wraz z Kanałem Gliwickim. Łączy Górny Śląsk ze Szczecinem. Jest rzeką najlepiej uregulowaną. Do żeglugi wykorzystywany jest także dolny i środkowy bieg Wisły.
Oprócz Kanału Gliwickiego drogami wodnymi są również inne kanały. Najważniejsze z nich to Kanał Bydgoski, Augustowski, Wieprz-Krzna (najdłuższy), Elbląski, Żerański.
Żeglugą śródlądową przewozi się rocznie około 9,6 mln ton towarów i 1,4 mln pasażerów. W przewozach towarowych dominuje piasek i żwir, a na dalszym miejscu węgiel kamienny, rudy, metale i wyroby metalowe oraz nawozy. Przewozy pasażerskie ograniczają się do lokalnych przewozów turystycznych.
Polskie porty zgrupowane są w zasadzie w dwóch ośrodkach: Szczecin - Świnoujście i Gdańsk - Gdynia. Poza nimi niewielkie porty są w Kołobrzegu, Ustce i Darłówku.
Ostatnie lata przyniosły żegludze transkontynentalnej regres i spadek jej światowego znaczenia a to za sprawą konkurencji z lotnictwem w przewozie pasażerskim, odczuwa się również wzrost presji lotnictwa w przewozie drobnicy i płodów rolnych. Wciąż jednak odgrywa ona stosunkowo znaczną pracę przewozową (jednostka miary - tonokilometry), co związane jest z przewożeniem ładunków masowych na znacznych dystansach.
Transport lotniczy:
Gałąź transportu powietrznego (czyli przemieszczania drogą powietrzną osób lub towarów), w którym środki transportu stanowią statki powietrzne z kategorii samolotów i śmigłowców. Jest najnowocześniejszą i najbardziej dynamicznie rozwijającą się gałęzią transportu. Opiera się na skomplikowanych środkach lokomocji, nawigacji i obsługi naziemnej oraz wymaga dużych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanych kadr. Transport lotniczy pozwala na bardzo szybkie dotarcie do wyznaczonego celu i jest jednym z najbezpieczniejszych środków transportu.
Cywilny transport lotniczy w Polsce zapoczątkowany został w 1919 r. pierwszym przelotem z pasażerami na trasie z Poznania do Warszawy. W 1923 r. uruchomiono regularne linie lotnicze z Warszawy do Gdańska i Lwowa, a w 1929 r. powstało przedsiębiorstwo Polskie Linie Lotnicze LOT.
Obecnie transport ten stopniowo podlega modernizacji, wymianie podlegają starsze typy samolotów. W 1992 r. oddano na Okęciu w Warszawie duży i nowoczesny port lotniczy Warszawa-Okęcie. PLL "LOT" obsługują ponad 97 linii lotniczych w tym 10 krajowych. Połączenia zagraniczne prowadziły z Warszawy do wszystkich ważniejszych stolic europejskich oraz do Nowego Jorku, Chicago, Montrealu, Pekinu, Delhi, Bangkoku,
Stambułu, Dubaju i Kairu.
Transport powietrzny na większą skalę zaczął funkcjonować po II wojnie światowej. Wiodącą rolę odegrały tu Stany Zjednoczone i Związek Radziecki, które to państwa konkurowały ze sobą w strategicznych gałęziach gospodarki (podczas tzw. “zimnej wojny”), m. in. w przemyśle lotniczym.
Transport lotniczy w głównej mierze wykorzystywany jest do przewozu ludzi na dalekich trasach oraz małych ładunków wymagających szybkiego przemieszczenia. W związku z tym najwięcej połączeń powstało między gęsto zaludnionymi obszarami, o znacznym stopniu rozwoju gospodarczego. Główne kierunki ruchu lotniczego łączą ze sobą następujące regiony:
- Europę Zachodnią,
- wschodnie wybrzeże USA,
- zachodnie wybrzeże USA,
- Azję Wschodnią (Japonię, Chiny, Koreę Pd.),
- Azję Południowo-Wschodnią (Singapur, Malezję, Indonezję, Tajlandię).